M. Pawlik. Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji żywności

Transkrypt

1 M. Pawlik Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkcji żywności JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzaniem wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, kapitał obrotowy, ryzyko płynności. Streszczenie: Poniższy raport ukazuje metodę zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa, która opiera się na minimalizowaniu ryzyka płynności poprzez odpowiednią strukturę kapitału obrotowego, na wysokość którego wpływają zapasy, należności krótkoterminowe, środki pieniężne oraz zobowiązania krótkoterminowe. Wykonane obliczenia wykorzystujące dane zawarte w sprawozdaniach finansowych obrazują sposoby zarządzania tymi składnikami aktywów obrotowych. 1

2 Wstęp Ryzyko charakteryzuje sytuację, w której choć jeden z czynników tworzący warunki podejmowania decyzji jest nieznany, ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Znajomość prawdopodobieństwa danego elementu odróżnia ryzyko od niepewności. O sytuacji ryzyka można mówić jedynie wtedy, gdy doświadczenia z przeszłości mogą być porównywane z obecną sytuacją. Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka ułatwia wykorzystywanie rachunku prawdopodobieństwa lub innych metod statystycznych. Istnieją dwa podejścia do efektu podejmowania decyzji w warunkach ryzyka, czyli możliwość poniesienia straty (tutaj ryzyko traktowane jest jako zagrożenie), a także możliwość osiągnięcia wyniku innego niż oczekiwany (tutaj ryzyko traktowane jest jednocześnie jako szansa i zagrożenie dla przedsięwzięcia). 1 Zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa polega na wykorzystywaniu przez jednostkę gospodarczą odpowiednich działań i instrumentów, które ułatwią działanie przedsiębiorstwa w warunkach ryzyka, a także wspierają proces podejmowania decyzji obarczonych ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem działalności przedsiębiorstwa staje się coraz ważniejszym aspektem, który jest traktowany jako jeden z czynników decydujących o sukcesie przedsiębiorstwa. Odpowiednie zarządzanie ryzkiem pozwala na wczesne wykrycie czynników ryzyka prowadzonej przez jednostkę działalności. Świadomość istnienia i identyfikacja czynników ryzyka pomaga w zabezpieczeniu działalności przed negatywnymi skutkami ryzyka, co pozwala na zminimalizowanie stopnia oddziaływania ryzyka na efekty działalności. Chartered Institute of Management Accountants (CIMA) definiuje zarządzanie ryzykiem jako proces rozpoznawania ryzyka oraz panowania nad ryzykiem, na jakie nieuchronnie jest narażone przedsiębiorstwo w dążeniu do osiągnięcia celów jego działalności (CIMA,2005). Cechy charakterystyczne zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie to: ciągłość i systematyczne działanie powiązane z ustalanie i wdrażaniem strategii jednostki gospodarczej; działanie ukierunkowane na osiągnięcie podstawowych celów funkcjonowania firmy; wykorzystywanie możliwości jakie niesie za sobą ryzyko a nie unikanie zagrożeń z nim związanych. Proces zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie składa się z identyfikacji, oceny, reagowania i monitorowania ryzyka. 2 Jednym z ryzyk jakiemu musi przeciwstawić się każde przedsiębiorstwo jest ryzyko płynności. Płynność jest to zdolność przedsiębiorstwa do zamiany składników majątku na środki pieniężne w określonym czasie, a także bez utraty wartości oraz zdolność do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań. 3 Ryzyko płynności może zostać ocenione poprzez zestawienie aktywów obrotowych z zobowiązaniami krótkoterminowymi. Dla oceny ryzyka płynności niezwykle istotna jest wysokość kapitału obrotowego, który stanowi różnicę między bieżącymi aktywami, w skład których wchodzą zapasy, należności krótkoterminowe oraz inwestycje krótkoterminowe, a bieżącymi zobowiązaniami, czyli zobowiązaniami płatnymi w ciągu roku obrotowego. 4 1 Michalski G., Leksykon zarządzania finansami, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s Nowak E. (red.), Rachunkowość w zarządzaniu ryzykiem w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010, s Śpiewak T., Zarządzanie środkami pieniężnymi w przedsiębiorstwie, teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s Karmańska A. (red.), Ryzyko w rachunkowości, Difin, Warszawa 2008, s

