Województwo lubelskie 4,1% Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 2014 r.

Transkrypt

1 POWIETRZE

2 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU Powietrze Presje Powietrze pozbawione naturalnych granic umożliwia rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń na duże odległości. Wyemitowane zanieczyszczenia w zależności od ich charakteru, wysokości emitora, warunków meteorologicznych i topograficznych mogą przekraczać granice państw i kontynentów. Źródła zanieczyszczeń powietrza podzielić można na naturalne (pożary lasów, wybuchy wulkanów, erozja skał i gleb, burze piaskowe, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz na źródła antropogeniczne związane z działalnością człowieka. W 214 r. z 95 zakładów szczególnie uciążliwych działających na terenie województwa lubelskiego, według danych GUS, wyemitowano do powietrza 4 973,192 tys. Mg zanieczyszczeń, z czego 1,922 tys. Mg stanowiły pyły, a 4 971,2 tys. Mg gazy (z uwzględnieniem CO 2 ). Emisja pyłów zmniejszyła się o 6,8%, natomiast emisja gazów zwiększyła się o 4,9% w porównaniu z rokiem 213. Wielkość emisji pyłów stanowiła 4,1%, a gazów 2,4% emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 11 miejscu w kraju pod względem wielkości zanieczyszczeń pyłowych i 12 miejscu pod względem zanieczyszczeń gazowych (z uwzględnieniem CO 2 ) (wykresy 1, 2). PSM Kolejarz Lublin Fot. Archiwum Rady Osiedla Bronowice III-Maki Na terenie województwa w 214 r. funkcjonowało 95 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza. Stanowiły one około 5,3% zakładów w Polsce, 78,9% z nich posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko 8,4% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło GUS). Największy udział w emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza ma dwutlenek węgla. W 215 r. nastąpił niewielki wzrost (około,7%) wyemitowanego dwutlenku węgla w porównaniu z 214 rokiem. W odniesieniu do 214 r. ilość wyemitowanych zanieczyszczeń gazowych w roku 215 (wykres 4) zmniejszyła się: dwutlenku siarki o 38,6%, tlenków azotu o 14,9% tlenku węgla o 3,3% Emisja zanieczyszczeń pyłowych, pochodząca z procesów spalania paliw, stanowiła 46,% całkowitej emisji pyłów w 215 r. Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych zwiększyła się o około 2,7% w stosunku do roku 214, przy czym emisja z procesów spalania uległa zmniejszeniu o ok. 22% (wykres 5). Województwo lubelskie 4,1% Województwo lubelskie 2,4% Pozostałe województwa 95,9% Pozostałe województwa 97,6% Wykres 1. Udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 214 r. (źródło: GUS) Wykres 2. Udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w 214 r. (źródło: GUS) 14

3 [tys. Mg/rok] dwutlenek węgla rok Wykres 3. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) dwutlenek siarki dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu tlenki azotu ze spalania paliw tlenek węgla Lokalizację i wielkość emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych o łącznej emisji powyżej 1 Mg/rok przedstawia mapa 2. Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń (bez CO 2 ) to: 1. Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach 5 651,5 Mg (25,2%), 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 4 36,4 Mg (18,%), 3. Megatem EC-Lublin Sp. z o. o. w Lublinie 1 333,2 Mg (6,%), 4. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym 1 289,9 Mg (5,8%), 5. Pozostałe zakłady 1 77,5 Mg (45,%). [tys. Mg/rok] Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach rok ,% 25,2% "Cemex" Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm Wykres 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) 3 pyły ogółem ze spalania paliw 5,8% 6,% 18,% "Megatem EC- Lublin" Sp. z o.o. w Lublinie Grupa Ożarów S.A. Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym Pozostałe zakłady [tys. Mg/rok] Wykres 6. Udziały w emisji zanieczyszczeń do powietrza pochodzących z największych zakładów województwa lubelskiego w 215 r. (źródło: WIOŚ, EkoPłatnik ) rok Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Na podstawie danych z bazy EkoPłatnik Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie obliczono, że wielkość zanieczyszczeń wyemitowanych przez 143 podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska w 215 roku wynosiła ,4 Mg (bez CO 2 ), z tego 2 95,2 Mg stanowiły pyły, 2 293,2 Mg gazy (bez CO 2 ). W województwie lubelskim występuje duże zróżnicowanie w rozmieszczeniu emitorów punktowych. Pod względem ilości wyemitowanych zanieczyszczeń do powietrza w 215 r. na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski 5 665,8 Mg (25,3%) i chełmski 5 399,8 Mg (24,1%). Najmniejsza emisja pochodziła z powiatu janowskiego 5,52 Mg (,7%). Duży wpływ na jakość powietrza obok emisji ze źródeł punktowych mają zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł: powierzchniowych (źródła komunalno-bytowe), liniowych (źródła związane z transportem, drogi krajowe, wojewódzkie i lokalne), rolnictwa (w tym pola uprawne i hodowla, maszyny rolnicze), naturalnych (lasy, emisja biogenna). W ramach realizacji pracy pt.: Zgromadzenie danych emisyjnych wraz z oceną ich poprawności i kompletności zrealizowanej w ramach projektu pt. Wzmocnienie systemu oceny jakości powietrza w Polsce w oparciu o doświadczenia norweskie, wykonywanym przez ATMOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, przygotowana została baza emisyjna zawierająca informacje o źródłach i wielkości emisji. Zakres bazy emisyjnej obejmuje źródła emisji z terenu województwa lubelskiego (Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska), których działalność i występowanie powoduje 15

4 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 215 r. o łącznej ilości powyżej 1 Mg bez CO2 (źródło: WIOŚ, EkoPłatnik ). 16

