2. POWIETRZE EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA (Jolanta Ciba) Powietrze

Transkrypt

1 2. POWIETRZE 2.1. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA (Jolanta Ciba) Zgodnie z ustawą z Prawo ochrony środowiska (21) emisja to wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancji bądź energii, takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), znajdujące się w powietrzu atmosferycznym, ale nie będące jego naturalnymi składnikami, lub substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Największymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są: procesy energetycznego spalania paliw oraz przemysłowe procesy technologiczne (tzw. emisja punktowa), komunikacja (tzw. emisja liniowa) oraz sektor komunalno-bytowy (tzw. emisja powierzchniowa). Na stan powietrza atmosferycznego w województwie podkarpackim wpływa głównie emisja powierzchniowa i liniowa. Sektor komunalno-bytowy w głównej mierze odpowiedzialny jest za podwyższone stężenia pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu w sezonie zimowym. Stosowanie w gospodarstwach domowych niskosprawnych urządzeń i instalacji kotłowych, ich zły stan techniczny i nieprawidłowa eksploatacja oraz spalanie złej jakości paliw, a także odpadów komunalnych są głównym powodem tzw. niskiej emisji. Komunikacja wpływa na całoroczny poziom NO X, pyłu zawieszonego i benzenu. Szczególnie duże stężenia tych zanieczyszczeń występują na skrzyżowaniach oraz drogach o dużym natężeniu ruchu, biegnących przez obszary położone w zwartej zabudowie. Przyczyną zwiększonej emisji ze źródeł komunikacyjnych jest zły stan techniczny pojazdów, nieprawidłowa ich eksploatacja oraz korki uliczne. Wśród największych zakładów emitujących substancje do powietrza w województwie w dalszym ciągu pozostają zakłady energetyczne i ciepłownicze oraz zakłady przemysłowe wymagające znacznych ilości energii do procesów technologicznych. Rys Emitor energetyczny PGE Elektrociepłownia Rzeszów S.A. (źródło: [41]) Rys Emitory technologiczne GOODRICH Aerospace Poland Sp. z o.o. - Zakład w Tajęcinie, pow. rzeszowski (źródło: [41]) W Polsce w 212 r., z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, wyemitowano ogółem ,7 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych (w tym ,1 tys. Mg CO 2 ) oraz 52,4 tys. Mg zanieczyszczeń pyłowych. 8

2 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. W województwie podkarpackim w 212 r. wyemitowano do atmosfery Mg zanieczyszczeń pyłowych (3,2 % emisji krajowej pyłów) oraz 3 36,4 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych (w tym 3 342,4 tys. Mg CO 2 ) (1,55 % emisji krajowej gazów). Pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych w 212 r. województwo zajmowało 13 miejsce w kraju, przed województwem lubuskim, warmińsko-mazurskim i podlaskim. Na rys i przedstawiono procentowy udział emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza w województwie podkarpackim na tle kraju w 212 r. województwo podkarpackie 1,55% województwo podkarpackie 3,2% Polska 98,45% Rys Procentowy udział emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim na tle kraju w 212 r. (źródło: [6]) Polska 96,8% Rys Procentowy udział emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim na tle kraju w 212 r. (źródło: [6]) W ciągu ostatnich 1 lat zauważalny jest znaczny spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza. W 212 r. w porównaniu do roku 23, emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza zmniejszyła się o ponad połowę z 3,8 tys. Mg w 23 r. do 1,7 tys. Mg w 212 r. Spadek widoczny jest również w przypadku zanieczyszczeń gazowych: dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla (z nieznacznym wzrostem emisji w latach w stosunku do roku 29). W 212 r. w porównaniu do roku 23, emisja tych zanieczyszczeń z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza zmniejszyła się o: 46 % dla dwutlenku siarki (z 15,3 tys. Mg do 8,3 tys. Mg), o 22 % dla tlenków azotu (z 6,8 tys. Mg do 5,3 tys. Mg), o ponad 28 % dla tlenku węgla (z 4,9 tys. Mg do 3,5 tys. Mg). Wielkość emisji dwutlenku węgla w ciągu ostatnich 1 lat wahała się nieznacznie. Choć zauważalna jest tendencja spadkowa, to występowały również lata z nieznacznym wzrostem: w 26 r. oraz w latach Jednak w 212 r. emisja tego zanieczyszczenia w stosunku do roku 23 zmniejszyła się o 7,5 %. Na rys i przedstawiono rozkład emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w województwie podkarpackim w latach zanieczyszczenia pyłowe [tys. Mg] 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 zanieczyszczenia pyłowe ogółem zanieczyszczenia pyłowe ze spalania paliw rok Rys Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim w latach (źródło: [6]) 9

3 dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla dwutlenek węgla zanieczyszczenia gazowe [tys. Mg] CO 2 [tys. Mg] rok Rys Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w województwie podkarpackim w latach (źródło: [6]) Według danych GUS, w 212 r. na obszarze województwa podkarpackiego zlokalizowanych było 86 zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, najwięcej w powiecie dębickim (8) oraz stalowowolskim (7). Spośród tych zakładów 64 posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a 21 urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Największą liczbę stanowiły filtry tkaninowe (42,2 %) oraz cyklony (21 %). W zdecydowanej większości są to urządzenia o wysokiej (59,5 %) lub średniej (22,7 %) skuteczności redukcji zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery. Zakłady szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza w 212 r. łącznie wyemitowały Mg zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) oraz pyłowych do atmosfery. W sumarycznej emisji największy udział miał dwutlenek siarki 42 % oraz tlenki azotu 27 %. Emisja całkowita tlenku węgla wynosiła 18 %, a pyłów 8 %. Na rys przedstawiono procentowy udział poszczególnych zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery w województwie podkarpackim w 212 r. 18% 2% 3% 8% 42% pyły dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla 27% węglowodory pozostałe Rys Procent zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery (bez CO 2) w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [6]) Łączna emisja z czterech miast na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg) w 212 r. wyniosła Mg w tym 3 6 Mg zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2 ) oraz 321 Mg zanieczyszczeń pyłowych. Wyemitowane do atmosfery zanieczyszczenia z miast grodzkich stanowiły odpowiednio 16,6 % i 18,9 % całkowitej emisji w województwie. W 212 r. najwięcej zanieczyszczeń gazowych wprowadzonych zostało do powietrza na terenie powiatu stalowowolskiego, mieleckiego oraz miasta Rzeszów, zaś zanieczyszczeń pyłowych w powiecie mieleckim, stalowowolskim, ropczycko-sędziszowskim, jasielskim i mieście Rzeszowie. Najwyższy wskaźnik emisji na powierzchnię wystąpił w powiecie stalowowolskim dla zanieczyszczeń gazowych oraz w mieście Przemyślu i Krośnie dla zanieczyszczeń pyłowych. Natomiast największa emisja przypadająca na mieszkańca wystąpiła w powiecie mieleckim, stalowowolskim i mieście Krośnie dla zanieczyszczeń gazowych oraz w powiecie bieszczadzkim, ropczycko-sędziszowskim, mieleckim, stalowowolskim i mieście Przemyślu i Krośnie dla zanieczyszczeń pyłowych. Na rys i przedstawiono emisję podstawowych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 212 r. 1

4 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Rys Rozmieszczenie wielkości emisji zanieczyszczeń gazowych (bez CO 2) z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 212 r. (źródło: [6]) 11

5 Rys Rozmieszczenie wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w powiatach województwa podkarpackiego w 212 r. (źródło: [6]) 2.2. MONITORING POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH (Beata Michalak) Charakterystyka warunków meteorologicznych na obszarze województwa podkarpackiego w 212 r. opracowana została na podstawie wybranych elementów klimatu: temperatury powietrza, opadów atmosferycznych, kierunku i prędkości wiatru. Analiza dotyczy danych z wybranych stacji meteorologicznych przy automatycznych stacjach monitoringu powietrza nadzorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie, wyników badań Katedry Klimatologii Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego oraz danych IMGW dostępnych na stronie internetowej 12