3 Opis strategii zarządzania ryzykiem poprzez odpowiednie dobranie składników środków pieniężnych, należności i zapasów Kapitał obrotowy jest częścią aktywów obrotowych jednostki, które mogą być zaangażowane w bieżącą działalność firmy. Ważne jest, aby kapitał obrotowy przyjmował wartości dodatnie, ponieważ umożliwi to przedsiębiorstwu prowadzenie działalności w sposób niezakłócony. Dla sprawnego przebiegu bieżącej działalności jednostki ważne jest posiadanie przez nią pewnej nadwyżki aktywów obrotowych nad zobowiązaniami krótkoterminowymi. Kapitał obrotowy pełni rolę płynnej rezerwy, która może zostać przeznaczona na zaspokojenie zapotrzebowania jednostki na środki niezbędne do utrzymania bieżącej działalności, spowodowanego nieoczekiwanymi okolicznościami lub niepewnością działalności. 5 Decyzje podejmowane w zakresie kapitałów obrotowych powinny zapewnić utrzymanie płynności finansowej na stałym poziomie, a także powinny zmierzać do optymalizacji struktury i wielkości aktywów bieżących, aby zmniejszyć koszty ich utrzymania. Ponadto decyzje te winny kształtować strukturę źródeł finansowania aktywów w taki sposób, aby minimalizować koszty ich finansowania. Odpowiednie zarządzanie kapitałem obrotowym powinno w dłuższej perspektywie maksymalizować korzyści osiągane przez właścicieli jednostki gospodarczej. Aby osiągnąć te cele przedsiębiorstwo musi określić ogólne strategie w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym umożliwiającym funkcjonowanie jednostki. 6 Istnieją dwie skrajne strategie zarządzania kapitałem obrotowym od strony aktywów, którymi są strategie konserwatywna i agresywna. Strategia konserwatywna utrzymywania aktywów obrotowych zakłada utrzymywanie wysokich stanów zapasów (materiałów, surowców do produkcji, wyrobów gotowych) i gotówki. W strategii konserwatywnej przedsiębiorstwo powinno także stosować liberalną politykę wobec swoich odbiorców, co przekłada się na zwiększenie stanu należności. Utrzymywanie zapasów na wysokim poziomie zabezpieczają przedsiębiorstwo przed problemami zaopatrzeniowymi, natomiast wyższy poziom należności powinien być utrzymywany głównie wobec zaufanych kontrahentów. Strategia konserwatywna pomaga w maksymalizacji wielkości sprzedaży i zmniejszeniu ryzyka działalności. Jednak strategia ta posiada dwie wady, którymi są wzrost kosztów, ponieważ jednostka jest zmuszona do korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania, a także spadek stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału własnego, gdyż firma jest zmuszona zwiększyć zaangażowanie tego kapitału przy danej wielkości obrotu i zysków. 7 Kolejną strategią jest strategia agresywna, która jest przeciwieństwem strategii konserwatywnej - charakteryzuje się ona zmniejszoną ilością rzeczowych aktywów obrotowych i stosowaniu restrykcyjnej polityki kredytowej wobec odbiorców. Strategia agresywna polega na ograniczaniu zaangażowania kapitału własnego przedsiębiorstwa przy zwiększaniu obcych źródeł finansowania. Strategia ta cechuje się wysokim ryzykiem, które powstaje w różnych strefach działalności, ponieważ małe ilości środków pieniężnych i utrzymywanie zapasów na niskim poziomie stwarza zagrożenie dla płynności przedsię- 5 Nowak E., Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s Tamże, s