5 emisję następujących substancji: pył PM1, pył PM2,5, (BaP), NO 2, SO 2, oraz dodatkowo: NH 3, NMLZO prekursorów zanieczyszczeń. Tabela 1 przedstawia oszacowaną wielkość emisji poszczególnych zanieczyszczeń z terenu województwa lubelskiego. Emisja powierzchniowa, pochodząca z niskich emitorów odprowadzających produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni węglowych w sezonie grzewczym, ma duży wpływ na jakość powietrza. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsc powstawania, najczęściej na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, co utrudnia proces ich przemieszczania i rozpraszania. Prowadzi to do kumulowania ładunków szkodliwych substancji na niewielkiej przestrzeni o dużej gęstości zaludnienia. Poza miastami występują lepsze warunki mieszania i rozcieńczania spalin, jednakże obszary te mają mniejszy dostęp do sieci ciepłowniczych i gazowych. Dużym problemem na obszarach wiejskich i w częściach miast nieposiadających sieci cieplnej jest spalanie odpadów komunalnych w nieprzystosowanych do tego celu paleniskach domowych. Na skutek spalania odpadów w niskiej temperaturze, bez systemów oczyszczania, do atmosfery dostają się pyły zawierające metale ciężkie i toksyczne związki organiczne. O wielkości emisji liniowej w głównej mierze decydują zanieczyszczenia pochodzące z tras komunikacyjnych. Substancje emitowane z silników pojazdów oraz emisja poza spalinowa i wtórna: ścieranie opon, okładzin hamulcowych, nawierzchni jezdni, unos z jezdni, oddziałują na jakość powietrza, powodując wzrost stężeń zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu dróg. Emisja ze źródeł punktowych powstaje podczas wytwarzania energii i procesów technologicznych. Emitory punktowe o znaczącej emisji zanieczyszczeń, mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Na terenie województwa lubelskiego największe emitory punktowe zlokalizowane są na terenie powiatu puławskiego, chełmskiego oraz w Lublinie. Emisja z rolnictwa kojarząca się z naturą nie jest obojętna dla atmosfery. Nowoczesne, zmechanizowane rolnictwo emituje zanieczyszczenia powstające podczas użytkowania pojazdów i maszyn rolniczych, a także ogrzewania budynków. Do atmosfery dostają się rozpylane pestycydy i cząstki nawozów sztucznych oraz produkty rozkładu materii organicznej i hodowli zwierząt, będącej istotnym źródłem emisji amoniaku do atmosfery. Znaczące miejsce w emisji z rolnictwa zajmuje pył powstający głównie wskutek prac polowych, tj. orania i zbierania plonów. Dodatkowym źródłem są: nawożenie, pyłki uprawianych roślin, wypalanie pól, transport plonów i hodowla zwierząt. Na terenie województwa lubelskiego znajdują się duże obszary działalności rolniczej. Emisja z rolnictwa ma istotny wpływ na wielkość emisji całkowitej. Emisja NMLZO, NH 3 prekursorów zanieczyszczeń, pochodzi między innymi, ze źródeł naturalnych, którymi są lasy. Obszary leśne stanowią około 24% powierzchni województwa lubelskiego. Baza emisji ATMOTERM S.A. zawiera dane o emisji pyłu PM1 i PM2,5 pochodzącej ze źródeł niezorganizowanych z terenów kopalni odkrywkowych i hałd. Na podstawie danych zgromadzonych w ww. bazie oszacowana została wielkość emisji zanieczyszczeń z terenu powiatów województwa lubelskiego oraz udział rodzajów emisji dla poszczególnych zanieczyszczeń. Mapy 3 7 przedstawiają wielkość oraz udział emisji dla zanieczyszczeń: PM1, PM2,5, NO 2, SO 2, BaP. Mapy 8 9 przedstawiają wielkość oraz udział emisji NMLZO, NH 3 prekursorów zanieczyszczeń. Tabela 1. Szacowana emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 215 r. (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Wyszczególnienie Łączna emisja (Mg) Emisja powierzchniowa (Mg) Emisja liniowa (Mg) Emisja punktowa (Mg) Emisja z rolnictwa (Mg) Emisja naturalna z lasów (Mg) Emisja niezorganizowana (Mg) PM , , , ,5 3 81, - 924,4 BaP 8,7217 7,168,67 1, NO ,5 43, 2 715, , 435,2 - - SO , ,3 64, ,3 8,4 - - NMLZO , ,1 97, , , ,1 - NH ,8 275,2-97, , ,2-17

6 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU Mapa 3. Wielkość oraz udział emisji PM1 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 4. Wielkość oraz udział emisji PM2,5 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 5. Wielkość oraz udział emisji SO 2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 6. Wielkość oraz udział emisji NO 2 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) 18

7 Mapa 7. Wielkość oraz udział emisji BaP w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Mapa 8. Wielkość oraz udział emisji NMLZO w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża w województwie lubelskim w 215 roku Autorzy: Ewa Liana, Ewa Terlecka, Michał Pobudejski, Wiesława Rawa Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy we Wrocławiu Mapa 9. Wielkość oraz udział emisji NH 3 w województwie lubelskim (źródło: Baza emisji ATMOTERM S.A.) W roku 215 krajowa sieć pomiarowo-kontrolna stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych składała się z 23 stacji synoptycznych IMGW-PIB, reprezentatywnych dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń, oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących pole średnich sum opadów dla obszaru Polski. Na powyższych stacjach zbierany był w sposób ciągły opad atmosferyczny mokry oraz wykonywane były oznaczenia ilościowe zebranych próbek. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone były pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na każdej stacji zbierane były próbki dobowe opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany był pomiar wartości ph opadu. Na posterunkach 19

8 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU opadowych dokonywane były tylko pomiary wysokości opadów. Analizy składu fizykochemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa lubelskiego w 215 r. analizowano wody opadowe przed kontaktem z podłożem na stacji we Włodawie. Na podstawie wyników pomiarów ilości wody opadowej w 215 r. zarejestrowanych w 162 stacjach na terenie Polski, w tym 14 na obszarze województwa lubelskiego, oraz wyników analiz składu opadów z 23 stacji monitoringowych, oszacowano, przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS), wielkości ładunków jednostkowych i całkowitych dla Polski i województwa lubelskiego (rysunek 1). W 215 roku na stacji monitoringowej w województwie lubelskim wykonano 91 pomiarów wartości ph dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Mieściły się one w zakresie od 4,28 do 7,2, a średnia roczna ważona ph wynosiła 5,41. W przypadku 46% próbek stwierdzono opady o wartości ph poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych. W porównaniu z rokiem poprzednim stwierdzono spadek ilości próbek o wartości ph poniżej 5,6 w próbkach dobowych o 12%. W uśrednionych miesięcznych próbkach opadów wartości ph poniżej 5,6 występowały w 17% pomiarów i było to o 33% mniej niż w 214 roku. Obciążenie powierzchniowe województwa lubelskiego zanieczyszczeniami pochodzącymi z wód opadowych w 215 r. przedstawia tabela 2. Wielkości wprowadzonych substancji malały zgodnie z szeregiem: SO 4 > N og > Ca > Cl > N am > N NO2+NO3 > Na > K > Mg > Zn > P og > Cu > H + > Pb > Ni > Cd > Cr Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa lubelskiego wyniósł 33,8 kg/ha i był mniejszy niż średni dla całego obszaru Polski o 1,7%. W porównaniu z rokiem poprzednim roczne obciążenie było niższe o 17,2%, przy średniorocznej sumie wysokości opadów niższej o 165,2 mm (o 23,8%). Największym ładunkiem badanych substancji w województwie lubelskim został obciążony powiat rycki (42,6 kg/ha) z najwyższymi, w porównaniu do pozosta- łych powiatów, ładunkami siarczanów, chlorków, azotu azotynowego i azotanowego, azotu ogólnego, sodu, potasu, wapnia i miedzi oraz powiat łukowski (41,2 kg/ha) z najwyższymi ładunkami magnezu, cynku i niklu. Oba te powiaty zostały ponadto obciążone największym ładunkiem chromu ogólnego. Tabela 2. Obciążenie powierzchniowe obszaru województwa lubelskiego zanieczyszczeniami wniesionymi wraz z opadem atmosferycznym w 215 r. (źródło: IMGW) Lp. Wskaźnik Ładunek jednostkowy [kg/ha*rok] Ładunek całkowity [ton/rok] 1 Siarczany [SO 4 ] 11, Chlorki [Cl] 4, Azot ogólny [N NO2+NO3 ] 2, Azot amonowy [N NH4 ] 3, Azot ogólny [N og. ] 8, Fosfor ogólny [P og. ], ,7 7 Sód [Na] 2, Potas [K] 1, Wapń [Ca] 4, Magnez [Mg], Cynk [Zn],27 52, 12 Miedź [Cu],221 55,5 13 Ołów [Pb],46 11,56 14 Kadm [Cd],56 1,47 15 Nikiel [Ni],27 6,78 16 Chrom [Cr],5 1, Jon wodorowy [H + ],214 53,8 Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie włodawskim (27,8 kg/ha) z najniższym, w stosun ku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotu azotanowego i azotynowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, cynku, miedzi, ołowiu, kadmu i chromu ogólnego oraz wolnych jonów wodorowych. Wyniki badań chemizmu opadów atmosferycznych dla obszaru Polski z 215 r. przedstawiono na stronie internetowej GIOŚ ( 2