6 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Temperatura powietrza Według klasyfikacji termicznej stosowanej przez IMGW rok 212 w Polsce został sklasyfikowany jako lekko ciepły. W podziale na poszczególne miesiące roku, w odniesieniu do normy wieloletniej, za mroźne uznane zostały luty i grudzień. Styczeń i październik zakwalifikowane zostały jako normalne. Pozostałe miesiące w porównaniu do średniej wieloletniej uznano za lekko ciepłe, ciepłe lub bardzo ciepłe pod względem termicznym. W porównaniu z normą wieloletnią za okres , opracowaną przez IMGW, dla województwa podkarpackiego średnie temperatury powietrza w roku 212 na większości obszaru kształtowały się powyżej średniej wieloletniej. Na rys przedstawiono graficzną analizę średnich temperatur powietrza dla obszaru Polski dla roku 212 oraz dla okresu Rys Rozmieszczenie wielkości średnich temperatur powietrza w Polsce w roku 212 w odniesieniu do wielolecia (źródło: [71]) Najniższe temperatury powietrza wystąpiły w lutym. Na stacjach automatycznych zanieczyszczenia powietrza, na których prowadzone są pomiary warunków meteorologicznych najniższe zanotowane temperatury powietrza wyniosły: -28,1 o C w Jaśle, -22,6 o C w Przemyślu, -22,8 o C w Nisku, -24,1 o C w Rzeszowie. Najwyższe temperatury zanotowane w sierpniu wyniosły o C. Na rys przedstawiono średnie miesięczne oraz maksymalne i minimalne temperatury powietrza zanotowane w poszczególnych miesiącach na wybranych stacjach meteo, nadzorowanych przez WIOŚ w Rzeszowie. Jasło Przemyśl 4 3 średnia maksimum minimum średnia maksimum minimum 2 25 temperatura [ o C] styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec miesiąc sierpień wrzesień październik listopad grudzień temperatura [ o C] styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec miesiąc sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rys Wielkości miesięczne, maksymalne i minimalne temperatury powietrza na stacjach monitoringu powietrza z pomiarami warunków meteorologicznych (źródło: [83]) 13

7 Nisko Rzeszów temperatura [ o C] styczeń luty średnia maksimum minimum marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień temperatura [ o C] styczeń luty średnia maksimum minimum marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień miesiąc miesiąc Rys Wielkości miesięczne, maksymalne i minimalne temperatury powietrza na stacjach monitoringu powietrza z pomiarami warunków meteorologicznych (Cd.) [(źródło: [83]) Opady atmosferyczne Według klasyfikacji opadowej stosowanej przez IMGW, rok 212 w Polsce został sklasyfikowany jako normalny. W podziale na poszczególne miesiące roku w odniesieniu do normy wieloletniej, za miesiące skrajnie wilgotne uznano styczeń, luty, kwiecień i październik. Marzec, maj, czerwiec i listopad sklasyfikowano jako miesiące suche, natomiast sierpień i wrzesień jako bardzo suche. W lipcu i grudniu opady utrzymywały się na poziomie normy wieloletniej. Na rys przedstawiono graficzną wielkość opadów dla obszaru Polski dla roku 212 oraz dla okresu Rys Rozmieszczenie wielkości opadów w Polsce w roku 212 w odniesieniu do wielolecia (źródło: [71]) Charakterystyka cyrkulacji atmosfery i stosunków anemologicznych Według badań prowadzonych w 212 r. przez Katedrę Klimatologii Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Polsce południowej występowało 53 % układów wyżowych i 47 % układów niżowych. W rozbiciu na poszczególne miesiące roku, najwięcej dni z układami wyżowymi zanotowano w lutym i w marcu. Układy niskiego ciśnienie dominowały w kwietniu. Na rys przedstawiono procentowy udział warunków wyżowych i niżowych dla Polski południowej w 212 r. 14

8 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. układy wyżowe i niżone [%] układy wyżowe układy niżowe styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień miesiąc Rys Procentowy udział układów wyżowych i niżowych dla Polski południowej w 212 r. (źródło: [48]) W 212 r. w Polsce południowej przeważały napływy mas powietrza z zachodu i północnego zachodu, które stanowiły 31 % w skali roku. Udział 25 % miały napływy o zmiennych kierunkach. Najmniejsza częstość napływów wystąpiła z kierunku północnego i północno-wschodniego. Wynikiem współdziałania ogólnej cyrkulacji atmosfery i warunków lokalnych są tzw. stosunki anemologiczne, które w obrazowy sposób można przedstawić za pomocą róż wiatru. Na wybranych stacjach monitoringu powietrza zlokalizowanych na obszarach miejskich województwa podkarpackiego (Jasło, Przemyśl, Rzeszów, Nisko) prowadzone były pomiary kierunków i prędkości wiatrów. W Jaśle najmniejszy udział wiatrów wystąpił ze wschodu. Dla pozostałych kierunków rozkład wiatrów był podobny. W poszczególnych miesiącach roku widoczna była duża zmienność kierunków wiatru. W Przemyślu dominowały wiatry północno-zachodnie i południowo-wschodnie. W poszczególnych miesiącach rozkład kierunków wiatrów w Przemyślu był zbliżony do rocznej róży wiatrów. W Nisku najmniejszy udział wiatrów wystąpił z północy i północnego-wschodu. Dominującym kierunkiem wiatru był południowo-zachodni. Znaczny udział miały również wiatry z południowego wschodu. W Rzeszowie dominował południowo-zachodni kierunek wiatru. W lutym i w kwietniu znaczny udział miały wiatry wiejące z północnego wschodu. Najmniejszy udział wiatrów wystąpił ze wschodu i południowego wschodu. Na rys pokazano roczne róże wiatrów w Jaśle, Przemyślu, Nisku i Rzeszowie. Jasło Przemyśl Nisko Rzeszów NW N NE NW N NE NW N NE NW N NE W E W E W E W E SW S SE SW S SE SW S SE SW S SE Rys Roczne róże wiatrów na stacjach monitoringu powietrza r. (źródło: [83]) Średniomiesięczne prędkości wiatru, obliczone z pomiarów jednogodzinnych, na wybranych stacjach monitoringu powietrza w województwie podkarpackim nie przekroczyły 2,9 m/s. Maksymalne godzinne prędkości wiatru kształtowały się w przedziale 5,1-8,4 m/s. Zanotowane minimalne godzinne prędkości wiatru kształtowały się na poziomie,1-,2 m/s. W 212 r. zanotowane na stacjach monitoringu okresy ciszy wiatrowych w skali roku stanowiły: w Rzeszowie - 1 %, w Jaśle -,6 %, w Przemyślu -,7 %, w Nisku -,1 %. Na rys przedstawiono średnie miesięczne i maksymalne prędkości wiatru na wybranych stacjach monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 212 r. 15

