Temat miesi¹ca numer. Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy naukowej o sporcie

Transkrypt

1 Temat miesi¹ca numer Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy naukowej o sporcie 1. Wydanie 500. numeru czasopisma oznacza w naszym przypadku, e pozostajemy na rynku wydawniczym nieprzerwanie przez ponad 40 lat. Mówi¹c jêzykiem sportowym to jest ca³kiem przyzwoity wynik, tym bardziej, dodajmy, e przy zachowaniu charakteru i sta³ym podwy szaniu jakoœci. U yte przed chwil¹ pojêcie rynek wydawniczy nie jest tu najwa niejsze. Zreszt¹ w czasach, kiedy Sport Wyczynowy by³ powo³ywany do ycia, rynek wydawniczy rozumiany jako teren walki wielu podmiotów o pozyskanie i utrzymanie Czytelnika nie istnia³. Du o wa niejsza jest zatem obecnoœæ czasopisma w œwiadomoœci œrodowiska, do którego jest kierowane i przez które jest ono czytane. W rzeczywistoœci sprawa dotyczy czêœci œrodowiska sportowego, na okreœlenie której nie waham siê u yæ s³ów bardziej œwiat³ej. W pocz¹tkach lat 60-tych, po narodzinach, czasopismo mia³o wspieraæ szkoleniowców, zapoznaj¹c ich z opracowaniami o charakterze naukowym. Potrzebê tak¹ intuicyjnie wyczu³ Polski Komitet Olimpijski. By³a wiêc to inicjatywa w³adzy. PKOl, formalnie organizacja spo³eczna, by³ silnie wpisany w system administracji pañstwa. Sport Wyczynowy 2006, nr 7-8/

2 4 Temat miesi¹ca Wszystkie zmiany systemu organizacyjnego, jakie sport polski prze y³ na przestrzeni ostatniego pó³wiecza, nie zakwestionowa³y potrzeby kontynuowania przez Sport Wyczynowy jego misji. W¹tpliwoœci pojawi³y siê dopiero ostatnio rok, pó³tora roku temu. 2. Dlaczego trzeba upowszechniaæ wiedzê naukow¹ o sporcie? OdpowiedŸ na to pytanie le y u pod³o a decyzji o powo³aniu Sportu Wyczynowego. Sprawa wydaje siê oczywista, ale nie zaszkodzi, zw³aszcza w istniej¹cej sytuacji, je eli wy³o ymy argumenty raz jeszcze. Sport ma za sob¹ ju d³ug¹ drogê, któr¹ w sposób skrótowy i najbardziej wymowny odzwierciedlaj¹ wyniki rekordowe, najwy sze osi¹gniêcia, do których dziœ aspiruj¹ dziesi¹tki utalentowanych zawodników. Wiedza o treningu sportowym dziœ w niczym nie przypomina tej sprzed 40 lat, kiedy Sport Wyczynowy stawa³ w blokach startowych. Kiedyœ wiedza, oparta na skrawkach doœwiadczeñ, zbieranych przypadkowo obserwacjach o skutkach dzia³ania metod¹ prób i b³êdów, nie by³a w stanie wyjaœniæ, jak prowadziæ proces szkolenia, jakich metod u ywaæ wobec konkretnych zawodników w okreœlonych warunkach, aby osi¹gn¹æ przewidywany efekt. PóŸniej pojawi³a siê jeszcze wiêksza trudnoœæ najwy szy stopieñ tzw. gotowoœci startowej nale a³o uzyskaæ w dok³adnie wyznaczonym terminie. Nie mniejsz¹ trudnoœæ stwarza przygotowanie zespo³u do sezonu rozgrywek. Obydwa zadania s¹ nadzwyczaj skomplikowane. adne, nawet najbogatsze, doœwiadczenie praktyczne nie wyjaœni i nie wska e drogi racjonalnego postêpowania treningowego dla realizacji wspomnianych celów. To nauka wyjaœni³a, sk¹d siê bierze, jak powstaje efekt treningowy. Do tego potrzebne by³y, w pierwszym rzêdzie, badania fizjologiczne, póÿniej biochemiczne. To na ich wynikach opieraj¹ siê zasady i metody treningu. Kto nie zna fizjologii sportu, ten nigdy nie zrozumie zasad treningu i nie bêdzie umia³ w³aœciwie pos³ugiwaæ siê metodami, choæby dysponowa³ tysi¹cami æwiczeñ fizycznych (same w sobie nic nie znacz¹). Sport wci¹ siê zmienia, rozwija, rosn¹ wymagania wspó³zawodnictwa (choæby liczba i gêstoœæ startów w wyd³u onym okresie startowym). Proste zwiêkszanie obci¹ eñ treningowych, wczeœniejsze rozpoczynanie treningu specjalistycznego, nie tylko nie przynosi ju pozytywnych efektów, ale wyrz¹dza szkody. Rodz¹ siê nowe problemy, które nale y rozwi¹zywaæ w taki sposób, aby uprawianie sportu, równie tego na najwy szym poziomie, by³o bezpieczne, a proces treningu by³ nie tylko skuteczny, ale i efektywny (najwy szy efekt osi¹gany przy mo liwie najni szych nak³adach si³ i œrodków).

