Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw oraz prognoz koniunktury na I kw.

Transkrypt

1 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 1 Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny Biuro Badań Przedsiębiorstw, Gospodarstw Domowych i Rynków Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 9 oraz prognoz koniunktury na I kw. Styczeń

2 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 2 Podstawą opracowania są wyniki Szybkiego Monitoringu NBP, przeprowadzonego w grudniu 9 r. na próbie 859 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki.

3 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 3 Spis treści SYNTEZA 5 1. SYTUACJA EKONOMICZNA 8 BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ 8 PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ 8 OCENY I PROGNOZY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 9 CZY PRZEDSIĘBIORSTWA NAJGORSZE MAJĄ JUŻ ZA SOBĄ? 2. POPYT 12 BARIERA POPYTU 12 PROGNOZY POPYTU I ZAMÓWIEŃ 13 PROGNOZY PRODUKCJI 13 WSKAŹNIKI PROGNOZ POPYTU- ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 14 EKSPORT, IMPORT 16 OCENY I PROGNOZY EKSPORTU KURS WALUTOWY A OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU ZATRUDNIENIE ZMIANY ZATRUDNIENIA IV KW. 9 R.. PROGNOZY ZATRUDNIENIA I KW. R. PROGNOZY ZATRUDNIENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 21 WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZATRUDNIENIE WYNAGRODZENIA 24 PROGNOZY WZROSTU PŁAC 24 WYBRANE CZYNNIKI ZMIAN PŁAC 25 PODWYŻKI PŁAC A WZROST WYDAJNOŚCI PRACY 27 OPTYMALIZACJA KOSZTÓW W IV KW. 9 R 27 PŁACA MINIMALNA INWESTYCJE 29 NOWE INWESTYCJE - PLANY ROCZNE 29 CELE INWESTYCJI W R. 3 NOWE INWESTYCJE - PLANY NA I KW. R. 3 INWESTYCJE W TRAKCIE REALIZACJI 33 WPŁYW SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO NA AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNĄ PRZEDSIĘBIORSTW 34 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI 35 TRUDNOŚCI Z UZYSKANIEM KREDYTU A AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNA ZAPASY PRODUKTÓW GOTOWYCH W PRZEMYŚLE 37 OCENA STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH WYKORZYSTANIE MOCY PRODUKCYJNYCH 4

4 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw KREDYT BANKOWY 42 PROGNOZY ZADŁUŻENIA 42 PROGNOZY ZADŁUŻENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 42 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW 43 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 43. OPROCENTOWANIE KREDYTÓW 44 OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH 44 OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 44 OPROCENTOWANIE KREDYTÓW DEWIZOWYCH 45 PROGNOZA OPROCENTOWANIA KREDYTÓW PŁYNNOŚĆ FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW 46 OCENY PŁYNNOŚCI 46 OCENY PŁYNNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 46 ŚRODKI PIENIĘŻNE PRZEDSIĘBIORSTW 47 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO 47 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 47 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZABANKOWEGO 48 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZABANKOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 48 CZAS REALIZACJI PŁATNOŚCI 49 CZAS REALIZACJI PŁATNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH CENY I MARŻE 5 PROGNOZY CEN SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ CEN WYROBÓW WŁASNYCH 5 PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH 51 CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZMIANY CEN 52 ZMIANY CEN A EKSPORT 53 OCZEKIWANIA ZMIAN CPI 53 MARŻE NA SPRZEDAŻY KRAJOWEJ I ZAGRANICZNEJ 54 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMIANY MARŻ BARIERY ROZWOJU WYBRANE PROBLEMY 56 ANEKS 1 - UWAGI METODOLOGICZNE 57 ANEKS 2 FORMULARZ BADANIA ANKIETOWEGO 58

5 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 5 Synteza W świetle wyników Szybkiego Monitoringu NBP oraz danych statystyki publicznej można sformułować następujące wnioski w obszarze koniunktury gospodarczej Pod koniec 9 r. tempo poprawy sytuacji w sektorze przedsiębiorstw nieco osłabło, przy jednak nieprzerwanie rosnącym optymizmie oczekiwań na r. Powrót na ścieżkę wzrostu utrudnia słaba aktywność inwestycyjna sektora przedsiębiorstw oraz rosnące bezrobocie i niewielka dynamika płac. Obecnie najszybszym tempem poprawy odznacza się przetwórstwo przemysłowe, w tym szczególnie eksporterzy, a więc grupa przedsiębiorstw najbardziej dotknięta przez skutki międzynarodowego kryzysu finansowego. Pomimo stopniowej poprawy, głównym problemem sektora przedsiębiorstw pozostaje zbyt mały popyt, a w dalszej kolejności wahania kursu walutowego oraz silna konkurencja. 1. Trzeci kwartał z rzędu osłabiła się bariera popytu, niemniej trudności ze znalezieniem odbiorcy pozostały największym problemem sektora przedsiębiorstw. Spójne z tym obrazem jest zachowanie się wskaźnika stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Jego wzrost obserwuje się drugi kwartał z rzędu, nadal jednak pozostaje on poniżej swoich przeciętnych wartości. Zmniejszenie bariery popytowej odnotowano w większość sekcji i klas, poza budownictwem i w mniejszym stopniu także poza górnictwem i energetyką, gdzie trudności ze znalezieniem odbiorcy nasiliły się. 2. Kolejny kwartał wyraźnie poprawiły się prognozy i oczekiwania odnośnie popytu, zamówień i produkcji. Wzrost optymizmu zanotowała większość sekcji i klas. Mimo lekkiego pogorszenia optymizmu w zakresie popytu i zamówień, firmy budowlane deklarują dalszy wzrost produkcji. Jest to spójne z utrzymującym się wysokim (wyraźnie ponad wartości przeciętne) stopniem wykorzystania mocy wytwórczych w tej branży. 3. W IV kw. 9 r. odnotowano wzrost aktywności eksportowej sektora przedsiębiorstw wraz ze wzmocnieniem oczekiwań odnośnie dalszej poprawy w I kw. br. Skala eksportu pozostaje jednak wciąż poniżej swoich wartości przeciętnych, a sytuacja eksporterów, mimo wyraźnej poprawy, wciąż jest gorsza niż sytuacja przedsiębiorstw oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. 4. Utrzymała się wysoka opłacalność sprzedaży zagranicznej (zwłaszcza jeśli chodzi o eksport rozliczany w euro). Podobnie, wysoki pozostał również odsetek przedsiębiorstw, które osiągają zyski z eksportu. Większość eksporterów, co prawda, zanotowała spadek poziomu marż eksportowych, a bariera kursu walutowego

