NARODOWY BANK POLSKI INSTYTUT EKONOMICZNY

Transkrypt

1 NARODOWY BANK POLSK NSTYTUT EKONOMCZNY NFORMACJA O KONDYCJ SEKTORA PRZEDSĘBORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNENEM STANU KONUNKTURY W KW 9 PROGNOZ KONUNKTURY NA KW 9 Kwiecień 9

2 Podstawą opracowania są wyniki szybkiego monitoringu NBP, przeprowadzonego w marcu 9 r. na próbie 888 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duŝe jednostki. 2

3 SPS TREŚC SYNTEZA.1. Sytuacja ekonomiczna 9 BieŜące oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw 9 Prognozy sytuacji ekonomicznej Oceny i prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach Horyzont trwania spowolnienia gospodarczego Popyt Bariera popytu Prognozy popytu i zamówień 16 Prognozy produkcji 16 Wskaźniki popytu analiza w podstawowych przekrojach 17 Eksport. mport 21 Oceny i prognozy eksportu 21 mport Kurs walutowy a opłacalność eksportu 23 Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej 23 Opłacalność eksportu 24 nstrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym Zatrudnienie 27 Zmiany zatrudnienia kw. 9 r. 27 Prognozy zatrudnienia kw. 9 r. 27 Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach 28 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie 28 Strategie dostosowań zatrudnienia w sytuacji dekoniunktury 29.. Wynagrodzenia 32 Prognozy wzrostu płac 32 Wybrane czynniki zmian płac 33 PodwyŜki płac a wzrost wydajności pracy nwestycje 36 nwestycje w trakcie realizacji 36 Nowe inwestycje 37 Źródła finansowania nowych inwestycji 38 Nastawienie przedsiębiorstw a skłonność do inwestowania 38 3

4 .7. Zapasy produktów gotowych w przemyśle 4 Ocena stanu zapasów produktów gotowych 4.8. Wykorzystanie mocy produkcyjnych Kredyt bankowy 43 Prognozy zadłuŝenia 43 Prognozy zadłuŝenia analiza w podstawowych przekrojach 43 Dostępność kredytów 44 Zmiany warunków kredytowania 44.. Oprocentowanie kredytów 48 Oprocentowanie kredytów złotowych 48 Oprocentowanie kredytów dewizowych 48 Zmiany oprocentowania kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach 48 Prognoza stóp procentowych Płynność finansowa przedsiębiorstw 1 Oceny płynności 1 Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach 1 Środki pienięŝne przedsiębiorstw 2 Środki pienięŝne przedsiębiorstw analiza w podstawowych przekrojach 2 Obsługa zadłuŝenia kredytowego 2 Obsługa zadłuŝenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach 2 Obsługa zadłuŝenia pozakredytowego 3 Obsługa zadłuŝenia pozakredytowego analiza w podstawowych przekrojach Ceny i marŝe 7 Prognozy cen surowców i materiałów oraz cen wyrobów własnych 7 Prognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach 8 Czynniki oddziałujące na zmiany cen 9 Strategie cenowe eksporterów 6 Oczekiwania zmian CP 6 MarŜe na sprzedaŝy krajowej i zagranicznej 62 Bariery rozwoju wybrane problemy 6 ANEKS 1 UWAG METODOLOGCZNE 66 ANEKS 2 FORMULARZ BADANA ANKETOWEGO 67 4

5 SSYYNNTTEEZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP oraz danych statystyki publicznej moŝna sformułować następujące wnioski w obszarze koniunktury gospodarczej: Klimat koniunktury oceniany jest obecnie pesymistycznie. W kw. br. nastąpiło wyraźne pogorszenie sytuacji ekonomicznej sektora przedsiębiorstw. W kw. br. przedsiębiorstwa oczekują dalszego jej pogorszenia, jednak spodziewana skala spadku będzie słabsza niŝ w kw. Utrzymało się zróŝnicowanie ocen sytuacji w zaleŝności od klasy i branŝy przedsiębiorstwa. Zmniejszyły się jednak obserwowane wcześniej róŝnice między sytuacją eksporterów i nieeksporterów. 1. Głównym źródłem problemów przedsiębiorstw w kw. br. pozostawał niski popyt. Barierę popytu odczuwa obecnie 3% badanych firm - najwięcej w historii tego badania. Wykorzystanie potencjału wytwórczego przedsiębiorstw znacząco się obniŝyło, choć warto w tym miejscu zauwaŝyć, Ŝe na tle pozostałych krajów UE Polska odczuła relatywnie mniejszy spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych 1. Trudności w znalezieniu odbiorcy skutkują tworzeniem się nadmiernych zapasów produktów gotowych. 2. Z największym spadkiem popytu borykają się eksporterzy z wysokim udziałem eksportu w przychodach, wśród sekcji PKD budownictwo, a ponadto przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne. Relatywnie lepiej oceniany jest popyt na dobra konsumpcyjne oraz usługi, choć i tu obserwowane jest pogorszenie sytuacji. Niewielkie symptomy poprawy odnotowano w obszarze prognoz zamówień. Wzrost ten w niewielkim stopniu przekłada się jednak na wielkość produkcji plany na kw. zakładają bowiem jej dalszy spadek. W kw. produkcję ograniczyć zamierza większość analizowanych sekcji i klas. 3. Wśród przedsiębiorstw, które odczuły pogorszenie sytuacji połowa oczekuje, Ŝe faza spowolnienia gospodarczego nie będzie trwała długo i jeszcze w 9 r. moŝna spodziewać się poprawy koniunktury. 4. Przedsiębiorstwa informują o dalszym obniŝeniu wielkości eksportu w kw. i zwiększającej się liczbie rezygnacji ze sprzedaŝy zagranicznej. Prognozy na kw. sugerują, co prawda, moŝliwość niewielkiej poprawy, jednak w próbie wciąŝ większość przedsiębiorstw spodziewa się obniŝenia eksportu. Wg własnych ocen sytuacja eks- 1 Wg Eurostatu

6 porterów pogarsza się, w tym zwłaszcza jeśli chodzi o firmy z wysokim udziałem eksportu w przychodach. Ma to miejsce mimo wyraźnego wzrostu opłacalności sprzedaŝy eksportowej.. Niski popyt przekłada się na spadek aktywności inwestycyjnej w sektorze przedsiębiorstw. Odsetek nowoplanowanych inwestycji na kw. spadł do najniŝszego poziomu od 1 r. Jednocześnie wyraźnie zwiększyła się grupa przedsiębiorstw, które zamierzają ograniczyć lub nawet całkowicie zrezygnować z dokończenia inwestycji będących w fazie realizacji. Pogorszenie klimatu inwestycyjnego wynika przede wszystkim z pesymistycznych ocen odnośnie bieŝącej i przyszłej koniunktury. Dodatkowo spadek ten pogłębiają zwiększone problemy z pozyskaniem finansowania od banków. Tym samym zwiększa się rola środków własnych przedsiębiorstw w finansowaniu inwestycji. 6. W kw. dostępność kredytu bankowego wyraźnie się pogorszyła co trzecia firma występująca o przyznanie kredytu spotkała się z odmową jego udzielenia (przy tym liczebność firm ubiegających się o kredyt była nieco niŝsza niŝ w ciągu ostatnich kilku kwartałów). Przyczyny nie przyznania kredytu nie zmieniły się zasadniczo. Odrzucenie wniosku kredytowego było zdaniem przedsiębiorstw najczęściej niezaleŝne od sytuacji przedsiębiorstwa; w drugiej kolejności odmowa kredytu wynikała z braku zdolności kredytowej, a następnie z braku odpowiednich zabezpieczeń. 7. W skutek spadku aktywności inwestycyjnej i wzrostu trudności w pozyskaniu finansowania zewnętrznego ankietowane firmy deklarują obniŝenie zadłuŝenia z tytułu kredytu bankowego. Plany zwiększenia wielkości kredytu mają tylko największe przedsiębiorstwa w próbie. 8. Mimo znaczącego pogorszenia koniunktury sytuacja płatnicza ankietowanych firm jest zgodnie z ich własnymi ocenami, wciąŝ relatywnie dobra, a tempo jej pogorszenia stopniowe. Jest to pokłosie wysokich zysków realizowanych jeszcze do kw. 8 r. Z tego powodu, mimo lekkiego spadku, oceny płynności przedsiębiorstw pozostają dobre, w tym zwłaszcza wysoko oceniana jest zdolność do spłaty zobowiązań wobec banków. Podobnie jak w poprzednich kwartałach terminowość obsługi zobowiązań handlowych jest wyraźnie niŝsza niŝ w przypadku kredytu bankowego, ale i tu pogorszenie w perspektywie ostatniego kwartału nie było znaczące. 9. Spadek produkcji przekłada się na plany redukcji zatrudnienia. Zmniejszyć liczbę pracowników planuje co czwarta firma w próbie, podczas gdy wzrost - niespełna % firm. Plany ograniczenia zatrudnienia przewaŝają nad planami wzrostu w większości klas i sekcji w próbie. 6

7 . Wraz z pogarszającą się koniunkturą, w tym zwłaszcza słabnącym popytem na pracę maleje równieŝ odsetek firm zamierzających podwyŝszać płace. W kw. podwyŝki wynagrodzeń planuje nieco ponad 8% respondentów, zaś obniŝki płac 9,% firm. Skala podwyŝek będzie przy tym dwukrotnie niŝsza niŝ skala obniŝek. PoniewaŜ jednak plany odnośnie zmian płac są asymetrycznie rozłoŝone w próbie duŝe firmy częściej zamierzają dokonywać podwyŝek, zaś sektor MSP będzie częściej obniŝać płace ostatecznie, średnie wynagrodzenie w próbie powinno nawet minimalnie wzrosnąć. W dwóch na trzy przypadki obniŝek dokonają firmy zamierzające równieŝ zredukować wielkość zatrudnienia. 11. Maleje odsetek przedsiębiorstw zamierzających podnieść ceny na oferowane przez siebie produkty i usługi, a rośnie odsetek firm gotowych ceny obniŝyć. Jest to z jednej strony efektem spodziewanej obniŝki dynamiki cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji, z drugiej zaś próbą poprawy własnej pozycji konkurencyjnej. Plany redukcji cen zgłaszają zarówno eksporterzy, do czego moŝe zachęcać deprecjacja złotego, jak i przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. W tej ostatniej grupie liczba takich decyzji znacząco się zwiększyła w ciągu ostatniego kwartału. 12. Obserwowany jest wyraźny spadek marŝ na sprzedaŝy krajowej. Najczęściej tłumaczony jest on redukcją wielkości produkcji, nieco rzadziej wzrostem kosztów czynników produkcji, czy spadkiem cen na wyroby i usługi własne. Spadek marŝ obserwowany jest zwłaszcza w budownictwie i w przetwórstwie przemysłowym. Wysokie marŝe utrzymują się w sektorze usługowym, w energetyce i górnictwie. Odmiennie wygląda sytuacja w grupie eksporterów, gdzie mimo spadku popytu marŝe na sprzedaŝy zagranicznej rosną. Wzrost marŝ eksportowych jest przede wszystkim skutkiem osłabienia złotego. 13. Zwiększająca się opłacalność sprzedaŝy zagranicznej oraz straty finansowe, jakie przedsiębiorstwa poniosły w wyniku stosowania instrumentów pochodnych (zwłaszcza opcji walutowych) sprawiły, Ŝe w okresie ostatniego roku wyraźnie zmniejszył się odsetek eksporterów wykorzystujących instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym spadek z 41% do 32%. 14. Straty finansowe powstałe w związku ze stosowaniem instrumentów pochodnych poniosło % przedsiębiorstw w próbie, z czego nieco mniej niŝ połowa tej grupy uznała je za istotnie obciąŝające wynik finansowy. Częściej zgłaszały tego typu problemy przedsiębiorstwa duŝe, co wynikało z liczniejszej reprezentacji eksporterów w tej grupie i w związku z tym równieŝ wyŝszego odsetka firm stosujących instrumenty pochodne. Z tej samej przyczyny straty najczęściej wykazywała sekcja Prze- 7

8 twórstwo przemysłowe oraz firmy z kapitałem zagranicznym. Sytuacja przedsiębiorstw, które poniosły niewielkie straty finansowe nie odbiegała istotnie od sytuacji podmiotów nie wykorzystujących instrumentów pochodnych. Natomiast przedsiębiorstwa, które poniosły istotne straty finansowe oceniły swoją kondycję wyraźnie gorzej niŝ pozostałe firmy, co przełoŝyło się na częstsze plany redukcji zatrudnienia i niŝszą aktywność inwestycyjną tej grupy. Trzeba jednak równieŝ zauwaŝyć, Ŝe po instrumenty pochodne częściej sięgają przedsiębiorstwa, które nie są w stanie osiągnąć pełnej opłacalności eksportu i swoją sytuację (m.in. z tego powodu) oceniają relatywnie gorzej niŝ pozostałe firmy. W takim przypadku straty finansowe stanowią powaŝny problem i mogą stanowić realne zagroŝenia dla dalszej działalności firmy. 8

9 ..1.. SSyttuuaccjja eekkonomiicczzna W kw. 9 r. dalszemu wyraźnemu pogorszeniu uległa sytuacja ekonomiczna ankietowanych przedsiębiorstw. Czynnikiem, który zawaŝył na tym pogorszeniu był pogłębiający się spadek popytu, w tym zarówno popytu zagranicznego, jak i krajowego. Wyraźne pogorszenie sytuacji bieŝącej zaobserwowano w grupie eksporterów wyspecjalizowanych, ale teŝ w firmach przetwórczych oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. Ponadto gwałtowne pogorszenie sytuacji odnotowano w budownictwie i w przedsiębiorstwach przetwórczych oferujących dobra inwestycyjne. Dobra sytuacja utrzymała się przede wszystkim w firmach samorządowych, usługowych (poza handlem), w energetyce oraz górnictwie i kopalnictwie. Przedsiębiorstwa oczekują, Ŝe w kw. br. ich sytuacja moŝe się jeszcze pogorszyć. Jednocześnie jednak aŝ połowa firm w próbie jest zdania, Ŝe spowolnienie nie będzie trwało długo i jeszcze w 9 r. sytuacja moŝe zacząć się poprawiać. BEśĄCE OCENY SYTUACJ EKONOMCZNEJ PRZEDSĘBORSTW Ankietowane przedsiębiorstwa poinformowały o dalszym znaczącym pogorszeniu swojej sytuacji ekonomicznej względem poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub. r. - wskaźnik ocen sytuacji ekonomicznej BOSE 2 spadł w ciągu kwartału o,1 pp. i przyjął wartość 36,8 pp. (o 27, pp. mniej niŝ w kw. ub. r.) por. Rys. 1. Jako bardzo dobrą lub przynajmniej dobrą ocenia swoją sytuację 68,3% w próbie wobec 73,% w pop. kw. i 82,1% w analogicznym okresie ub. r. W bardzo złej sytuacji znajduje się nieliczna 1,6% frakcja firm (1,8% w pop. kw., 1% w analogicznym okresie ub. r.). Źródła problemów bariery rozwoju Tak jak w poprzednim kwartale u podłoŝa pogorszenia sytuacji przedsiębiorstw pozostawał niski lub malejący popyt, w tym zwłaszcza popyt zagraniczny oraz inwestycyjny. Odsetek firm deklarujących istnienie bariery popytu kolejny wskaźnik trend Rys. 1 Wskaźnik bieŝącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE (róŝnica sald: odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) % 8% 6% 4% % % 13,6 12, 13,,2,9 68, 68,1 6, 63,3 62,4 13,9 14,2 16,4 19,8 22, 3, 4,1 4, 4,9 7, V 8 9 bardzo dobra dobra słaba zła bardzo zła Rys. 2 Oceny sytuacji ekonomicznej struktura próby w % kwartał z rzędu znacząco wzrósł i wyniósł 3% próby (por. Tab. 6, str. 6). Skala i waga tego problemu sprawiła, Ŝe inne bariery ankietowani wymieniali rzadziej niŝ w okresie, gdy problemy ze znalezieniem odbiorców były mniejsze. tak, na drugim miejscu wśród deklarowanych trudności wymieniany był wahający się lub niekorzystny w ocenie przedsiębiorstw kurs walutowy (14% firm), a 9

10 następnie recesja (11,% firm), wzrost lub wysokie ceny surowców i materiałów (% firm), wzrost zatorów płatniczych i pogorszenie zdolności do spłaty zobowiązań (9,4%) oraz wysoka konkurencja (7,3% firm). Ponadto, w stosunku do poprzedniego kwartału widać wyraźny wzrost trudności w pozyskaniu kredytu bankowego z 3,6% do 6,3%. Co piąta firma w próbie wobec 22% w pop. kw. i 3% w kw. ub. r. informuje o braku powaŝniejszych problemów i barier rozwoju. Takie deklaracje składają głównie przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, handel oraz pozostałe firmy usługowe. Są to głównie przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty lub usługi na rynku krajowym lub eksportujące niewielką część swojej produkcji, jak teŝ najmniejsze firmy w próbie. PROGNOZY SYTUACJ EKONOMCZNEJ Klimat prognoz w próbie pozostaje pesymistyczny. Respondenci spodziewają się dalszego pogorszenia sytuacji w kw. - wskaźnik prognoz sytuacji WPSE 3 po korekcie sezonowej obniŝył się o 6 pp. względem poprzedniego kwartału i o 22 pp. w relacji do kw. 8 r. i przyjął najniŝszą wartość od r. minus 9,9 pp 4 ; oznacza to, Ŝe w próbie więcej jest firm oczekujących pogorszenia sytuacji niŝ jej poprawy (por. Rys. 3) wskaźnik SA Rys. 3 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw WPSE (róŝnica sald: odsetek firm oczekujących poprawy sytuacji minus odsetek firm oczekujących pogorszenia sytuacji) OCENY PROGNOZY SYTUACJ ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźników BOSE i WPSE w podstawowych przekrojach wynika, Ŝe: Gwałtownie pogorszyła się sytuacja w grupie firm oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym (por. Rys. 4, Rys. ). Wskaźnik BOSE dla tej klasy obniŝył się znacząco, spadając poniŝej poziomu dla grupy eksporterów. Oceny sytuacji eksporterów równieŝ pogorszyły się w ciągu ostatniego kwartału, jednak widoczne jest, Ŝe pogorszenie dotknęło głównie przedsiębiorstwa z wysokim udziałem eksportu w przychodach. Tym samym, firmy wyspecjalizowane w eksporcie pozostają grupą przedsiębiorstw oceniającą swoją kondycję najgorzej w próbie. Podstawowym problemem dla obu grup, tj. eksporterów i nieeksporterów, pozostał niski bądź malejący popyt. W grupie eksporterów z barierą popytu boryka się więcej firm niŝ w przedsiębiorstwach oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym, jednak w obu grupach problem znacząco pogłębił się w ciągu kwartału. nne bariery wymieniane są przez obie grupy juŝ znacznie rzadziej. W grupie eksporterów jako barierę wymienia się na drugim miejscu niekorzystny lub wahający się kurs złotego. W grupie przed- 2 Wskaźnik BOSE stanowi róŝnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji 3 Wskaźnik WPSE stanowi róŝnicę sald: odsetka firm oczekujących poprawy sytuacji oraz odsetka firm oczekujących pogorszenia sytuacji. 4 Brak wcześniejszych danych.