9 Jasło Przemyśl prędkość wiatru [m/s] średnia maksimum prędkość wiatru. [m/s] średnia maksimum styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień miesiąc miesiąc prędkość wiatru [m/s] Nisko średnia maksimum prędkość wiatru. [m/s] Rzeszów średnia maksimum styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec miesiąc sierpień wrzesień październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec miesiąc sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rys Wielkości miesięczne i maksymalne prędkości wiatrów na stacjach monitoringu powietrza w 212 r. (źródło: [83]) JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO (Beata Michalak) W 212 r. w województwie podkarpackim monitoring powietrza atmosferycznego prowadzony był przez WIOŚ w Rzeszowie na 12 stacjach pomiarowych. Badana obejmowały zanieczyszczenia, dla których Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska zobowiązany jest do dokonywania corocznej oceny jakości powietrza w regionie: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek węgla, ozon, benzen, pył zawieszony PM1 i PM2.5, arsen, kadm, nikiel, ołów i benzo(a)piren. W wybranych punktach pomiarowych, prowadzono badania: formaldehydu, węglowodorów oraz WWA w pyle PM1. Zakres pomiarowy na poszczególnych stacjach przedstawiono w tab , zaś lokalizację poszczególnych stanowisk pomiarowych wraz z zakresem pomiarowym przedstawiono na rys Tab Zakres pomiarowy monitoringu powietrza realizowany w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Mierzone zanieczyszczenie Lokalizacja stacji monitoringu powietrza SO2 NO2 NOx CO C6H6 O3 PM1 PM2.5 Metale w PM1 BaP w PM1 WWA w PM1 Węglowodory formaldehyd Rzeszów ul. Szopena A A A A P A M M M M Rzeszów-Rejtana M Jarosław ul. Pruchnicka M M Przemyśl ul. Mickiewicza A A A P M A M M Sanok ul. Sadowa M M Krosno ul. Kletówki M M M M Jasło-Sikorskiego A A A P A M A M M M P Mielec-Zarząd Strefy (Partyzantów) P M M P Nisko ul. Szklarniowa A A A A P M M M Tarnobrzeg ul. M.Dąbrowskiej M M Tarnobrzeg ul. Św.Barbary P Żydowskie (obszar MPN) P P A-pomiar automatyczny, M-pomiar manualny, P-pomiar pasywny 16

10 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Rys Rozmieszczenie stacji monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Stan zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki utrzymywał się w województwie na niskim poziomie. Na stanowiskach monitoringu, na których wykonywano pomiary w kryterium ochrony zdrowia stężenia średnioroczne SO 2 kształtowały się na poziomie od 7,4 µg/m 3 w Przemyślu do 1, µg/m 3 Rzeszowie i Jaśle. Z uwagi na niewystarczające pokrycie roku pomiarami nie obliczono stężenia średniorocznego SO 2 w Nisku. Stężenia jednogodzinne SO 2 nie przekroczyły ustalonej dla dwutlenku siarki normy. Najwyższe, stwierdzone w poszczególnych lokalizacjach, stężenia jednogodzinne SO 2 wyniosły odpowiednio: Rzeszów µg/m 3 (43,7 % normy). Przemyśl - 13 µg/m 3 (29,6 % normy), Jasło - 88,1 µg/m 3 (25,2 % normy), Nisko - 141,5 µg/m 3 (4,4 % normy). W miejscowości Żydowskie, gdzie prowadzone były pomiary w kryterium ochrony roślin, średnia roczna wartość stężenia dwutlenku siarki wynosiła 2,7 µg/m 3, co stanowi 13,5 % wartości stężenia dopuszczalnego, ustalonego na poziomie 2 µg/m 3. W porze zimowej tj. od 1 X do 31 III, średnia wartość stężenia dwutlenku siarki w tym punkcie monitoringu powietrza wyniosła 4,5 µg/m 3 i stanowiła 22,5 % wartości dopuszczalnej (2 µg/m 3 ). Na rys przedstawiono wartości stężeń dwutlenku siarki na obszarach miejskich w 212 r. 17

11 stężenie średnioroczne SO 2 [µg/m 3 ] stężenie średnioroczne max. stężenie dobowe min. stężenie dobowe Rzeszów-Szopena Jasło-Sikorskiego stanowisko pomiarowe Przemyśl- Mickiwicza stężenia min. i max. dobowe SO 2 [µg/m 3 ] Rys Wielkość stężenia SO 2 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w Rzeszowie wyniosło 2,5 µg/m 3 (51 % normy) a w Jaśle 15,8 µg/m 3 (39,5 % normy). Z uwagi na niewystarczające pokrycie roku pomiarami nie obliczono stężenia średniorocznego NO 2 w Przemyślu i w Nisku. Dopuszczalne stężenie 1-godzinne, ustalone na poziomie 2 µg/m 3 nie zostało przekroczone na żadnej stacji pomiarowej. Najwyższe wartości jednogodzinne NO 2 na tych stanowiskach pomiarowych wyniosły odpowiednio: w Rzeszowie 11 µg/m 3 (55 % normy), w Przemyślu 16,9 µg/m 3 (53 % normy). w Jaśle 1,6 µg/m 3 (5 % normy), w Nisku 89,3 µg/m 3 (45 % normy). W miejscowości Żydowskie, gdzie prowadzone były pomiary w kryterium ochrony roślin, średnia roczna wartość stężenia dwutlenku azotu była niska i wynosiła 1,8 µg/m 3 (6 % normy). Na rys przedstawiono wartości stężeń dwutlenku azotu na obszarach miejskich w 212 r. stężenie średnioroczne NO 2 [µg/m 3 ] Rzeszów-Szopena stężenie średnioroczne Jasło-Sikorskiego Przemyśl-Mickiwicza max. stężenie 1-godz. Nisko-Szklarniowa max. stężenie 1-godz. NO 2 [µg/m 3 ] stanowisko pomiarowe Rys Wielkość stężenia NO 2 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Pomiary stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego benzenem prowadzone były w 212 r. w województwie podkarpackim w 6 punktach pomiarowych. Stężenia średnioroczne benzenu nie wykazały przekroczenia dopuszczalnej normy rocznej. Stężenia średnioroczne benzenu w punktach pomiarowych zawierały się w przedziale 1,8-2,5 µg/m 3. Najwyższe stężenie średnioroczne benzenu zanotowano w Przemyślu. W miesiącach zimowych najwyższe zanotowane stężenia benzenu kształtowały się na poziomie 6,9-9,8 µg/m 3. Na rys przedstawiono poziom stężeń średniorocznych benzenu w punktach pomiarowych w roku

12 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. stężenie średnioroczne benzenu [µg/m 3 ] stężenie średnioroczne stężenie max. stężenie min. Rzeszów-Szopena Jasło-Sikorskiego Przemyśl-Mickiwicza Nisko-Szklarniowa Mielec-Partyzantów stanowisko pomiarowe Tarnobrzeg-Św.Barbary stężenia min. i max. benzenu [µg/m 3 ] Rys Wielkość stężenia średniorocznego benzenu na stanowiskach pomiarowych w 212 r. (źródło: [83]) Badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 1 µm prowadzone były w województwie podkarpackim na 9 stanowiskach pomiarowych. Z uwagi na niewystarczającą ilość danych dla stanowiska pomiarowego w Tarnobrzegu nie obliczono parametrów statystycznych dla celów oceny jakości powietrza. Przekroczenie dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM1 stwierdzone zostało Jarosławiu (124 % normy) i w Przemyślu (125 % normy). W pozostałych punktach pomiarowych stężenia średnioroczne pyłu PM1 stanowiły od 78 do 99 % normy. Za wyjątkiem Sanoka na wszystkich stanowiskach pomiarowych wystąpiła ponadnormatywna liczna przekroczeń dopuszczalnego stężenia dobowego, ustalonego dla pyłu PM1 na poziomie 5 µg/m 3. Najwięcej przypadków przekroczeń normy dobowej PM1 stwierdzono w Jarosławiu i w Przemyślu. Na rys i pokazano dotrzymanie standardów imisyjnych w zakresie pyłu zawieszonego PM1 w 212 r. w punktach pomiarowych na obszarze województwa podkarpackiego. 6 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne stężenie PM1 [µg/m 3 ] ,6 38,5 49, ,4 49,6 36,4 31,3 Rzeszów-Szopena Jasło-Sikorskiego Przemyśl-Mickiwicza Nisko-Szklarniowa Mielec-Partyzantów Jarosław-Pruchnicka Krosno-Kletówki Sanok-Sadowa stanowisko pomiarowe Rys Wielkość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) 19