9 SIARCZANY [kg/ha SO 4 ] AZOT AZOTYNOWY I AZOTANOWY [kg/ha N] AZOT OGÓLNY [kg/ha N] CYNK [g/ha Zn] OŁÓW [g/ha Pb] KADM [g/ha Cd] NIKIEL [g/ha Ni] CHROM [g/ha Cr] Rysunek 1. Roczne ładunki jednostkowe zanieczyszczeń wniesione przez opady atmosferyczne w 215 r. na obszar poszczególnych województw Polski oraz przestrzenny rozkład ładunków wniesionych na obszar województwa lubelskiego i jego poszczególnych powiatów (źródło: IMGW) 21

10 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU Stan Wojewódzki inspektor ochrony środowiska każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w strefach art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 213, poz z późn. zm.). Na terenie województwa lubelskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 212 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 212, poz. 914), zdefiniowane są dwie strefy: aglomeracja lubelska obejmująca Lublin miasto o liczbie mieszkańców powyżej 25 tysięcy, strefa lubelska obejmująca pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji. Celem sporządzenia oceny jest uzyskanie informacji o poziomach stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 września 212 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 212, poz. 132) ocena obejmuje następujące zanieczyszczenia: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM1 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren dla kryteriów ochrony zdrowia, dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon dla kryteriów ochrony roślin. Podstawę klasyfikacji stanowiły kryteria określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 212, poz. 131). Zgromadzone w ramach oceny dane są niezbędne do podjęcia decyzji o potrzebie utrzymania jakości powietrza na dotychczasowym poziomie lub prowadzenia działań naprawczych, dostarczają również informacji do wskazania prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach. Oceny poziomów substancji w powietrzu na obszarze województwa lubelskiego dokonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych w ramach funkcjonującej w 215 r. wojewódzkiej sieci pomiarowej, określonej Programem państwowego monitoringu środowiska województwa lubelskiego na lata Sieć pomiarową tworzyły stacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz Roztoczańskiego Parku Narodowego. W ocenie wykorzystane zostały ponadto: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powie- trza dla roku 215 praca wykonana przez EKO- METRIĘ Sp. z o.o. na zlecenie GIOŚ, Wyniki modelowania stężeń PM1, PM2,5, SO 2, NO 2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 215 praca wykonana przez ATMOTERM S.A. na zlecenie GIOŚ, wyniki pomiarów 1h udostępnione przez Zakłady Azotowe Puławy w Puławach, dane meteorologiczne pozyskane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Serie pomiarowe zgromadzone w elektronicznej bazie danych WIOŚ zostały zweryfikowane pod względem technicznym i merytorycznym, a następnie zatwierdzone w bazie JPOAT2.. Wyniki pomiarów będące podstawą oceny obejmowały: serie pomiarowe ze stacji automatycznych i wyniki pomiarów manualnych prowadzonych codziennie. Serie niekompletne dwutlenku siarki i tlenków azotu ze stacji w Białym Słupie zatwierdzone zostały jako pomiary wskaźnikowe i wykorzystane jako podstawa do szacowania. Łącznie do oceny wykorzystano wyniki pomiarów z 47 stanowisk, pozostałe pełniły rolę wspomagającą. O klasie strefy decydowały obszary o najwyższych stężeniach zanieczyszczenia na terenie strefy. Jako podstawa oceny dla kryterium ochrony roślin stanowiły wyniki pomiarów ze stanowisk pozamiejskich spełniających warunki ich lokalizacji. Analiza poziomu stężeń zanieczyszczeń umożliwiła określenie klasy strefy dla danego zanieczyszczenia, oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na ochronę roślin (z wyjątkiem aglomeracji lubelskiej, która jest wyłączona z klasyfikacji pod kątem ochrony roślin). Zanieczyszczenia, dla których standardy określone są dla dwu czasów uśredniania, zostały sklasyfikowane dla każdego z nich oddzielnie, przy czym ostateczną klasę przyjęto mniej korzystną. Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Dwutlenek siarki Analizy poziomu stężeń będących podstawą oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref województwa lubelskiego dla dwutlenku siarki dokonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych łącznie z 5 stanowisk, w tym z 4 automatycznych (tabela 3). Do analizy wykorzystano również wyniki pomiarów 1-godz. wykonywanych przez Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach w punktach zlokalizowanych na granicy zakładu. 22