4 biorstwa. W strategii agresywnej przedsiębiorstwo współpracuje także z przedsiębiorstwami o niskiej wiarygodności, co naraża jednostkę na utratę przychodów i obniżenie efektywności działania. Mimo zagrożeń strategia agresywna pozwala na minimalizowanie kosztów zaangażowania kapitału obrotowego, a także sprzyja wzrostowi stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału własnego. 8 Przykład zastosowania strategii konserwatywnej i agresywnej na przykładzie firmy z branży produkcji żywności Przedmiotem działalności analizowanego przedsiębiorstwa jest : przetwarzanie i konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa, produkcja konserw, przetwórstwa z mięsa, z podrobów mięsnych i krwi, działalność usługowa związana z przetwórstwem i konserwowaniem warzyw i owoców, sprzedaż hurtowa ryb, skorupiaków i mięczaków. Działalnością podstawową przedsiębiorstwa jest przetwarzanie i konserwowanie ryb i produktów rybołówstwa ujętych według PKD w dziale Z. Wyniki i propozycje strategii w wariancie konserwatywnym i agresywnym przedstawione zostały w tabelach 1. i 2. Podczas ustalania strategii konserwatywnej i agresywnej symulacja zmian zapasów, należności krótkoterminowych i środków pieniężnych została przeprowadzona poprzez zwiększenie lub zmniejszenie tych aktywów o 15%. Kolejnym założeniem jest to, iż wraz ze spadkiem lub wzrostem aktywów obrotowych kapitał własny także zmieni swoją wartość, ponieważ będą one nim finansowane. Ostatnim założeniem poczynionym na potrzeby obliczenia strategii jest stałość zobowiązań krótkoterminowych. Tabela nr 1. Propozycja strategii konserwatywnej i agresywnej na rok 2010, wraz z oceną płynności i rentowności kapitału własnego 2010 BAZOWY KONSERWATYWNY AGRESYWNY Aktywa obrotowe ,57 zł ,34 zł ,80 zł Zapasy ,09 zł ,80 zł ,38 zł Należności krótkoterminowe ,06 zł ,42 zł ,70 zł Inwestycje krótkoterminowe ,97 zł ,67 zł ,27 zł Środki pieniężne ,97 zł ,67 zł ,27 zł Kapitał własny ,08 zł ,85 zł ,31 zł Zobowiązania krótkoterminowe ,87 zł ,87 zł ,87 zł Zysk netto ,87 zł ,87 zł ,87 zł PŁYNNOŚĆ Wskaźnik bieżącej płynności finansowej 1,98 2,28 1,68 Wskaźnik szybkiej płynności finansowej 1,24 1,43 1,05 Wskaźnik płynności gotówkowej 0,47 0,54 0,40 RENTOWNOŚĆ Wskaźnik zwrotu kapitału własnego (ROE) 13,44% 10,84% 17,69% Źródło: Obliczenia własne na podstawie Nowak E., Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008 oraz Kusak A., Płynność finansowa, Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Kusak A., Płynność finansowa, Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s

5 W wariancie bazowym przedsiębiorstwo osiągnęło bieżącą płynność równą 1,98, która mieści się w przedziale optymalnej wartości (1,5 2). Wskaźnik szybkiej płynności finansowej powinien być wyższy od jedności i w wariancie bazowym wynosi on 1,24, zatem jest to wartość zadowalająca. Wskaźnik płynności gotówkowej nie ma ustalonych wzorcowych wartości - oznacza on jaką część zobowiązań krótkoterminowych jednostka jest w stanie spłacić na dany moment. Najlepszym wariantem strategii dla tego przedsiębiorstwa na rok 2010 jest wariant agresywny, ponieważ wskaźniki płynności są na dobrym poziomie, a rentowność wzrosła o ok. 4%. Decyzja taka może być ryzykowna, ale nie zagraża bezpośrednio płynności firmy. Gdyby jednostka kierowała się konserwatywną strategią mogłoby to doprowadzić do nadpłynności, co wskazywałoby na nieodpowiednie zarządzanie aktywami obrotowymi. Tabela nr 2. Propozycja strategii konserwatywnej i agresywnej na rok 2011, wraz z oceną płynności i rentowności kapitału własnego 2011 BAZOWY KONSERWATYWNY AGRESYWNY Aktywa obrotowe ,20 zł ,58 zł ,82 zł Zapasy ,95 zł ,94 zł ,96 zł Należności krótkoterminowe ,53 zł ,36 zł ,70 zł Inwestycje krótkoterminowe ,70 zł ,26 zł ,15 zł Środki pieniężne ,70 zł ,26 zł ,15 zł Kapitał własny ,04 zł ,42 zł ,66 zł Zobowiązania krótkoterminowe ,94 zł ,94 zł ,94 zł Zysk netto ,97 zł ,97 zł ,97 zł PŁYNNOŚĆ Wskaźnik bieżącej płynności finansowej 1,49 1,72 1,27 Wskaźnik szybkiej płynności finansowej 0,72 0,82 0,61 Wskaźnik płynności gotówkowej 0,15 0,18 0,13 RENTOWNOŚĆ Wskaźnik zwrotu kapitału własnego (ROE) 18,89% 15,16% 25,03% Źródło: Obliczenia własne na podstawie Nowak E., Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008 oraz Kusak A., Płynność finansowa, Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Przedsiębiorstwo w roku 2011 obrało agresywny kierunek gospodarowania kapitałem obrotowym w porównaniu do roku Wskaźniki płynności w stosunku do poprzedniego roku znacząco spadły i nie osiągnęły wartości wzorcowych, przez co płynność jednostki może być zagrożona. Tak ryzykowny ruch pozwolił na zwiększenie rentowności kapitałów własnych o około 5%. Dalsze stosowanie agresywnej strategii nie jest wskazane w tej sytuacji, gdyż obniżanie płynności może doprowadzić do dużych kłopotów przedsiębiorstwa. Najrozsądniejszą strategią jaką może obrać jednostka gospodarcza jest strategia konserwatywna, która pozwoli na poprawę płynności przy małej stracie rentowności, która spadnie o 3%. Analizując otrzymane wyniki po zastosowaniu strategii agresywnej i konserwatywnej w latach , firma powinna rozważyć, czy zależy jej na utrzymaniu płynności na optymalnym poziomie, czy też dąży do jak najwyższej rentowności kapitałów własnych. Aktualnie rynek jest dosyć ryzykowny i jednostki gospodarcze na nim działające powinny starać się zachować płynność finansową, ponieważ jej utrata może narazić przedsiębiorstwo na poważne problemy. 5