13 liczba przekroczeń dobowych Rzeszów- Szopena Jasło-Sikorskiego liczba przekroczeń 13 Przemyśl- Mickiwicza 39 Nisko-Szklarniowa dopuszczalna liczba przekroczeń stanowisko pomiarowe Rys Liczba przekroczeń dobowych pyłu zawieszonego PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) W 212 r. na stacjach z manualnymi pomiarami pyłu PM1 zanotowano incydentalne przypadki stężeń dobowych pyłu, przekraczających 2 µg/m 3. Stężenie takie wystąpiły przy utrzymujących się niekorzystnych warunkach meteorologicznych (ekstremalnie niskie temperatury powietrza, małe prędkości wiatrów oraz brak opadów. Badania zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym o średnicy ziaren poniżej 2.5 µm prowadzone były w województwie podkarpackim na 4 stanowiskach z pomiarami manualnymi, zlokalizowanych w Nisku, Krośnie i Rzeszowie oraz na dwóch stacjach automatycznych w Jaśle i w Przemyślu. Z uwagi na niewystarczającą ilość danych pomiarowych pyłu PM2.5 dla stanowiska pomiarowego w Nisku nie obliczono parametrów statystycznych dla celów oceny jakości powietrza. Z uwagi na małą ilość punktów pomiarowych pyłu PM2.5 dla rozpoznania prawdopodobnego poziomu stężenia tego zanieczyszczenia w innych rejonach województwa podkarpackiego dokonano przeliczenia wyników PM1 na PM2.5 ze stacji w Jarosławiu, Mielcu, Nisku i Sanoku. Wskaźniki przeliczeniowe stężeń pyłu PM2.5 ze zmierzonych wartości stężeń pyłu PM1 dla poszczególnych stacji pomiarowych dobrane zostały na podstawie informacji zawartych w Opracowaniu prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 21,215,22 wraz z analizą uwarunkowań i oceną kosztów osiągnięcia standardów dla pyłu określonych projektowaną dyrektywą w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy przygotowanym przez Biuro Studiów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na rys pokazano poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM2.5 w 212 r. na obszarze województwa podkarpackiego. 59 Mielec- Partyzantów 18 Jarosław- Pruchnicka 57 Krosno-Kletówki 32 Sanok-Sadowa 5 stężenie średnioroczne stężenie dopuszczalne stężenie PM2.5 [µg/m 3 ] ,4 28,4 29,8 39,3 32,3 25,8 37,7 23,8 29,9 Rzeszów-Szopena Rzeszów-Nowe Miasto Jasło-Sikorskiego Przemyśl-Mickiewicza stanowisko pomiarowe * - PM2.5 przeliczony z PM1 Rys Wielkość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM2.5 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [2], [83]) Krosno-Kletówki Nisko-Szklarniowa* Jarosław-Pruchnicka* Sanok-Sadowa* Mielec-Partyzantów* 2

14 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Na podstawie przeprowadzonych w 212 r. badań stwierdzono utrzymujące się nadal wysokie zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5. Stężenie średnioroczne PM2.5 przekroczyło poziom dopuszczalny we wszystkich punktach pomiarowych. Najwyższe średnioroczne stężenia pyłu PM2.5 zanotowano w 212 r. w Przemyślu przy ul. Mickiewicza - 39,3 µg/m 3. W punktach pomiarowych w Jarosławiu, Mielcu, Nisku i Sanoku przewidywany z przeliczenia PM1/PM2.5 poziom stężenia pyłu PM2.5 wyniósł od 23,8 µg/m 3 do 37,7 µg/m 3. Wpływ zanieczyszczenia powietrza pyłem na zdrowie człowieka uzależnione jest od średnicy aerodynamicznej jego cząstek. Cząstki o średnicy większej niż 1 µm nie odgrywają istotnej roli, ponieważ szybko opadają i czas ich przebywania w powietrzu jest krótki. Cząstki o średnicy aerodynamicznej 5-1 µm są w większości przechwytywane przez nos, mniejsze z nich mogą jednak docierać do gardła, a nawet do tchawicy. Cząstki o średnicy 1-5 µm mogą przenikać do oskrzeli i oskrzelików. Analizując wyniki stężenia pyłu PM1 w regionie w kontekście czasu, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem stwierdzić można, że zjawisko takie utrzymywało się przez 11-3 % roku. Najbardziej niekorzystne warunki (ok % czasu) wystąpiły w lutym. Na rys przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 w województwie podkarpackim w 212 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka. warunki niekorzystne warunki korzystne brak informacji zanieczyszczenie powietrza pyłem PM1 [%] Rzeszów Jasło Przemyśl Nisko Mielec Jarosław Krosno Sanok miasto Rys Procentowy udział zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1 w województwie podkarpackim w 212 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [83]) W przypadku stężeń pyłu PM2.5 czas, w którym wystąpiło narażenie ludzi na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem o frakcji poniżej 2.5 µm w regionie stanowił od 28 % do 61 % roku. Na rys przedstawiono zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 212 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka. zanieczyszczenie powietrza pyłem PM2.5 [%] Krosno Rzeszów *-pył PM2.5 przeliczony z PM1 warunki korzystne warunki niekorzystne brak danych Jasło Przemyśl miasto Jarosław * Sanok Mielec Nisko * * * Rys Procentowy udział zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 w województwie podkarpackim w 212 r. w kontekście wpływu na zdrowie człowieka (źródło: [2], [83]) 21

15 Prowadzone równoległe pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem PM1 i PM2.5 w Rzeszowie Jaśle, Przemyślu, Krośnie i Nisku wykazują bardzo znaczny udział frakcja pyłu PM2.5 w pyle PM1. W roku 212 dla stężeń średniorocznych udział pyłu PM2.5 w pyle PM1 stanowił od 64 % do 89 %. Na rys przedstawiono procentowy udział pyłu PM2.5 w PM1 w latach w województwie podkarpackim. udział pyłu PM2.5 w PM1 [%] Rzeszów Przemyśl Krosno Nisko rok Rys Procentowy udział pyłu PM2.5 w PM1 w latach w województwie podkarpackim (źródło: [83]) W zakresie metali w pyle PM1 (arsen, kadm, nikiel, ołów) wartości odniesienia zostały dotrzymane na obszarze całego województwa. Stężenia średnioroczne arsenu kształtowały się w przedziale 1,3-2, ng/m 3 (22-33 % wartości docelowej). Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane zostało w Jaśle. Stężenia tygodniowe arsenu osiągały wartości w przedziale,75-8,9 ng/m 3. Najwyższe wartości arsenu zanotowane zostały w lutym. Na rys przedstawiono wartości średniorocznych stężeń As zanotowane w punktach pomiarowych w 212 r. stężenie As [ng/m 3 ] stężenie średniodoczne As Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemyśl- Mickiewicza stanowisko pomiarowe stężenie docelowe Rzeszów-Szopena Rys Wielkość stężenia średniorocznego As w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Stężenia średnioroczne kadmu zawierały się w przedziale,8-1,5 ng/m 3 (16-3 % poziomu docelowego). Najwyższe średnioroczne stężenie kadmu zanotowane zostały w Krośnie. Stężenia tygodniowe kadmu zawierały w przedziale,14-8,1 ng/m 3. Najwyższe tygodniowe stężenia kadmu zanotowane zostały w pierwszym kwartale roku. Na rys przedstawiono wartości średniorocznych stężeń Cd zanotowane w punktach pomiarowych w 212 r. 22