11 Tabela 3. Stężenia średnie roczne, maksymalne średnie dobowe i jednogodzinne w 215 r. (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) Lp. Monitorowane zanieczyszczenia Lokalizacja stacji SO 2 SO 2 SO 2 NO 2 NO 2 benzen czas uśredniania rok 24 godz. 1 godz. rok 1 godz. rok 1. Lublin ul. Obywatelska 3,6 18,3 48, 23,3 16,8 1,8 2. Biała Podlaska ul. Orzechowa 5,2 23,8 63, - - 2,4 3. Biały Słup 2,8 11,1 39,7 8,7 58, - 4. Jarczew 2,4 1,4-7, Zamość ul. Hrubieszowska 3,7 18,9 56,2 13,1 13,9 1,2 Stężenia średnie roczne S a wynosiły od 2,4 do 5,2 μg/m 3, najwyższe wystąpiło w Białej Podlaskiej (wykres 7). Wartości stężeń 1-godz. i 24-godz. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 63 μg/m 3 (18% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 35 μg/m 3 ), 24 godzinne 23,8 μg/m 3 (19% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 125 μg/m 3 ). Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół ZA Puławy było również niewielkie. Stężenia 1-godz. były na poziomie poniżej 3 μg/m 3, tylko jedna wartość wynosiła 294 μg/m 3. Najwyższe wartości, jak każdego roku, występowały w okresie jesienno-zimowym, co związane jest ze zwiększoną emisją zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania na cele grzewcze. Wyniki obliczeń stężeń dwutlenku siarki wykonane na poziomie krajowym w ramach modelowania rozkładu stężeń potwierdziły występowanie niskich wartości, nie przekraczających poziomów dopuszczalnych obu parametrów. Stężenie średnie roczne praktycznie na obszarze całego województwa wynosiło poniżej 8 μg/m 3. Dwutlenek azotu Podstawę oceny i klasyfikacji stref stanowiły wyniki pomiarów uzyskane łącznie z 4 stanowisk, w tym z 3 automatycznych (tabela 3). Do analizy poziomu stężeń wykorzystano również wyniki pomiarów 1-godzinnych wykonanych przez Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach. Stężenia średnie roczne nie przekraczały poziomu dopuszczalnego wynoszącego 4 μg/m 3 i wynosiły od 7,1 µg/m 3 do 23,3 µg/m 3 (wykres 8). Najwyższe, odnotowane w aglomeracji lubelskiej, stanowiło 58,3% stężenia dopuszczalnego. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego wynoszącego 2 μg/m 3. Najwyższe stężenia 1-godzinne wystąpiły na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj. w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 16,8 μg/m 3 (8,4% dopuszczalnego), w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 13,9 μg/m 3 (51,9% dopuszczalnego). Stężenia dwutlenku azotu mierzone wokół ZA Puławy S.A. w Puławach w większości wynosiły poniżej 5% poziomu dopuszczalnego, najwyższa wartość wynosiła 16,3 μg/m 3. W cyklu rocznym stężenia dwutlenku azotu nie wykazywały dużej zależności od temperatury. Wyniki modelowania oraz wyniki analiz przestrzennych NO 2 wykonane na poziomie krajowym również nie [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] Lublin ul.obywatelska Wykres 7. Stężenia średnie roczne, maksymalne 24-godzinne i 1-godzinne dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 215 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Lublin ul.obywatelska 1-godz. 24-godz. Sa Biała Podlaska ul. Orzechowa Sa Biały Słup 1-godz. Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska Wykres 8. Stężenia średnie roczne i 1-godzinne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 215 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Biały Słup Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska 23

12 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU wykazały przekroczeń poziomów dopuszczalnych. Najwyższe wartości średnie roczne zawierające się w przedziale 25-3 μg/m 3 zidentyfikowano w Lublinie, na pozostałym obszarze województwa wynosiły poniżej 2 μg/m 3. Benzen Jakość powietrza pod względem zanieczyszczenia benzenem oceniona została na podstawie wyników pomiarów z 3 stanowisk, w tym z 2 automatycznych (tabela 3). Nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego wynoszącego 5 μg/m 3. Stężenia średnie roczne zawierały się w przedziale od 1,2 μg/m 3 (24% poziomu dopuszczalnego) w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej do 2,4 μg/m3 (48% poziomu dopuszczalnego) w Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. W rocznym przebiegu stężeń 1-godz. widoczna jest wyraźna zmienność sezonowa (wykres 9). [µg/m 3 ] 16, 12, 8, 4,, I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [miesiąc] Ozon Jakość powietrza w zakresie zanieczyszczenia ozonem określono na podstawie wyników pomiarów z 5 stanowisk. Kryteria oceny dotyczą stężeń 8-godzinnych. Poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego ozonu w powietrzu definiowany jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących obliczanych ze średnich 1-godzinnych w ciągu doby. Poziom docelowy jest dotrzymany, jeśli liczba dni przekraczających wartość 12 μg/m 3, uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat, wynosi nie więcej niż 25. Warunkiem dotrzymania poziomu celu długoterminowego jest brak przekroczeń 12 μg/m 3. Liczba dni z przekroczeniami wartości 12 μg/m 3 na poszczególnych stacjach, uśredniona w latach na podstawie kompletnych serii pomiarowych, wynosiła: w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 2, w Jarczewie 11, w Białym Słupie (teren RPN) 17, w Białej Podlaskiej 21, w Wilczopolu 9. Na wszystkich stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w woj. lubelskim dotrzymana była dopuszczalna częstość przekroczeń. Wykres 9. Przebieg stężeń 1-godzinnych benzenu w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej w 215 r. (źródło: WIOŚ) Tlenek węgla Oceny poziomu stężeń i klasyfikacji stref dokonano na podstawie stężeń 8-godzinnych kroczących, liczonych ze stężeń 1-godzinnych. Podstawę stanowiły wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych na jednej stacji zlokalizowanej na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach, tj. w Lublinie przy ul. Obywatelskiej. W 215 r. maksymalne 8-godzinne stężenie na tej stacji wynosiło 3,54 mg/m 3, tj. 35,4% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 1 mg/m 3. W latach wartości te zmieniały się w przedziale od 5,95 do 3,54 mg/m 3 (wykres 1). [mg/m 3 ] D a =1 mg/m 3 21 r. 211 r. 212 r. 213 r. 214 r. 215 r. Max. 8h Wykres 1. Maksymalne średnie 8-godzinne i średnie roczne stężenia tlenku węgla w Lublinie przy ul. Obywatelskiej w latach (źródło: WIOŚ) Sa Mapa 1. Liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w województwie lubelskim, uśredniona dla lat na podstawie łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Potwierdza to również rozkład stężeń ozonu troposferycznego wykonany na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z pomiarami. Liczba dni ze stężeniami ozonu powyżej 12 μg/m 3 wyznaczona dla lat wynosiła na większej części województwa od 24