11 siębiorstw nie zajmujących się eksportem poza niskim popytem sporym problemem jest równieŝ silna konkurencja. Gwałtownie pogorszyła się sytuacja ekonomiczna w budownictwie 6 (por. Rys. 6, Rys. 7). Obni- Ŝył się równieŝ wskaźnik prognoz sytuacji WPSE, co oznacza, Ŝe firmy budowlane oczekują dalszego pogorszenia sytuacji w najbliŝszym kwartale. Gorsze oceny były związane z silnie malejącym popytem. O istnieniu bariery popytu poinformowała prawie połowa firm z tej sekcji (wobec 3% w pop. kw.). W efekcie spadku popytu na rynku budowlanym nasiliła się równieŝ konkurencja (problem ten dostrzega co trzecia firma z tej branŝy). Często wymienianą przez firmy budowlane barierą (17% firm) są ponadto trudności w pozyskaniu kredytu (chodzi tu zarówno o kredyt dla firmy, jak i kredyt dla jej klientów). Kolejny kwartał z rzędu znacząco pogorszyły się oceny i prognozy sytuacji w sekcji Przetwórstwo przemysłowe (por. Rys. 6, Rys. 7). Wynika to m.in. z silnego zaangaŝowania firm przetwórczych w działalność eksportową, jednak widoczny jest równieŝ silny spadek optymizmu ocen w grupie firm przetwórczych oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. Sytuacja pogorszyła się najbardziej w przedsiębiorstwach produkujących dobra inwestycyjne, gdzie najsilniej odczuwalny był spadek popytu (por. Rys. 9). Niewielkie pogorszenie sytuacji widoczne jest równieŝ w przedsiębiorstwach produkujących dobra zaopatrzeniowe. Natomiast grupa firm przetwórczych oferujących dobra konsumpcyjne oceniła swoją sytuację lepiej niŝ w poprzednim kwartale. Pogorszenie sytuacji odnotował ponadto handel (poza handlem detalicznym, gdzie oceny pozostały na niezmienionym poziomie), firmy rozprowadzające i uzdatniające wodę, transport (poza łącznością, gdzie sytuacja oceniana jest bardzo dobrze) oraz część firm usługowych, w tym informatyka, hotele i restauracje, czy obsługa nieruchomości (por. Rys. 6, Rys. 7, Rys. 8). Trzeba jednak zauwaŝyć, Ŝe firmy usługowe oceniają swoją kondycję relatywnie dobrze, zwłaszcza na tle firm przetwórczych. W dobrej i nie pogarszającej się sytuacji pozostaje ponadto górnictwo i kopalnictwo oraz energetyka. Widoczne jest, Ŝe handel, firmy usługowe, energetyka oraz górnictwo zgłaszają znacznie rzadziej bariery rozwoju i znacznie częściej brak większych problemów niŝ ma to miejsce w przetwórstwie przemysłowym i budownictwie, które w obecnej chwili borykają się z największymi trudnościami. Widoczne pogorszenie sytuacji zanotował zarówno sektor MSP, jak i duŝe przedsiębiorstwa (por. Rys., Rys. 11), choć największe przedsiębiorstwa (zatrudniające i więcej pracowników) oceniają swoją sytuację lepiej niŝ przed kwartałem (poprawa ta nastąpiła po znaczącym pogorszeniu się ocen w V kw. ub. r.). Grupa największych firm oczekuje ponadto dalszej niewielkiej poprawy swojej kondycji w kw. Pozostałe grupy przedsiębiorstw spodziewają się dalszego pogorszenia sytuacji. Pogorszenie sytuacji odczuły zarówno firmy publiczne, jak i prywatne, w tym najsilniejszy spadek wskaźnika ocen BOSE odnotowano w grupie publicznych przedsiębiorstw z sekcji Ze względu na znaczne róŝnice w aktywności eksportowej poszczególnych sekcji PKD analizę klas eksporterów i nieeksporterów ograniczono do sekcji Przetwórstwo przemysłowe. 6 Do sekcji Budownictwo naleŝą m.in. deweloperzy, przedsiębiorstwa budujące drogi, instalacje elektryczne i roboty ziemne oraz firmy remontowe. 11

12 Przetwórstwo przemysłowe (por. Rys. 12, Rys. 13). Tylko firmy samorządowe zadeklarowały poprawę swojej sytuacji ekonomicznej. Nie zauwaŝono większych róŝnic w ocenach sytuacji ekonomicznej między grupą przedsiębiorstw wykorzystujących finansowanie kredytem bankowym a przedsiębiorstwami, które z tej formy finansowania nie korzystają (por. Rys. 14, Rys. ). W obu grupach wskaźnik BOSE obniŝył się wyraźnie względem poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub. r. Co warto podkreślić firmy finansujące się kredytem z nieco większym optymizmem oceniają swoją przyszłość niŝ przedsiębiorstwa, które z kredytu nie korzystają. HORYZONT TRWANA SPOWOLNENA GOSPODARCZEGO Mimo pogłębiającego się pesymizmu odnośnie bieŝącej sytuacji oraz pogarszających się prognoz na najbliŝszy kwartał znaczący odsetek firm, bo aŝ połowa przedsiębiorstw 7, oczekuje, Ŝe jeszcze w 9 r. ich sytuacja moŝe zacząć się poprawiać. Na optymizm ocen spory wpływ ma ocena bieŝąca przedsiębiorstwa. W grupie firm w bardzo dobrej kondycji na poprawę koniunktury jeszcze w 9 r. liczy 6% firm, w przedsiębiorstwach w dobrej sytuacji odsetek ten spada do 6%, w firmach w słabej i złej sytuacji wynosi 43%. Nieco wyŝszym optymizmem odznaczają się firmy oferujące swoje produkty i usługi wyłącznie w kraju (% tej grupy oczekuje poprawy jeszcze w 9 r.) niŝ eksporterzy (47%), w tym zwłaszcza wyspecjalizowani (43%). Wśród sekcji PKD najbardziej optymistyczne są firmy usługowe, jak teŝ górnictwo i kopalnictwo (67%). Największy pesymizm obserwowany jest w grupie firm transportowych (37%) oraz w energetyce (37,%). W sekcji Przetwórstwo przemysłowe oczekiwania są relatywnie dobre - poprawy sytuacji jeszcze w 9 r. oczekuje 49% firm oferujących dobra zaopatrzeniowe i konsumpcyjne (ok. 3% firm w kaŝdej z grup oczekuje poprawy jeszcze w 9 r.), zaś podmioty produkujące dobra inwestycyjne w większości (6% tej grupy) oczekują, Ŝe poprawa nastąpi po 9 r. Najwięcej pesymizmu w ocenach wykazują firmy największe pod względem zatrudnienia, ale teŝ jednostki najmniejsze. W grupie firm zatrudniających między a osób optymizm jest wyraźnie większy. Więcej optymizmu w ocenach wykazują firmy prywatne niŝ publiczne, przy czym w grupie firm publicznych wyraźny pesymizm dotyczy głównie firm samorządowych. Pozytywne nastawienie w ocenie czasu trwania dekoniunktury przekłada się na nieco wyŝszą aktywność inwestycyjną (głównie jeśli chodzi o kontynuowanie inwestycji juŝ rozpoczętych) oraz znacznie częstsze decyzje o utrzymaniu wielkości zatrudnienia. 7 Trzeba jednak zauwaŝyć, Ŝe relatywnie duŝa część badanych przedsiębiorstw (ok. 4%) nie odpowiedziała na pytanie o długość trwania fazy spowolnienia. Mogło to być spowodowane zarówno brakiem silnego przekonania, o tym kiedy moŝe nastąpić poprawa sytuacji, jak i tym, Ŝe część przedsiębiorstw wciąŝ nie obserwuje (jeszcze) pogorszenia sytuacji. 12

13 ,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 2 eksporterzy wyspecjal. (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) nieeksporterzy (prz.przem.) kurs euro (pr.oś) Rys. 4 BOSE w klasach eksporterów i firm oferujących swoje produkty na rynku krajowym - sekcja Przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe ,6 3,4 3, eksporterzy wyspec. (prz.przem.) SA eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) SA Rys. WPSE w klasach eksporterów i firm oferujących swoje produkty na rynku krajowym sekcja Przetwórstwo przemysłowe budownictwo SA handel i naprawy SA przetwórstwo przemysłowe SA Rys. 6 BOSE w trzech największych sekcjach PKD w budownictwie, handlu i przetwórstwie przemysłowym Rys. 7 WPSE w budownictwie, handlu i przetwórstwie przemysłowym cała próba obsługa nieruchomości pozostałe usługi Rys. 8 BOSE w pozostałych sekcjach PKD górnictwo i kopalnictwo transport, gosp.mag., łączność wyt.i zaop.w energię elektr inwestycyjne konsumpcyjne zaopatrzeniowe Rys. 9 BOSE w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne i zaopatrzeniowe (sekcja Przetwórstwo przemysłowe)

14 MSP duŝe Rys. BOSE w klasach wielkości zatrudnienia 8 ponad zatrudnionych ponad osób duŝe SA MSP SA Rys. 11 WPSE w największych i najmniejszych przedsiębiorstwach w próbie prywatny (prz.przem.) publiczny (prz.przem.) Rys. 12 BOSE w sektorach własności (sekcja Przetwórstwo przemysłowe) kredytobiorcy firmy bez kredytu Rys. 14 BOSE w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu POP Skarbu Państa samorządowa prywatna krajowa zagraniczna Rys. 13 BOSE a formy własności kredytobiorcy firmy bez kredytu Rys. WPSE w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu 14

15 ..2.. Popytt W kw. 9 roku nastąpiło wyraźne pogorszenie koniunktury w obszarze popytu. Zgodnie z prognozami badanych podmiotów w kw. 9 r. moŝna oczekiwać dalszego spowolnienia dynamiki produkcji. O spadku popytu informuje większość analizowanych grup, w tym przedsiębiorstwa budowlane, przemysłowe, zwłaszcza firmy przetwórcze oferujące dobra inwestycyjne, handel oraz transport. Jednocześnie przedsiębiorstwa oczekują wolniejszego niŝ w poprzednim okresie spadku liczby nowych zamówień. Nie przekłada się to jednak na poziom wskaźnika produkcji, co moŝe sugerować, Ŝe przedsiębiorstwa intensywnie poszukują źródeł zbytu, jednak nowopozyskane zlecenia są mniejsze co do wartości niŝ realizowane dotychczas. Pomimo silnego osłabienia złotego i poprawy konkurencyjności polskiej produkcji na obcych rynkach, nadal kurczy się portfel zamówień eksportowych. Co prawda wskaźnik prognoz eksportu nieznacznie poprawił się względem poprzedniego kwartału, pozostaje jednak wciąŝ bardzo niski. BARERA POPYTU W kw. 9 r. istotnie nasiliły się problemy ze znalezieniem odbiorcy na produkty i usługi oferowane przez badane przedsiębiorstwa. Pod koniec kw. br. 3% podmiotów sygnalizowało, Ŝe niewystarczający popyt stanowi dla przedsiębiorstwa istotną barierę działalności. Odsetek ten wzrósł o ponad 9 pp. względem poprzedniego kwartału i kształtuje się obecnie na najwyŝszym poziomie od 1999 r. stotny wpływ na nasilenie bariery popytowej w V kw. 8 r. oraz kw. 9 r. miało spowolnienie w gospodarce światowej i wynikające z niego ograniczenie zapotrzebowania na polski eksport. Obecnie eksporterzy częściej sygnalizują problem bariery popytowej niŝ przedsiębiorstwa produkujące wyłącznie na rynek krajowy (odpowiednio 33% i 26% przedsiębiorstw). Skala wzrostu trudności ze znalezieniem odbiorcy na oferowane produkty w grupach eksporterów oraz nieeksporterów jest jednak równie wysoka, co wyraźnie wskazuje na istotne ograniczenie popytu takŝe na rynku wewnętrznym. 3% 31% 27% 23% 19% % 11% 7% 3% problemy z popytem trend Rys. 16 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) 3% 31% 27% 23% 19% % 11% 7% 3% nieeksporter eksporter Rys. 17 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) w grupie eksporterów i przedsiębiorstw nieeksportujących

16 PROGNOZY POPYTU ZAMÓWEŃ Prognozy popytu na kw. są najbardziej pesymistyczne w historii badania. Oczekiwania na kw. sugerują dalsze osłabienie zapotrzebowania na produkty oferowane przez badane przedsiębiorstwa. Wskaźnik prognoz popytu (indeks po korekcie sezonowej) w ostatnim badaniu spadł bowiem w relacji do poprzedniego okresu o 9 pkt. i drugi kwartał z rzędu kształtował się poniŝej poziomu pkt. (por. Rys. 18). Lekko wzrósł natomiast trwały komponent wskaźnika popytu. Nadal jest on jednak na bardzo niskim, ujemnym poziomie, co oznacza, Ŝe więcej przedsiębiorstw spodziewa się trwałego spadku zapotrzebowanie na swoje produkty, niŝ wzrostu popytu. Wzrost względem poprzedniego kwartału (o 3,4 pkt.) odnotował takŝe wskaźnik prognoz nowych zamówień (po korekcie sezonowej), nadal kształtuje się on jednak poniŝej poziomu pkt. Oznacza to, Ŝe spadek liczby nowych zamówień w kw. 9 r. powinien być wolniejszy niŝ w poprzednim kwartale wskaźnik trend SA trwały komponent wskaźnika Rys. 18 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (saldo odpowiedzi), trwały komponent wskaźnika (saldo odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem wskaźnik trend Rys. 19 Wskaźnik prognoz nowych zamówień (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika W kw. br. surowy wskaźnik prognoz nowych zamówień był co prawda wyraźnie niŝszy niŝ w analogicznym okresie w latach 2-8, jednak skala wzrostu wskaźnika względem poprzedniego kwartału była znacząca (co głównie wynika z czynników o charakterze sezonowym), a odsetek firm przewidujących wzrost liczby zamówień był wyŝszy niŝ odsetek firm spodziewających się spadku tej liczby. SA PROGNOZY PRODUKCJ Jednocześnie naleŝy oczekiwać zmniejszenia produkcji ankietowanych przedsiębiorstw. Sugeruje to ujemna wartość wskaźnika prognozowanej produkcji (dane po korekcie sezonowej). ndeks ten obniŝył swoją wartość o 4,7 pkt. w relacji do poprzedniego kwartału i kształtuje się obecnie na najniŝszym poziomie w historii badania (-11,4 pkt. - por. Rys. ). Spadek wskaźnika prognoz produkcji przy jednoczesnej poprawie wskaźnika prognoz zamówień moŝe sugerować, Ŝe nowopozyskane zlecenia wskaźnik trend SA Rys. Wskaźnik prognoz produkcji (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika

17 są pod względem swojej wartości mniejsze niŝ dotychczas realizowane. Potwierdza to wzrost odsetka firm, które mimo wzrostu liczby zamówień nie planują zwiększenia skali produkcji (por. Rys. 36). RozbieŜności w ocenach wskaźnika prognoz zamówień i wskaźnika prognoz produkcji zauwaŝono przede wszystkim w przedsiębiorstwach wyspecjalizowanych w eksporcie (por. Rys. 28, Rys. 3, Rys. 3 oraz Rys. 36). WSKAŹNK POPYTU ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Prognozy popytu pogorszyły się w zdecydowanej większości analizowanych grup przedsiębiorstw. Zmniejszenia popytu i produkcji oczekują zarówno przedsiębiorstwa przemysłowe, budowlane, jak równieŝ podmioty z sekcji Handel i naprawy oraz Transport, gospodarka magazynowa i łączność. ndeksy prognoz popytu oraz produkcji dla tych grup przedsiębiorstw odnotowały istotne spadki i kształtują się obecnie na rekordowo niskich poziomach (por. Rys. 23, Rys. 24, Rys. 2, Rys. 26). Szczególnie silny spadek popytu obserwuje się w budownictwie, w którym spowolnienie przyszło później niŝ w dwóch pozostałych grupach i być moŝe z tego powodu wyhamowanie wzrostu jest tu bardziej gwałtowne. Po silnych spadkach poziomy indeksów prognozowanego popytu oraz prognozowanej produkcji są obecnie w budownictwie najniŝsze w historii badania i istotnie niŝsze niŝ w innych sekcjach. Silnego zmniejszenia popytu oczekują równieŝ przedsiębiorstwa transportowe. Wskaźnik prognoz produkcji dla transportu zanotował silny spadek, do poziomu poniŝej swego minimum z 1 roku. Na niskim poziomie kształtuje się równieŝ indeks prognoz produkcji dla przemysłu na kw. 9 r. Skala spadku tego indeksu była jednak znacznie mniejsza niŝ w poprzednim kwartale. Poprawy koniunktury w kw. 9 r. oczekują natomiast przedsiębiorstwa zajmujące się obsługą nieruchomości. Ta grupa podmiotów prognozuje, Ŝe dynamika podaŝy usług w kw. 9 r. będzie dodatnia i nieco wyŝsza niŝ w kw. (por. Rys. 26). Spadku zapotrzebowania na swoje produkty spodziewają się zarówno przedsiębiorstwa produkujące na rynek wewnętrzny, jak i eksporterzy, a szczególnie eksporterzy wyspecjalizowani (przeznaczający większość swojej produkcji na rynki zagraniczne) (por. Rys. 27, Rys. 28, Rys. 29, Rys. 3). Ujemne i niŝsze niŝ w poprzednim badaniu były bowiem wartości indeksów prognozowanego popytu oraz prognozowanej produkcji, liczone dla ww. grup przedsiębiorstw. Pogorszenie koniunktury w obszarze popytu oraz produkcji następuje zarówno w przedsiębiorstwach duŝych jak i w podmiotach z sektora MSP. Przy czym jeśli chodzi o największe firmy w próbie (zatrudnienie i więcej), to skala spadku moŝe być, zgodnie z ich oczekiwaniami, mniejsza niŝ w pop. kw., na co wskazuje poprawiający się wskaźnik prognoz produkcji. Natomiast w sektorze MSP pesymizm prognoz się powiększa (por. Rys. 31, Rys. 32, Rys. 34). Wyraźny spadek wskaźników prognoz popytu oraz produkcji odnotowały przedsiębiorstwa produkujące dobra inwestycyjne (por. Rys. 33), co jest związane z obserwowanym i 17