3 500. numer Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy... 5 Stale rozwija siê równie nauka. To skutek w³¹czania siê w procesy badawcze sportu coraz liczniejszych placówek w ró nych krajach na œwiecie, korzystaj¹cych z subsydiów pañstwowych i wsparcia w innej postaci. Na tym polu równie toczy siê wspó³zawodnictwo. My nie bierzemy w nim udzia³u, wypadliœmy z gry. Jak do tego dosz³o? To odrêbny, powa ny problem. Na uprawianie trenerstwa otrzymuje siê wprawdzie patent raz na ca³e ycie, ale tak wygl¹da sprawa wy³¹cznie od strony formalnej, istnieje wszak e jeszcze strona moralna. Trener pracuje z ludÿmi, przewa nie z m³odymi, musi eksperymentowaæ. D¹ ¹c do wykorzystania do granic mo liwoœci zawodnika, musi stosowaæ ekstremalne obci¹ enia. Niezbêdne jest przy tym, by wyobra a³ sobie, przewidywa³, skutki, jakie mog¹ one za sob¹ poci¹gn¹æ. Musi te byæ œwiadom odpowiedzialnoœci. Musi wiêc d¹ yæ do poznania i zrozumienia mechanizmów, jakie uruchamia w trakcie procesu treningu, by swoj¹ dzia³alnoœæ uczyniæ racjonaln¹ i zarazem skuteczn¹. Kto mo e mu w tym pomóc? Tylko nauka. Trenerowi nale y stworzyæ warunki dla dokszta³cania. W³aœciwie istnieæ powinien ca³y jego system. W takim systemie swoje miejsce maj¹ czasopisma, takie jak Sport Wyczynowy. 3. Jak¹ wiedzê nale y upowszechniaæ? Tylko prawdziw¹, zdobyt¹ w sposób rzetelny, przy u yciu odpowiednich metod, gwarantuj¹cych wysok¹ jej jakoœæ. Z dotarciem do takiej wiedzy, a zw³aszcza z jej identyfikacj¹, jest niema³y k³opot. ród³a, z jakich korzysta³ na pocz¹tku Sport Wyczynowy, by³y bardzo ograniczone. Publikacje przygotowywali tzw. pracownicy nauki zatrudnieni w krajowych uczelniach. Zagadnienia, którymi mia³a siê zajmowaæ, jak j¹ nazwano, teoria sportu (mniejsza o trafnoœæ nazwy), znajdowa³y siê w pocz¹tkowej fazie rozpracowania. W sukurs przysz³a nauka radziecka. Rosjanie dysponowali wówczas olbrzymim potencja³em badawczym ludzkim, technicznym, finansowym. Ich opracowania obejmowa³y szeroki kr¹gu problemów metodycznych, fizjologicznych, biomechanicznych. Potrafili te tworzyæ szersze koncepcje ogólne. Sport Wyczynowy korzysta³ z publikacji zamieszczanych na ³amach czasopisma Tieorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury pe³nymi garœciami i bez skrêpowania. Istnia³o w tym wzglêdzie niepisane porozumienie. Z niemieckiej Teorie und Praxis der Körperkultur korzystano w niewielkim zakresie. Wyniki badañ sportu wyczynowego w NRD by³y utajnione i nawet w opatrzonych numerami dwóch egzemplarzach tajnego czasopisma, dostarczanego w ramach zobowi¹zañ