13 11 do 15, a w pozostałej części od 16 do 25 dni (mapa 1). W woj. lubelskim nie wystąpiło zatem przekroczenie poziomu docelowego. Maksymalna średnia ośmiogodzinna w 215 roku była wyższa od 12 μg/m 3, co oznacza, że na każdej stacji wystąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego. Liczba dni z przekroczeniami wartości 12 μg/m 3 wynosiła od 15 do 36. Wyniki modelowania potwierdzają występowanie dni ze stężeniami wyższymi od 12 μg/m 3 na znacznej części województwa. W obu strefach nastąpiło więc przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu. Pył zawieszony PM1 Ocenę poziomu stężeń oraz klasyfikację stref wykonano na podstawie wyników pomiarów uzyskanych z 7 stanowisk [ o C] Lublin, ul. Śliwińskiego I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu [ o C] Biała Podlaska ul. Orzechowa I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia miesięczna temperatura liczba przekroczeń w miesiącu Wykres 11. Liczba przekroczeń pyłu PM1 na tle warunków termicznych w 215 r. (źródło: WIOŚ) manualnych i 1 automatycznego dla dwóch parametrów: stężeń 24-godzinnych i średniej rocznej (tabela 4). Na wszystkich stanowiskach dotrzymane były dopuszczalne stężenia średnie roczne, tj. 4 μg/m 3. Stwierdzono natomiast na każdym z nich przekroczenie dopuszczalnej częstości przekroczeń poziomu dopuszczalnego określonego dla 24 godzin, tj. 5 μg/m 3. Oznacza to, że na każdym stanowisku było więcej niż 35 dni ze stężeniami powyżej 5 μg/m 3. Nie odnotowano przekroczeń poziomu informowania (2 μg/m 3 ) bądź poziomu alarmowego (3 μg/m 3 ). Najwyższe stężenie 24-godzinne wynosiło 187 μg/m 3 i wystąpiło w Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. Liczbę dni ze stężeniami powyżej poziomu dopuszczalnego na tle średnich miesięcznych zmian temperatur na wybranych stacjach zilustrowano na wykresie 11. Wysokie wartości stężeń, jak każdego roku, występowały w okresie grzewczym. Przykładowe roczne przebiegi stężeń 24-godzinnych pyłu PM1 i temperatur w 215 r. obrazuje wykres 12. Wyniki modelowania wykonanego na poziomie krajowym dla terenu województwa lubelskiego potwierdziły występowanie przekroczeń stężeń 24-godzinnych, ponadto wykazały występowanie obszaru przekroczeń wartości [µg/m 3 ] Lublin ul. Śliwińskiego stężenia 24-godz. PM1 temp. średniodobowa I II III IV V VI VII VIII IX X XI [µg/m 3 ] Biała Podlaska ul. Orzechowa stężenia 24-godz. PM1 temp. średniodobowa I II III IV V VI VII VIII IX X XI Wykres 12. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 i temperatur w 215 r. (źródło: WIOŚ) XII XII [ o C] [ o C] Tabela 4. Zestawienie parametrów kryterialnych pyłu PM1 i PM2,5 oraz benzo/a/pirenu za 215 r. (źródło: WIOŚ) Stężenie średnie roczne Liczba przekroczeń Lokalizacja stacji stężeń 24h pyłu PM1 pyłu PM1 [μg/m 3 ] pyłu PM2,5 [μg/m 3 ] Lublin ul. Obywatelska 66 36,4 28,1 - Lublin ul. Śliwińskiego 39 29,2 21,3 2,78 Puławy ul. Skowieszyńska 51 31,2 - - Biała Podlaska ul. Orzechowa 6 33,8 26,3 5,36 Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego 51 31,2 - - Zamość ul. Hrubieszowska 5 31,9 23,9 3,33 Kraśnik ul. Koszarowa 44 32,2-3,72 Chełm ul. Jagiellońska 57 34,6 27,2 4,24 BaP [ng/m 3 ] 25

14 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU średnich rocznych w Lublinie. Obszar ten występował w rejonie reprezentatywności stacji Lublin ul. Obywatelska, gdzie stężenie średnioroczne wynosiło 36 μg/m 3. Z tego względu, według kryterium rocznego czasu uśredniania, aglomeracja lubelska została zaliczona do klasy A, według kryterium 24-godzinnego do klasy C. Pył zawieszony PM2,5 Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2,5 ocenia się na podstawie jednego kryterium, tj. stężenia uśrednionego dla roku. Podstawę oceny i klasyfikacji stanowiły wyniki pomiarów uzyskane z 4 stanowisk manualnych i 1 automatycznego. Zestawienie wyznaczonych średnich przedstawia tabela 4. Stanowiska pomiarowe pyłu PM2,5 usytuowane są w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Stężenia średnie dla roku w województwie lubelskim zawierały się w przedziale od 21,3 do 28,2 μg/m 3, tj. do 112,8% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 25 μg/m 3. Najwyższe wartości, przekraczające poziom dopuszczalny, odnotowano w Lublinie przy ul. Obywatelskiej, Chełmie przy ul. Jagiellońskiej i Białej Podlaskiej przy ul. Orzechowej. Udział pyłu PM2,5 w pyle PM1 w 215 r. wynosił od 7% w Lublinie przy ul. Śliwińskiego do 81% w Lublinie przy ul. Obywatelskiej (wykres 13). 1% 8% 6% 4% 2% % Lublin ul. Obywatelska Lublin ul. Śliwińskiego Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Zamość ul. Hrubieszowska Wykres 13. Udział pyłu PM2,5 w PM1 na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 215 r. (źródło: WIOŚ) Roczne serie pomiarowe ze stanowiska pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego wykorzystywane są również do wyznaczenia oraz monitorowania wskaźnika średniego narażenia jako elementu oceny zanieczyszczenia powietrza. Obowiązek ten dotyczy obszarów tła miejskiego w aglomeracjach i miastach powyżej 1 tys. mieszkańców. Wskaźnik średniego narażenia dla aglomeracji lubelskiej za 215 r. wynosił 22 μg/m 3, dla kraju 23 μg/m 3. Wartości obu wskaźników przekroczyły krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m3) oraz pułap stężenia ekspozycji (2 μg/m 3 ). Oznacza to potrzebę podjęcia dodatkowych działań w zakresie ochrony powietrza. Wskaźnik dotyczący aglomeracji lubelskiej w ostatnich trzech latach utrzymywał się na tym samym poziomie, jednak na przestrzeni lat oba monitorowane wskaźniki zmniejszały się, (tabela 5, wykres 14). Tabela 5. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 (źródło: GIOŚ, WIOŚ) Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 [μg/m 3 ] Wyszczególnienie 21 1) 211 2) 212 3) 213 4) 214 5) 215 6) Polska 28, 26,9 26, aglomeracja lubelska 25,1 24,2 23, ) liczony jako średnia roczna, 2) liczony jako średnia z lat , 3) liczony jako średnia z lat , 4) liczony jako średnia z lat , 5) liczony jako średnia z lat , 6) liczony jako średnia z lat [µg/m 3 ] 4 2 Polska aglomeracja lubelska 21 r. 211 r. 212 r. 213 r. 214 r. 215 r. Wykres 14. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 w latach (źródło: GIOŚ,WIOŚ) Metale Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia powietrza metalami dotyczą stężeń średnich rocznych. Całkowitą zawartość ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM1 oznaczano w Lublinie i Zamościu. Poziomy ich stężeń w pyle zawieszonym PM1 charakteryzowały się bardzo niskimi wartościami (tabela 6). Stężenia średnie roczne ołowiu były na poziomie,8-,9 µg/m 3, co stanowi do 1,8% poziomu dopuszczalnego. Na niskim poziomie notowane były również stężenia arsenu, kadmu i niklu. Stężenie średnie roczne arsenu wynosiło,72 i,59 ng/m 3, co stanowi maksymalnie 12% poziomu docelowego, kadmu,31 i,3 ng/m 3, tj. do 6,2% poziomu docelowego, niklu 4,53 i 3,83 ng/m 3, tj. do 22,6% poziomu docelowego. Tabela 6. Stężenia średnie roczne metali w pyle zawieszonym PM1 na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 215 r. (źródło: WIOŚ) Lp. Substancja Stężenie średnie roczne Lublin ul. Śliwińskiego Zamość ul. Hrubieszowska Poziom dopuszczalny/ docelowy 1. ołów [µg/m 3 ],8,9,5 2. arsen [ng/m 3 ],72, kadm [ng/m 3 ],31, nikiel [ng/m 3 ] 4,53 3,