18 oczekiwanym spadkiem dynamiki inwestycji. Wskaźniki prognoz produkcji dla producentów pozostałych rodzajów dóbr, w tym zwłaszcza dóbr konsumpcyjnych, kształtują się na wyraźnie wyŝszym poziomie, choć równieŝ w tym wypadku są to wartości poniŝej zera (por. Rys. 33). ZróŜnicowanie optymizmu prognoz popytu oraz produkcji na kw. 9 r. występuje pomiędzy przedsiębiorstwami prywatnymi oraz podmiotami publicznymi. Pierwsza grupa spodziewa się pogłębienia negatywnych tendencji obserwowanych w poprzednim badaniu. Podmioty sektora publicznego były natomiast bardziej optymistyczne niŝ w grudniowym badaniu, co moŝe sugerować wyhamowanie spadków produkcji w tej grupie badanych przedsiębiorstw V V % % 4% 6% 8% % wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 21 Prognozy popytu struktura odpowiedzi % % 4% 6% 8% % wzrost bez zmian spadek Rys. 22 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA przemysł trend przemysł SA Rys. 23 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle budownictwie oraz handlu Rys. 24 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle 18

19 budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA obsługa nieruchomości, wynajem- trend obsługa nieruchomości, wynajem SA transport, gospodarka magazynowa- trend transport, gospodarka magazynowa SA Rys. 2 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w budownictwie oraz handlu i naprawach Rys. 26 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w obsłudze nieruchomości oraz transporcie, gospodarce magazynowej eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa Rys. 27 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 28 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów eksport do % trend eksport do % SA eksport powyŝej % trend eksport powyŝej % SA eksport do % trend eksport do % SA eksport powyŝej % trend eksport powyŝej % SA Rys. 29 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie przedsiębiorstw, które większość produkcji kierują na eksport oraz w grupie pozostałych eksporterów Rys. 3 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie przedsiębiorstw, które większość produkcji kierują na eksport oraz w grupie pozostałych eksporterów 19

20 MSP trend MSP SA duŝe trend duŝe SA MSP trend duŝe trend MSP SA duŝe SA Rys. 31 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz w grupie podmiotów duŝych Rys. 32 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz w grupie podmiotów duŝych do SA -249 SA SA SA i więcej SA inwestycyjne SA zaopatrzeniowe SA konsumpcyjne SA Rys. 33 Wskaźniki prognoz produkcji w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne i zaopatrzeniowe (sekcja Przetwórstwo przemysłowe; salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) Rys. 34 Wskaźniki prognoz produkcji a klasy wielkości zatrudnienia (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) eksport do % SA eksport powyŝej % SA nieeksporterzy SA cała próba wyspecjalizowani eksporterzy Rys. 3 Wskaźnik prognoz nowych zamówień (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie przedsiębiorstw, które większość produkcji kierują na eksport, w grupie pozostałych eksporterów oraz wśród nieeksporterów Rys. 36 PrzełoŜenie wzrostu zamówień na wzrost produkcji (odsetek firm planujących zwiększyć produkcję w podgrupie firm deklarujących wzrost zamówień)

21 EKSPORT. MPORT OCENY PROGNOZY EKSPORTU Pomimo osłabiającego się złotego, a tym samym rosnącej opłacalności i konkurencyjności polskiego eksportu, niski popyt zagraniczny sprawia, Ŝe sprzedaŝ na obce rynki spada. Wskaźnik ilości zawartych umów eksportowych (indeks po korekcie sezonowej) zanotował spadek do poziomu -17 pkt., najniŝszego w swojej historii (por. Rys. 41). Oceny stanu eksportu dokonane przez analizowane przedsiębiorstwa świadczą zatem o ujemnej i wciąŝ malejącej dynamice sprzedaŝy na rynki zagraniczne w kw. 9 r. W związku z kurczącym się popytem zagranicznym zmniejszył się takŝe odsetek eksporterów w próbie (o ponad 3 pp. do poziomu 8% - por. Rys. 39). Z obecności na obcych rynkach zrezygnowały bowiem podmioty, dla których głównym rynkiem zbytu był rynek krajowy. Deprecjacja złotego mogła natomiast wpłynąć na lekki wzrost w próbie odsetka eksporterów wyspecjalizowanych (kierujących większość swojej produkcji na obce rynki) oraz nieznaczny wzrost udziału sprzedaŝy eksportowej w sprzedaŝy ogółem (wśród firm nie rezygnujących z eksportu) - por. Rys. 4. Pesymistyczne pozostają równieŝ prognozy eksportu na kw. Podobnie jak w poprzednim, grudniowym badaniu, wskaźnik prognoz eksportu (indeks po korekcie sezonowej) kształtował się poniŝej poziomu pkt., co sugeruje spadek sprzedaŝy eksportowej badanych podmiotów. Jednocześnie jednak miał miejsce niewielki wzrost wartości tego indeksu (z -,1 pkt. w kw. do -3,7 pkt. w kw. 9 r. ), co oznacza, Ŝe w najbliŝszym czasie eksport powinien się kurczyć wolniej niŝ w kw. br. (por. Rys. 37) q4 1q2 1q4 2q2 2q4 3q2 3q4 4q2 4q4 q2 q4 6q2 6q4 7q2 7q4 8q2 8q4 WPE WPE sa trend kurs euro Rys. 37 Wskaźnik prognoz eksportu WPE, oraz rzeczywisty kurs euro Poprawa w obszarze prognoz eksportu była obserwowana w 12 z 18 poddanych analizie działów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. W z tych działów wskaźnik prognoz eksportu po korekcie sezonowej przyjmuje wartości ujemne, w 8 pozostałych jest dodatni. Najwięcej optymizmu w prognozach eksportu zanotowano w grupie producentów wyrobów chemicznych oraz producentów mebli w obu tych działach wskaźnik prognoz eksportu jest dodatni, a przy tym istotnie wyŝszy niŝ w poprzednim kwartale. Analogicznie do wskaźnika prognoz eksportu zachowuje się wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych. Pomimo wzrostu względem poprzedniej wartości indeks nadal pozostaje nieco poni- Ŝej poziomu pkt. (por. Rys. 42). 9q

22 MPORT Zmiany kursu wpłynęły na wzrost ceny dóbr importowanych, a tym samym wzrost udziału kosztów importu zaopatrzeniowego w kosztach ogółem badanych przedsiębiorstw (z 17,4 pkt. w V kw. 9 r. do 18,1 pkt. w kw. 9 r.). Jednocześnie lekko zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw korzystających z importu zaopatrzeniowego i wynosi obecnie 9% (wobec 6% w poprzednim badaniu) (por. Rys. 38) q1 q3 1q1 sredni udział importu odsetek importerów 1q3 2q1 2q3 3q1 3q3 4q1 4q3 Rys. 38 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś) q1 q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 9q q1 2q1 3q1 4q1 q1 6q1 7q1 8q1 odsetek eksporterów odsetek eksp. wyspecjalizowanych Rys. 39 Odsetek eksporterów w próbie oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza % przychodów ogółem ( prawa oś) 9q1 q3 1q1 1q3 2q1 2q3 3q1 3q3 4q1 4q3 q1 q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 sr udz eksportu w przych ogółem 4 okr. śr. ruch. (sr udz eksportu w przych ogółem) Rys. 4 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr) (dane w %) 9q q1 1q3 2q1 2q3 3q1 3q3 4q1 w sk. umów eksp trend 4q3 q1 q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 9q1 w sk. umów eksp. s.a. kurs euro q4 2q3 3q2 4q1 w skaźnik now ych umów eksportow ych kurs euro 4q4 q3 6q2 7q1 7q4 8q3 9q Rys. 41 Wskaźnik umów eksportowych (saldo odpowiedzi), wskaźnik odsezonowany, trend wskaźnika oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś). Rys. 42 Wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych (saldo odpowiedzi) oraz rzeczywisty kurs euro 22

23 ..3.. Kuurrss waluuttowy a opłaccal lnośśćć eekkssporrttuu Deprecjacja złotego względem euro oraz dolara wpłynęła pozytywnie na konkurencyjność polskich towarów na obcych rynkach, a tym samym na opłacalność polskiego eksportu. Silny spadek popytu zagranicznego powoduje jednak, Ŝe nastroje wśród eksporterów pozostają pesymistyczne. Podobnie jak w poprzednim kwartale zagroŝenie dla rodzimych producentów ze strony tańszego importu jest relatywnie niskie. W ciągu roku istotnie zmniejszył się odsetek eksporterów stosujących instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym. Na spadek ten, poza wzrostem opłacalności eksportu, wpłynąć mogły negatywne doświadczenia związane z zakupem opcji walutowych. Straty finansowe z tym związane wykazuje niemal co piąty eksporter. PoniewaŜ po instrumenty finansowe częściej sięgają duŝe przedsiębiorstwa, odsetek firm, które odczuwają trudności z tym związane koncentruje się właśnie w tej grupie. KURS OPŁACALNOŚC EKSPORTU ORAZ PRODUKCJ KRAJOWEJ W kw. 9 nastąpiło dalsze silne osłabienie złotego wobec podstawowych walut, w których rozliczany jest Polski eksport oraz import. W związku z tym istotnie poprawiła się opłacalność i konkurencyjność polskiego eksportu. Jednocześnie względnie nieduŝe, w ocenie ankietowanych, jest zagroŝenie dla rodzimej produkcji ze strony tańszego importu. Pomimo dalszego wzrostu średnich kursów progowych EUR/PLN oraz USD/PLN (w marcu 9 r. względem grudnia 8 r.), kursy graniczne są istotnie poniŝej kursów rzeczywistych. W rezultacie na poziomie zaledwie kilkuprocentowym kształtują się odsetki przedsiębiorstw, dla których kurs progowy opłacalności eksportu jest powyŝej rzeczywistego kursu EUR/PLN (3% w marcu 9 r. wobec 4% w grudniu), oraz dla których kurs progowy opłacalności eksportu jest powyŝej rzeczywistego kursu USD/PLN (% w marcu 9 r. wobec 13% w grudniu 8 r.) (por. Rys. 43, Rys. 44, Rys. ) wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 średnia pr zedział ufności mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 pr zedział ufności kurs euro wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 śr ednia pr zedział ufności wrz 4 mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 pr zedział ufności kur s dolar a Rys. 43 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro. Rys. 44 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara 23

24 W kw. 9 r. rzeczywiste średnie kursy wymiany walut EUR/PLN oraz USD/PLN kształtowały się znacznie powyŝej poziomu odpowiednich średnich kursów granicznych, przy których import moŝe wypierać produkcję krajową badanych przedsiębiorstw (por. Rys. 47, Rys. 48). Udział przedsiębiorstw, dla których kurs progowy znajduje się powyŝej kursu rzeczywistego EUR/PLN nieznacznie wzrósł i wyniósł 21% (wobec 18% w grudniu 8 r.), a odsetek podmiotów dla których kurs graniczny konkurencyjności importu jest powyŝej rzeczywistego kursu USD/PLN istotni spadł (o pp.) i wyniósł 19% (por. Rys. 49). Oba odsetki kształtują się na niskich poziomach. OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU Osłabienie złotego w kw. 9 r. pozytywnie wpłynęło na opłacalność sprzedaŝy eksportowej. W grupie badanych przedsiębiorstw średni udział nieopłacalnego eksportu 8 w przychodach ze sprzeda- Ŝy eksportowej zmniejszył się względem poprzedniego okresu o 2 pp. do około 4%. Jednocześnie zmalał odsetek podmiotów (o 7 pp.), które informowały o nieopłacalnym eksporcie i wynosi on obecnie %. (por. Rys. 4). DuŜa zmienność na rynku walutowym spowodowała, Ŝe w ostatnim badaniu wzrósł odsetek podmiotów, które jako barierę rozwoju postrzegają q3 1q1 1q3 2q1 2q3 3q1 3q3 4q1 4q3 q1 udz. nieopłacalnego eksportu w przy chodach ze sprzedaŝy eksportowej udz. podmiotów inf ormujący ch o nieopłacalny m eksporcie Rys. 4 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaŝy eksportowej przedsiębiorstw (średnia w %, lewa skala) oraz odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie (prawa skala) kurs walutowy (zarówno jego poziom, jak i stosunkowo duŝe w ostatnim okresie wahania). Kurs walutowy jest obecnie drugą najczęściej podawaną przez ankietowane podmioty barierą, po problemach z popytem. q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 9q NSTRUMENTY ZABEZPECZAJĄCE PRZED RYZYKEM KURSOWYM Osłabienie złotego oraz negatywne doświadczenia związane z zakupem opcji walutowych sprawiły, Ŝe odsetek eksporterów zabezpieczających się przed ryzykiem kursowym zmniejszył się w ciągu roku z 41% w 8 r. do 32% (zbliŝonego poziomu do obserwowanego w r.). Podobnie jak w poprzednich latach zanotowano, Ŝe częściej z instrumentów pochodnych korzystają firmy eksportujące i importujące jednocześnie (37% takich firm zabezpiecza się obecnie). Niezmienna pozostaje równieŝ reguła, Ŝe zabezpieczają się częściej przedsiębiorstwa duŝe (obecnie połowa firm zatrudniających nie mniej niŝ pracowników stosuje instrumenty pochodne). Podobnie jak w poprzednich latach z instrumentów pochodnych korzystają obecnie częściej przedsiębiorstwa, które mają kłopoty z uzyskaniem pełnej opłacalności eksportu (41% takich firm). Wśród przedsiębiorstw, które stosują instrumenty pochodne najczęściej wykorzystywane są obecnie: transakcje typu forward (24% eksporterów sięga po te instrumenty), w drugiej kolej- 8 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 24

25 ności opcje walutowe (11% eksporterów), następnie swapy walutowe (niespełna %), kontrakty futures (3%) i transakcje typu CRS (niespełna 2%). O pojawieniu się strat na działalności finansowej związanych ze stosowania transakcji pochodnych (zakupionych w okresie, gdy kurs złotego pozostawał mocny) poinformowało % przedsiębiorstw w próbie (wśród eksporterów niewyspecjalizowanych - 18%, wśród eksporterów wyspecjalizowanych 31%). W mniej niŝ połowie przypadków (co stanowiło 7% próby, 8% eksporterów niewyspecjalizowanych oraz 19% eksporterów wyspecjalizowanych) straty te istotnie odbiły się na wyniku finansowym firm. Wśród przedsiębiorstw, które stosowały instrumenty pochodne tylko co trzecia firma nie poniosła w związku z tym strat finansowych. % 8% 6% 7,3 14,3 7,7 7,8 16,2 12,4,6 4,6 6, 2, 3,3 11,8 8,, 8,9 2,8 4,2 3,1 2,1 9,7,6 6,3 2,1 6,3 4,3 6,4 11,1 2,8 11,1 9,7 6,4 9,8 6,4,3 11,2 4,3 7,6 11,2 12,2 17,,2 4% % 77,3 7,1 8, 9,1 69,3 84,7 79,2 9,6 89,6 89,4 88,9 61,7 82,9 71,4 62,2 % i więcej - do Przetwórstwo przemyslowe Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny, Wytwarzanie i zaopatrywanie Transport, gospodarka Obsluga nieruchomosci, Górnictwo i kopalnictwo kapitał zagraniczny kapitał krajowy pełna niepełna cała próba klasy wg zatrudnienia sekcje PKD forma własności opłacalność eksportu bez strat - nie stosuje bez strat - stosuje niewielkie straty istotne straty Rys. 46 Straty na działalności finansowej wynikające ze stosowania instrumentów pochodnych (cała próba oraz wybrane klasy i sekcje). Kolor ciemno zielony - firmy, które nie stosowały instrumentów pochodnych; kolor jasnozielony firmy, które stosowały instrumenty, ale nie poniosły strat; kolory pomarańczowe firmy, które poniosły straty) 9 Problemy (straty) dotknęły głównie duŝe przedsiębiorstwa. To one częściej są eksporterami i częściej sięgają po instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających i więcej osób straty z tytułu stosowania instrumentów pochodnych poniosło 3% firm, w tym w 14,3% przypadków były to straty powaŝnie obciąŝające wynik finansowy przedsiębiorstw. PoniewaŜ z instrumentów pochodnych częściej korzystają firmy przetwórcze (częściej są eksporterami) równieŝ ta sekcja najczęściej informowała o stratach związanych z ich stosowaniem 22% sekcji, w tym 12% przedsiębiorstw uznało, Ŝe straty te istotnie obciąŝają ich wynik finansowy. Jeśli chodzi o formę własności, to ze względu na duŝy odsetek eksporterów straty na instrumentach pochodnych poniosło więcej firm z kapitałem zagranicznym niŝ firm z kapitałem krajowym. Jednak po ograniczeniu próby do firm stosujących instrumenty pochodne okazało się, Ŝe to grupa firm krajowych częściej ponosiła na nich straty. 9 Dane dla firm sklasyfikowanych pod względem opłacalności eksportu obejmują wyłącznie eksporterów, którzy sprawozdawali się zarówno w czerwcu 8 r., jak i w marcu 9 r. Opłacalność eksportu została wyznaczona w oparciu o dane z czerwca 8 r. 2

26 Ze względu na fakt, Ŝe po instrumenty pochodne częściej sięgają firmy z nieopłacalnym eksportem, to równieŝ one częściej niŝ pozostali eksporterzy poinformowały o postaniu strat z tego tytułu. Tam gdzie straty (wynikające ze stosowania instrumentów pochodnych) nie były duŝe równieŝ ich wpływ na sytuację ankietowanych firm nie był zbyt silny a oceny nie odbiegały zasadniczo od ocen pozostałych przedsiębiorstw. Natomiast w grupie respondentów, którzy ponieśli znaczące straty równieŝ skala pogorszenia sytuacji była wyraźnie wyŝsza - 6% firm w tej grupie odczuło pogorszenie własnej kondycji. W efekcie tego częściej zapadały tam decyzje o redukcji zatrudnienia, rzadziej o rozpoczęciu nowych inwestycji oraz kontynuowaniu projektów będących w fazie realizacji wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 średnia przedział ufności mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 przedział ufności kurs euro wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 średnia przedział ufności mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 przedział ufności kurs dolara Rys. 47 Kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro Rys. 48 Kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 dolar euro wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 dolar euro Rys. 49 Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs, przy którym dobra importowane mogą wypierać z rynku produkcję badanych przedsiębiorstw jest powyŝej kursu rzeczywistego EUR/PLN oraz USD/PLN Rys. Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs opłacalności eksportu wzrósł powyŝej rzeczywistego kursu USD/PLN oraz EURO/PLN 26