6 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 6 powiększyła się, niemniej skala problemów z uzyskaniem pełnej opłacalności ze sprzedaży zagranicznej pozostała znacznie poniżej swoich wartości przeciętnych. 5. Trzeci kwartał z rzędu, choć w mniej widoczny sposób niż trzy miesiące wcześniej, zwiększył się optymizm w zakresie planów zatrudnienia 1. Ankietowani nadal jednak częściej zamierzają zwalniać pracowników niż tworzyć nowe miejsca pracy, choć skala zwolnień ma obecnie znacznie łagodniejszy przebieg niż w okresie spowolnienia w latach 1-2. Niewielkiego wzrostu zatrudnienia można oczekiwać przede wszystkim w przedsiębiorstwach, które przezwyciężyły już trudności będące następstwem kryzysu finansowego. W przedsiębiorstwach, które wciąż zmagają się z problemami, ale też w firmach, które wcale nie odczuły skutków kryzysu, przeważają nadal plany redukcji nad planami zwiększenia liczby etatów. 6. W I kw. br. dynamika płac może ulec dalszemu obniżeniu. Podwyżki planuje mniej przedsiębiorstw niż w analogicznym okresie ub.r., a te firmy, które zdecydują się zwiększać wynagrodzenia informują o mniejszych wzrostach niż obserwowano w ostatnich kilku kwartałach. Pozytywnym sygnałem jest natomiast spadek odsetka przedsiębiorstw zamierzających obniżyć wynagrodzenia pracownikom. 7. Odsetek przedsiębiorstw zamierzających rozpocząć nowe inwestycje w r. jest tylko nieznacznie wyższy niż w 9 r., a przy tym wyraźnie niższy niż w latach 7-8. Nie tylko mniej przedsiębiorstw niż w okresie boomu gospodarczego planuje nowe inwestycje, ale również będą one mniejsze co do skali. Ich celem jest obecnie częściej remont lub wymiana składników majątku niż rozbudowa potencjału wytwórczego firmy. Wynika to z niepewnych w ocenie przedsiębiorstw perspektyw poprawy koniunktury oraz relatywnie niskiego stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Pozytywnym sygnałem jest dalszy spadek liczby rezygnacji z dokończenia realizowanych już projektów. Niską aktywność inwestycyjną obserwuje się zwłaszcza w sektorze MSP, a wśród sekcji - w handlu i budownictwie. 8. Zainteresowanie przedsiębiorstw zwiększaniem zadłużenia wobec banków pozostaje niskie - poniżej swoich średnich wartości z ostatnich 5 lat. Spadek zadłużenia planowany jest w większości sekcji i klas, poza budownictwem, gdzie możliwy jest niewielki wzrost. Większemu popytowi na kredyt w firmach budowlanych towarzyszy wzrost problemów z utrzymaniem odpowiedniego poziomu płynności. 9. W IV kw. ub.r. odnotowano dość wyraźną poprawę dostępności do kredytu, choć nie był to jeszcze poziom obserwowany przed wrześniem 8 r. Łatwiejszy dostęp wynikał z mniejszej liczby odrzuceń wniosków kredytowych z przyczyn niezależnych od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, a więc przyczyn, które w I połowie ub.r., 1 Zatrudnienie podlega wyraźnym sezonowym wahaniom. W I kw. zwykle następuje jego spadek. Podobnie jest w I kw. 9 r.

7 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 7 tj. w okresie nasilenia się zjawisk recesyjnych (i pojawienia się problemów z terminową spłatą zaciągniętych kredytów), stanowiły najważniejszy powód trudności w uzyskaniu finansowania ze środków bankowych.. W IV kw. 9 r. poprawiły się oceny płynności oraz zdolność do terminowej obsługi zobowiązań wobec dostawców, przy stabilizującym się na poziomie 9% odsetku kredytobiorców spłacających zgodnie z umową zobowiązania wobec banków. Problemy z utrzymaniem płynności i niewystarczające środki pieniężne zgłasza obecnie ok. 3% przedsiębiorstw w próbie, tj. dwukrotnie mniej niż w poprzedniej fazie spowolnienia w latach 1-2. Tym samym w sektorze przedsiębiorstw utrzymała się relatywnie wysoka zdolność do samofinansowania, a środki własne pozostały najczęściej wykorzystywanym źródłem finansowania inwestycji. 11. W IV kw. 9 r. nadal więcej przedsiębiorstw obniżało ceny niż je podnosiło, choć przewaga ta nieco zmniejszyła się względem poprzedniego kwartału. Prognozy sugerują dalszy wzrost odsetka firm zwiększających ceny własne. Większe podwyżki zamierza zarówno przetwórstwo przemysłowe, jak i budownictwo. Odmiennie, w handlu wskaźnik planowanych podwyżek cen obniżył się względem poprzedniego kwartału. 12. Pod koniec 9 r., podobnie jak w III kw. tego roku, połowa przedsiębiorstw przeprowadziła działania mające na celu redukcję kosztów. Było to związane z malejącymi marżami i próbą przeciwdziałania ich dalszemu spadkowi. W krótkim okresie działania ta jednak nie przynoszą zamierzonych efektów. Większe znaczenie (i natychmiastowy efekt) z punktu widzenia uzyskania przez przedsiębiorstwo wzrostu marży mają podobnie jak w poprzednim kwartale podwyżki cen.