15 Benzo/a/piren Zanieczyszczenie powietrza benzo/a/pirenem ocenia się na podstawie stężenia uśrednionego dla roku. Oceny i klasyfikacji stref dokonano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na 5 stanowiskach zlokalizowanych w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Wartości średnie roczne wynosiły od 2,78 ng/m 3 do 5,36 ng/m 3 i na wszystkich stanowiskach przekraczały poziom docelowy wynoszący 1 ng/m 3 (wykres 15). Benzo/a/piren jest substancją charakteryzującą się dużym zróżnicowaniem stężeń w roku, z wysokimi wartościami w sezonie grzewczym i niskimi poza nim. [ng/m 3 ] Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska Lublin ul. Śliwińskiego Zamość ul. Hrubieszowska Kraśnik ul. Koszarowa Wykres 15. Przebieg 24-godzinnych stężeń benzo/a/pirenu na stacjach monitoringowych województwa lubelskiego w 215 r. (źródło: WIOŚ) Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Analiza poziomu stężeń wykonana w ramach oceny jakości powietrza za 215 r. umożliwiły przypisanie każdej strefie dla każdego zanieczyszczenia określonej klasy. Do klasy C, o poziomach stężeń powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, zaliczono aglomerację lubelską i strefę lubelską ze względu na przekroczenia 24-godzinnych stężeń pyłu PM1, pyłu PM2,5 i benzo/a/pirenu oznaczanego w pyle PM1. Przypisanie klasy C nie oznacza złej jakości powietrza na obszarze całej strefy. Może oznaczać lokalne występowanie przekroczeń określonej substancji, nazywane obszarem przekroczeń. Szczegółowe informacje dotyczące lokalizacji i wielkości obszarów przekroczeń, wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza, zawarte są w Ocenie jakości powietrza w województwie lubelskim za 215 r. umieszczonej na stronie internetowej Wysokie wartości stężeń pyłu PM1, pyłu PM2,5 i benzo- /a/pirenu występowały prawie wyłącznie w sezonie grzewczym. Umożliwia to wskazanie niskiej emisji jako głównej przyczyny ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza. Na utrzymywanie się wysokich stężeń duży wpływ miały niekorzystne warunki meteorologiczne w sezonie grzewczym (niska temperatura, mała prędkość wiatru, wyjątkowo mała ilość opadów). Występuje zatem obowiązek monitorowania stężeń na obszarach przekroczeń oraz konieczność konsekwentnego realizowania zadań nakreślonych w Programach Ochrony Powietrza dla aglomeracji lubelskiej i strefy lubelskiej. Stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, benzenu, tlenku węgla, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu dotrzymywały obowiązujących standardów i obie strefy dla tych zanieczyszczeń zostały zaliczone do klasy A. Pod względem zanieczyszczenia powietrza ozonem aglomerację lubelską i strefę lubelską, zaliczono do klasy A, ze względu na brak przekroczeń poziomu docelowego. Stwierdzono natomiast przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu i dla tego kryterium określono klasę D 2. Ocena według kryteriów określonych w celu ochrony roślin Dwutlenek siarki Kryteria oceny jakości powietrza w zakresie SO 2 dotyczą roku kalendarzowego i pory zimowej. Podstawą klasyfi- Tabela 7. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 215 r. według kryteriów ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Nazwa strefy Kod strefy SO 2 NO 2 PM1 Pb C 6 H 6 CO O 3 As Cd Ni BaP PM2,5 aglomeracja lubelska PL61 A A C A A A A A A A C C strefa lubelska PL62 A A C A A A A A A A C C klasa A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa C klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego. 27

16 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU kacji były wyniki pomiarów manualnych prowadzonych w Jarczewie i automatycznych wykonywanych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczeń wartości kryterialnych. Wyniki pomiarów prowadzonych w Jarczewie wykazały, że stężenie średnie roczne wynosiło 2,38 µg/m 3, tj. 11,9% poziomu dopuszczalnego określonego w wysokości 2 µg/m 3, stężenie średnie dla pory zimowej 2,66 µg/m 3, tj. 13,3% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Stężenie średnie roczne wyznaczone na podstawie wyników pomiarów automatycznych wykonywanych w Białym Słupie wynosiło 2,77 µg/m 3, tj. 13,8% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej 3,63 µg/m 3, tj. 18,1% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Kolejny rok potwierdził występowanie na terenie woj. lubelskiego bardzo niskich stężeń dwutlenku siarki. w Jarczewie μg/m 3 h dla lat , w Wilczopolu 1 51 μg/m 3 h dla lat Porównywalne rezultaty otrzymano z rozkładu stężeń ozonu wykonanego na poziomie krajowym z zastosowaniem łączenia wyników modelowania z pomiarami, zgodnie z którym parametr AOT4 uśredniony dla lat , na przeważającym obszarze województwa zawierał się od 1 1 do 18 μg/m 3 h. Nie przekroczył więc poziomu docelowego (mapa 11). Tlenki azotu Oceny i klasyfikacji stref dla NO x dokonano w oparciu o stężenie uśrednione dla roku. Podstawą klasyfikacji były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym Słupie. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczeń poziomu dopuszczalnego. Stężenie średnie roczne wynosiło 1,6 µg/m 3, tj. 35,3% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 3 µg/m 3. Dodatkową informacją wspomagającą ocenę w tym zakresie były stężenia uzyskane na stanowisku tła miejskiego w Zamościu, nie spełniającym kryteriów ochrony roślin w zakresie lokalizacji. Stężenie średnie roczne NO x na tym stanowisku wynosiło 19,5 µg/m 3, tj. 65% poziomu dopuszczalnego. Ozon Wskaźnikiem oceny jakości powietrza dla ozonu ze względu na ochronę roślin jest parametr AOT4, obliczany ze stężeń 1-godzinnych w okresie wegetacyjnym od 1 V do 31 VII. Wartość tę, wynoszącą 18 μg/m 3 h, traktuje się jako dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat. Oceny i klasyfikacji stref dokonano na podstawie wyników pomiarów z 3 stanowisk zlokalizowanych w Białym Słupie, Jarczewie i Wilczopolu. Uśredniona wartość parametru AOT4 wynosiła: w Białym Słupie μg/m 3 h dla lat 212, 213, 215, Mapa 11. Parametr AOT4 w województwie lubelskim uśredniony dla lat wyznaczony metodą łączenia wyników modelowania z pomiarami (źródło: GIOŚ) Parametr AOT4 wyznaczony z pomiarów dla 215 r. wynosił od 9 7 μg/m 3 h do μg/m 3 h przy poziomie celu długoterminowego dla ozonu wynoszącym 6 μg/m 3 h. Wyniki obliczeń modelowych wykazały, że w całym województwie lubelskim w 215 roku wartość wskaźnika AOT4 przekroczyła 6 µg/m 3 h. Wyniki klasyfikacji stref według kryteriów określonych w celu ochrony roślin W wyniku przeprowadzonej klasyfikacji za 215 r. ze względu na kryteria ochrony roślin dla wszystkich zanieczyszczeń strefę lubelską zaliczono do klasy A (tabela 8), natomiast z powodu stwierdzonych przekroczeń poziomu celu długoterminowego ozonu kolejny już rok do klasy D 2. 28