27 ..4.. Zattrruudniieeniiee W kw. 9 r. wskaźnik prognoz zatrudnienia spadł w relacji do poprzedniego kwartału. W większości sekcji prognozy zatrudnienia pogorszyły się w ujęciu rocznym i kwartalnym. Najgłębszy spadek wskaźnika zatrudnienia w kw. 9 r. odnotowano w budownictwie. Wzrost zatrudnienia jest przewidywany jedynie w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu i produkcji, choć i tu dynamika tego wzrostu spadła. ZMANY ZATRUDNENA KW. 9 R. W kw. 9 r. badane przedsiębiorstwa sygnalizowały dalszy spadek zatrudnienia (por. Rys. 1). Trzeci kwartał z rzędu rósł odsetek firm zmniejszających liczbę pracowników i spadał udział przedsiębiorstw zwiększających zatrudnienie. W kw. ponad 1/3 przedsiębiorstw zwiększyła zatrudnienie względem poprzedniego roku i ponad połowa ograniczyła je w tym czasie. 9 kw1 8 kw4 8 kw3 8 kw2 8 kw1 7 kw4 7 kw3 7 kw2 7 kw1 6 kw4 6 kw3 6 kw2 6 kw1 kw4 kw3 kw2 kw1 4 kw4 4 kw3 4 kw2 4 kw1 3 kw4 2,2 4,8 4,8 3,6 34,4 32,8 33,9 31, 33,3 38, 42,3 39,8 4,6 4,1 43,2 44,7 4, 1,1 1,3 1, 1,9 2,4 12,8 13, 12,8 9,7 11, 14,4 12,6 14,6 12,1 12,3 12,8,3 14,2, 11,3 14,4 12,6 7,,9 11,7 13,4 11,2 3, 4,6 46, 4,7 4,1 2,8 3, 3,9 4,7 49,3 44,8 44,9 4,1 39,8 4, 4,9 42,3 41,9 37,8 36,8 34,8 36, spadek bez zmian wzrost Rys. 1 Zmiany zatrudnienia o co najmniej 1% w ciągu roku (próba ograniczona do firm biorących udział w ankiecie w dwu kolejnych latach) PROGNOZY ZATRUDNENA KW. 9 R wskaźnik prognoz zatr wskaźnik SA V V V V V V V V V 9 9 Rys. 2 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ) Od ponad roku prognozy zatrudnienia pogarszają się (por. Rys. 2). W kw. 9 r. ankietowane przedsiębiorstwa zdecydowanie częściej planowały spadek zatrudnienia niŝ wzrost (24,% wobec 4,9%). Wskaźnik prognoz zatrudnienia po korekcie sezonowej spadł o 6,6 pp. kw/kw i o 31,4 pp. r/r. Jest to skutek zarówno znacznego zwiększenia udziału przedsiębiorstw przewidujących spadek zatrudnienia, jak i redukcji odsetka firm prognozujących jego wzrost (por. Rys. 3). 27

28 PROGNOZY ZATRUDNENA ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Spadek wskaźnika prognoz zatrudnienia (po korekcie sezonowej) dotyczy przewaŝającej większości analizowanych przekrojów klasyfikacyjnych. W większości branŝ prognozy zatrudnienia pogorszyły się (por. Rys. 4, Rys. ). Największy spadek wskaźnika odnotowano w budownictwie. W przemyśle nastąpiło wyhamowanie obserwowanej od 4 kwartałów tendencji szybkiego spadku zatrudnienia, co wynika głównie z poprawy prognoz w górnictwie (gdzie oczekiwany jest wzrost zatrudnienia) oraz w energetyce, a takŝe relatywnie niewielkiego spadku optymizmu w przemyśle przetwórczym. Zwiększenia zatrudnienia moŝna się spodziewać ponadto w dziale Hotele i restauracje. W podziale wg form własności pogorszenie prognoz zatrudnienia odnotowały przedsiębiorstwa prywatne, zarówno z kapitałem krajowym, jak i zagranicznym. Poprawę zaobserwowano w firmach publicznych (ale poza jednostkami Skarbu Państwa). WYBRANE CZYNNK ODDZAŁUJĄCE NA ZATRUDNENE Wzrost zatrudnienia jest przewidywany w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu i produkcji, ale i tu dynamika wzrostu będzie niŝsza niŝ dotychczas (Rys. 7). Wskaźniki zatrudnienia osiągnęły w kw. 9 r. lekko ujemne wartości nawet w firmach, które oceniają sytuację ekonomiczną jako dobrą oraz w których korzystne są perspektywy jej dalszego rozwoju. Największe spadki zatrudnienia będą miały miejsce w firmach będących w złej lub bardzo złej sytuacji, bądź oczekujących jej pogorszenia czy spadku produkcji oraz w przedsiębiorstwach, w których wykorzystanie mocy produkcyjnych jest relatywnie niskie (por. Rys. 7, Rys. 9). Jednak nawet w klasie przedsiębiorstw, w których notuje się wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych przewaŝają firmy planujące zredukować zatrudnienie. JuŜ szósty kwartał z rzędu wskaźnik zatrudnienia w grupie eksporterów (po korekcie sezonowej) utrzymuje się poniŝej wartości wskaźnika dla grupy nieeksporterów (por. Rys. 8). W obu klasach wskaźnik prognoz po korekcie sezonowej obniŝył się względem poprzedniego kwartału (o 4,7 i 7,4 pp. odp.) oraz w relacji rocznej (o 38 i 21,6 pp.). W kw. 9 r. takŝe nieeksporterzy przewidują wyraźny spadek zatrudnienia. Znaczący spadek wskaźnika zatrudnienia miał miejsce takŝe w przedsiębiorstwach, w których eksport rośnie. Dalszy spadek zatrudnienia prognozują zarówno firmy nieinwestujące, jak i inwestorzy, takŝe kontynuujący inwestycje. Jedynie przedsiębiorstwa zamierzające rozszerzyć inwestycje względem pierwotnych planów będą w kw. 9 r. zwiększać zatrudnienie, i tu nastąpiło poprawa prognoz (por. Rys. 6, Rys. 61). Przedsiębiorstwa największe ( i więcej osób) najbardziej poprawiły prognozy zatrudnienia, ale nadal w tej grupie firm częstsze są prognozy redukcji niŝ wzrostu zatrudnienia. Najmniejszy spadek zatrudnienia przewidują jednostki małe (do 49 osób), ale równieŝ tu prognozy pogorszyły się. 28

29 STRATEGE DOSTOSOWAŃ ZATRUDNENA W SYTUACJ DEKONUNKTURY Respondenci zostali zapytani o politykę zatrudnienia, związaną z pogarszającą się sytuacją na globalnym rynku tj. o ewentualne dostosowania przeprowadzone lub przewidywane w 9 r. por. Rys. 64. Większość przedsiębiorstw nie zamierza zredukować zatrudnienia pomimo pogorszenia sytuacji ogólnej (6,4%), zmniejszy liczbę pracowników 34,7% próby. Brak decyzji o redukcji zatrudnienia przedsiębiorstwa tłumaczą najczęściej swoją dobrą sytuacją (29,%), w następnej kolejności reorganizacją pracy (%). 12,7% firm nie przewiduje redukcji zatrudnienia pomimo pogarszania się sytuacji. Jeśli przedsiębiorstwo zdecydowało/zdecyduje się na ograniczenie zatrudnienia, to najczęściej obejmie ono wszystkie grupy zawodowe (,3% próby), w następnej kolejności dotyczyć będzie pracowników bez stałej umowy o pracę (11,%), rzadziej wyłącznie pracowników produkcyjnych (6,3%), a jeszcze rzadziej tylko nieprodukcyjnych (3,%). Przedsiębiorstwa nie zamierzają redukować kosztów zatrudnienia poprzez pozbywanie się pracowników najlepiej opłacanych. Sytuacja jest zróŝnicowana w zaleŝności od branŝy. W przetwórstwie przemysłowym blisko połowa firm zredukuje zatrudnienie w 9 r., a tylko co czwarta firma deklaruje, Ŝe sytuacja ogólna nie odbije się na poziomie zatrudnienia. Zdecydowanie najlepiej oceniają swoją sytuację przedsiębiorstwa usługowe, gdzie znaczny odsetek przedsiębiorstw nie będzie redukować zatrudnienia zarówno z powodu dobrej sytuacji, jak i wskutek zmian w organizacji pracy. Nawet w transporcie, w którym prognozy zatrudnienia są gorsze niŝ w innych sekcjach usługowych, znaczny odsetek przedsiębiorstw ocenia swoją sytuację jako dobrą i w związku z tym nie będzie ograniczać zatrudnienia. W budownictwie, gdzie prognozy zatrudnienia gwałtownie pogarszają się, relatywnie duŝo firm sygnalizuje, Ŝe nie zredukuje zatrudnienia, pomimo pogorszenia sytuacji. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno prognozy zatrudnienia, jak i strategie dostosowawcze są wyraźnie uzaleŝnione od oceny perspektyw poprawy sytuacji. W grupie przedsiębiorstw, które odczuły skutki spowolnienia gospodarczego i nie spodziewają się poprawy sytuacji szybko (tj. jeszcze w 9 r.) zatrudnienie będzie zmniejszone wyraźnie częściej niŝ w przedsiębiorstwach, które oczekują poprawy jeszcze w 9 r wzrost zatrudnienia_sa spadek _SA wzrost V V V V V V V V V Budownictwo_SA Przemysł_SA Usługi_SA V V V V V V V V V 9 9 Rys. 3 Prognozy zatrudnienia (dane odsezonowane) Rys. 4 Wskaźnik prognoz zatrudnienia w budownictwie, przemyśle oraz usługach (dane odsezonowane) 29

30 V V V V Handel i naprawy_sa Transport_SA Pozostałe usługi_sa V V Rys. Wskaźnik prognoz zatrudnienia w handlu, transporcie i pozostałych usługach (dane odsezonowane) V V V V 7 niepubliczne_sa publiczne_sa Rys. 6 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg sektorów własności (dane odsezonowane) V V wzrost produkcji spadek bez zmian V V V V V V V V V 9 9 Rys. 7 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności nieeksporter_sa eksporter_sa w tym: wzrost eksportu_sa V V V V V V V V V 9 9 Rys. 8 Wskaźnik zatrudnienia a eksport/brak eksportu oraz w klasie eksporterów o rosnącym eksporcie(dane odsezonowane) % i więcej_sa <7-9%)_SA moce-do 7%_SA 9% i więcej <7-9%) V V V V V V V V V inwestycje bez zmian nieinwestor wzrost inwestycji zakończenie wg planu Rys. 9 Wskaźnik prognoz zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dane odsezonowane) Rys. 6 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg grup inwestorów MSP_SA duŝe_sa w tym: i więcej osób_sa nowe inwestycje_sa brak nowych inwestycji_sa nowe inwestycje V V V V V V V V V 9 9 Rys. 61 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg klas inwestycji (dane odsezonowane) V V V V V V Rys. 62 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg klas wielkości zatrudnienia (dane odsezonowane)

31 zatr. nie zmniejszy się_bo syt.dobra redukcja zatr._wszystkie grupy,3 29,6 zatr. nie zmniejszy się_reorganizacja zatr. nie zmniejszy się_choć pogorszenie syt. 12,7, - redukcja zatr._prac.bez stałej umowy 11, redukcja zatr._prac.produkcyjni 6, kredytobiorca_sa niekredytobiorca_sa redukcja zatr._prac.nieprodukcyjni redukcja zatr._prac.o najwyŝszych płacach,6 3, zatr. nie zmniejszy się zatr. zmniejszy się V V V V V V V V V 9 9 Rys. 63 Wskaźnik prognoz zatrudnienia a kredyt. Rys. 64 Scenariusze dostosowań zatrudnienia w sytuacji pogorszenia kondycji ekonomicznej (% odp., moŝna było wybrać więcej niŝ jedną odp.) Tab. 1 Scenariusze na 9 r. dostosowań zatrudnienia do pogarszającej się globalnie sytuacji (moŝna było wybrać kilka odpowiedzi) Przetwórstwo OGÓŁEM Budownictwo Usługi przem. zatrudnienie nie zmniejszy się redukcja zatrudnienia bo sytuacja dobra 29,6 28,9 18,7 39,6 bo reorganizacja pracy choć pogorszenie sytuacji wszystkie grupy zawodowe pracownicy bez stałej umowy pracownicy produkcyjni pracownicy nieprodukcyjni pracownicy o najwyŝszych płacach, 18,4 18,7 23,2 12,7 17,1 11,8 12,4 razem 6,4 61,8,9 73,2,3 14, 28,8 13,8 11, 18,4 14, 7, 6,3 6,6,1 1,7 3, 3,9 3, 2,7,6,,9,3 razem 34,7 3, 44, 21,1 31

32 ... Wynaggrrodzzeeniia Nadal wyraźnie zmniejsza się odsetek firm dokonujących podwyŝek płac. W kw. 9 r. takich firm będzie mniej niŝ przedsiębiorstw redukujących płace. Mimo to wzrost wynagrodzeń obejmie więcej pracowników niŝ obniŝki płac podwyŝszać płace będą bowiem duŝe przedsiębiorstwa. Średnia wysokość planowanych podwyŝek wynagrodzeń będzie niŝsza niŝ w poprzednim kwartale. Średnie redukcje płac będą dwukrotnie większe niŝ średnie podwyŝki. Poprawiła się relacja między wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy. Nadal jednak odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost wynagrodzeń jest szybszy niŝ wzrost wydajności pracy jest większy niŝ odsetek firm, w których wydajność rośnie szybciej niŝ płace. PROGNOZY WZROSTU PŁAC W kw. 9 r. więcej przedsiębiorstw zamierza zmniejszać płace niŝ je podnosić (por. Tab.2). PoniewaŜ przedsiębiorstwa o największym zatrudnieniu zamierzają dokonać najznaczniejszych podwyŝek wynagrodzeń, a przy tym Ŝadne z nich nie planuje redukcji płac (por. Rys. 72), w efekcie podwyŝki obejmą więcej pracowników niŝ obniŝki a przeciętne wynagrodzenie minimalnie wzrośnie - o ok.,2%). Redukcje płac obejmą 9,% przedsiębiorstw i % pracowników w próbie. PodwyŜki planuje zaś 8,2% przedsiębiorstw (wskaźnik po korekcie sezonowej wynosi 4,%), a więc o 33 pp. mniej firm niŝ rok wcześniej. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, moŝna oszacować, Ŝe podwyŝki wynagrodzeń w kw. 9 r. obejmą 16,2% pracowników (o 29 pp. mniej niŝ przed rokiem) odsetek przedsiębiorstw odsetek przedsiębiorstw_'sa odsetek zatrudnionych_'sa V V 7 Rys. 6 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyŝki wynagrodzeń oraz odsetek pracowników objętych podwyŝkami V V , 48,1 prognoz podwyŝek 38,1 3,2 24, 12,4 kw 7 - kw 8 kw 8 - kw 9,4 4, 7,1 1 prognoza Rys. 66 le razy planowano podwyŝki wynagrodzeń w ciągu kolejnych czterech kwartałów (odsetek firm; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach ankiety),4 Częstotliwość deklarowanych podwyŝek płac była w ostatnich czterech kwartałach mniejsza niŝ rok wcześniej - plany podwyŝszenia wynagrodzeń objęły 1,9% firm wobec 79,% rok wcześniej (Rys. 66). Pytanie o obniŝanie wynagrodzeń zostało zadane po raz pierwszy w bieŝącej edycji badania. 32

33 Tab. 2 Częstotliwość prognoz zmian wynagrodzeń oraz ich średnie i mediany % przedsiębiorstw % zatrudnionych średnia średnia waŝona zatrudnieniem mediana mediana waŝona zatrudnieniem OGÓŁEM - - -,63,17 podwyŝki 8,2 16,2,48 4,43 4, obniŝki 9,, -12,31-12,3 - - zmiana 17,7 21,2-3,66,83-2 3,2 Wysokość planowanych podwyŝek wynagrodzeń jest takŝe niŝsza niŝ w poprzednim kwartale i rok wcześniej (por. Rys. 7). Mediana podwyŝek (waŝona zatrudnieniem) w grupie przedsiębiorstw, które je przewidują, kształtuje się na poziomie 4,%, (% w kw. pop.); średnia wynosi,%, wobec,8% w kw. 9 r. Zmienił się w ciągu roku rozkład zmian wynagrodzeń (por. Rys. 68). Udział firm zwiększających płace o co najmniej % zmalał r/r z 3,2% do 7,3%. Średnia redukcja płac będzie większa niŝ średnia podwyŝka. Wynagrodzenie co dwudziestego pracownika spadnie o ok. 12%. WYBRANE CZYNNK ZMAN PŁAC We wszystkich analizowanych klasach zmalał w relacji do poprzedniego roku udział firm, które zamierzają zwiększyć płace. W kw. 9 r. podwyŝki płac obejmą najwięcej pracowników w energetyce, najwyŝsza jest teŝ tu wysokość planowanych podwyŝek wynagrodzeń. Najrzadziej zwiększać będą płace firmy z sektora MSP, najczęściej zaś największe ( i więcej osób). Plany wzrostu płac są częstsze w firmach, w dobrej kondycji por. Rys. 69; i nie osłabiły się w tej grupie. Redukcje wynagrodzeń planowane są przede wszystkim w przedsiębiorstwach w złej kondycji, ale z szansą na przetrwanie, w firmach, które nie oczekują szybkiej poprawy sytuacji. Częściej niŝ pozostałe firmy będą redukować płace takŝe przedsiębiorstwa, które dotknął problem strat finansowych z tytułu zakupu opcji walutowych (21% wobec 8%). Ponadto redukcje wynagrodzeń przewidują takŝe firmy z sektora MSP, przedsiębiorstwa z sekcji Przetwórstwo przemysłowe, Handel oraz Budownictwo. Obecnie zmniejszanie płac nie jest środkiem zapobiegającym redukcji zatrudnienia, zmiany wynagrodzeń są raczej odbiciem sytuacji finansowej firmy. Przedsiębiorstwa redukujące wynagrodzenia będą bowiem ponad trzykrotnie częściej (niŝ pozostałe firmy) ograniczać zatrudnienie. Natomiast podmioty, które zamierzają zwiększać płace trzykrotnie częściej informują o jednoczesnym zwiększaniu zatrudnienia. 33