16 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. stężenie Cd [ng/m 3 ] stężenie średniodoczne Cd Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemyśl- Mickiewicza stężenie docelowe Rzeszów-Szopena stanowisko pomiarowe Rys Wielkość stężenia średniorocznego Cd w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Stężenia niklu na całym obszarze województwa podkarpackiego utrzymywały się w 212 r. na niskim poziomie. Średnioroczne stężenia niklu w punktach pomiarowych zawierały się w przedziale 1,5-2,2 ng/m 3 (7,5-11 % poziomu docelowego). Najwyższe średnioroczne stężenie niklu odnotowano w Przemyślu. Stężenia tygodniowe niklu kształtowały się w przedziale 1-6,9 ng/m 3. Na rys przedstawiono wartości stężeń Ni zanotowane w punktach pomiarowych w 212 r. stężenie Ni [ng/m 3 ] stężenie średniodoczne Ni stężenie docelowe Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemyśl- Mickiewicza stanowisko pomiarowe Rzeszów-Szopena Rys Wielkość stężenia średniorocznego Ni w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Stężenia ołowiu na całym obszarze województwa podkarpackiego utrzymywały się w 212 r. na niskim poziomie. Średnioroczne stężenia ołowiu w regionie utrzymywały się na poziomie,2-,4 µg/m 3 (poniżej 8 % poziomu dopuszczalnego). Najwyższe stężenie średnioroczne ołowiu zanotowane zostało w Jaśle. Stężenia tygodniowe ołowiu nie przekroczyły,12 µg/m 3. Na rys przedstawiono wartości stężeń ołowiu zanotowane w punktach pomiarowych w 212 r. stężenie Pb [µg/m 3 ],6,5,4,3,2,1 stężenie średniodoczne Pb Jasło-Sikorskiego Krosno-Kletówki Przemyśl- Mickiewicza stanowisko pomiarowe stężenie dopuszczalne Rzeszów-Szopena Rys Wielkość stężenia średniorocznego Pb w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) 23

17 W ramach podsystemu monitoringu powietrza w województwie podkarpackim w 212 r. prowadzone były pomiary WWA w pyle PM1 w zakresie: benzo(a)pirenu, benzo(a)antracenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(j)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, dibenzo(a,h)antracenu, indeno(1,2,3- cd)pirenu. Badania zawartości benzo(a)pirenu w pyle PM1 prowadzone były na 8 stanowiskach pomiarowych. Średnioroczne stężenia B(a)P w pyle zawieszonym PM1 przekroczyły wartość docelową we wszystkich punktach pomiarowych. Najwyższe średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu wynoszące 6,3 ng/m 3 (63 % poziomu odniesienia) odnotowano w Przemyślu. W pozostałych punktach pomiarowych średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu zawierały się w przedziale 3,2-6, ng/m 3 (32-6 % wartości docelowej). Wysokie stężenia B(a)P zanotowane zostały w okresie grzewczym. Maksymalne stężenia benzo(a)pirenu stwierdzone na stanowiskach pomiarowych w lutym osiągały wartości od 17,1 do 6 ng/m 3. W okresie letnim stężenia B(a)P w większości były niższe od 1 ng/m 3. Na rys przedstawiono wysokość stężeń benzo(a)pirenu zanotowanych na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. stężenie B(a)P [ng/m 3 ] ,7 5,1 stężenie średnioroczne stężenie docelowe 6 5,3 4,7 4,3 6,3 3,3 Rzeszów-Szopena Jarosław Pruchnicka Nisko Szklarniowa Jasło Sikorskiego Krosno Kletówki Mielec Zarząd Strefy stanowisko pomiarowe Przemyśl Mickiewicza Sanok Sadowa Rys Wielkość stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu w pyle PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [83]) Badania zawartości pozostałych węglowodorów w pyle PM1 prowadzone były na stanowisku pomiarowym w Jaśle. Średnioroczne stężenia poszczególnych węglowodorów wyniosły odpowiednio: benzo(a)antracenu - 4,4 ng/m 3, benzo(b)fluorantenu - 2,9 ng/m 3, benzo(j)fluorantenu - 2,2 ng/m 3, benzo(k)fluorantenu - 2,2 ng/m 3, dibenzo(a,h)antracenu -,2 ng/m 3, indeno(1,2,3-cd)pirenu - 2,4 ng/m 3. W porównaniu do lat ubiegłych, stężenia WWA w pyle na obszarze miasta Jasło utrzymywały się na zbliżonym poziomie. Na podstawie całorocznych serii pomiarowych ze stacji monitoringowych, wykonywana została ocena zanieczyszczenia powietrza w województwie podkarpackim za rok 212. Wyniki oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim za rok 212 wykazały, że: 1. zanieczyszczenia gazowe tj. dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzen i ozon (w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon (w kryterium ochrony roślin) osiągnęły na terenie województwa niskie wartości stężeń. Nie stwierdzono przekroczeń obowiązujących dla tych substancji wartości kryterialnych w powietrzu, zarówno ze względu na ochronę zdrowia, jak i ochronę roślin. Pozwoliło to na zakwalifikowanie stref z terenu województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami, dla obu kryteriów do klasy A. W przypadku ozonu nie został dotrzymany poziom celu długookresowego, 2. od kilku lat w regionie utrzymuje się duże zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM1 mierzonym w kryterium ochrony zdrowia; strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy C, 3. przeprowadzone badania wykazały ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM2.5 na obszarze województwa podkarpackiego; strefy miasto Rzeszów i podkarpacka zaliczone zostały do klasy C, 4. dla metali w pyle PM1 (arsen, kadm, nikiel, ołów) wartości odniesienia zostały dotrzymane na obszarze całego województwa; pozwoliło to na zakwalifikowanie stref z terenu województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami do klasy A, 24

18 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. 5. średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM1 przekroczyły wartość docelową we wszystkich punktach pomiarowych, co było podstawą dla zaliczenia stref miasto Rzeszów i podkarpackiej do klasy C. Rys Rozmieszczenie końcowej klasyfikacji stref w ocenie jakości powietrza za rok 212 (źródło: [83]) Kompleksowe omówienie wyników oceny jakości powietrza za rok 212 zawarte zostało w opracowaniu "Roczna ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim - raport za rok 212" dostępnym na stronie W 212 r. WIOŚ w Rzeszowie prowadził w wybranych punktach monitorowanie powietrza atmosferycznego w zakresie zanieczyszczeń specyficznych: formaldehydu i węglowodorów (toluenu, n-oktanu, n-heksanu, m+p ksylenu, n-heptanu i o-ksylenu). Badania formaldehydu wykonywane były w Mielcu w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ul. Partyzantów. Stężenie średnioroczne formaldehydu wyniosło 3,6 µg/m 3. W porównaniu do lat poprzednich, średnioroczne stężenie formaldehydu w Mielcu było wyższe. Na przestrzeni roku, tygodniowe stężenia formaldehydu zawierały się w przedziale 1,1-7,2 µg/m 3. Na rys przedstawiono poziom zanieczyszczenia powietrza formaldehydem w Mielcu na przestrzeni roku. 25

19 stężenie formaldehydu [µg/m 3 ] serie tygodniowe Rys Wielkość tygodniowych stężeń formaldehydu w Mielcu w 212 r. (źródło: [83]) Monitoring poziomu stężeń wybranych węglowodorów prowadzony był w 212 r. przez WIOŚ w Rzeszowie w ramach podsystemu monitoringu powietrza w Jaśle na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy ul. Sikorskiego. W porównaniu do roku 211 nastąpił spadek stężeń: n-oktanu o 6 %, o-ksylenu o 34 % i m+p ksylenu o 7%. W przypadku pozostałych badanych węglowodorów stężenia średnioroczne pozostały na poziomie z roku poprzedniego. Na rys pokazano stężenia węglowodorów w Jaśle w latach stężenia węglowodorów µg/m 3 ] [ 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4, toluen n-oktan n-heksan m+p ksylen n-heptan o-ksylen cykloheksan węglowodory Rys Wielkość stężenia średniorocznego wybranych węglowodorów w Jaśle w latach (źródło: [83]) CHEMIZM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA (Ewa Liana Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział we Wrocławiu, Zakład Ekologii) Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża uruchomione zostały jako jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego monitoringu środowiska w 1998 r. Badania w pełnym cyklu rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 r. Celem monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza: związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi. W 212 r. sieć pomiarowo-kontrolna składała się z 23 punktów pomiarowych, gdzie zbierany jest w sposób ciągły opad atmosferyczny mokry oraz wykonuje się oznaczenie ilościowe zebranych prób. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju 26