8 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Sytuacja ekonomiczna W IV kw. 9 r. przedsiębiorstwa oceniły swoją sytuację podobnie jak trzy miesiące wcześniej. Jednocześnie zanotowano dalszy wzrost optymizmu prognoz na I kw. br., czemu sprzyjały lepsze perspektywy sprzedaży. Tempo wychodzenia z kryzysu nie jest wysokie i różni się w poszczególnych klasach przedsiębiorstw. Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej wskaźnik zmiana r/r trend wskaźnika Rys. 1 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE (wskaźnik (różnica sald): odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) % 8% 6% 4% % %,2 5,9 6,4 8,1 9,9 63,3 62,4 62,7 64,9 63, 19,8 22,5 24,4 21,1,9 4,9 7,5 5,6 4,9 5,2 4Q8 1Q9 2Q9 3Q9 4Q9 bardzo dobra dobra słaba zła bardzo zła Rys. 2 Oceny sytuacji ekonomicznej struktura próby w % Prognozy sytuacji ekonomicznej zmiana r/r wskaźnik SA Rys. 3 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw WPSE wskaźnik (różnica sald): odsetek firm oczekujących poprawy minus odsetek firm oczekujących pogorszenia po usunięciu wahań sezonowych W IV kw. 9 r. wyhamował rosnący w ciągu ostatnich sześciu miesięcy optymizm w ocenach sytuacji bieżącej sektora przedsiębiorstw. Wskaźnik sytuacji ekonomicznej BOSE 2 utrzymał się na zbliżonym poziomie co w III kw., i w efekcie, był nieznacznie niższy niż w analogicznym okresie ub.r. Za bardzo dobrą lub przynajmniej dobrą swoją sytuację uznało nieco poniżej 73% firm, wobec 73,5% w IV kw. 8 r. Tak jak w poprzednim kwartale najczęściej wymienianym źródłem trudności pozostawał niski popyt. Jednak w większości klas i branż również w obszarze popytu zauważalna była poprawa sytuacji. Inne napotykane obecnie przez ankietowanych problemy to przede wszystkim wahający się i nieprzewidywalny kurs złotego względem walut obcych oraz w mniejszym stopniu wysoka konkurencja rynkowa oraz zatory płatnicze. Ankietowani oczekują dalszej poprawy sytuacji w I kw. br. Wskaźnik prognoz sytuacji WPSE 3 po korekcie sezonowej wzrósł o 6 pp. względem poprzedniego kwartału i o ponad 18 pp. w porównaniu do analogicznego okresu ub.r. (por. Rys. 3). Poprawy sytuacji w I kw. oczekuje,5% przedsiębiorstw, zaś pogorszenia spodziewa się niespełna % firm. Pozytywne sygnały zanotowano w większości analizowanych klas, poza transportem oraz największymi firmami (powyżej 1999 pracowników). 2 Wskaźnik BOSE stanowi różnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji 3 Wskaźnik WPSE stanowi różnicę sald odsetka firm oczekujących poprawy sytuacji oraz odsetka firm oczekujących pogorszenia sytuacji

9 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 9 Oceny i prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel Rys. 4 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE w sekcji Przetwórstwo przemysłowe, Budownictwo oraz Handel górnictwo i kopalnictwo energetyka transport usługi pozostałe cała próba Rys. 5 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE w górnictwie, energetyce, transporcie i pozostałych usługach nieeksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy wyspecjal. (prz.przem.) Rys. 6 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE w sekcji Przetwórstwo przemysłowe w podziale na nieeksporterów oraz eksporterów, w tym wyspecjalizowanych Ocena sytuacji była zróżnicowana w obrębie poszczególnych sekcji i klas. W przetwórstwie przemysłowym, handlu oraz transporcie utrzymały się słabe oceny kondycji ekonomicznej. Wciąż najlepiej swoją sytuację oceniała energetyka, górnictwo, pozostałe usługi oraz budownictwo. Różnice wystąpiły również co do kierunku zmian w poszczególnych sekcjach. Poprawę zanotowały w IV kw. firmy przetwórcze, transport oraz usługi, w pozostałych sekcjach miało miejsce pogorszenie sytuacji. Po dwóch kwartałach poprawy o niewielkim pogorszeniu swojej kondycji poinformowało budownictwo. Firmy budowlane, mimo wciąż dobrych ocen (powyżej długoletniej średniej) i utrzymania wysokiego stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, odnotowują nasilanie się problemów, w tym wzrost bariery popytowej oraz konkurencji rynkowej. Sektor budowlany zgłasza obecnie największe problemy z popytem na tle pozostałych sekcji PKD 4. Trzeci kwartał z rzędu poprawiła się kondycja firm przetwórczych (sekcji, która odczuła głęboki spadek koniunktury w okresie nasilenia się kryzysu finansowego). Poprawę zanotowali głównie eksporterzy, natomiast przedsiębiorstwa przetwórcze nie eksportujące oceniły swoją kondycję gorzej niż w III kw. 9 r. Mimo poprawy eksporterzy nadal znajdują się w gorszej kondycji niż nieeksporterzy. Po raz pierwszy od 8 r. sytuacja poprawiła się w przedsiębiorstwach oferujących dobra inwestycyjne, co wynikało m.in. ze zmniejszenia się bariery popytowej w tej grupie. Poprawę zanotowały również firmy oferujące dobra zaopatrzeniowe, natomiast pogorszenie sytuacji nastąpiło w firmach produkujących dobra energetyczne oraz konsumpcyjne. Kryzys finansowy nie był zbyt silnie odczuwalny w obu ostatnich grupach, m.in. ze względu na niski udział eksportu (poza firmami oferującymi dobra 4 Por. rozdział Popyt