34 PODWYśK PŁAC A WZROST WYDAJNOŚC PRACY Zmniejszający się zakres podwyŝek płac powoduje, Ŝe relacja między wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy poprawia się. Wśród przedsiębiorstw podwyŝszających wynagrodzenia nieznacznie wzrósł wprawdzie odsetek firm, w których wydajność nie nadąŝa za płacami (o 1,7 pp.), ale w większym stopniu wzrósł udział przedsiębiorstw, w których wydajność rośnie szybciej niŝ płace (o 7,6 pp. ) - por. Rys V V 33,9 3,3 29,6 29,7 3,6 39,3 36, 39,9 1,8 47, 49,3 46,7 48,7 48,9 24, 18,6 23,3 16,9 14, 14,8, płace wzrosły w większym stopniu niŝ wydajność wzrost płac był zbliŝony do wzrostu wydajności płace rosły wolniej niŝ wydajność Rys. 67 Ocena relacji wzrostu płac do wzrostu wydajności pracy w ciągu roku (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) Nadal jednak niekorzystna ocena relacji wynagrodzenia wydajność jest częstsza niŝ ocena pozytywna. O szybszym wzroście płac niŝ wydajności pracy poinformowało,3% przedsiębiorstw w próbie (3,6% firm, w których płace wzrosły). Wzrost wynagrodzeń był wolniejszy niŝ wydajności w najmniejszej grupie w próbie 7,% (24,% firm gdzie płace rosły). Wzrost płac przewyŝsza wzrost wydajności pracy w połowie podwyŝszających wynagrodzenia przedsiębiorstw będących w słabej lub złej kondycji, a takŝe w tych, w których w których rosnące wynagrodzenia są głównym czynnikiem wzrostu cen. Zwiększa się przewaga wzrostu płac nad wydajnością w usługach - por. Rys _2 9_1 8_4 8_3 8_2 8_1 7_4 7_3 7_2 7_1 6_4 6_3 6_2 6_1 _4 _3 4,6 79,2 74, 86,2 7, 6,4 46,9 76,7 7,6 64,,1 86, 8,3 7,9 72,3 93,6 91,4 13,4 16,6 9, 7,,4 6,8 17,2 1, 6,6,31,8,7,2 3,7,9 9,3 28,2 8,3 11,1 6,2,8 13, 12, 12,2 19, 3,3 8,, 17, 21,9,9 6,3 3,1 2,6 1,3,8,6 1,1 1,2,8 6,1,4 % % % 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % obniŝka brak podwyŝek/zmian_od 9kw2 wzrost do % wzrost < - %) wzrost % i więcej Rys. 68 Rozkład planowanych zmian wynagrodzeń (dane waŝone zatrudnieniem; pytanie o obniŝki płac pojawiło się po raz pierwszy w bieŝącej ankiecie) V sytuacja b. dobra_sa dosyć dobra_sa słaba _SA V V 7 Rys. 69 Planowane podwyŝki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) V V

35 7, 6, 6,,, 4, 4, 3, średnia średnia-waŝona mediana-waŝona V V 7 Rys. 7 Średnia i mediana planowanych podwyŝek wynagrodzeń (w grupie przedsiębiorstw, które planują podnieść wynagrodzenia) V V ,2 32,1 3,6 29,7 29,3 29,1 29,6 26,8 38,9 37,2 36, 3,3 34, 34,8 32,9 32, 43,6 39,3 33,3 34, 4,7 33,9 33,8 31,4 41,7 39,8 3,6 31,3 7 V V 9 9 Budownictwo Przemysł Usługi OGÓŁEM Rys. 71 Odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost płac był szybszy niŝ wzrost wydajności pracy w ciągu roku w 3 sektorach (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) i więcej,6 79,4, syt. b.dobra 23,1 7, 1,9 _ ,8 79,1 8,1 dosyć dobra 9,4 84,4 6,1 2_499 9, 8,6,3 słaba 4,1 82,7 13,2 _249 6,2 84, 49 i mniej wzrost 6,3 83,,2 bez zmian spadek Rys. 72 Prognozy zmian płac w klasach zatrudnienia (% przedsiębiorstw) 9,8 zła, ale ew. 1, 71,2 27,3 poprawa wzrost bez zmian spadek Rys. 73 Prognozy zmian płac wg kondycji firmy (% przedsiębiorstw) Górnictwo i kopalnictwo, 9,, NEEKSPORTER,1 83,2 6,7 Przetwórstwo przem. 7,2 8,6 12,1 Produkcja i zaop. w energię 32, 67,, EKSPORTER 7, 81, 11,4 Budownictwo 9,3 81,3 9,3 W tym: eksport do % 4,6 82,7 12,7 Handel i naprawy 3,8 84,3 11,9 wzrost bez zmian spadek Transport Pozostałe 13, 8,2 82,6 89,4 4,3 2, Rys. 74 Prognozy zmian płac w sekcjach (% przedsiębiorstw) eksport % i więcej wzrost bez zmian spadek,9 79, Rys. 7 Prognozy zmian płac wg eksportu (% przedsiębiorstw) 9,4 3

36 ..6.. nweessttyccjjee W kw. moŝna oczekiwać dalszego spadku aktywności inwestycyjnej ankietowanych przedsiębiorstw. ZłoŜy się na to zarówno spadek odsetka nowo rozpoczynanych inwestycji, jak i zwiększający się odsetek firm rezygnujących z dokończenia projektów będących w fazie realizacji bądź ograniczających wielkość przeznaczonych na te projekty środków. Największe redukcje inwestycji będących w fazie realizacji zapowiadają firmy prywatne, w tym firmy z kapitałem zagranicznym oraz eksporterzy. W grupie przedsiębiorstw rezygnujących z dokończenia inwestycji odsetek odmów przyznania kredytu jest większy niŝ w pozostałych przedsiębiorstwach. Największy spadek zainteresowania rozpoczęciem nowych inwestycji moŝliwy jest w branŝy budowlanej, a ponadto w sektorze MSP oraz w sektorze prywatnym. Niewielki wzrost odsetka nowych inwestycji względem pop. kw. moŝliwy jest w grupie największych przedsiębiorstw. Odnotowano wzrost roli środków własnych w finansowaniu inwestycji. NWESTYCJE W TRAKCE REALZACJ Zła sytuacja na rynkach globalnych, pogarszająca się sytuacja na rynku krajowym, w tym zwłaszcza malejący popyt, jak równieŝ trudności w dostępie do kredytu przekładają się na spadek aktywności inwestycyjnej. Ankietowane przedsiębiorstwa coraz częściej deklarują zamiar rezygnacji z dokończenia inwestycji - wskaźnik kontynuacji inwestycji 11 obniŝył się względem poprzedniego kwartału o,3 pp., a względem analogicznego kw.ub.r. o 13,6 pp., spadając do najniŝszego poziomu od 2 r. 8,6% (por. Rys. 76) Rys. 76 Wskaźnik kontynuacji inwestycji (grupa inwestorów) Oznacza to, Ŝe prawie % firm nie dokończy rozpoczętych wcześniej projektów inwestycyjnych lub przynajmniej ograniczy nakłady na te projekty względem wcześniejszych planów. Rezygnację lub ograniczenie skali inwestycji częściej zamierzają firmy prywatne, w tym zwłaszcza jednostki z kapitałem zagranicznym (co piąte). Ponadto, ograniczyć inwestycje częściej planują eksporterzy niŝ podmioty oferujące swoje produkty na rynku krajowym, choć w tej ostatniej grupie widoczny jest wyraźny wzrost odsetka rezygnacji w ciągu kwartału. W grupie eksporterów najwięcej rezygnacji przewiduje handel, wyraźnie mniej sekcja Przetwórstwo przemysłowe. Ograniczenia realizowanych inwestycji nie planuje energetyka oraz firmy usługowe (poza handlem i działalnością usługową komunalną). Wśród firm rezygnujących z dokończenia inwestycji z odmową udzielenia kredytu spotkała się co czwarta z nich. 11 Wskaźnik kontynuacji inwestycji jest liczony jako udział w grupie inwestorów przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji. 36

37 NOWE NWESTYCJE Spada równieŝ zainteresowanie przedsiębiorstw rozpoczynaniem nowych projektów inwestycyjnych. Wskaźnik prognoz nowych inwestycji 12 po korekcie sezonowej obniŝył się względem poprzedniego kwartału o 3,3 pp., zmniejszył się teŝ względem kw. ub. r. - o 13,6 pp., osiągając najniŝszy poziom w historii tego badania (por. Rys. 77). Spadek odsetka nowoplanowanych inwestycji zanotowano w większości analizowanych klas. Najsilniejszy spadek wskaźnika prognoz inwestycji miał miejsce w budownictwie wskaźnik nowych inwestycji SA Rys. 77 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału Plany inwestycyjne ma tylko 4% przedsiębiorstw budowlanych (uwzględniając wahania sezonowe - por. Rys. 79). Jednak równieŝ w pozostałych sekcjach odnotowano spadek aktywności inwestycyjnej (wyjątek stanowiła energetyka, gdzie odsetek nowych inwestycji nawet lekko się zwiększył, i to zarówno w stosunku do pop. kw., jak i do analogicznego kw. ub. r. Mniej nowych inwestycji planują przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa (por. Rys. 8). W duŝych firmach, zatrudniających ponad osób, odsetek nowych inwestycji wzrósł względem pop. kw., choć nadal wyraźnie niŝszy niŝ w analogicznym kw. ub. r. Spadek aktywności inwestycyjnej jest obserwowany zarówno w grupie eksporterów, jak i w przedsiębiorstwach zorientowanych wyłącznie na rynek krajowy (por. Rys. 81). Wśród eksporterów spadek odsetka nowych inwestycji miał miejsce zarówno w grupie firm wyspecjalizowanych w eksporcie, jak i eksporterów niewyspecjalizowanych. NajniŜszym odsetkiem nowych inwestycji odznacza się sektor prywatny. W grupie tych firm w kw. zamierza rozpocząć nowe inwestycje ok. 13% respondentów (dane po usunięciu wahań sezonowych) wobec 17% w pop. kw. i 31% w analogicznego ub. r. jest to najniŝsza wartość od 1 r. Nieco lepiej wygląda aktywność sektora publicznego. Nowe plany inwestycyjne na kw. deklaruje 28% firm z tego sektora i jest to zbliŝony odsetek firm co w pop. kw., choć znacznie mniejszy niŝ w analogicznym kw. ub. r. (wtedy inwestycje planowało 42%). W kw. br. nowe inwestycje planuje 11% firm spośród tych, którym odmówiono kredytu wobec 26% odsetka nowych inwestycji w grupie firm, którym kredyt został przyznany (por. Rys. 83, Rys. 84) Wskaźnik nowych inwestycji liczony jest jako udział w próbie przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału. 37

38 ŹRÓDŁA FNANSOWANA NOWYCH NWESTYCJ W kw. br. głównym źródłem finansowania nowych inwestycji pozostaną środki własne przedsiębiorstw (por. Rys. 78). Tak zadeklarowało ponad 46% inwestorów, o 8 pp. więcej niŝ w kw.br.). Jednocześnie nastąpił kolejny juŝ spadek odsetka inwestycji finansowanych z kredytu bankowego (z 3% w kw.br. do 2% w kw.), na co wpływ mógł mieć równieŝ wzrost trudności w uzyskaniu kredytu bankowego kredyty SALDO kredyty trend środki własne SALDO śr.własne trend Rys. 78 Udział inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z dwóch najbardziej popularnych źródeł, tj. środków własnych i kredytów bankowych. Podgrupa inwestorów planujących nowe przedsięwzięcia NASTAWENE PRZEDSĘBORSTW A SKŁONNOŚĆ DO NWESTOWANA Aktywność inwestycyjna jest szczególnie wraŝliwa na zmiany koniunktury. MoŜna oczekiwać, Ŝe przedsiębiorstwa, które oceniają, Ŝe spowolnienie gospodarcze potrwa krótko (tj. poprawa nastąpi jeszcze w 9 r.) częściej będą inwestować niŝ firmy, które zakładają, Ŝe dekoniunktura będzie trwała dłuŝej. Jednak w badanej próbie takie róŝnice są minimalne tj. odsetek nowoplanowanych inwestycji w obu grupach firm jest zbliŝony. Widoczne jest jednak, Ŝe firmy, które optymistycznie oceniają długość trwania fazy spowolnienia dwa razy rzadziej (% tej grupy wobec 11%) będą rezygnować z inwestycji będących w fazie realizacji niŝ pozostałe firmy. 4 budownictwo SA handel SA przetwórstwo przemysłowe SA 7 6 do ponad Rys. 79 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych sekcjach PKD Rys. 8 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach wielkości zatrudnienia (wskaźniki odsezonowane) 38

39 POP Skarbu Państwa samorządowa prywatna krajowa zagraniczna eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) nieeksporterzy (prz.przem.) SA Rys. 81 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach eksportu Rys. 82 Wskaźnik nowych inwestycji a forma własności odmowa kredytu firma nie ubiegała się o kredyt SA przyznanie kredytu SA 3 2 odmowa kredytu firma nie ubiegała się o kredyt 4 4 przyznanie kredytu Rys. 83 Wskaźnik nowych inwestycji a dostępność kredytu Rys. 84 Wskaźnik rezygnacji 13 z inwestycji (grupa inwestorów) a dostępność kredytu 13 Wskaźnik rezygnacji z inwestycji policzono jako relację firm planujących zrezygnować lub przynajmniej ograniczyć rozpoczęte wcześniej inwestycje w relacji do całej podgrupy firm mających rozpoczęte inwestycje 39

40 ..7.. Zapassy prroduukkttów ggottowycch w prrzzeemyśśl lee W kw. 9 r. odnotowano dalsze pogorszenie dopasowania zapasów produktów gotowych do potrzeb przedsiębiorstw. Kolejny kwartał z rzędu wzrósł odsetek firm, w których stan zapasów przewyŝszał potrzeby przedsiębiorstwa. OCENA STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH W kw. br. dopasowanie zapasów do potrzeb przedsiębiorstw pogorszyło się por. Rys. 8. Odnotowano zarówno wzrost odsetka firm z nadmiernymi zapasami o 2 pp. kw/kw do 22,%, jak i spadek odsetka firm oceniających poziom zapasów jako zbyt niski o, pp. do 3,4%. W efekcie zmniejszył się do 74% odsetek firm w próbie, w których zapasy produktów są dobrze dopasowane z punktu widzenia ich potrzeb. Problem nadmiernych zapasów wzrósł jedynie w grupie eksporterów, zwłaszcza razem (D+M) saldo (M-D) D:zbyt duŝe M:zbyt małe Rys. 8 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych oraz niedostatecznych zapasach produktów gotowych oraz saldo ocen (saldo ocen = zbyt niski poziom zapasów - zbyt wysoki). Próba ograniczona do sekcji przetwórstwo przemysłowe i górnictwo i kopalnictwo z wysokim (ponad %) udziałem eksportu w przychodach (por. Rys. 86 i Rys. 87). Nadmierne zapasy zwiększyły się głównie w firmach prywatnych. W sektorze publicznym odnotowano wyraźną poprawę względem poprzedniego kwartału. Znaczącą poprawę zaobserwowano równieŝ w klasie największych przedsiębiorstw w próbie ( i więcej pracowników), co nastąpiło jednak po znaczącym pogorszeniu się sytuacji obserwowanych w V kw. ub. r. Wyraźne pogorszenie dopasowania zapasów zanotowały natomiast najmniejsze jednostki w próbie (poniŝej pracowników) odsetek firm informujących o nadmiernych zapasach wzrósł w tej grupie z 8,3% w pop. kw. do 24%. 3 2 eksporterzy nieeksporterzy eksporterzy49 eksporterzy49 SA eksporterzy49 trend eksporterzy Rys. 86 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych zapasach produktów gotow. w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 87 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych zapasach produktów gotowych w klasach eksporterów wyspecjalizowanych (% udział eksportu) i niewyspecjalizowanych 4

41 ..8.. Wykkorrzzyssttaniiee moccy prroduukkccyjjnycch W kw. 9 r. stopień wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze przedsiębiorstw gwałtownie się obniŝył. Spadek obserwowany był głównie w przetwórstwie przemysłowym oraz w budownictwie, jak teŝ w grupie wyspecjalizowanych eksporterów. Pod koniec kw. 9 r. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) po korekcie sezonowej przyjął wartość 76,3%, co oznacza wyraźny spadek zarówno względem V kw. 8 r. - o 4,4 pp., jak i kw. 8 r. o 7,3 pp. por. Rys. 88. Silny spadek CU zanotowano zwłaszcza w przetwórstwie przemysłowym (por. Rys. 9) o 6,3 pp. kw/kw oraz w budownictwie o 6 pp. kw/kw. W energetyce CU zmniejszył się w ciągu kwartału nieznacznie o, pp. Wzrost CU zanotowano w górnictwie o 2,2 pp. (por. Rys. 91). O spadku CU poinformowali zarówno eksporterzy, jak i przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty na rynku krajowym. W grupie eksporterów silniejsze obniŝenie CU odnotowały firmy z wysokim udziałem eksportu w przychodach spadek CU wyniósł w tej grupie pp. kw/kw. Najsilniejszy spadek CU zanotowały przedsiębiorstwa najmniejsze w próbie (poniŝej osób) o,6 pp. kw/kw, zaś najmniej obniŝył się CU w firmach największych o 1,9 pp. kw/kw. Z danych Eurostatu wynika, Ŝe spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych obserwowany był we wszystkich krajach UE (por. Rys. 89). Na tle UE-27 spadek CU w Polsce był relatywnie niewielki wskaźnik SA Rys. 88 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) EU-27 Polska Czechy Węgry Słowacja - -6 Czechy Węgry 7-8 Polska -8 Słowacja Rys. 89 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe w Polsce i w krajach UE-27 Źródło: Eurostat

42 przetwórstwo przemysłowe przetwórstwo przemysłowe SA 9 8 eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) Rys. 9 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe 9 9 budownictwo budownictwo SA Rys. 92 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad % udziałem eksportu w przychodach) i niewyspecjalizowanych oraz nieeksporterów Rys. 91 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji Budownictwo 42