17 Tabela 8. Klasy stref uzyskane w ocenie rocznej za 215 r. według kryteriów ochrony roślin (źródło: WIOŚ) Lp. Nazwa strefy Kod strefy klasa A - Klasa strefy dla zanieczyszczeń SO 2 NO x O 3 strefa lubelska PL62 A A A klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego Reakcje W województwie lubelskim, poza wdrażanymi już dwoma programami ochrony powietrza w zakresie pyłu PM1, w 215 r. uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego Nr XI/168/215 z dnia 3 października 215r. przyjęto do realizacji Plan działań krótkoterminowych dla strefy lubelskiej ze względu na ryzyko wystąpienia przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu i przystąpiono do opracowania projektów: Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)-pirenu oraz Programu ochrony powietrza dla Aglomeracji Lubelskiej ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Mimo wielu inwestycji zrealizowanych w województwie lubelskim wciąż utrzymują się przekroczenia standardów jakości powietrza w zakresie pyłu PM1 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. W celu zintensyfikowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza podejmowanych na poziomie wojewódzkim i lokalnym, na podstawie art. 91c ustawy Poś w Ministerstwie Środowiska opracowany został Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 22 (z perspektywą do 23) (KPOP). KPOP obowiązujący od 1 października 215 r. jest dokumentem wskazującym propozycje zmian jakie należy wprowadzić, aby jakość powietrza w Polsce uległa poprawie i możliwe było dotrzymanie w krótkim czasie dopuszczalnych poziomów pyłu zawieszonego i innych szkodliwych substancji w powietrzu. W KPOP przedstawione zostały: szczegółowe propozycje zmian prawnych, w tym dotyczące wymagań technicznych dla nowych kotłów opalanych paliwami stałymi oraz wymagania dotyczące jakości paliw; harmonogram działań potrzebnych do osiągnięcia poprawy jakości powietrza w Polsce, w którym wskazano odpowiedzialne za ich realizację podmioty (na poziomie rządowym i samorządowym). Działania podzielono na: krótkoterminowe do zrealizowania do 218 r. (niektóre z nich wskazano jako priorytetowe do natychmiastowej realizacji), średnioterminowe (do 22 r.) i długoterminowe (do 23 r.); system monitorowania realizacji działań ujętych w KPOP (ustalone zostały wskaźniki, które powinny zostać osiągnięte w latach 218 i 22); lista możliwych źródeł finansowania działań ujętych w KPOP: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze wojewódzkie, a także środki unijne przeznaczone na ochronę środowiska. Realizacja inwestycji proekologicznych wymaga zapewnienia środków finansowych. Wielkość nakładów na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w województwie, po znaczącym wzroście w latach , powróciła do poziomu z lat wcześniejszych. W 214 r. wyniosła ,5 tys. zł i była wyższa o 32,6% w stosunku do roku poprzedniego (wykres 16). W relacji do PKB nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu utrzymywały się przeważnie na poziomie poniżej,8% (tylko w latach wynosiły odpowiednio,26% i,28%). [mln zł] ,3 161,5 182,1 39,1 51, Wykres 16. Nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach (źródło: US w Lublinie) Największą część nakładów na ochronę powietrza i klimatu stanowiły wydatki na nowe kierunki i technologie spalania paliw, modernizację systemów grzewczych oraz na urządzenia do redukcji zanieczyszczeń. Poniżej przykłady inwestycji mających na celu poprawę jakości powietrza, zrealizowanych w 215 r. przez podmioty gospodarcze (wg danych Wydziału i Działów Inspekcji WIOŚ). 1. MEGATEM EC-Lublin Sp. z o.o. w Lublinie W okresie od grudnia 214 r. do grudnia 215 r. wykonano instalacje odsiarczania i odpylania oraz redukcji tlenków azotu. W ramach przedmiotowej inwestycji za trzema kotłami parowymi typu EKM-5 została zabudowana, pracująca w technologii suchej sodowej, instalacja odsiarczania spalin, którą dostarczyła firma Instal Filter z Kościanu. Powyższa technologia pozwala na redukcję SO 2 poniżej 2 mg/nm 3. 29

18 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 215 ROKU Instalacja odpylania i odsiarczania spalin kotła nr 1. Fot. Galeria zdjęć MEGATEM EC-Lublin Układ dawkowania reagenta do instalacji EcoTube służącej do redukcji NO x Fot. Galeria zdjęć MEGATEM EC-Lublin W celu redukcji tlenków azotu każdy kocioł parowy został zmodernizowany z wykorzystaniem technologii EcoTube System szwedzkiej firmy Ecomb S.A. Technologia ta łączy metodę pierwotną (stratyfikacja powietrza) oraz wtórną (SNCR) redukcji tlenków azotu i polega na wtryskiwaniu mediów technologicznych: sprężonego powietrza i reagenta w postaci mocznika lub wody amoniakalnej do wnętrza komory paleniskowej kotła za pomocą dysz dozujących znajdujących się w chłodzonej rurze, która wprowadzana jest do wnętrza komory przez ścianę boczną kotła. Zastosowana technologia pozwala na zredukowanie stężenia NO x poniżej 18 mg/nm 3, przy zachowaniu wydajności i sprawności kotłów. Dodatkowo za tzw. kotłami szczytowymi dobudowano filtry workowe, które uzupełniły istniejące urządzenia odpylające, tj. elektrofiltry. Łączna wartość inwestycji wyniosła 36 mln zł. Realizacja inwestycji pozwala na dotrzymywanie standardów emisyjnych wynikających z Dyrektywy IED i ma kluczowe znaczenie dla czystości powietrza miasta Lublina i gmin przyległych. 2. SFW ENERGIA Sp. z o.o. w Gliwicach Zakład Ciepłowniczy w Poniatowej Wykonano modernizację kotła WR-1 Nr 5, polegającą na wymianie rusztu i skrzyni powietrznej multistrefowej, kosza zasypowego z warstwownicą i wentylatora powietrza wtórnego. Za kotłem zainstalowano również urządzenia odpylające w postaci filtra pulsacyjnego FDS 24/564/6 czterokomorowego pracującego na workach filtracyjnych w ilości 24 szt. i powierzchni filtracyjnej 564 m 2 regenerowanych pneumatycznie. Oprócz nowego filtra układ odpylania został wyposażony w wentylator wyciągowy oraz układ automatyki i sterowania. Nowe urządzenia mają zapewnić utrzymanie emisji pyłu na poziomie poniżej 9 mg/nm 3 w przeliczeniu na 6% tlen, a tym samym dotrzymanie obowiązujących od r. standardów emisyjnych pyłu. 3. Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Radzyniu Podlaskim Zrealizowano przedsięwzięcie polegające na modernizacji instalacji dwustopniowego odpylania spalin z kotła typu WR5/M (K2). W 215 r. zainstalowano filtry workowe w celu dotrzymania standardów emisji pyłów, natomiast w 216 r. zakład zrealizuje kompleksową modernizację kotła WR-5 nr 3. Planowany termin zakończenia to listopad 216 r. Inwestycje mają przynieść efekt w postaci zwiększenia sprawności pracy kotłów, co przełoży się na mniejsze zużycie miału węglowego. Poza tym nowy system odpylania zminimalizuje emisję gazów i pyłów do atmosfery. 4. Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Biłgoraju Zakończono modernizację systemów odpylania spalin w ciepłowni miejskiej, polegającą na zainstalowaniu filtrów tkaninowych o wysokiej skuteczności odpylania za wszystkimi kotłami wraz z urządzeniami pomocniczymi. Przeprowadzona inwestycja zapewnia dotrzymanie obowiązującego poziomu stężenia pyłu w gazach odlotowych dla całego zakresu obciążeń kotła. Potwierdziły to wyniki pomiarów przeprowadzonych przez Spółkę w ramach badań automonitoringowych (przykład: przed modernizacją, przy 73% obciążeniu kotła stężenie pyłu w gazach odlotowych utrzymywało się na poziomie 144,2 mg/m 3, po modernizacji, przy 68% obciążeniu kotła stężenie pyłu w gazach odlotowych wynosiło 26,6 mg/m 3 ). 5. Spółdzielnia Mleczarska BIELUCH w Chełmie Od 215 r. do kwietnia 216 r. przeprowadzono modernizację systemu odpylania w kotłowni zakładowej. W wyniku 3