20 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na każdej stacji zbierane są próbki dobowe opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany jest pomiar wartości ph opadu. Miesięczne (uśrednione) próbki opadów analizowane są w zakresie następujących wskaźników: wartości ph, przewodności elektrycznej właściwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Ponadto, w celu określenia stężenia azotu ogólnego, oznaczany jest azot Kjeldahla. Analizy składu fizyczno-chemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. Poszczególne wojewódzkie laboratoria analizują opady ze stacji położonych w danym województwie. W 212 r. w województwie podkarpackim analizy wykonywało laboratorium WIOŚ w Rzeszowie. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa w 212 r. analizowano wody opadowe przed kontaktem z podłożem, tak jak w latach poprzednich, na stacji położonej w Lesku. Dodatkowo analizie poddawane są również wyniki pomiarów ilości wody opadowej zarejestrowane na 162 stanowiskach pomiarowych (w tym 6 na obszarze województwa). W 212 r. na stacji monitoringowej w Lesku wykonano 135 pomiarów wartości ph dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Wartości ph mieściły się w zakresie od 4,1 do 7,57, średnia roczna ważona ph 5,15. W przypadku 44 % próbek stwierdzono kwaśne deszcze opady o wartości ph poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu z rokiem ubiegłym stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy w próbkach dobowych opadów o 5 %. W przypadku uśrednionych miesięcznych próbek opadów wartości ph poniżej 5,6 występowały w 75 % pomiarów, podobnie jak w 211 r., a w wieloleciu ich ilość kształtowała się na poziomie 82 %. Na obszar województwa, wody opadowe w 212 r. wniosły: Mg siarczanów (14,33 kg/ha); Mg chlorków (6,23 kg/ha); Mg azotynów i azotanów (3,13 kg/ha N); Mg azotu amonowego (4,29 kg/ha); 2 95 Mg azotu ogólnego (11,26 kg/ha); 644,2 Mg fosforu ogólnego (,361 kg/ha); Mg sodu (2,73 kg/ha); 4 15 Mg potasu (2,3 kg/ha); Mg wapnia (5,28 kg/ha); Mg magnezu (,89 kg/ha); 599,6 Mg cynku (,336 kg/ha); 117,8 Mg miedzi (,66 kg/ha); 18,2 Mg żelaza (,11 kg/ha); 22,49 Mg ołowiu (,126 kg/ha); 2,356 Mg kadmu (,132 kg/ha); 15,7 Mg niklu (,88 kg/ha); 4,64 Mg chromu (,26 kg/ha) i 56,75 Mg manganu (,318 kg/ha) oraz 12,8 Mg wolnych jonów wodorowych (,572 kg/ha). Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa wyniósł 44, kg/ha i kształtował się na poziomie niższym od średniego dla całego obszaru Polski o 1,9 %. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił spadek rocznego obciążenia o 1,6 %, przy takiej samej średniorocznej sumie wysokości opadów. Największym ładunkiem badanych substancji w województwie został obciążony powiat leski (51,6 kg/ha) z najwyższymi, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów, ładunkami chlorków, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, magnezu, miedzi, ołowiu, kadmu, niklu i manganu oraz wolnych jonów wodorowych. Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie mieleckim (37, kg/ha) z najniższym, w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, potasu, kadmu i manganu. Ocena wyników czternastoletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża w okresie lat wykazała, że depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami w regionie w 212 r., w stosunku do średniej z wielolecia , dla wszystkich (oprócz potasu) składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa ładunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry zmalało, w porównaniu do średniego z poprzednich lat badań, o 21,5 %, przy niższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 15,3 %. Wniesiony wraz z opadami w 212 r. ładunek siarczanów, w porównaniu do średniego z lat , zmalał o 31,4 % ładunek siarczanów, ładunek chlorków o 1,1 % azotynów i azotanów o 18,1 %, azotu amonowego o 18,9 %, azotu ogólnego o 15,5 %, fosforu ogólnego o 5, %, sodu o 19,5 %, wapnia o 21,9 %, magnezu o 28,8 %, cynku o 22,4 %, miedzi o 12,4 %, żelaza o 38,4 %, ołowiu o 47,1 %, niklu o 31,3 %, kadmu o 45,5 %, chromu o 21,2 %, manganu o 22,4 % i jonów wodorowych o 27, %. Ładunki potasu kształtowały się na poziomie wartości średniej. Na rys przedstawiono wielkość ładunków jednostkowych wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w latach

21 ładunki jednostkowe zanieczyszczeeń w wodach opadowych [kg/ha] rok wielkośc opadów [mm] ładunki jednostkowe zanieczyszczeń w wodach opadowych [kg/ha] 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, rok wielkość opadów [mm] siarczany azotyny+azotany azot ogólny chlorki azot amonowy wielkość opadów fosfor ogólny potas magnez sód wapń wielkość opadów ładunki jednostkowe zanieczyszczeń w wodach opadowych [kg/ha],8,7,6,5,4,3,2,1, wielkość opadów [mm] ładunki jednostkowe zanieczyszczeń w wodach opadowych [kg/ha],5,5,4,4,3,3,2,2,1,1, wielkość opadów [mm] rok rok cynk żelazo wielkość opadów miedź mangan ołów nikiel wielkość opadów kadm chrom Rys Wielkość rocznych obciążeń powierzchniowych zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w latach (źródło: [26]) Przedstawione wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne tego obszaru. Na rys i rys przedstawiono roczne ładunki jednostkowe wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 212 r. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym ( kwaśne deszcze ) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej i zlewni wodociągowych. 28

22 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Rys Rozmieszczenie rocznych ładunków jednostkowych wybranych zanieczyszczeń wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [26]) 29

23 Rys Rozmieszczenie rocznych ładunków jednostkowych wybranych metali wniesionych przez opady atmosferyczne w województwie podkarpackim w 212 r. (źródło: [26]) Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest obecnie najpełniejszym źródłem wiedzy o stanie jakości wód opadowych i przestrzennym rozkładzie mokrej depozycji zanieczyszczeń w odniesieniu do obszaru całego kraju jak i terenów poszczególnych województw, a także dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje możliwość określenia tendencji zmian mokrej depozycji. 3

24 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r DZIAŁANIA NA RZECZ POPRAWY JAKOŚCI POWIETRZA (Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego) Działania na rzecz ochrony powietrza w województwie związane są z dążeniem do zapewnienia jak najlepszej jakości powietrza. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem ma duże znaczenie dla stanu zdrowia społeczeństwa, a także dla stanu środowiska przyrodniczego. W minionym 2-leciu kraj nasz uczynił wielkie postępy w ograniczeniu emisji pyłów i gazów do powietrza, niemniej jednak w skali Unii Europejskiej emisja ta stale jest jeszcze znaczna. Wynika to przede wszystkim z faktu, że w Polsce węgiel jest ciągle podstawowym paliwem w pozyskiwaniu energii elektrycznej i cieplnej. Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska i jednocześnie należą do najbardziej niebezpiecznych dla przyrody i człowieka, gdyż są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska. Ze względu na sposób w jaki zanieczyszczenia dostają się do atmosfery są one dzielone na dwie grupy: zanieczyszczenia pierwotne, emitowane do atmosfery bezpośrednio ze źródeł emisji oraz zanieczyszczenia wtórne, powstające w atmosferze w wyniku reakcji chemicznych między zanieczyszczeniami pierwotnymi, jak również składnikami powietrza atmosferycznego zwykle w nim występującymi. Wśród zanieczyszczeń pierwotnych istotny wpływ na stan jakości powietrza mają: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły, które pochodzą głównie z wytwarzania ciepła i energii elektrycznej, transportu oraz przemysłu. Cele ustawowe w zakresie zarządzania jakością powietrza wskazuje art. 85 ustawy Prawo ochrony środowiska (21). Zobowiązuje on do: 1. utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej określonych dla nich poziomów dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, 2. zmniejszania poziomów substancji w powietrzu, gdy nie są one dotrzymane co najmniej do poziomów dopuszczalnych, 3. zmniejszania i utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Z punktu widzenia województwa na system zarządzania jakością powietrza składa się szereg działań, które zobrazowano na rys W jego skład wchodzą wszystkie dokumenty strategiczne, rozstrzygnięcia administracyjne oraz naprawcze programy ochrony powietrza i programy ograniczenia niskiej emisji. Rys Schemat systemu zarządzania jakością powietrza (źródło: [39]) 31