43 ..9.. Krreedytt bankkowy W kw. 9 r. wskaźnik prognoz zadłuŝenia waŝony wielkością zatrudnienia spadł w relacji do poprzedniego kwartału. Tylko wśród największych przedsiębiorstw nieznacznie przewaŝyły prognozy wzrostu zadłuŝenia nad prognozami spadku. W kw. 9 r. mimo mniejszej liczby firm ubiegających się o kredyt znacząco wzrósł odsetek odrzuconych wniosków kredytowych co trzecia firma wnioskująca o kredyt nie otrzymała go. Ankietowane przedsiębiorstwa poinformowały ponadto o wzroście marŝ od kredytu 14. PROGNOZY ZADŁUśENA W kw. 9 r. wskaźnik prognoz zadłu- Ŝenia waŝony wielkością zatrudnienia spadł w relacji do poprzedniego kwartału (spadek o 3 pp. kw/kw i spadek o pp. r/r). NiewaŜony odsezonowany wskaźnik prognoz zadłuŝenia równieŝ spadł w stosunku do kw. 9 r. i obecnie znajduje się na poziomie z połowy 6 r. (spadek o 7 pp. kw/kw i o 12 pp. w relacji r/r), wskazując na pogłębiające się osłabienie dynamiki wzrostu kredytu wśród badanych przedsiębiorstw (por. Rys. 93) '3 '4 ' '6 '7 '8 '9 wskaźnik prognoz zadłuŝenia wskaźnik prognoz zadłuŝenia waŝony wielkością zatrudnienia odsezonowany wskaźnik prognoz zadłuŝenia trend X11 wskaźnika prognoz zadłuŝenia Rys. 93 Wskaźnik prognoz zadłuŝenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłuŝenia - spadek zadłuŝenia, populacja kredytobiorców=) PROGNOZY ZADŁUśENA ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognoz zadłuŝenia kredytowego wykazała, Ŝe w kw. 9 r. juŝ w większości badanych przekrojów przewaŝają plany redukcji zadłuŝenia kredytowego (por. Rys. 99, Rys. ). Największych redukcji naleŝy się spodziewać wśród: przedsiębiorstw transportowych, przedsiębiorstw energetycznych, przedsiębiorstw zatrudniających do pracowników, firm oczekujących trwałego spadku na swoje produkty, a takŝe przedsiębiorstw nie inwestujących. Plany zwiększania zadłuŝenia z tytułu kredytu bankowego zgłaszają przede wszystkim: największe firmy (zatrudniające co najmniej osób), firmy budowlane, przedsiębiorstwa z sekcji Górnictwo i kopalnictwo, przedsiębiorstwa planujące zwiększać zatrudnienie i inwestycje. 14 Mimo wzrostu marŝ cena kredytu w ocenie ankietowanych przedsiębiorstw spadła por. rozdz. Oprocentowanie kredytów, str. 48 Według danych statystyki bankowej na koniec stycznia 9 r. kredyt dla przedsiębiorstw, co prawda, wzrósł w relacji do analogicznego okresu poprzedniego roku - o 28%, jednak tempo tego wzrostu ma tendencję malejącą. 43

44 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW W kw. 9 r. mniej przedsiębiorstw ubiegało się o kredyt niŝ miało to miejsce w poprzednich kwartałach (ok. 22% badanej populacji). Jednocześnie znacząco wzrósł odsetek odmów przyznania kredytu - nie otrzymało go ponad 33% firm ubiegających się o kredyt firm (por. Rys. 94) , 2,8 33,3 3, 6,9 43,8 32,4 36,7 2,1 28,3 3,4 31,3 22,2 2, 27,4 13,1 13,,3 14,2 18,6 8,7 2, 9, 31, 9, 4,7 33,3 21,9 14,1 31,3 V V 8 9 odmowa kredytu, brak zabezpieczeń odmowa kredytu, brak zdolności kredytowej odmowa kredytu, czynniki niezaleŝne odmowy przyznania kredytu ogółem odsetek ubiegających się o kredyt Po raz kolejny główną przyczyną odmów udzielenia kredytu były czynniki niezaleŝne od sytuacji przedsiębiorstwa. Kolejną waŝną przy- Rys. 94 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt oraz odsetek przedsiębiorstw (w próbie przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt), którym banki odmówiły przyznania kredytu wraz z przyczynami odmów czyną odmów uznano brak zdolności kredytowej, a dalej brak odpowiednich zabezpieczeń (por. Rys. 94). O ile cena kredytu jako bariera prowadzenia działalności gospodarczej ma coraz mniejsze znaczenie, z racji spadkowego trendu stóp procentowych (krajowych i zagranicznych), o tyle dostępność kredytu spada, co stanowi obecnie barierę rozwoju dla ponad 6% firm w próbie. Taki poziom wskaźnika obserwowany był niemal 6 lat temu (por. Rys. 97). W kw. 9 r. najczęściej o kredyt ubiegała się klasa przedsiębiorstw zatrudniających między 2 a 499 osób. Najrzadziej po środki bankowe sięgały najmniejsze przedsiębiorstwa. We wszystkich klasach pod względem zatrudnienia odsetek odrzuconych wniosków był podobny i sięgał około 3% (por. Rys. 3). W kw. 9 r. spore problemy z uzyskaniem kredytu miały firmy z sekcji Przetwórstwo przemysłowe - około 37% wniosków było rozpatrzonych negatywnie. Z odmową udzielenia kredytu często spotykały się równieŝ firmy transportowe. Z odmową udzielenia kredytu najczęściej spotykały się przedsiębiorstwa w złej sytuacji ekonomicznej (około 8% klasy); firmy posiadające niedostateczną płynność (6% klasy), a takŝe przedsiębiorstwa nieterminowo regulujące zobowiązania kredytowe (por. Rys., Rys. 6). ZMANY WARUNKÓW KREDYTOWANA Około 19% kredytobiorców poinformowało o zmianach warunków kredytowania. Najczęściej dotyczyło to wzrostu marŝy od kredytu (z taką zmianą spotkało się ponad 18% przedsiębiorstw korzystających z kredytu). W przypadku 8% badanych kredytobiorców bank zwrócił się z prośbą o zwiększenie zabezpieczeń kredytu. Dla % firm zmiana dotyczyła zmniejszenia dostępnej dotychczas kwoty kredytu (por. Rys. 9). W kw. 9 r. ponad 4% największych przedsiębiorstw, zatrudniających powyŝej osób poinformowało, Ŝe bank podniósł marŝe od kredytu, dla około 14% tej grupy zwiększono wymagania odnośnie zabezpieczeń kredytu. 44

45 W pozostałych klasach przedsiębiorstw pod względem wielkości zmiany warunków kredytowania były obserwowane znacznie rzadziej. MoŜna sądzić, Ŝe trwa wyrównywanie warunków kredytowania dla przedsiębiorstw największych. W klasyfikacji według sekcji PKD najczęściej zmiana warunków kredytowania dotyczyła przetwórstwa przemysłowego, górnictwa i kopalnictwa oraz budownictwa. podniesiono marŝę od kredytu zmniejszono kwotę kredytu wymówiono kredyt zwiększono wymagane zabezpieczenie NE NE DOTYCZY TAK brak zmian % % 4% 6% 8% % Rys. 9 Zmiany warunków kredytowania wśród kredytobiorców (przedsiębiorstwo mogło zaznaczyć kaŝdy z wymienionych warunków) % % 18% 16% 14% 12% % 8% 6% 4% 2% % % 8% 7% 6% % 4% 3% 2% 1% % Rys. 96 Odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery wysokich stów procentowych Rys. 97 Odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu trudności w uzyskaniu kredytów bankowych '99 ' '1 '2 '3 '4 ' '6 '7 '8 '9 Rys. 98 Udział kredytobiorców w próbie 4

46 sekcja zatrud. sektor inwest. eksp. imp. Budownictwo Górnictwoikopalnictwo Handel i naprawy Pozostałe Przetw. przemysłowe Transport Wytw.i zaopatr.w energie poniŝej pracow powyŝej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter -12,7 -,7-12, -37, -,7-9,9-3,4-14,4-32,6-11,4-2,7-1,8-26,3-13,6 -,4-8,1-11,7 9,4 28,6 4,2 prognoza prognoza prognoza prognoza syt. prognoza inwestycji zatrudnienia produkcji prognoza popytu eksportu ekonom. p o p ra w a p o go r sz e n ie b e z zm ia n w z ro s n ie s p ad n i e b e z zm ia n w z r os t s e z o n. w zro s t t rw a ł y b e z zm ia n s p a de k se z o n. sp a d e k t rw a ł y b e z zm ia n s p ad e k w z r o st b e z zm ia n s p ad e k w z r o st b e z zm ia n n ie d o ty cz y r e d u kc ja re z yg n ac ja w z r o st z a k o ń cz e n i e -, 2 -, -, 6 -, -, 4-16, 7-8, - 16, 7-11, 6-24, 6-16, 3-19, 2-12, 3-17, 8-1, 9-26, 3-8, 2-36, 4 -, 3 2, 2 1 2, 8 4 8, 4 3 6, Rys. 99 Prognoza zadłuŝenia kredytowego na najbliŝszy kwartał wg. klas. Saldo prognoz jest róŝnicą między prognozami wzrostu i spadku zadłuŝenia Rys. Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz prognozy a przewidywane zadłuŝenie kredytowe w perspektywie kwartału. Saldo obliczone jako odsetek prognoz wzrostu i spadku w klasach odpowiedzi 32 4, ,8-16, 27,7-7,3 22,4 -,7,4-16,8 23, -13,3 16,4-12,4,3-9,4 21,8 -,1 19, -12,2 18,8-12, 19, -19,4 13,1 -, 3, -22,2 22,2-26,3,1-16,6 16,2-14,2 11,9-26, 17,2-24,6 19, -31,2 21,3-31,4 23,2-24,2 16,2-24,6 8,7-2,9,3-3,1 19,6-29,9 2,9-2,3 4, 3, 3, 2,, -4 '3 V '4 V' V'6 V'7 V '8 V'9 dobra i bardzo dobra syt. ekon. zła i słaba syt. ekon. -32 '3 '4 ' planujacy nowe '6 inwestycje '7 '8 '9 nieplanujący nowych inwestycji wskaźnik prognoz nowych inwestycji, Rys. 1 Wskaźnik prognoz zadłuŝenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłuŝenia - spadek zadłuŝenia) a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw (dane po usunięciu wahań sezonowych) Rys. 2 Wskaźnik prognoz zadłuŝenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłuŝenia - spadek zadłuŝenia) a plany rozpoczęcia nowych inwestycji (dane odsezonowane) powyŝej , 33,3 24,7 29, 66,7 62,2 wyraźnie przekraczając bieŝące potrzeby 11,8 14,9 3, 7, ,1 21, 68,9 nieznacznie przekraczają bieŝące potrzeby 22,2 77,8-249 poniŝej pracow 31, 12,6 31,8 69, 68,2 w całości pokrywają bieŝące potrzeby 26, 36,8 63, odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego łaczny odsetek złoŝonych wniosków kredytowych w klasie Rys. 3 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wielkości zatrudnienia, ubiegających się o kredyt w kw. 9 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do ) łaczny odsetek złoŝonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego Rys. 4 Odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt a posiadane środki pienięŝne w kw. 9 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach przedsiębiorstw (udziały sumują się do ) 46

47 4 4 3, sytuacja ekonom. dobra słaba zła 23,7 38,9 83, , 2, 19,4 7,7 13,2,,,3, 7,7 21,1 12,2 6,7, 11,8, 17, 11,1 14,8 16,7 14,3 17,6 14,3 12,8 2, 21,7 2, 2,, 3,3 2, 37, 8q1 8q2 8q3 8q4 9q1 Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale Przetwórstwo przemyslowe Transport Wytwarz.izaopatr. w energie prognoza syt. ekonom. problemy z płynnością problemy z obsługą zob.kredyt. popraw a pogorszenie bezzm ian cz ęsto nie sporady cznie brak brakalebędą są problemy 34, 36,8 32,3 6,6 19, 44,2 22,7 38,1 78,3 Rys. Odsetek przedsiębiorstw wg. sekcji, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do ) Rys. 6 Udział podmiotów, którym odmówiono kredytu w ostatnim kwartale a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej 47

48 ... Oprrocceenttowaniiee kkrreedyttów Mimo, Ŝe banki zwiększyły marŝe od kredytu w kw. 9 r. oprocentowanie kredytów złotowych, zarówno krótko- jak i długoterminowych, spadło w relacji do poprzedniego kwartału. Spadło równieŝ oprocentowanie kredytów dewizowych. W badanej próbie przedsiębiorstw utrzymuje się (choć słabnące) przekonanie o wzroście oprocentowania kredytów bankowych w perspektywie kwartału. OPROCENTOWANE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH W kw. 9 r. oprocentowanie krótkoterminowych kredytów złotowych, podą- Ŝając za obniŝkami stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego, spadło w relacji do poprzedniego kwartału i wyniosło średnio 6,6 % (Rys. 7). Oprocentowanie długoterminowych kredytów złotowych równieŝ spadło i osiągnęło średni poziom 6,% (Rys. 9) średnia krótkoterm. stóp procentowych prognoza stóp prognoza+odch. st. prognoza-odch.st Rys. 7 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów złotowych. Do V kw. 6 r. oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych było średnią stóp minimalnych i maksymalnych. Od kw. 7 r. nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania krótkoterminowych kredytów złotowych. Prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu krótkoterminowego +/-odch. std.) OPROCENTOWANE KREDYTÓW DEWZOWYCH Wyraźnej obniŝce względem poprzedniego kwartału uległo oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych wykorzystywanych przez badane przedsiębiorstwa. Krótkoterminowe kredyty dewizowe były oprocentowane średnio na poziomie 3,9% (Rys. 1). Podobnie działo się z oprocentowaniem długoterminowych kredytów dewizowych w ostatnim kwartale. Tu równieŝ widoczny jest spadek w relacji do poprzedniego kwartału średni koszt kredytu wyniósł 4,4% (Rys. 111). ZMANY OPROCENTOWANA KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W kw. 9 r. spadek oprocentowania kredytu krótkoterminowego dotyczył większości badanych klas. Ze wzrostem ceny kredytu spotkały się firmy budowlane, przedsiębiorstwa z sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz firmy usługowe (Tab. 3). NajdroŜej krótkoterminowy kredyt złotowy pozyskiwały przedsiębiorstwa usługowe - 8,%. Nieco taniej kredyt krótkoterminowy pozyskiwały firmy budowlane i handlowe. Najtaniej kredyt otrzymywały przedsiębiorstwa bardzo duŝe, zatrudniające co najmniej osób, firmy wytwarzające i zaopatrujące w energię. 48

49 Długoterminowy kredyt bankowy zdroŝał tylko dla przedsiębiorstw budowlanych, usługowych i nie inwestujących. Najtańszy kredyt długoterminowy pozyskiwały firmy energetyczne, handlowe, przedsiębiorstwa publiczne oraz duŝe podmioty, jest to tendencja utrzymująca się od wielu kwartałów. Największe zmniejszenie oprocentowania kredytów długoterminowych odnotowano wśród firm transportowych i handlowych. Z kolei przedsiębiorstwa najmniejsze (zatrudniające do pracowników), firmy budowlane, oraz przedsiębiorstwa usługowe (w tym z sekcji Pozostała działalność usługowa 7,% i firmy z sekcji Ochrona zdrowia i opieka społeczna 7,%) złotowy kredyt długoterminowy pozyskiwały najdroŝej (Tab. 3). W V kw. 8 r. przedsiębiorstwa w dobrej i bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej kredyt krótkoterminowy pozyskiwały średnio o 1, pp. taniej niŝ firmy w złej sytuacji ekonomicznej (Rys. 113). PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH W próbie nieznacznie przewaŝają oczekiwania wzrostu ceny kredytu bankowego w perspektywie kwartału nad oczekiwaniami spadku tej ceny (Rys. 8). Odsetek przedsiębiorstw wyraŝających przekonanie o spadku oprocentowania kredytów spadł o 8 pp. w relacji do poprzedniego kwartału (Rys. 114) prog. spadku oproc. kred. (lewa oś) 8 9 prog. wzrostu oproc. kred. (lewa oś) średnie oproc. krótkoterm. kred. PLN Rys. 8 Prognozy zmian oprocentowania kredytów oraz średnie oprocentowanie złotowego kredytu krótkoterminowego średnie długoterm. oproc. kredytów PLN prognoza stóp długoterm. prognoza długoterm. +odch.std. prognoza długoterm. -odch.std V V V V V V V V V V V średnie min oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. krótkoterm. kred. dewiz. Rys. 9 Oprocentowanie długoterminowych kredytów złotowych. Do V kw 6 oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych. Od kw 7 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania długoterminowych kredytów złotowych. Prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu długoterminowego +/-odch. std.) Rys. 1 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. Od kw 7 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania krótkoterminowych kredytów dewizowych 49

50 V V V V V V V V V V średnie min oproc. długoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. długoterm. kred. dewiz. V V V V V V V V poniŝej pracow powyŝej Rys. 111 Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. Od kw. 7 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania długoterminowych kredytów dewizowych 11,, 9, 8, 7, 6,, 4, V V V V V V poniŝej pracow powyŝej Rys. 113 Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych a wielkość zatrudnienia Rys. 112 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia zmiana oproc. oproc. kredytów krótkotermin. krótkoterm. (r/r w pp) zmiana oproc. oproc. kredytów długotermin. długoterm. (r/r w pp) Budownictwo 7,29,17 7,74,27 Górnictwo i kopalnictwo 6,31,47 6,2 -,21 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 6,62 -,41 6,6-1,1 Pozostałe 7,3,2 6,76,17 Przetwórstwo przemysłowe 6, -,18 6,36 -,9 Transport 6,2 -,73 6,29-1, Wytwarz. i zaopatr. w energie,3 -,46, -,2 importer 6,28 -,3 6,29 -,27 nieimporter 7,3 -,9 6,4 -,33 inwestor 6,34 -,27 6,18 -,31 nieinwestor 7,12 -,11 6,99,1 eksporter 6,31 -,38 6,27 -,41 nieeksporter 6,98 -,9 6,9 -,7 prywatny 6,64 -,18 6,4 -,17 publiczny 6,18 -,4,47 -,81 Tab. 3 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w kw. 9 r. % 8% 6% 4% 24,18,, 1 4,6,9 6,6 1 7,,6 26,226,6 37,3 31, 4 8,9 48,6,7 49, 4 4, 3 1,3 64,2 7, 7,9 71,6 62,2 62,2 6 7, 7 7,7 62,261, 28,743, 4 4,9 42,844,246, 42, 7 % 42,1 31,4 34, 27, 21, 22,2 26,9 26, 13,7 1 4, 8 8,7 11,612,4 6,2 % 4, 4 3,1 1,9 1, 3, V V V V obniŝka stóp proc. brak zm ian wzrost stóp proc V V V V V V V dobra lub bardzo dobra słaba zła sytuacja Rys. 114 Oczekiwane przez kredytobiorców zmiany oprocentowania kredytów w perspektywie kwartału Rys. 1 Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych w zaleŝności od sytuacji ekonomicznej podmiotu