10 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. konsumpcyjne trwałe). Ta sytuacja wydaje się jednak teraz ulegać odwróceniu. Przedsiębiorstwa oferujące dobra zaopatrzeniowe, a więc dobra zakupywane i wykorzystywane przez inne przedsiębiorstwa, a także eksporterzy zaczynają deklarować poprawę sytuacji, co wynika z lepszej koniunktury międzynarodowej i spadku niepewności w ocenach przyszłości w sektorze przedsiębiorstw. Natomiast przedsiębiorstwa zależne od popytu konsumenckiego, jak też firmy produkujące na kraj zaczynają powoli odczuwać problemy, spowodowane przez wzrost stopy bezrobocia, spadek dynamiki płac oraz niską aktywność inwestycyjną krajowych przedsiębiorstw. Czy przedsiębiorstwa najgorsze mają już za sobą? Po raz drugi z rzędu przedsiębiorstwom zadano o 2,9 pp. E; 35,4 D; 13, o 3 pp. o,9 pp. A; 9,7 B; 17,1 C; 24,8 o 1,8 pp. o 2,6 pp. A B C D E pytanie, czy wciąż odczuwają skutki międzynarodowego kryzysu finansowego. Wyniki nie różniły się zasadniczo od tych sprzed trzech miesięcy. Tempo wychodzenia z kryzysu nie jest zatem duże, a dodatkowo hamują je przedsiębiorstwa dopiero odczuwające trudności. Rys. 7 Jak przedsiębiorstwa oceniają swoją obecną sytuację stan w IV kw. 9 r. (zmiany w relacji do III kw.) A firma oczekuje pojawienia się trudności B firma boryka się z trudnościami i nie widać poprawy C boryka się z trudnościami, ale wkrótce się skończą D borykała się z trudnościami, ale ma już je za sobą E firma nie ma i nie odczuwała trudności cała próba wytw.i zaop.w en. usługi górnictwo i kopaln. transport budownictwo handel przetwór.przem. prod.energetyczne prod.kons.nietrwałe półprodukty prod.kons.trwałe prod.inwestycyjne nie dotknięci kryzysem nieeksporter eksporter duże MSP 29,9 28, 35,4 4,4 37,8 37,6 26,8 25, 17,9 37,8 26,7 39,3 33,1 przezwyciężyli problemy 57,6 55,6 7, 66,7 58,5 55,5 54,8 5, 6,7 5, 57,4 6,5 61,5 63,5 63,3 8, 51,7 6,7 6,5 63,8 55, Rys. 8 Odsetek firm nie dotkniętych kryzysem (lewy panel) oraz firm, które doświadczyły trudności, ale sobie z nimi już poradziły bądź wkrótce poradzą (prawy panel) wg podstawowych klas Podział wg eksporterów i nieeksporterów dotyczy wyłącznie sekcji Przetwórstwo przemysłowe. Odsetek przedsiębiorstw, które doświadczyły trudności, ale sobie z nimi poradziły lub poradzą wkrótce został policzony z pominięciem grupy firm, które ominął kryzys i recesja W przedsiębiorstwach, które ucierpiały na skutek kryzysu (w sumie 55% próby) większość wciąż boryka się z problemami (42% próby, tj. o,9 pp. więcej niż w poprzednim kwartale). Grupa firm, które przezwyciężyły trudności związane z kryzysem to obecnie 13% próby, o 3 pp. więcej niż 3 miesiące wcześniej. Nieco mniej niż w poprzednim kwartale (o 2,9 pp.), ale wciąż duża grupa firm (ponad 35% próby) poinformowała, że w ogóle nie została dotknięta kryzysem. Oceny różnią się w poszczególnych branżach i klasach. Najsilniej dotknięte skutkami kryzysu pozostaje przetwórstwo przemysłowe, w tym eksporterzy i firmy oferujące dobra inwestycyjne oraz handel. Najmniej przez kryzys ucierpiały: energetyka, górnictwo oraz usługi. Skutki spowolnienia gospodarczego z opóźnieniem zaczynają się pojawiać w budownictwie - odsetek firm budowlanych dotkniętych kryzysem dość widocznie wzrósł w IV kw. ub.r. (jednocześnie wzrosła bariera popytowa). Najszybszym tempem wychodzenia z kryzysu odznaczają się przedsiębiorstwa przetwórcze oferujące trwałe dobra konsumpcyjne, a także

11 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw EU (27 countries) Germany Poland Czech Republic Hungary Slovakia I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rys. 9 Economic sentiment indicator (ESI) w wybranych krajach UE w9 r. źródło: Eurostat 5 transport i duże przedsiębiorstwa. Warto przy tym zauważyć, że o ile pod koniec 8 r. i na początku 9 r. koniunktura gospodarcza Polski uległa relatywnie niewielkiemu pogorszeniu na tle innych krajów UE, to również skala obecnie obserwowanej poprawy jest mniejsza niż wynosi przeciętna dla krajów europejskich, o czym może świadczyć grudniowy wzrost wskaźnika ESI dla UE-27 powyżej wartości wskaźnika ESI dla Polski (patrz Rys. 9). 5

12 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Popyt W IV kw. 9 r. odnotowano dalsze osłabienie bariery popytu. Wartości wskaźników oczekiwanego popytu oraz produkcji na I kw. r. wyraźnie wzrosły, jednak nadal pozostają poniżej poziomów notowanych przed okresem spowolnienia gospodarczego. Wzrosty wskaźników odnotowano w większości analizowanych grup przedsiębiorstw. W związku z poprawą koniunktury na rynkach zagranicznych zwiększa się zapotrzebowanie na polski eksport, co pozytywnie wpływa na nastroje w najbardziej zależnym od sprzedaży zagranicznej przetwórstwie przemysłowym. Opłacalność eksportu pozostała na relatywnie wysokim poziomie. Bariera popytu 32% 28% 24% % 16% 12% 8% 4% % problemy z popytem trend Rys. Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) 35% 31% 27% 23% 19% % 11% 7% 3% nieeksporter eksporter Rys. 11 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) w grupie eksporterów i przedsiębiorstw nieeksportujących W ostatnim badaniu lekko zmniejszył się odsetek podmiotów, które deklarowały, że barierą mogącą zagrozić działalności firmy jest niski popyt na oferowane produkty. Odsetek przedsiębiorstw zgłaszających problem bariery popytu wynosi obecnie %, wobec 21% w III kw. 9 r. Pomimo odnotowanej w ostatnich trzech kwartałach poprawy sytuacji w obszarze popytu wskaźnik bariery popytu wciąż kształtuje się na względnie wysokim poziomie, istotnie wyższym niż wynosi średnia wartość wskaźnika z okresu badania (od 1999 roku). Zmniejszenie bariery popytu odnotowano przede wszystkim w przetwórstwie przemysłowym oraz w transporcie. Natężenie problemu popytu w przedsiębiorstwach zajmujących się handlem oraz naprawami nie zmieniło się względem poprzedniego okresu, wzrosła natomiast bariera popytu w budownictwie. W przetwórstwie przemysłowym odnotowano obniżenie bariery popytu zarówno wśród eksporterów jak i przedsiębiorstw zorientowanych na rynek wewnętrzny. Wzrost problemów ze zbyciem wytwarzanych produktów w budownictwie, górnictwie i energetyce (a więc w sekcjach ukierunkowanych przede wszystkim na rynek krajowy) spowodował jednak nasilenie bariery popytu w grupie nieeksporterów (por. Rys. 11).

13 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 13 Prognozy popytu i zamówień wskaźnik SA trwały komponent wskaźnika Rys. 12 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (saldo odpowiedzi), trwały komponent wskaźnika (saldo odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem wskaźnik SA W ostatnim badaniu zaobserwowano wzrost wskaźnika prognoz popytu (po korekcie sezonowej) na I kw. r. o 7,1 pkt. do poziomu 12,4 pkt. Obecnie wskaźnik ten kształtuje się na najwyższym poziomie od połowy 8 r., nieco powyżej średniej wartości z ostatnich jedenastu lat. Wzrost wartości wskaźnika sugeruje, że przedsiębiorstwa spodziewają się większego zapotrzebowania na oferowane produkty w najbliższym czasie. Jednocześnie niewielki spadek odnotował trwały komponent wskaźnika (z 2,5 pkt. w IV kw. 9 do 1,9 pkt. w I kw. r.), co znaczy, oczekiwana poprawa w obszarze popytu może być nietrwała (por. Rys. 12). Podobnie jak wskaźnik popytu kształtował się indeks nowych zamówień (po korekcie sezonowej), który od roku systematycznie rośnie. Obecna wartość tego wskaźnika (16,9 pkt.) pozostaje jednak nadal poniżej poziomów notowanych przed okresem ostatniego spowolnienia gospodarczego (por. Rys. 13) Rys. 13 Wskaźnik prognoz nowych zamówień (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika Prognozy produkcji wskaźnik SA Rys. 14 Wskaźnik prognoz produkcji (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika Poprawa nastrojów w obszarze popytu wpłynęła na wzrost wskaźnika prognozowanej produkcji. Wskaźnik prognoz produkcji na I kw. r. (indeks po korekcie sezonowej) zwiększył się o 5,8 pkt. względem poprzedniego kwartału i kształtuje się obecnie na poziomie 14,3 pkt. Wzrost indeksu oczekiwanej produkcji sugeruje, że w I kw. r. należy spodziewać się większego wzrostu produkcji dóbr i usług wytwarzanych przez ankietowane przedsiębiorstwa (por. Rys. 14).