19 modernizacji 2 kotły OR 5 wyposażono w urządzenia odpylające I i II stopnia. I stopień odpylania to wbudowany w kanał spalinowy odpylacz typu OKZ-4: odśrodkowy koncentrator zanieczyszczeń. Dokumentacyjna sprawność odpylania, wg DTR odpylacza wynosi: η = 55% dla wielkości ziaren od 5 do 8 µm i η = 65% dla wielkości ziaren 1 µm, dyspozycyjność odpylania: Θ = 1%. II stopień odpylania to filtr tkaninowy FDS 9/19/45, składający się z 9 szt. worków filtracyjnych regenerowanych sprężonym powietrzem. Gwarantowana przez wykonawcę skuteczność odpylania filtra poniżej 3 mg/nm 3, przeliczona dla O 2 = 6%. Wytrącanie pyłów w workach filtracyjnych wzbudzane jest poprzez ustaloną stałą czasową regeneracji worków posadowionych w 9 rzędach po 1 szt. w rzędzie w komorze filtra z zaworami powietrznymi lub wariantowo poprzez nastawioną graniczną wartość straty ciśnienia gazów odlotowych na przejściu przez worki filtracyjne. Wytrącone pyły gromadzą się w leju zbiorczym, skąd odbierane są cyklicznie do przenośnego zbiornika stalowego i okresowo opróżniane. Lej spustowy posiada szczelne zamknięcie od dołu w postaci podawacza celkowego. Tkaniną filtracyjną worków jest, wg DTR filtra, włóknina PPS (polifenylosulfon) wodo- i olejoodporna na bazie PTFE (politetrafluoroetylenu). Tkanina ta jest wrażliwa na temperaturę spalin przekraczającą 2 o C oraz na utlenianie. W celu obniżenia temperatury spalin przed filtrami workowymi do wymaganej temperatury, poniżej 18 o C, zamontowano dodatkowo za kotłami OR 5 nr 1 i 2 ekonomizery wymienniki ciepła typu spaliny powietrze o mocy 2 kw, wykonane w technologii rur cieplnych. Odzysk ciepła odpadowego ze spalin wylotowych następuje w specjalnie skonstruowanym wymienniku, złożonym z wielu rurek cieplnych wypełnionych specjalnie dobranym czynnikiem transportującym ciepło i przekazywany jest powietrzu kierowanemu pod ruszt do procesu spalania. Podgrzane powietrze w ekonomizerze kierowane jest jako powietrze pierwotne i wtórne do procesu spalania w komorze paleniskowej. 6. SIPMOT S.A. w Zamościu Włączono do eksploatacji nowoczesną malarnię proszkową wyposażoną w wysokosprawne urządzenia ochrony powietrza filtr z separacją proszku na cyklonie dla wentylacji kabiny malowania proszkowego o skuteczności materiału filtracyjnego 99,98%. Eksploatacja nowej malarni z zastosowaniem farb proszkowych w procesie technologicznym (powlekanie metalu) istotnie zmniejszyła zużycie materiałów malarskich emitujących lotne związki organiczne do powietrza. Przy zastosowanym systemie urządzeń filtrujących emisja pyłów z zużycia farb proszkowych praktycznie nie występuje. W wyniku stosowania nowych rozwiązań technicznych i technologicznych wpływ sektora przemysłu na stan jakości powietrza uległ znacznemu zmniejszeniu, lecz pomimo wysokiej redukcji emisji w tym obszarze, standardy jakości powietrza nadal nie są dotrzymywane. Szczególny problem stanowi sektor bytowo komunalny, w którym jako główne paliwo spalane są paliwa węglowe, często wysokoemisyjne (miał węglowy, węgiel złej jakości). Szczególny problem stanowi także naganna praktyka spalania odpadów w paleniskach domowych. Działania naprawcze na terenie województwa, określone w realizowanych programach ochrony powietrza, polegają głównie na wymianie starych wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych opalanych węglem kamiennym na niskoemisyjne piece ekologiczne, w tym olejowe, gazowe oraz wysokosprawne piece na biomasę. Ponadto wykonywana jest termomodernizacja i termorenowacja budynków, budowa, modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych i gazowych oraz instalacja odnawialnych źródeł energii. Wykonana w 215 r. termomodernizacja i termorenowacja dotyczyła w przeważającej większości budynków użyteczności publicznej. Były to głównie budynki będące własnością samorządów: szkoły, przedszkola, urzędy gmin, ośrodki zdrowia, a także budynki państwowych jednostek budżetowych, takich jak komisariaty policji i inne. Wykonano m.in. termomodernizację budynku Szkoły Podstawowej i budynku remizo-świetlicy w Starym Bidaczowie, budynku Szkoły Podstawowej w Woli Dereźniańskiej, Szkoły Podstawowej w Bezwoli, Publicznej Szkoły Podstawowej w Osmolicach Pierwszych, budynków komunalnych Gminy Kamień, Domu Dziecka Dworek w Przybysławicach, Domu Nauczyciela w miejscowości Piotrków Pierwszy, Lecznicy Weterynaryjnej w miejscowości Jabłonna Majątek i wiele innych. W obecnej sytuacji szczególnego znaczenia nabierają odnawialne źródła energii. Ich udział w produkcji energii elektrycznej wzrasta i w 214 r. wynosił 4,4% (wykres 17). Według danych Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie na terenie województwa do końca 215r. funkcjonowało m.in. 13 farm fotowoltaicznych, 6 biogazowni, ponad 34,5 tys. instalacji kolektorów słonecznych i nieliczne farmy wiatrowe. Największa w regionie powstała w 215 r. pod Lubartowem każdy z 16 wiatraków to kolos mający 119 metrów wysokości i 56-metrowe łopaty śmigieł. 31