51 Płynnośśćć ffiinanssowa prrzzeedssiięębiiorrssttw W kw. 9 r. płynność finansowa respondentów uległa lekkiemu pogorszeniu wobec poprzedniego kwartału. Widoczny jest lekki spadek odsetka przedsiębiorstw terminowo obsługujących zobowiązania kredytowe oraz handlowe. Średni okres płatności zobowiązań pozabankowych wyniósł 38,6 dnia, a ściągania naleŝności 43 dni. W kw. 9 r. spadł odsetek przedsiębiorstw posiadających środki pienięŝne przekraczające ich bieŝące potrzeby. OCENY PŁYNNOŚC W kw. 9 r. odsetek przedsiębiorstw, które nie miały problemu z płynnością finansową, spadł lekko poniŝej poziomu z poprzedniego kwartału. (Rys. 116). Tym samym wzrósł odsetek przedsiębiorstw informujących o braku wystarczającej płynności o,8 pp kw/kw lub zatorach płatniczych jako barierze w prowadzeniu działalności o 2,1 pp w relacji do poprzedniego kwartału (Rys. 1, Rys. 121) V V V V V V Rys. 116 Udział przedsiębiorstw nie zgłaszających problemów z utrzymaniem płynności finansowej OCENY PŁYNNOŚC ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W kw. 9 r. problemy z utrzymaniem płynności najrzadziej zgłaszały przedsiębiorstwa wytwarzające i zaopatrujące w energię oraz firmy usługowe. Najczęściej o posiadaniu zbyt niskiego poziomu płynności informowały firmy przemysłowe i handlowe. Tylko w sekcjach Transport oraz Górnictwo i kopalnictwo odnotowano wzrost odsetka firm bez problemów z płynnością (Rys. 123). Znacząco zmniejszył się udział wyspecjalizowanych eksporterów posiadających wystarczającą płynność obecnie odsetek płynnych jest poniŝej 6% klasy. Wyraźnie lepiej wygląda sytuacja nieeksporterów lub podmiotów z niewielkim udziałem eksportu tu ponad 7% firm nie odnotowuje braku płynności (Rys. 12). Odsetek przedsiębiorstw, którym płynność poprawiła się wzrósł wśród przedsiębiorstw największych, zatrudniających powyŝej osób i wśród firm najmniejszych, o zatrudnieniu nie przekraczającym osób. (Rys Rys. 126). 1

52 ŚRODK PENĘśNE PRZEDSĘBORSTW W kw. 9 r. odnotowano niewielki spadek (o 1 pp. kw/kw) odsetka przedsiębiorstw utrzymujących środki pienięŝne przekraczające ich bieŝące potrzeby. Udział przedsiębiorstw utrzymujących nadmierne względem bieŝących potrzeb środki pienięŝne spadł poniŝej % (por. Rys. 117). 13,6 11,9 12,6 11,9 11,3,9,3 9,7 27,6 26, 27,8 26,9 26,7 26, 28,6 28, 8,8 61, 9,7 61,1 61,9 63,1 61,2 62,3 '7 V '8 V '9 środki pienięŝne wyraźnie przekraczające bieŝące potrzeby środki pienięŝne nieznacznie przekraczające bieŝące potrzeby środki pienieŝne wykorzystywane na bieŝące potrzeby % Rys. 117 Rozkład posiadanych środków pienięŝnych w badanej próbie 8% 6% 4% % % ŚRODK PENĘśNE PRZEDSĘBORSTW ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W kw. 9 r. około 37-38% kaŝdej klasy pod względem zatrudnienia utrzymywało środki pienięŝne przekraczające bieŝące potrzeby - Rys Utrzymała się wyraźna róŝnica między kredytobiorcami i firmami nie korzystającymi z kredytów bankowych - przedsiębiorstwa finansujące się kredytem bankowym, podobnie jak w poprzednich kwartałach, rzadziej deklarują (28% tej grupy), Ŝe posiadane przez nich środki są wyŝsze niŝ wynika to z bieŝących potrzeb firmy; w klasie firm bez kredytu takich przedsiębiorstw jest więcej ok. 4%. OBSŁUGA ZADŁUśENA KREDYTOWEGO Odsetek przedsiębiorstw terminowo wywiązujących się ze swoich zobowiązań bankowych pozostaje na bardzo wysokim poziomie (Rys. 118). W kw. 9 r. około 91% badanych przedsiębiorstw twierdziło, Ŝe nie ma problemów z terminową spłatą swoich zobowiązań kredytowych (spadek o 1,2 pp. w ujęciu kw/kw i spadek o 2,1 pp. w ujęciu r/r) - Rys '99 ' '1 '2 '3 '4 ' '6 '7 '8 '9 udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłuŝenia kredytowego trend _ARMA X11 Rys. 118 Udział podmiotów regulujących zadłuŝenie kredytowe zgodnie z umową OBSŁUGA ZADŁUśENA KREDYTOWEGO ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W kw. 9 r. nieznaczne pogorszenie obsługi zobowiązań kredytowych widać wśród przedsiębiorstw budowlanych i przemysłowych. Poprawę odnotowano zaś w klasie przedsiębiorstw transportowych (odsetek terminowo regulujących zobowiązania kredytowe wzrósł o 2 pp. kw/kw). Znacznemu pogorszeniu uległa zdolność do obsługi zobowiązań kredytowych wśród wyspecjalizowanych eksporterów (86% klasy terminowo spłaca swoje zobowiązania kredytowe). Widocznemu pogorszeniu ulega równieŝ sytuacja firm z kapitałem krajowym - w przeciągu czterech kwartałów odsetek terminowo regulujących zobowiązania kredytowe spadł o, pp. WciąŜ bardzo wysoki odsetek podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego terminowo reguluje zobowiązania kredytowe (ponad 9% klasy), aczkolwiek i tu widoczne jest lekkie pogorszenie sytuacji (Rys. 131). 2

53 Poprawę obsługi zadłuŝenia kredytowego widać wśród przedsiębiorstw duŝych, zatrudniających ponad osób (Rys. 132). OBSŁUGA ZADŁUśENA POZAKREDYTOWEGO 4 W kw. 9 r. spadł w relacji do poprzedniego kwartału odsetek przedsiębiorstw terminowo obsługujących zobowiązania pozabankowe. Obecnie około 63% badanych firm twierdzi, Ŝe nie ma problemów z obsługą zobowiązań handlowych (wskaźnik obsługi spadł o 1,6 pp kw/kw i o 7, pp r/r) - (Rys. 119, Rys. 128) ' '1 '2 '3 '4 ' '6 '7 '8 '9 saldo odsetka (terminowo-nieterm inowo regul. zobow. pozab. ) (lhs) trend salda ARMA X11 (lhs) nieterm in. regulow anie zobow iązań (k w/k w w pp) - Rys. 119 Wskaźnik obsługi zadłuŝenia pozabankowego (saldo odpowiedzi: terminowa obsługa nieterminowa obsługa) OBSŁUGA ZADŁUśENA POZAKREDYTOWEGO ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W kw. 9 r. terminowość regulowania zobowiązań pozabankowych w większości analizowanych klas uległa pogorszeniu (Rys. 134, Rys. 136). NajwyŜszy odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących swoje zobowiązania pozabankowe odnotowano wśród przedsiębiorstw energetycznych, a takŝe wśród przedsiębiorstw największych (zatrudniające co najmniej osób). Zdecydowanie lepsza sytuacja jest wśród niewyspecjalizowanych eksporterów (ponad 84% klasy nie deklaruje posiadania problemów) niŝ wśród firm z duŝym udziałem eksportu (około 72% klasy terminowo reguluje zobowiązania pozabankowe). Najwięcej problemów z obsługą tych zobowiązań posiadają podmioty krajowe, przetwórstwo przemysłowe i firmy handlowe (w tych klasach tylko około 6% firm wywiązuje się z zobowiązań handlowych w terminie). Wskaźnik obsługi zadłuŝenia pozabankowego poprawił się wśród firm budowlanych, transportowych, a takŝe w sekcji Górnictwo i kopalnictwo. Największe pogorszenie widoczne jest wśród przedsiębiorstw handlowych. (por Rys. 134, Rys. 13) Tab. 4 Rozkład realizacji płatności z tytułu naleŝności i zobowiązań percentyle ściągania naleŝności (w dniach) płatności zobowiązań (w dniach) 2 14 (mediana) średnia 43, 38,6 W kw. 9 r. wśród badanych przedsiębiorstw średni okres płatności zobowiązań wyniósł 38,6 dnia (wydłuŝył się o 1,6 dnia względem poprzedniego kwartału), a okres ściągania naleŝności - 43, dnia (wydłuŝył się o 1, dnia kw/kw). W przypadku połowy próby zarówno spłata zobowiązań, jak i spływ naleŝności następuje w ciągu 3 dni (Tab. 4). Niecałe 4% badanych przedsiębiorstw poinformowało, Ŝe wydłuŝyło okres płacenia zobowiązań, a 2,4% podmiotów powiedziało, Ŝe wydłuŝeniu uległ czas ściągania naleŝności. 3

54 % 9% 8% 7% 6% % 4% 3% 2% % % 18% 16% 14% 12% % 8% 6% 4% 2% Rys. 1 Problemy z płynnością jako bariera w prowadzeniu działalności gospodarczej sporadyczne brak problemy z problemów płynnością często s ta n ró Ŝ n ic a k w \ kw ró Ŝn i ca r\r s ta n ró Ŝ n ic a k w \ kw ró Ŝn i ca r\r s ta n ró Ŝ n ic ak w \ kw ró Ŝn i ca r\r -,8-4,7 -,3 7,2 2,3 3,8 9, 1,1, Rys. 122 Występowanie problemów z płynnością w kwartale oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku V V V V V V prywatny publiczny inwestor nieinwestor Rys. 124 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów Rys. 121 Problemy z występowaniem zatorów płatniczych jako bariera w prowadzeniu działalności gospodarczej V V V V V V 3 4 Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo 9 Handel Pozostale Przetwórstwo przemysł. Transport Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 123 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sekcji PKD V V V V V V niewyspecjalizowany eksporter 7 8 wyspecjalizowany eksporter podmiot krajowy podm. z udziałem kapitału zagranicznego Rys. 12 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem i wśród przedsiębiorstw sklasyfikowanych według udziału kapitału zagranicznego 4

55 V V V V V V poniŝej pracow powyŝej 1999 Rys. 126 Udział procentowy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością a wielkość zatrudnienia kw 8 V kw 8 kw poniŝej powyŝej poniŝej powyŝej poniŝej powyŝej 2, 63,1 69,4 64, 7,4 62,8 61, 63,7 6, 6,6 63,4 61,8 62,3 61,7 63,3 36, 31, 24,3 23,2 24,3 3,6 22,3 31, 17,2 2,3 29, 24, 29,8 21,4 2,4 12,8,4 12, 13, 8, 14, 17,2 8, 11,2 8,8 13,2,3 % % 4% 6% 8% % środki pienieŝne w całości pokrywają bieŝące potrzeby środki pienięŝne nieznacznie przekraczają bieŝące potrzeby posiadane środki wyraźnie przekraczają bieŝące potrzeby Rys. 127 Środki pienięŝne posiadane przez przedsiębiorstwa sklasyfikowane wg zatrudnienia terminowa obsługa problemy z obsługą zobowiązań zobowiązań 91, 7 udz iał 63, 4-1,2 z mianak w/k w -,8-2,1 zm ianar/r -3,6 8, 3 udz iał 36, 6 1, 2 zmiana kw/kw, 8 2, 1 zm iana r/r 3, k redy tow yc h pozabankow yc h V V V V V V V Górnictwo i kopalnictwo Pozostale Przetwórstwo przemysł. Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 128 Obsługa zadłuŝenia kredytowego i pozabankowego w próbie, wraz ze zmianą w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku Rys. 129 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe V V V V V V V Budownictwo Handel Transport 8 83 '4 V ' V '6 V '7 niewyspecjalizowany eksporter V '8 V '9 wyspecjalizowany eksporter podm. z udziałem kapitału zagranicznego podmiot krajowy Rys. 13 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe Rys. 131 Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe V V V V V V poniŝej pracow powyŝej V V V V V V V prywatny publiczny inwestor nieinwestor Rys. 132 Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe a wielkość zatrudnienia Rys. 133 Udział podmiotów wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe

56 V V V V V V V V Górnictwo i kopalnictwo Pozostale usługi Przetwórstwo przemysł. Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 134 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD V V V V V V V poniŝej pracow powyŝej 1999 Rys. 136 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasach wielkości zatrudnienia V V V V V V V V Budownictwo Handel Transport Rys. 13 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD '4 V ' V '6 V '7 V '8 V '9 niewyspecjalizowany eksporter wyspecjalizowany eksporter podmiot krajowy podm. z udziałem kapitału zagranicznego Rys. 137 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych 6

57 Ceeny ii marrŝŝee Oczekiwania inflacyjne uległy niewielkiemu osłabieniu - ankietowane przedsiębiorstwa przewidują niewielki spadek inflacji w ciągu najbliŝszego roku - więcej firm prognozuje spadek dynamiki cen towarów i usług niŝ jej wzrost. W kw. 9 r. niewielkiemu osłabieniu w stosunku do poprzedniego kwartału uległy takŝe oczekiwania wzrostu cen surowców i materiałów oraz cen produktów i usług oferowanych przez ankietowane przedsiębiorstwa. W kw. 9 r. wzrostu dynamiki cen moŝna oczekiwać w usługach, zwłaszcza w handlu. W przemyśle przetwórczym dynamika cen spada do niskiego poziomu. Budownictwo drugi kwartał z rzędu planuje obniŝać ceny. Częściej będą podnosić ceny przedsiębiorstwa, które oczekują poprawy sytuacji i powrotu dobrej koniunktury w 9 r. niŝ firmy, które z mniejszym optymizmem oceniają przyszłość. W kw. 9 r. odnotowano wyraźny spadek marŝ na sprzedaŝy krajowej. Najczęściej wymienianą przyczyną tego spadku był spadek produkcji i wynikający z niego wzrost kosztów stałych. Na skutek deprecjacji złotego wyraźnie poprawiły się marŝe na sprzedaŝy zagranicznej. Poprawa objęła głównie Przetwórstwo przemysłowe. PROGNOZY CEN SUROWCÓW MATERAŁÓW ORAZ CEN WYROBÓW WŁASNYCH W kw. 9 r. przedsiębiorstwa oczekują niewielkiego spadku dynamiki cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji w relacji do ubiegłego kwartału oraz poziomu sprzed roku. Oczekiwania kształtują się na poziomie 2,2% (o,1 pp. mniej w kw. i o,9 pp. mniej niŝ co rok wcześniej - dane po korekcie sezonowej - por. Rys. 138). Przedsiębiorstwa przewidują równieŝ niewielki spadek dynamiki cen własnych. Planowane na kw. br. podwyŝki cen wyrobów i usług 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,, 1999 kw kw 3 kw 1 kw 3 1 kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 oczekiwania kw. wzrostu cen mat i sur (średnia) dane odsezonowane Rys. 138 Kwartalne prognozy wzrostu cen surowców i materiałów wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa (średnia) wyniosą średnio,9%, tj. o,3 pp. mniej niŝ w poprzednim kwartale i o 1,4 pp. mniej niŝ rok wcześniej (dane po korekcie sezonowej, por. Rys. 139.). W kw. 9 r. podwyŝki cen wyrobów i usług planuje ok. 39% respondentów, po uwzględnieniu sezonowości odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać podwyŝek piąty kwartał z rzędu spada (o,2 pp. w relacji z rekordowym kw. 8 r. - por. Rys. 14) 16. Wskaźnik in- 8 kw 1 8 kw 3 9 kw 1 16 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach -% w róŝnych kwartałach). 7

58 formujący o zasięgu podwyŝek (WPC 17 ) takŝe spada kolejny raz - w relacji do poprzedniego kwartału zmniejszył się z 28,7% do 24,2%, a w relacji rocznej spadł o 29,9 pp. por. Rys , 2, ceny wyrobów_średnia dane odsezonowane 7 6 % firm dane odsezonowane 2, 6 1, 1, 4, 4 3, 1999 kw kw 3 kw 1 kw 3 1 kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 8 kw 1 8 kw 2 9 kw Rys. 139 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług Rys. 14 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyŝszyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W sekcji Budownictwo drugi kwartał z rzędu spodziewany jest spadek cen. Utrzymuje się tu jednocześnie bardzo niewielki zasięg podwyŝek (wskaźnik informujący o zasięgu podwyŝek (WPC) wyniósł 7,%, rok wcześniej było to 74,1%). W sekcji Przetwórstwo przemysłowe dynamika cen nieco osłabi się w stosunku do pop. kw. i wzrost cen wyniesie średnio,%. Natomiast wskaźnik WPC wyniósł 16,6% i spadł o 4 pp. kw/kw i 3 pp. r/r). Wzrost cen w usługach wyniesie średnio 1,6% kw/kw (2,1% w kw. pop.). Spadek wskaźnika prognoz cen miał miejsce przede wszystkim w sekcji Obsługa nieruchomości (z 2,6% do 1,1%) i w transporcie (gdzie przewidywany jest nawet spadek cen - o,2%). W handlu zasięg podwyŝek cen nadal będzie duŝy (WPC wyniósł 46,9%), wysokość podwyŝek utrzymała się na poziomie z kw. pop. i wyniesie 2,1%. Respondenci prognozujący poprawę sytuacji ekonomicznej w kw. 9 r. planują podwyŝki cen wyrobów częściej i znaczniejsze (średnia planowanych podwyŝek cen wynosi 2,6%, WPC -4,4% ) niŝ firmy obawiające się pogorszenia kondycji (które przewidują wzrost cen jedynie o,1%, a WPC wyniósł tu 4,4%). Przedsiębiorstwa nieeksportujące będą w kw. 9 r. w większym stopniu podnosić ceny niŝ eksporterzy. Zasięg podwyŝek cen jest wyŝszy w firmach, których działalność skierowana jest na rynek krajowy niŝ u eksporterów por. Rys Wskaźnik WPC wynosi tu 28,4% (spadek o 1 pp. kw/kw), podczas gdy dla eksporterów jest to 18%, co oznacza spadek o 4 pp. kw/kw. W kw. 9 r. średni wzrost cen w grupie nieeksporterów wyniesie 1% (spadek o 1,9 pp. kw/kw), podczas gdy eksporterzy prognozują podwyŝki rzędu,7% (wzrost o,2 pp.). Przedsiębiorstwa największe ( i więcej zatrudnionych) zamierzają obniŝać ceny średnia zmiana cen wyniesie -1,% i więcej firm w tej klasie obniŝy ceny niŝ je podniesie (wskaźnik WPC przyjął wartość ujemną -8%). 17 WPC to jest saldo prognoz zmian cen (podwyŝki minus obniŝki) wyrobów i usług 8