14 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 14 Wskaźniki prognoz popytu- analiza w podstawowych przekrojach budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA Rys. Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle, budownictwie oraz handlu budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA Rys. 16 Wskaźniki nowych zamówień (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle, budownictwie oraz handlu przemysł trend przemysł SA 5 Rys. 17 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle W IV kw. 9 r. odnotowano wzrosty wskaźników prognoz popytu oraz produkcji (po korekcie sezonowej) w większości analizowanych podstawowych grup przedsiębiorstw. Wzrost wskaźników prognoz popytu oraz produkcji odnotowano w przetwórstwie przemysłowym. W nieco mniejszym stopniu zwiększył się indeks w handlu i naprawach. Przedsiębiorstwa budowlane, choć spodziewają się nieco mniejszego zapotrzebowania na oferowane produkty, także częściej prognozują wzrost produkcji niż w poprzednim kwartale. Wzrost popytu oraz jednocześnie zwiększenie podaży usług prognozują natomiast podmioty zajmujące się transportem oraz obsługą nieruchomości i wynajmem (por. Rys. - Rys. 18). Większy wzrost wskaźników prognozowanego popytu i produkcji odnotowano wśród przedsiębiorstw eksportujących, niż w grupie podmiotów produkujących wyłącznie na rynek krajowy. Wśród eksporterów wzrostu popytu i produkcji spodziewają się zarówno przedsiębiorstwa sprzedające większość wytworzonych dóbr i usług na rynku wewnętrznym jak i podmioty, dla których głównym rynkiem zbytu jest zagranica (por. Rys. 19-Rys. ). Silny wzrost wskaźnika prognoz produkcji odnotowano wśród producentów dóbr inwestycyjnych, w mniejszym stopniu zwiększył się poziom indeksu dla producentów dóbr konsumpcyjnych (por. Rys. 21). Wzrost wskaźników oczekiwanego popytu oraz produkcji zanotowano zarówno wśród przedsiębiorstw sektora MSP, jak i w grupie przedsiębiorstw dużych. Nadal utrzymuje się niewielkie zróżnicowanie w poziomach wskaźników dla tych grup podmiotów (por. Rys. 22).

15 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA Niewielki spadek odnotowano natomiast w przypadku wytwórców dóbr zaopatrzeniowych. Wartości wskaźników dla tych grup podmiotów są obecnie dodatnie i kształtują się na zbliżonym poziomie. Wzrostu zapotrzebowania na oferowane produkty oczekują w większym stopniu przedsiębiorstwa sektora prywatnego niż publicznego. Obie grupy przedsiębiorstw częściej niż w poprzednim kwartale prognozują natomiast wzrost produkcji. Rys. 18 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w budownictwie oraz handlu i naprawach eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA Rys. 19 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów konsumpcyjne SA zaopatrzeniowe SA inwestycyjne SA MSP trend MSP SA duże trend duże SA Rys. 21 Wskaźniki prognoz produkcji w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne i zaopatrzeniowe (sekcja Przetwórstwo przemysłowe; salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) Rys. 22 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz w grupie podmiotów dużych

16 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 16 Eksport, import Oceny i prognozy eksportu wsk. umów eksp trend wsk. umów eksp. s.a. kurs euro Rys. 23 Wskaźnik umów eksportowych (saldo odpowiedzi), wskaźnik odsezonowany, trend wskaźnika oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 W IV kw. 9 r. odnotowano poprawę oczekiwań analizowanych przedsiębiorstw odnośnie wielkości eksportu, jednak zapotrzebowanie na rodzime produkty ze strony głównych odbiorców polskiego eksportu jest nadal istotnie mniejsze niż w okresie ożywienia gospodarczego. Kurs złotego nie uległ w grudniu 9 r. istotnej zmianie względem września, nie zmieniła się więc konkurencyjność cenowa polskich produktów na obcych rynkach, a opłacalność eksportu, zdaniem ankietowanych podmiotów, nadal pozostaje na wysokim poziomie sr udz eksportu w przych ogółem 4 okr. śr. ruch. (sr udz eksportu w przych ogółem) Rys. 24 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr) (dane w %) Trzeci kwartał z rzędu wzrost odnotował wskaźnik zawartych umów eksportowych (o 2,8 pp.), jego poziom pozostaje jednak ujemny, co sugeruje, że badane przedsiębiorstwa wciąż częściej notowały spadek zamówień eksportowych niż ich wzrost (por. Rys. 23). Jednocześnie wzrósł odsetek eksporterów w próbie, zarówno tych przeznaczających na obce rynki większość swojej produkcji, jak i eksporterów dla których podstawowym rynkiem zbytu jest rynek krajowy. Zwiększył się także średni udział eksportu w przychodach badanych eksporterów i wynosi obecnie 39% (por. Rys. 24) , ,5 3 - WPE WPE sa 2,5 trend kurs euro Poprawiły się oczekiwania odnośnie sprzedaży eksportowej. Wskaźnik prognoz eksportu na I kw. r. odnotował lekki wzrost (do,8 pkt.) i kształtuje się obecnie na najwyższym poziomie od półtora roku, choć nadal poniżej średniej wartości indeksu (notowanego od 1 r.). Wartości indeksu powyżej pkt. sugerują, że badani eksporterzy oczekują wzrostu eksportu (por. Rys. 25). Rys. 25 Wskaźnik prognoz eksportu WPE, oraz rzeczywisty kurs euro Poprawę wskaźnika prognoz eksportu zaobserwowano w 11 spośród 19 poddanych analizie działów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. Jednocześnie wskaźnik prognoz eksportu (indeks po korekcie sezonowej) dla działów przyjął wartości