4 6 Temat miesi¹ca sojuszniczych, pañstwom obozu socjalizmu, nie by³o nic, co mog³o sk³aniaæ do ich wykorzystania. Minê³y lata, czasy siê zmieni³y, nauki o sporcie prze ywaj¹ okres bujnego rozwoju. Wyrazem tego jest choæby liczba wydawanych ksi¹ ek, czasopism, organizowanych na œwiecie kongresów i sympozjów naukowych. Wydaje siê tysi¹ce, dziesi¹tki tysiêcy publikacji. Trzeba umieæ poruszaæ siê w tym g¹szczu, odró niaæ rzeczy dobre, ciekawe, wa ne od mia³kich, które przy takiej skali produkcji musz¹, rzecz jasna, siê pojawiaæ. Do tego potrzeba wiedzy. Tak e kwalifikacje redaktora czasopisma, które pragnie z po ytkiem dla swoich Czytelników podj¹æ siê misji popularyzowania osi¹gniêæ naukowych, musz¹ byæ wysokie. W przeciwnym razie bêdziemy mieli do czynienia z takim przypadkiem, jak z ho³ubionym jeszcze do niedawna przez resort Forum Trenera. Nawet gdy systemy kszta³cenia i dokszta³cania trenerów istniej¹, nie osi¹gnie siê pozytywnych efektów, jeœli kr¹ ¹ce w obiegu treœci bêd¹ ma³o wartoœciowe, przestarza³e, powtarzane od lat, jeœli bêd¹ prezentowane badania pseudonaukowe. W³aœnie z czymœ takim mamy do czynienia u nas. A skutki s¹ widoczne zw³aszcza wtedy, gdy dochodzi do miêdzynarodowej konfrontacji naszych reprezentantów ze œwiatow¹ czo³ówk¹, wtedy ukazuje siê ca³a prawda (wystêp polskich pi³karzy na Mistrzostwach Œwiata w pi³ce no nej w Niemczech i tzw. raport Janasa s¹ tego ostatnim, ale nie jedynym, dowodem). Na ³amach Sportu Wyczynowego zamieszczali swoje prace najwybitniejsi na œwiecie uczeni. Przed trzydziestu laty polski trener móg³ poznaæ podstawy treningu d³ugodystansowego z opracowania Davida L. Costilla, jednego z czo³owych specjalistów, po dziœ dzieñ aktywnego uczonego amerykañskiego. Nie ka dy mo e aspirowaæ z powodzeniem do miejsca w elicie œwiatowej nauki, geniusze rodz¹ siê rzadko, ale ka dy, kto zdecydowa³ siê uprawiaæ naukê, winien dobrze opanowaæ metody badawcze, posiadaæ zdolnoœæ logicznego myœlenia, stale i wci¹ interesowaæ siê tym, co dzieje siê w jego obszarze nauki, i d¹ yæ do opisywania zjawisk i rozwi¹zywania dostatecznie wa nych problemów. To ca³kowicie wystarczy, by jego opracowania znajdowa³y dostêp na ³amy Sportu Wyczynowego. Niestety, dla przewa aj¹cej czêœci naszego œrodowiska naukowego ten postulat jest zbyt wygórowany. 4. W jaki sposób upowszechniaæ wiedzê naukow¹? Do dyspozycji s¹ coraz bardziej nowoczesne œrodki komunikacji, m.in. Internet. Tradycyjne i wci¹ wartoœciowe pozostaj¹ ksi¹ ki i szybsze w dostarczaniu bie ¹cych informacji czasopisma.

5 500. numer Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy... 7 Sport Wyczynowy by³ od pocz¹tku czasopismem, jak to okreœlano, popularno-naukowym. Z tym, e s³owo popularny, popularyzacja odnosiliœmy nie do charakteru informacji, tematu, lecz formy jego przekazu. Istnia³y zawsze granice uprzystêpnienia tekstu trudnego. Dlatego Sport Wyczynowy nie by³ i nie jest lektur¹ lekk¹, ³atw¹ i przyjemn¹. Trzeba w ni¹ w³o yæ trochê wysi³ku. Nic nie jest tak proste w yciu i sporcie jak siê niektórym wydaje. By nie popaœæ w spiralê b³êdnych opinii i wniosków, trzeba postrzegaæ zjawiska i zdarzenia w ich ca³ej z³o onoœci i wielorakich zale noœciach. Nale y d¹ yæ do poznania mechanizmów reguluj¹cych funkcjonowanie danego zjawiska, pamiêtaj¹c o zmiennoœci jego stanu, postaci, jakoœci, wielkoœci (w zale noœci od tego, jaki wymiar przypiszemy do oceny). Kiedy trenerzy czêsto traktuj¹ statycznie poziom dyspozycji psycho-fizyczno-technicznych zawodnika, w kolejnym cyklu treningu (np. rocznym makrocyklu) powielaj¹ stosowany dot¹d wzorzec (np. struktury obci¹ eñ) treningu, czêsto s¹ zaskoczeni, e nie przynios³o to takiego efektu, jak wczeœniej. Wtedy nie wiedz¹, co robiæ i zwykle pope³niaj¹ kolejne b³êdy. Przypomnijmy bezradnoœæ w diagnozie i postêpowaniu naprawczym dyspozycji fizyczno-technicznych Adama Ma³ysza w ubieg³orocznym Pucharze Œwiata. Wydaje siê, e mimo osza³amiaj¹cego postêpu technicznego w dziedzinie œrodków medialnych nasze przywi¹zanie do tradycji pozwoli czasopismom jeszcze d³ugo i z powodzeniem pe³niæ swoj¹ misjê. Sport Wyczynowy powinien mieæ przed sob¹ jeszcze d³ugie lata prosperity, tym bardziej, i jak siê wydaje udanie godzi jakoœæ-wartoœæ informacji z form¹ jej przekazu. Ale rzeczywistoœæ bywa zmienna, zaskakuj¹ca, a nawet nieprzewidywalna. Nasza, sportowa rzeczywistoœæ. Andrzej Pac-Pomarnacki