6 Podsumowanie Jednym z problemów z jakimi musi zmierzyć się każde przedsiębiorstwo działające w gospodarce rynkowej jest utrzymanie płynności finansowej na optymalnym poziomie, który będzie najefektywniejszy dla jednostki i pozwoli jej na odpowiednio szybki rozwój. W krótkim okresie płynność może decydować o istnieniu firmy na rynku. Dane z krajów rozwiniętych pokazują, iż głównym powodem upadłości małych i średnich przedsiębiorstw jest utrata płynności finansowej, mimo że inne wskaźniki opisujące sytuację ekonomiczno-finansową jednostki osiągają wysokie wartości jest to syndrom określany w literaturze mianem bogatego bankruta. Dzieje się tak, gdyż utrata płynności prowadzi do zmniejszenia zaufania banków, a co za tym idzie ograniczenie otrzymywanych kredytów oraz zmniejszenia zakresu kredytów dla kontrahentów, czego konsekwencją jest redukcja obszaru działania na rynku. W tym samym czasie dostawcy rezygnują z udzielania kredytów kupieckich firmie i przechodzą na transakcje gotówkowe, ponieważ jednostka stwarza zbyt duże ryzyko kredytowe. Wszystkie te czynniki wraz z utratą reputacji wpływają niekorzystnie na poziom osiąganych zysków oraz zmniejszają wartość rynkową jednostki gospodarczej. Należy pamiętać, że celem wszystkich decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie jest maksymalizacja korzyści osiąganych przez jego właścicieli, zatem kryterium na podstawie, którego podejmowane są owe decyzje jest wartość firmy, która powinna być nieustannie zwiększana. Każda decyzja jest podejmowana w warunkach niepewności i ryzyka. Zatem działania prowadzone w jednostce muszą uwzględniać ryzyko, które należy traktować nie tylko jako zagrożenie, ale jako otrzymanie wyniku innego niż oczekiwany. Próba wyeliminowania ryzyka jest niemożliwa, ponieważ oznaczałaby ona konieczność zrezygnowania z podejmowania jakichkolwiek przedsięwzięć. Dlatego ważne jest, aby umiejętnie identyfikować, oceniać oraz zastosować odpowiednie zabezpieczenia przed ryzykiem. Ryzykiem z którym boryka się każde przedsiębiorstwo jest ryzyko płynności, które zależy od wielkości zapasów, należności i środków pieniężnych, a także zobowiązań krótkoterminowych. Strategie ograniczania ryzyka związanego z płynnością i dostosowywaniem struktury kapitału obrotowego, należy dostosowywać do warunków panujących w danym momencie na rynku, nie można zakładać z góry wyboru strategii konserwatywnej lub agresywnej bez znajomości rynku i aktualnych zagrożeń. 6

7 Bibliografia: 1. Kusak Aleksander, Płynność finansowa, Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa Czekaj Jan, Dresler Zbigniew, Podstawy zarządzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Nowak Edward, Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Karmańska Anna (red.), Ryzyko w rachunkowości, Difin, Warszawa Śpiewak Tomasz, Zarządzanie środkami pieniężnymi w przedsiębiorstwie, teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Nowak Edward (red.), Rachunkowość w zarządzaniu ryzykiem w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Michalski Grzegorz, Leksykon zarządzania finansami, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: or Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp , Available at SSRN: Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1,

8 18. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 24. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, Available at SSRN: or Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague. 30. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zmenu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics 8