17 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw ,5 4 3,5 dodatnie. Najwięcej optymizmu w prognozach eksportu zanotowano w działalności wydawniczej oraz produkcji masy włóknistej, papieru. Wyraźny wzrost odnotowano również w produkcji pojazdów samochodowych, branży generującej najwięcej polskiego eksportu. - - wskaźnik nowych umów eksportowych kurs euro Rys. 26 Wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych (saldo odpowiedzi) oraz rzeczywisty kurs euro 3 2,5 Po trzech kwartałach wzrostu wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych odnotował lekki spadek 6. Jego poziom jest obecnie dodatni, jednak podobnie jak w przypadku wskaźnika prognoz eksportu istotnie niższy od średniej wartości wskaźnika notowanego od 1 r. (por. Rys. 26). Import odsetek importerów sredni udział importu (prawa oś) Rys. 27 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś) 25 5 W IV kw. 9 r. odnotowano niewielki wzrost udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach badanych przedsiębiorstw (z 18,5% do 18,8% w IV kw. 9 r.). Jednocześnie zwiększył się odsetek importerów w próbie (o 2,4 pp. do 62,5%) (por. Rys. 27). Wzrosty obu wskaźników powiązane są z obserwowaną poprawą w obszarze eksportu. Udział importu zaopatrzeniowego oraz odsetek importerów wzrosły bowiem przede wszystkim w grupie eksporterów. 6 Wzrost wskaźnika prognoz eksportu i spadek wskaźnika prognoz nowych umów eksportowych może sugerować wzrost sprzedaży eksportowej w ramach dotychczasowych umów eksportowych zawartych przez przedsiębiorstwa.

18 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Kurs walutowy a opłacalność eksportu W IV kw. ub.r. konkurencyjność cenowa polskiego eksportu (szczególnie rozliczanego w euro) utrzymała się na wysokim poziomie. Podobnie jak w poprzednim badaniu średnie kursy graniczne opłacalności eksportu kształtowały się poniżej kursów rzeczywistych dolara oraz euro, a odsetek przedsiębiorstw, dla których eksport nie był opłacalny pozostał na niskim poziomie (szczególnie w przypadku podmiotów rozliczających się w euro). Jednocześnie nieco więcej przedsiębiorstw zadeklarowało, że barierą mogącą w przyszłości zagrozić działalności przedsiębiorstwa jest kurs walutowy, zarówno jego poziom jak i wahania. Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej W grudniu 9 r. polska waluta nie zmieniła istotnie swojej wartości względem euro oraz dolara (nieznacznie się umocniła) w stosunku do września 9 r., a konkurencyjność cenowa polskiego eksportu rozliczanego w euro oraz w dolarze kształtowała się na wysokim poziomie. Nie zmienił się również średni kurs graniczny opłacalności eksportu rozliczanego w euro, a odsetek przedsiębiorstw, dla których kurs rzeczywisty EUR/PLN kształtował się poniżej kursu granicznego pozostał na poziomie zbliżonym do odnotowanego w poprzednim badaniu i wyniósł,5%. Jednocześnie poprawiła się opłacalność eksportu rozlicznego w dolarze. Lekko umocnił się średni kurs graniczny opłacalności eksportu, zmniejszył się również odsetek podmiotów (z 33,6% we wrześniu 9 r. do 22,7% w grudniu), dla których kurs rzeczywisty USD/PLN kształtował się poniżej kursu brzegowego opłacalności eksportu rozliczanego w dolarze (por. Rys. 28, Rys. 29). 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, średnia przedział ufności przedział ufności kurs euro Rys. 28 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, 2,8 2,6 2,4 2,2 2, średnia przedział ufności przedział ufności kurs dolara Rys. 29 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara

19 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 19 Opłacalność eksportu dolar euro Rys. 3 Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs opłacalności eksportu wzrósł powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN oraz EURO/PLN 3 udz. nieopłacalnego eksportu w przych. ze sprzedaży eksp. udz. podmiotów z nieopłacalnym eksportem W IV kw. 9 r. na relatywnie niskim poziomie kształtował się odsetek podmiotów, dla których kurs rzeczywisty euro oraz dolara był niższy od średniego granicznego kursu opłacalności eksportu. Wpłynęło to na zmniejszenie udziału nieopłacalnego eksportu 7 w sprzedaży eksportowej (z 4,7% do 3,7%) oraz jednoczesną redukcję odsetka eksporterów sygnalizujących problem nieopłacalnego eksportu (z,3% w III kw. do 12,2% w IV kw. 9 r.) (por. Rys. 3, Rys. 31). Pomimo że badane przedsiębiorstwa notują poprawę opłacalności eksportu, zwiększył się odsetek podmiotów (z 11,5% do 13,%), które wskazały, że kurs walutowy (zarówno jego poziom, jak i stosunkowo duże w ostatnim okresie wahania) może być barierą działalności przedsiębiorstwa. Kurs walutowy od roku pozostaje drugą najczęściej podawaną przez ankietowane podmioty barierą (po problemach z popytem) Rys. 32. Rys. 31 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (średnia w %) oraz odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie 3% 25% % % % 5% % kurs jako bariera kurs euro Rys. 32 Kurs walutowy jako bariera rozwoju przedsiębiorstwa (lewa oś) oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś) 7 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru.