59 Ceny będą podnosić w większym stopniu i częściej przedsiębiorstwa będące w słabej kondycji, ale oczekujące poprawy, spodziewające się polepszenia sytuacji jeszcze w 9 r. CZYNNK ODDZAŁUJĄCE NA ZMANY CEN Problem wysokich kosztów działalności (w tym cen surowców, materiałów i paliw) stracił wprawdzie na znaczeniu wśród barier rozwoju przedsiębiorstw 18 w porównaniu do drugiej połowy 8 r., ale wzmocnił się w relacji kw/kw. Prognozy na kw. 9 r. potwierdzają dalsze istnienie wyraźnego wpływ wzrostu cen surowców i materiałów na ceny własne przedsiębiorstw (por. Rys. ). Zmniejsza się jednak przestrzeń firm dla reakcji na spodziewane wzrost cen surowców i rzadziej niŝ poprzednio impuls cenowy zostanie przeniesiony na ceny produktów własnych. W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców i materiałów 9,% respondentów deklaruje przeniesienie wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów, a 3,% przedsiębiorstw pozostawi ceny wyrobów na niezmienionym poziomie (por. Tab. ) w kw. pop. było to odp. 67,9% oraz 24,4%. Zdecydowana większość firm, które nie spodziewają się zmian cen surowców nie zamierza teŝ zmieniać cen własnych wyrobów. Spadek cen surowców będzie w kw. 9 r. częściej przenoszony na ceny własne niŝ wzrost cen, co dotychczas nie miało miejsca - dotąd wzrost cen surowców częściej niŝ ich spadek miał odbicie w cenach producentów. Skala wpływu planowanego wzrostu płac na zmiany cen wyrobów zmniejsza się nadal (por. Rys. 141, Rys. 147). W kw. 9 r. spadł nie tylko udział firm zwiększających płace, ale i odsetek przedsiębiorstw deklarujących, Ŝe wzrost wynagrodzeń ma wpływ na ceny. Zdaniem 9% przedsiębiorstw, które zamierzają w kw. 9 r. podwyŝszyć wynagrodzenia (stanowią one 12% próby) wzrost płac nie wpłynie na zmiany cen, bądź wpływ ten będzie marginalny. Poziom wynagrodzeń wpłynie więc na 9 2,7 7,1 9,2 9,3 V 8 4, V 7 6,1 4,8 6,6, 7 3,3 7 2,3, 18,1 18,7,6 22, 22,9 23,2 2,2 79,8 76,9 79, 7, 72,7 73,8 7,7 68,1 13,4 3, 22,8 31,1 1,3 7,4 34,1 64,3 71,1 % % % 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % tak, wzrost płac główną przyczyną wzrostu cen tak, ale to jedna z przyczyn nie wpłynie (bądź marginalnie) % podnoszących płace Rys. 141 Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w najbliŝszym kwartale zmiany wynagrodzeń będą miały wpływ na ceny produktów i (lub) usług oferowanych przez przedsiębiorstwo? próba ograniczona do przedsiębiorstw, które podniosą płace wielkość podgrupy oznaczona czerwono kształtowanie się cen dwukrotnie rzadziej niŝ w pop. kw. (w % firm, które przewidują podwyŝki wynagrodzeń, poprzednio w %). Wynagrodzenia będą zasadniczą przyczyną spodziewanych podwyŝek cen w 2,7% przedsiębiorstw (czyli,4% całej próby), czyli o 2,6 pp. mniej niŝ poprzednio. stotny wpływ na ceny ma wzrost wynagrodzeń w przedsiębiorstwach usługowych, poza transportem (por. Rys. 14), nie bez znaczenia pozostaje równieŝ w budownictwie. W przemyśle przetwórczym 8,2% przedsiębiorstw podwyŝszających wynagrodzenia podniesie teŝ m. in. wskutek tego ceny, ale nie będzie to główny czynnik wzrostu cen. 18 W odpowiedzi na pyt. otwarte o bariery rozwoju 9

60 STRATEGE CENOWE EKSPORTERÓW W okresie, gdy kurs złotego jest słaby, a opłacalność sprzedaŝy eksportowej wysoka, moŝna oczekiwać, Ŝe wielu eksporterów moŝe próbować poprawiać swoją pozycję konkurencyjną na rynkach zagranicznych poprzez obni- Ŝenie cen na oferowane przez siebie produkty. Rzeczywiście, sytuacja taka ma obecnie miejsce (por. Rys. 142) obniŝkę cen w kw. br. zapowiada % eksporterów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz 22% eksporterów naleŝących do pozostałych sekcji PKD. 2 eksporter - przetw.przem. eksporter - pozost.sekcje nieeksporter - przetw.przem. nieeksporter - pozost.sekcje Rys. 142 Odsetek przedsiębiorstw planujących obniŝyć ceny w ciągu kwartału w wybranych grupach przedsiębiorstw Jeśli przy tym uwzględnimy, Ŝe juŝ w kw. br. duŝa grupa eksporterów (%) planowała redukcję cen, to w połowie br. spadek cen objął by w sumie ok. 3% eksporterów (odsetek ten jest zbliŝony w sekcji Przetwórstwo przemysłowe i w pozostałej grupie firm). Dla porównania, w latach 6- poł.8 r., a więc w okresie gdy kurs złotego aprecjonował, powodując spadek opłacalności sprzedaŝy zagranicznej, natomiast popyt eksportowy był wysoki, odsetek eksporterów, którzy decydowali się na obniŝenie cen oscylował wokół 6%. NaleŜy podkreślić, Ŝe mimo wysokiego odsetka firm obniŝających ceny w ciągu ostatnich dwóch kwartałów poziom marŝ w grupie eksporterów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe wyraźnie rośnie. Zwraca równieŝ uwagę to, Ŝe w ciągu ostatnich dwóch kwartałów równieŝ firmy nie eksportujące często deklarowały zamiar obniŝenia cen (zwłaszcza jeśli chodzi o firmy z sekcji Przetwórstwo przemysłowe). W grupie nieeksporterów z tej sekcji redukcję cen w kw. planuje 24% firm; w pozostałych sekcjach odsetek ten jest niŝszy i wynosi 13%. Sytuacja ta przekłada się na poziom marŝ na sprzedaŝy krajowej, które w ciągu ostatnich dwóch kwartałów znacząco obniŝyły się. OCZEKWANA ZMAN CP Oczekiwania inflacyjne uległy niewielkiemu osłabieniu w stosunku do pop. kw. W kw. 9 r. wzrostu inflacji w ciągu najbliŝszego roku spodziewa się 69% respondentów, podobnie jak w pop. kw. (por. Rys. 143), zaś spadek cen prognozuje prawie 6,9% firm, wobec,8% w pop. kw. O 3 pp. spadł odsetek firm oczekujących wolniejszego niŝ dotychczas wzrostu cen. Wzrasta niepewność przedsiębiorstw co do kształtowania się inflacji co siódma firma nie sprecyzowała odpowiedzi na ten temat. 6

61 9 9 8 V,6 16, 16,9 26,9 23,1 3, 26,3 29,3 28,, 8,1 6,9,8 14,3 12,2 7,2 2, 9, wzrost CP CP bz spadek CP (CP>) ceny bz spadek cen nie wiem Rys. 143 Prognozy rocznych zmian wskaźnika CP w relacji do kwartału poprzedniego Tab. Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w kw. 9 r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach) zmiany cen zmiany cen wyrobów surowców spadek bez zmian wzrost spadek 7, 22, 7, bez zmian 9, 8,6,4 wzrost, 3, 9, kw4 1 kw2 1 kw4 2 kw2 2 kw4 3 kw2 3 kw4 4 kw2 4 kw4 cała próba poprawa sytuacji ekon. pogorszenie bez zmian Rys. 144 Wskaźnik podwyŝek cen netto - róŝnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyŝsze podwyŝki cen wyrobów niŝ cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyŝki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów w całej populacji oraz w podziale wg prognoz zmian sytuacji ekonomicznej kw2 kw4 6 kw2 6 kw4 7 kw2 7 kw4 8 kw2 8 kw4 9 kw2 Przetwórstwo przem. Energetyka Budownictwo Handel; naprawy Transport Pozostale usługi 8,2 12,, 11,1 27,3 11,1 91,8,, 87, 72,7 77,8 12,1 3, 14,9,3,6 11,1 % % % 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % tak, wzrost płac główną przyczyną wzrostu cen tak, ale to jedna z przyczyn nie wpłynie (bądź marginalnie) % podnoszących płace Rys. 14 Rozkład odpowiedzi na pytanie o wpływ płac na ceny w V kw. 8 r. próba ograniczona do przedsiębiorstw, które podniosą płace wielkość podgrupy oznaczona czerwono kw kw kw 4 kw 2 kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 WPC_SA_waŜone zatr WPC_SA 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw 2 Rys. 146 Wskaźnik WPC (saldo prognoz zmian cen wyrobów i usług) 7 6 wzrost płac brak podwyŝek, 4, 3, Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel 4 2, 3 4 kw 4 kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 6 kw 1 6 kw 2 6 kw 3 6 kw 4 7 kw 1 Rys. 147 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług WPC w podziale wg prognoz podwyŝek płac w przedsiębiorstwie 7 kw 2 7 kw 3 7 kw 4 8 kw 1 8 kw 2 8 kw 3 8 kw 4 9 kw 1 9 kw 2 1,, -1, kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 1 kw 1 1 kw 2 1 kw 3 1 kw 4 2 kw 1 2 kw 2 2 kw 3 2 kw 4 3 kw 1 3 kw 2 3 kw 3 3 kw 4 4 kw 1 4 kw 2 4 kw 3 4 kw 4 kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 6 kw 1 6 kw 2 6 kw 3 6 kw 4 7 kw 1 7 kw 2 7 kw 3 7 kw 4 8 kw 1 8 kw 2 8 kw 3 8 kw 4 9 kw 1 9 kw 2 Rys. 148 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w przetwórstwie przemysłowym, w sekcji Handel i naprawy oraz Budownictwo 61

62 6 4 3 eksporter nieeksporter kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw kw kw kw 4 kw 2 kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 spadek cen sur bez zmian wzrost cen kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw 2 Rys. 149 Wskaźnik WPC w podziale na eksporterów i nieeksporterów Rys. Wskaźnik prognoz zmian cen WPC wśród przedsiębiorstw prognozujących wzrost, spadek lub brak zmian cen nabywanych surowców i materiałów 8 7 wzrost sezonowy popytu bz wzrost trwały spadek sezonowy kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 8 kw 1 8 kw 3 9 kw 1 Rys. 1 Wskaźnik WPC a przewidywane zmiany zapotrzebowania na produkty przedsiębiorstwa MARśE NA SPRZEDAśY KRAJOWEJ ZAGRANCZNEJ W kw. 9 r. przedsiębiorstwa poinformowały o dalszym wyraźnym spadku marŝ na sprzedaŝy krajowej (por. Rys. 2). Zachowanie się marŝ było zróŝnicowane w poszczególnych sekcjach PKD (por. Rys. 3). tak, najsilniejszy spadek marŝ odnotowano w budownictwie, gdzie odsetek firm informujących o spadku marŝy w ciągu ostatniego kwartału zwiększył się ponad dwukrotnie - z 21% do 44% (w kw. ub. r. odsetek ten wyniósł 18%). Spadek marŝ odnotowano ponadto w przetwórstwie przemysłowym, handlu i usługach. W energetyce oceny pogorszyły się względem pop. kw., ale wciąŝ przewaŝają tam przedsiębiorstwa, w których marŝe są wyŝsze niŝ przed rokiem. Niewielka poprawa obserwowana była w górnictwie, a takŝe w transporcie. W tej ostatniej grupie sytuacja oceniana jest jednak wciąŝ bardzo słabo w transporcie przewaŝają firmy, w których marŝe są niŝsze niŝ przed rokiem. Dzięki deprecjacji złotego marŝe na sprzedaŝy zagranicznej wyraźnie wzrosły. Wzrost był obserwowany zarówno w grupie firm wyspecjalizowanych w eksporcie (silniejszy), jak i w przedsiębiorstwach z niewielkim udziałem eksportu w przychodach. Poprawę odnotowali głównie eksporterzy z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. W handlu odnotowano dalszy spadek marŝ na sprzedaŝy zagranicznej. W transporcie moŝna mówić o pewnej poprawie, jednak odsetek firm informujących o spadku marŝ pozostaje tam wciąŝ większy niŝ odsetek przedsiębiorstw obserwujących ich wzrost. 62

63 W ocenie ankietowanych przedsiębiorstw za spadek marŝy na rynku krajowym odpowiedzialny jest przede wszystkim spadek popytu (38% wskazań), a ponadto wzrost cen czynników wytwórczych (26% wskazań), zmiany kursu walutowego (16% wskazań), silna konkurencja rynkowa (nieco poniŝej 16%) oraz spadek cen na oferowane produkty (12% wskazań). Wzrost płac, jako czynnik obniŝający marŝe wymieniło niespełna 3% przedsiębiorstw. W przedsiębiorstwach, które zanotowały wzrost marŝ na sprzedaŝy krajowej (17% próby) było to najczęściej wynikiem zwiększenia ceny na produkty własne (46% wskazań), a następnie spadku kosztów, w tym cen surowców i materiałów (17% wskazań), zmian kursu walutowego (16% wskazań) i wzrostu popytu (11% wskazań). Z kolei zaś marŝe eksportowe wzrosły głównie w wyniku korzystnych zmian kursu walutowego (87% wskazań). nne czynniki (w tym podniesienie cen na produkty własne) były wymieniane rzadko. Firmy, które odnotowały spadek marŝ eksportowych najczęściej wyjaśniają to spadkiem popytu (38% wskazań), a ponadto zmianami kursu (22% wskazań), wzrostem cen czynników wytwórczych (21% wskazań), obniŝeniem cen na produkty własne (14% wskazań) oraz kryzysem na rynkach globalnych (13% wskazań) , -27, 1,3-4,1 sprzedaŝ krajowa sprzedaŝ eksportowa -33,3-7,3-18,2 2, -23, , -27,1 eksporterzy niewyspecjalizowani eksporterzy wyspecjalizowani -,4-24,1-22,9 3,9, , ,7-4, -48, Rys. 2 Zmiany marŝ na sprzedaŝy krajowej i zagranicznej (w tabeli zmiany marŝ prezentowane są w postaci wskaźników wyliczonych wg formuły: odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost marŝ minus odsetek przedsiębiorstw deklarujących spadek marŝ) 3 2 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa Obsluga nieruchomosci, wynajem, nauka, uslugi Przetwórstwo przemyslowe Transport, gospodarka magazynowa i lacznosc Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Hotele i restauracje Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie

64 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa Transport, gospodarka magazynowa i lacznosc Przetwórstwo przemyslowe Rys. 3 Zmiany marŝ na sprzedaŝy krajowej (górny rząd) i zagranicznej (dolny rys.) w sekcjach PKD (w tabeli zmiany marŝ prezentowane są w postaci wskaźników wyliczonych wg formuły: odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost marŝ minus odsetek przedsiębiorstw deklarujących spadek marŝ) 64

65 Barriieerry rrozzwojjuu wybrranee prrobl leemy Tab. 6 Bariery rozwoju 19 (w tabeli wyróŝniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) częstotliwość pojawiania się problemów zgłoszonych w: wartości maksymalne w historii badań ankietowych niski popyt kursy walutowe, w tym wahania zła koniunktura, kryzys wzrost cen surowców i materiałów zatory płatnicze, problemy z płynnością duŝa, rosnąca konkurencja trudności w uzyskaniu kredytu niejasne przepisy, zmiany prawa 3, 26,8 21,6 17, 21,2 21,2 9,2 17,2 kw. 6 r. 9,7 18,9 2, 6,4,3 9,8 1,8 7, kw. 6 r. 8,9 16,6 2,8,,3 9,9 1,9 8,6 kw. 6 r. 7, 11,2 1,,1 6,1 8,2 1,1 7, V kw. 6 r.,9,2 1, 9,8,9 9, 1,6 8, kw. 7 r.,3,7,9 9,7 4,9 7,2,9 7,6 kw. 7 r. 4,3,6 1,4,1 4,1,4 1,1 4,8 kw. 7 r.,1,4 1, 9,9 6, 7,1 2,7,7 V kw. 7 r.,8, 1,3 11,3,1 6,9 2,,3 kw. 8 r. 7,8 17,7 1,1 14,7 4,9 6,7 1, 6,1 kw. 8 r. 7,8, 2, 17,,7,7 1,1, kw. 8 r. 13,1 16,6 4, 16,9,1 7,8 1,8 4,3 V kw. 8 r.,8,3 12,9 7,2 7,2 6,2 3,6 4, kw. 9 r. 3, 14,4 11,, 9,4 7,3 6,3 4,9 OPRACOWANE: M.GRADZEWCZ Z.JANKEWCZ P.POPOWSK K.PUCHALSKA KERUJĄCA TEMATEM.TYMOCZKO AKCEPTOWAŁ: Z.śÓŁKEWSK 19 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (równieŝ tych firm, które nie udzieliły Ŝadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 6

66 ANN EEKKSS 1 UWAAGG MMEETTOO DDOOLL OO GG CCZZNNEE 1. Prezentowane opracowanie przedstawia oceny ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw w kw. 9 r. i przewidywania na kw. 9 r. 2. W marcu 9 r. w szybkim monitoringu NBP wzięło udział 888 podmiotów wybranych z terenu całego kraju. Były to przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego, reprezentujące wszystkie sekcje PKD, poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem, oba sektory własności, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duŝe jednostki. 3. Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw duŝych, za którą jednak przemawia silna koncentracja zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych naleŝy traktować z pewną ostroŝnością. 4. W opracowaniu wykorzystano następujące przekroje klasyfikacyjne: wg rodzajów działalności PKD 4 wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od do 249, od 2 do 499, od do 1999 oraz i więcej osób. wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 249 pracujących) i duŝe przedsiębiorstwa (2 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne, dobra zaopatrzeniowe oraz konsumpcyjne (sekcja Przetwórstwo przemysłowe).. Podstawową metodą konstrukcji prezentowanych w raporcie wskaźników jest róŝnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od + do. Ujemne wyniki naleŝy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 6. lekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, naleŝy rozumieć, Ŝe źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 7. Dla oznaczenia wskaźników wyrównanych sezonowo zastosowano skrót SA, pochodzący od ang. wyraŝenia seasonally adjusted. 66

67 ANNEEKKSS 2 FOORRMMUULLAARRZZ BBAADDAANN AA AANN KK EETTOOWEEGGOO 67

68 68

69 69

70 7

71 71