25 Programy Ochrony Powietrza (POP) W 212 r. Zarząd Województwa Podkarpackiego zlecił realizację zadań polegających na sporządzeniu: 1. Programu ochrony powietrza dla strefy podkarpackiej - z uwagi na stwierdzone przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM1, poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM1, 2. Programu ochrony powietrza dla strefy miasto Rzeszów - z uwagi na stwierdzone przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM1. Programy te zostały przyjęte przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w drodze uchwały w II kwartale 213 r. Podstawą do opracowania ww. naprawczych programów ochrony powietrza były przekroczenia standardów jakości powietrza wykazane w "Ocenie jakości powietrza w województwie podkarpackim za 211 rok", wykonanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie w trybie art. 89 ust 1 Poś w oparciu o wyniki pomiarów monitoringu powietrza. W dokumencie tym zarówno strefa podkarpacka jak i strefa miasto Rzeszów została zakwalifikowana do klasy C pod względem ochrony zdrowia mieszkańców. Standardy jakości powietrza, o których mowa określa aktualnie rozporządzenie w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (212). Uwzględnia ono wymogi dyrektywy 28/5/WE w sprawie czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) (28), która wprowadziła nowe mechanizmy dotyczące zarządzania jakością powietrza w strefach i aglomeracjach oraz nowe normy jakości powietrza (poziom docelowy/dopuszczalny) dotyczące drobnych cząstek pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. W ramach procedury opracowania programów ochrony powietrza przeprowadzono szczegółową inwentaryzację źródeł emisji, opracowując wojewódzką bazę emisji, która będzie podlegać również dalszej aktualizacji. W oparciu o zinwentaryzowaną bazę emisji oraz dane meteorologiczne za 211 r. zostały wykonane obliczenia rozkładów stężeń pyłu zawieszonego PM1, PM2,5 oraz B(a)P dla strefy podkarpackiej oraz miasto Rzeszów. Obliczenia modelem CALPUFF wykonane zostały w podziale na typy źródeł: punktowe, powierzchniowe i liniowe. Dodatkowo źródła podzielono na te zlokalizowane na terenie strefy i poza nią (pas 3 km dla źródeł wszystkich typów, obszar objęty polem meteorologicznym poza strefą wraz z pasem 3 km wokół strefy dla źródeł punktowych o wysokości powyżej 3 m oraz napływ spoza województwa). Na rys przedstawiono procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji wybranych zanieczyszczeń dla strefy miasto Rzeszów oraz strefy podkarpackiej w 211 r. 6% 3% 6% 39% 3% 1% 7% 47% 29% 1% 5% emisja powierzchniowa PM1 w strefie podkarpackiej emisja liniowa PM1 w strefie podkarpackiej emisja PM1 z rolnictwa w strefie podkarpackiej emisja punktowa PM1 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM1 z wysokich źródeł (emitory powyżej 3 m wysokości) emisja powierzchniowa PM1 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa PM1 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja PM1 z rolnictwa z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM1 w strefie podkarpackiej Rys Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji pyłu PM1 dla strefy podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) 3% 8% 32% 1% 4% 4% 1% emisja powierzchniowa PM2,5 w strefie podkarpackiej emisja liniowa PM2,5 w strefie podkarpackiej emisja PM2.5 z rolnictwa w strefie podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 z wysokich źródeł (emitory powyżej 3 m wysokości) emisja powierzchniowa PM2,5 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa PM2,5 z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja PM2,5 z rolnictwa z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa PM2,5 w strefie podkarpackiej Rys Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji pyłu PM2,5 dla strefy podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) 32

26 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. 26,215%,991%,446%,33%,24% 12,91%,92%,4%,41%,5%,4% 1,474% 7,865% emisja powierzchniowa B(a)P w strefie podkarpackiej emisja liniowa B(a)P w strefie podkarpackiej emisja punktowa B(a)P z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa B(a)P z wysokich źródeł (emitory powyżej 3 m wysokości) emisja powierzchniowa B(a)P z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja liniowa B(a)P z pasa 3 km wokół strefy podkarpackiej emisja punktowa B(a)P w strefie podkarpackiej Rys Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji B(a)P dla strefy podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) 85,15% emisja powierzchniowa B(a)P w Rzeszowie emisja liniowa B(a)P w Rzeszowie emisja punktowa B(a)P z pasa 3 km wokół Rzeszowa emisja punktowa B(a)P z wysokich źródeł (emitory powyzej 3 m wysokości) emisja powierzchniowa B(a)P z pasa 3 km wokół Rzeszowa emisja liniowa B(a)P z pasa 3 km wokół Rzeszowa emisja punktowa B(a)P w Rzeszowie Rys Procentowy udział typów źródeł w bilansie emisji B(a)p dla strefy miasto Rzeszów w 211 r. (źródło: [85]) Programy ochrony powietrza opracowane w 212 r. dla strefy podkarpackiej i strefy miasto Rzeszów wraz z obowiązującym od 21 r. "Programem ochrony powietrza dla strefy miasto Rzeszów - z uwagi na stwierdzone przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM1", wskazują na występujące w województwie obszary narażenia na przekroczenia stężeń dopuszczalnych/docelowych benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM1 oraz pyłu zawieszonego PM2,5. Zdiagnozowane obszary narażenia na pył PM1 i benzo(a)piren w strefie miasto Rzeszów przedstawiono na rys Rys Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM1 w strefie miasto Rzeszów (źródło: [85]) 33

27 Rys Rozmieszczenie wartości percentyla 9,4 ze stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM1 dla strefy miasto Rzeszów (źródło: [85]) Rys Rozmieszczenie stężeń średniorocznych B(a)P pochodzących z emisji łącznej wszystkich typów w strefie miasto Rzeszów w 211 r. (źródło: [85]) Zdiagnozowane obszary narażenia na pył PM1 i benzo(a)piren w strefie podkarpackiej przedstawiono na rys

28 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Rys Rozmieszczenie 24-godzinnych stężeń pyłu PM1 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) Rys Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu PM1 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) 35

29 Rys Rozmieszczenie stężeń średniorocznych pyłu PM2,5 z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) Rys Rozmieszczenie stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu z emisji całkowitej w strefie podkarpackiej w 211 r. (źródło: [86]) 36