20 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 4. Zatrudnienie W IV kw. 9 r. odsetek firm redukujących zatrudnienie zmniejszył się kw/kw trzeci raz z rzędu. Również trzeci kwartał z rzędu poprawiły się prognozy zatrudnienia. Nadal jednak przedsiębiorstwa częściej planują ograniczać liczbę pracowników niż ją zwiększać. W większości sekcji i klasyfikacji prognozy zatrudnienia poprawiły się kw/kw (po eliminacji wahań o charakterze sezonowym). Wzrost zatrudnienia przewidywany jest przede wszystkim w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu i produkcji, w podmiotach będących w bardzo dobrej kondycji, w firmach zamierzających rozszerzyć inwestycje oraz w przedsiębiorstwach o rosnącym eksporcie. Zmiany zatrudnienia IV kw. 9 r ,2 3,1 29,8 24,8 31,4 31, 25,5 27,7 32,2 27,6 35,2 29,7 3,3 36,2 35,1 35,2 41,7 42,9 41,8 38,2 37,6 45,6 42,4 48,7 31,7 34, 31,9 33,8 31,5 31,4 35, 33,1 36, 33,8 29,5 37,3 36,9 35,5 34,9 33,2 31,7 31,3 33,7 32,1 27,9 34, 3,7 3,8 38,3 38,3 37,4 39,1 42,9 4,5 33,8 32,3 37,4 35,3 35,7 36,9 29,2 33,2 26, 29,2 31,5 3,8 31,4 24,6 24,8 28,9 22,4,1 % % spadek % 3% 4% bez 5% zmian 6% 7% 8% wzrost 9% % Rys. 33 Zmiany zatrudnienia o co najmniej 1% w ciągu kwartału (dane odsezonowane; próba ograniczona do firm biorących udział w ankiecie w dwu kolejnych badaniach) Nadal utrzymuje się przewaga firm redukujących zatrudnienie nad zwiększającymi zatrudnienie. Jednak odsetek firm zmniejszających zatrudnienie obniża się z kwartału na kwartał (także po pominięciu wahań o charakterze sezonowym). W IV kw. ub.r. zwiększył się również udział przedsiębiorstw zwiększających liczbę pracowników. W relacji rocznej w dalszym ciągu jednak rośnie liczba firm zmniejszających liczbę pracowników i spada udział przedsiębiorstw zwiększających zatrudnienie. W IV kw. blisko 1/3 przedsiębiorstw zmniejszyła zatrudnienie względem poprzedniego roku i co czwarta firma zwiększyła je w tym czasie. Należy jednak pamiętać, że ten spadek jest też efektem statystycznym dopiero pod koniec 8 r. obserwowano spadki zatrudnienia. Prognozy zatrudnienia I kw. r. Trzeci kwartał z rzędu poprawiają się F1 SM NBP_SA prognozy zatrudnienia. Nadal jednak plany redukcji zatrudnienia są częstsze niż wzrostu (13,2% wobec Rys. 34 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ; odsezonowane) a saldo zatrudnienia wg F1 (% firm zwiększających w ciągu roku zatrudnienie minus % zwiększających; zmiany o co najmniej 1%) 6,9%). Wskaźnik prognoz zatrudnienia po korekcie sezonowej wzrósł o 2,3 pp. kw/kw. Jest to skutkiem przede wszystkim wyraźnego zmniejszenia (kw/kw) udziału przedsiębiorstw przewidujących spadek zatrudnienia, ale także niewielkiego wzrostu odsetka firm planujących je zwiększyć. W relacji rocznej wskaźnik zatrudnienia wzrósł o 9,3 pp. r/r, co częściowo wynika z efektu bazy, gdyż I kw. 9 r. był

21 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw wzrost zatrudnienia_sa spadek _SA już okresem wyraźnego osłabienia prognoz zatrudnienia. Wzrost zatrudnienia dotyczy przede wszystkim osób o wyższych kwalifikacjach, natomiast ponad dwukrotnie rzadziej firmy zamierzają zwiększać liczbę pracowników niskokwalifikowanych. Rys. 35 Prognozy zatrudnienia (dane odsezonowane) Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach Wzrost wskaźnika prognoz zatrudnienia (po korekcie sezonowej) trzeci kwartał z rzędu dotyczy prawie wszystkich analizowanych przekrojów klasyfikacyjnych, w większości z nich wskaźnik ten pozostaje jednak ujemny, a więc w dalszym ciągu prognozy spadku zatrudnienia przeważają nad prognozami jego wzrostu. W podziale wg form własności poprawę prognoz - - niepubliczne_sa publiczne_sa zatrudnienia odnotowały zarówno przedsiębiorstwa prywatne (z kapitałem krajowym oraz zagranicznym), jak i publiczne, poza przedsiębiorstwami samorządowymi, które przewidują wzrost zatrudnienia Rys. 36 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg sektorów własności (dane odsezonowane) 3 Prognozy zatrudnienia poprawiły się w większości branż. Wzrost wskaźnika zatrudnienia (odsezonowanego) trzeci kwartał z rzędu następował zarówno w przemyśle oraz w budownictwie, jak i w usługach; jednak dynamika tego wzrostu zmalała Budownictwo_SA Przemysł_SA Usługi_SA Rys. 37 Wskaźnik prognoz zatrudnienia w budownictwie, przemyśle oraz usługach (dane odsezonowane) 5-5 W przemyśle przetwórczym nastąpiła poprawa prognoz, nadal jednak redukcja zatrudnienia jest tu częstsza niż wzrost. W niektórych sekcjach usługowych zaobserwowane zostało niewielkie osłabienie prognoz zatrudnienia w handlu i transporcie (także po pominięciu wahań o charakterze sezonowym). W handlu detalicznym nastąpił jednak wyraźny wzrost wskaźnika zatrudnienia. Także w sekcji Obsługa nieruchomości prognozy zatrudnienia poprawiły się w stosunku do poprzedniego kwartału Handel i naprawy_sa Transport_SA Pozostałe usługi_sa Rys. 38 Wskaźnik prognoz zatrudnienia w handlu, transporcie i pozostałych usługach (dane odsezonowane)

22 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 22 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie Poprawa prognoz zatrudnienia nastąpiła w prawie wzrost produkcji spadek bez zmian Rys. 39 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności sytuacja bdb_sa dość dobra_sa słaba_sa zła_sa Rys. 4 Wskaźnik zatrudnienia a ocena kondycji 4,6 po trudnościach 2,3-8,9 są ale się skończą -11,2-33,3 są i będą -31,7-25,6 nie ma ale będą -22,6 nie było i nie -3,4 będzie, kw1 9 kw Rys. 41 Wskaźnik zatrudnienia a ocena etapu spowolnienia moce-do 75%_SA <75-9%)_SA 9% i więcej_sa Rys. 42 Wskaźnik prognoz zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dane odsezonowane) wszystkich analizowanych grupach przedsiębiorstw. Wzrost zatrudnienia jest przewidywany w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu (zarówno sezonowego, jak i trwałego) oraz produkcji. Wskaźnik prognoz zatrudnienia wzrósł nieznacznie również w firmach, które nie przewidują zmian produkcji (nadal pozostaje on jednak ujemny). Głębokie redukcje zatrudnienia planują nadal firmy przewidujące spadek produkcji oraz przedsiębiorstwa przewidujące zmniejszenie się popytu. W podziale wg oceny sytuacji ekonomicznej wskaźniki zatrudnienia poprawiły się w grupie przedsiębiorstw dość dobrze oceniających swoją kondycję, oczekujących poprawy sytuacji oraz w tych, które oceniają, że problemy, związane ze spowolnieniem gospodarczym, mają już za sobą 8. W grupie przedsiębiorstw w najlepszej sytuacji prognozy osłabiły się, jednak wskaźnik zatrudnienia nadal jest tam najwyższy i od dłuższego czasu utrzymuje dodatnie wartości. Największe spadki zatrudnienia będą miały miejsce w firmach będących w bardzo złej sytuacji, bądź oczekujących jej pogorszenia, a także w przedsiębiorstwach spodziewających się, że trudności związane z spowolnieniem gospodarczym są jeszcze przed nimi. Redukcje zatrudnienia planują nadal firmy, w których wykorzystanie mocy produkcyjnych jest relatywnie niskie. Nawet w klasie przedsiębiorstw, w których notuje się wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych nadal nie ma przewagi firm planujących zwiększyć zatrudnienie. We wszystkich klasach jednak nastąpiła dalsza poprawa odsezonowanego wskaźnika zatrudnienia. Już od 2 lat wskaźnik zatrudnienia w grupie eksporterów utrzymuje się poniżej wartości wskaźnika 8 Warto zauważyć, że pogorszenie prognoz zatrudnienia w I kwartale jest normą, prognozy te mają wyraźnie sezonowy charakter, dlatego pogorszenie wskaźnika (w części klas) w porównaniu z IV kw. 9 r. w rzeczywistości może nie być pogorszeniem, natomiast poprawa wskaźnika (w przedsiębiorstwach, które najgorsze mają lub wkrótce będą miały za sobą) jest mocnym argumentem za poprawą zatrudnienia(nie ma tu możliwości pominięcia wahań sezonowych).