30 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Reasumując: 1. w części północno- zachodniej województwa występują znacznie wyższe stężenia pyłu PM1, PM2,5 oraz B(a)P niż w części południowo-wschodniej, 2. obszary przekroczeń o największej powierzchni wystąpiły dla benzo(a)pirenu, o najmniejszej dla pyłu PM2,5, 3. dla strefy miasto Rzeszów obszar przekroczeń wartości docelowej B(a)P wyniósł ponad 93 % powierzchni miasta, dla strefy podkarpackiej ponad 22 %, 4. obszary przekroczeń dla B(a)P i pyłu PM1 występują we wszystkich większych miastach województwa, 5. występują dwa główne źródła emisji przeważające w stężeniach wszystkich modelowanych zanieczyszczeń: w miastach i gęsto zaludnionych miejscowościach - emisja komunalna, w obszarach rolniczych i słabo zaludnionych - emisja napływowa, 6. ze względu na główne źródło zanieczyszczeń podstawowym działaniem naprawczym, które może odnieść skutek jest zmiana sposobu ogrzewania indywidualnego opartego na paliwach stałych na ogrzewanie niskoemisyjne. Diagnoza i wnioski z naprawczych programów ochrony powietrza zostały ujęte w opracowywanych równolegle dokumentach strategicznych województwa. Programy Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) Kolejnym krokiem do poprawy jakości powietrza w regionie są Programy Ograniczenia Niskiej Emisji, które powinny zostać opracowane dla poszczególnych gmin w strefach z przekroczeniami standardów jakości powietrza wskazanych we wspomnianych wcześniej programach ochrony powietrza. Podstawowym celem PONE jest systemowe ograniczenie emisji substancji szkodliwych do atmosfery, poprzez likwidację istniejących, nieefektywnych źródeł ciepła i zastąpienie ich ekologicznymi, energooszczędnymi urządzeniami grzewczymi lub zastosowanie odnawialnych źródeł energii (biomasa, układy solarne i inne). Przedsięwzięcia ograniczające tzw. niską emisję obejmują: 1. likwidację indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych, kotłowni zasilających kilka budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów do miejskiej sieci ciepłowniczej, w przypadku likwidacji palenisk indywidualnych zakres przedsięwzięcia może m.in. obejmować wykonanie wewnętrznej instalacji co. i c.w.u. lub instalacji gazowej, 2. rozbudowę sieci ciepłowniczej w celu podłączenia istniejących obiektów do centralnego źródła ciepła, 3. zastosowanie kolektorów słonecznych i innych rozproszonych mikro OZE (wpływających na obniżenie emisji w lokalnym źródle ciepła), 4. termomodernizację budynków wielorodzinnych i użyteczności publicznej, zgodnie z zakresem wynikającym z wykonanego audytu energetycznego, jako element towarzyszący przebudowie węglowego źródła ciepła. Z uwagi na duże koszty proponowanych działań, ważny element systemu finansowania ochrony środowiska stanowią fundusze: NFOŚiGW i WFOŚiGW. Celem działania Narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej jest finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie określonym w art. 4a i 41a ustawy Prawo ochrony środowiska (21), w tym ochrona powietrza, wspieranie wykorzystania OZE oraz przyjaznych nośników energii, działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej, a także wspomaganie monitoringu środowiska, systemów kontrolnych, pomiarowych, gromadzenie i przetwarzania informacji o środowisku. W 212 r. Ministerstwo Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspólnie z funduszami wojewódzkimi opracowało założenia pilotażowego programu pn. "KAWKA - Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii, który wdrożono w 213 r. Bezzwrotne dotacje będą udzielane przez Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Kwota dofinansowania wyniesie do 9 %. kosztów kwalifikowanych, w tym do 45 %. kosztów przedsięwzięcia ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW. Dofinansowane zostaną przedsięwzięcia zlokalizowane na obszarze miast powyżej 1 tys. mieszkańców (to ograniczenie nie dotyczy miejscowości uzdrowiskowych), ujętych w obowiązującym programie ochrony powietrza opracowanym zgodnie z art. 91 ustawy Prawo ochrony środowiska (21) i rozporządzeniem w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (212). Dodatkowe wymagania, to działający na terenie miasta punkt pomiarowy oraz określenie programu ograniczenia niskiej emisji dla danego obszaru. W ramach tego programu samorządy przez kolejne 5 lat będą mogły ubiegać się o wsparcie finansowe. Aktualnie wymogi 37

31 formalne programu KAWKA spełniają miasta: Rzeszów, Krosno, Jasło, Jarosław, Nisko, Przemyśl oraz Mielec. Plan Działań Krótkoterminowych jako integralna część programu ochrony powietrza Zgodnie z wymogami art. 92 ustawy Prawo ochrony środowiska (21) oraz zapisami dyrektywy 28/5/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE) (28) w programach ochrony powietrza uwzględnia się Plany Działań Krótkoterminowych określające działania mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia przekroczeń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekroczeń. W ramach opracowanych naprawczych programów ochrony powietrza w 212 r. sporządzono Plany Działań Krótkoterminowych dla strefy miasto Rzeszów (benzo(a)piren) oraz dla strefy podkarpackiej (pył zawieszony PM1, pył zawieszony PM 2,5 i benzo(a)piren). Realizacja Planu Działań Krótkoterminowych wymaga współpracy wielu stron w tym Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz bieżącej oceny postępów prac. W tym celu określone zostały zakresy kompetencji dla poszczególnych organów administracji i instytucji. Niezwykle ważnym zagadnieniem, a jednocześnie ograniczeniem w realizacji działań krótkoterminowych jest uświadomienie społeczeństwu jak dużą rolę ma do wypełnienia w systemie działań krótkoterminowych. Praktycznie w całej Polsce, w tym również w strefie podkarpackiej, główną przyczyną notowania wysokich stężeń pyłu zawieszonego PM1, PM2,5 oraz B(a)P jest ogrzewanie indywidualne oparte na paliwie stałym (węglu i drewnie). Sytuacje wysokiej emisji tych zanieczyszczeń, a co za tym idzie incydenty bardzo wysokich stężeń, wzmacniają specyficzne dla naszego kraju warunki meteorologiczne: mroźne zimy (które wymuszają zwiększenie zużycia paliwa), cisze i słabe wiatry oraz inwersje temperatury (które powodują zaleganie powietrza i kumulację zanieczyszczeń) oraz specyfika zagospodarowania przestrzennego miast - dzielnice ogrzewane węglem, to zazwyczaj dzielnice starych, gęsto zabudowanych kamienic w centrach z bardzo słabym przewietrzaniem. Ponadto wielu mieszkańców jako paliwo alternatywne, bo bezpłatne, używa odpadów komunalnych (butelek PET, kartonów po napojach, starych mebli i innych), które spalane w warunkach domowych, pod względem emisji B(a)P i dioksyn (substancji rakotwórczych) wielokrotnie przewyższają emisje ze spalania węgla lub drewna. Zawarte w programach Plany Działań Krótkoterminowych wskazują jednostki odpowiedzialne za ich wdrożenie oraz sposoby działania przy wystąpieniu poszczególnych poziomów alertu. System informowania społeczeństwa został oparty na trzech poziomach alertów według następujących kryteriów: Poziom I - w przypadku wystąpienia przekroczenia stężenia dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM1 lub wystąpienia ryzyka przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)piranu: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM1>5 µg/m 3,(z uwzględnieniem dopuszczalnej częstości przekroczeń 35 razy w roku), - stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM1>4 µg/m 3, - stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM2,5>25 µg/m 3, (z uwzględnieniem marginesu tolerancji), - stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu >1 ng/m 3. Poziom II - w przypadku wystąpienia przekroczenia progu informowania określonego dla pyłu zawieszonego PM1: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM1>2 µg/m 3. Poziom III - w przypadku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego określonego dla pyłu zawieszonego PM1: - stężenie 24-godz. pyłu zawieszonego PM1 3 µg/m 3. Ogłaszanie alarmu wyższego stopnia nie musi być poprzedzone alarmem niższego stopnia. W przypadku ogłoszenia alertu poziomu I informowanie społeczeństwa odbywa się poprzez stronę internetową Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego bezpośrednio po przekazaniu informacji przez WIOŚ. Informacja podawana społeczeństwu zawiera: rodzaj i poziom alertu, datę i obszar, na jakim istnieje ryzyko bądź przekroczenie stężenia dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM1, ryzyko przekroczenia stężenia docelowego benzo(a)pirenu, przyczyny tego stanu, kontaktowy numer telefonu do informowania. Na rys przedstawiono schemat procedury ogłaszania alertów w Planie Działań Krótkoterminowych. 38

32 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 212 r. Rys Schemat procedury ogłaszania alertów w Planie Działań Krótkoterminowych (źródło: [86]) W przypadku ogłoszenia alertu poziomu II i III oprócz komunikatu na stronie internetowej WCZK następuje automatyczne przekazanie informacji przez WCZK (drogą ową i telefoniczną) do właściwego Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, Zarządu Województwa Podkarpackiego. Komunikat zawiera rodzaj i poziom alertu, datę i obszar, na jakim wystąpiło przekroczenie progu informowania określonego dla pyłu zawieszonego PM1, przyczyny tego stanu, przewidywany czas trwania przekroczenia, wskazanie grup mieszkańców wrażliwych na 39