23 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw nieeksporter_sa eksporter_sa w tym: wzrost eksportu_sa dla grupy nieeksporterów (dane odsezonowane). W obu klasach wskaźnik prognoz po korekcie sezonowej wzrósł względem poprzedniego kwartału (odpowiednio o 2,7 i 3,1 pp.) oraz w relacji rocznej (o,1 i 2,4 pp.). Nadal jednak obie grupy przewidują spadek zatrudnienia. Wzrostu zatrudnienia oczekują przedsiębiorstwa, w których eksport wzrośnie w I kw. r. Rys. 43 Wskaźnik zatrudnienia a eksport/brak eksportu oraz w klasie eksporterów o rosnącym eksporcie(dane odsezonowane) inwestor_sa nieinwestor_sa W grupie inwestorów prognozy zatrudnienia poprawiają się, jednak zarówno firmy nieinwestujące, jak i inwestorzy prognozują dalszy spadek zatrudnienia. Wzrost wskaźnika zatrudnienia odnotowany został w przedsiębiorstwach, zamierzających rozszerzyć inwestycje. Zatrudnienie w tych firmach wyraźnie wzrośnie w I kw. r Rys. 44 Wskaźnik prognoz zatrudnienia a inwestycje (dane odsezonowane) W klasyfikacji wg wielkości zatrudnienia prognozy zatrudnienia pozostają bardziej optymistyczne dla MSP niż przedsiębiorstw dużych. Prognozy poprawiły się w każdej z grup poza firmami największymi ( i więcej osób). Nadal jednak w każdej z grup częstsze są prognozy redukcji niż wzrostu zatrudnienia inwestycje bez zmian nieinwestor wzrost inwestycji zakończenie wg planu Rys. 45 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg grup inwestorów MSP_SA duże_sa w tym: i więcej osób_sa Rys. 46 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg klas wielkości zatrudnienia (dane odsezonowane)

24 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Wynagrodzenia W I kw. r. mniejszy odsetek firm planuje podwyżki płac (wskaźnik po korekcie sezonowej). Również średnia wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń będzie na niższym poziomie niż w poprzednim kwartale. Pozytywnym sygnałem są coraz rzadziej zgłaszane redukcje płac. Podwyższać płace będą najczęściej przedsiębiorstwa, które przezwyciężyły już trudności związane ze spowolnieniem gospodarczym. Niższe podwyżki wynagrodzeń zapowiadane są głównie w sektorze publicznym. Poprawiła się relacja pomiędzy wzrostem wynagrodzeń a wzrostem wydajności pracy. Prognozy wzrostu płac W I kw. r. zasięg podwyżek płac zmniejszy odsetek przedsiębiorstw odsetek przedsiębiorstw_'sa się w stosunku do sytuacji sprzed roku. Podwyżki odsetek zatrudnionych_'sa wynagrodzeń planuje 18% przedsiębiorstw (wskaźnik po korekcie sezonowej wynosi 9,6%, tzn. o 5,3 pp. mniej niż w poprzednim kwartale i 6,9 pp. niż rok wcześniej). Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, można oszacować, że podwyżki wynagrodzeń w I kw. r. obejmą 25,4% pracowników (13,3% po odsezonowaniu, a więc o 5,2 pp. mniej niż w poprzednim kw. i o 1,2 pp. mniej niż przed rokiem). W I kw. r. zdecydowanie więcej przedsiębiorstw zamierza podnosić płace niż je zmniejszać, w efekcie podwyżki obejmą wielokrotnie więcej pracowników niż obniżki. Średnia redukcja płac będzie jednak większa niż średnia podwyżka i w związku z tym przeciętne wynagrodzenie wzrośnie w I kw. r. tylko nieznacznie. Zasięg redukcji płac wyraźnie się zmniejsza - obejmą one 2,6% przedsiębiorstw i tylko 1,7% pracowników w próbie 9 (a więc mniej niż w poprzednim kwartale wtedy było to odpowiednio 4,2% i 2,4%) Rys. 47 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyżki wynagrodzeń oraz odsetek pracowników objętych podwyżkami Tab. 1 Częstotliwość prognoz zmian wynagrodzeń oraz ich średnie i mediany % przedsiębiorstw % zatrudnionych średnia średnia ważona* mediana mediana ważona* OGÓŁEM - -,65,68 podwyżki 18, 25,4 5, 3,5 4 3,1 obniżki 2,6 1,7 -,75-13, zmiana płac,6 27,1 3,26 2, *)zatrudnieniem 9 Pytanie o redukcję wynagrodzeń zostało zadane po raz pierwszy w II kw. 9 r.

25 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 25 7, 6,5 6, 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 średnia średnia-ważona mediana-ważona Rys. 48 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (w grupie przedsiębiorstw, które planują podnieść wynagrodzenia) ,5 68,9 prognoz podwyżek 38,3 23,5,7 6, II kw 8 - I kw 9 II kw 9 - I kw 6,7 1,3 1,9,3 1 prognoza Rys. 49 Ile razy planowano podwyżki wynagrodzeń w ciągu kolejnych czterech kwartałów (odsetek firm; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach ankiety) Wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń spada średnia jest na niższym poziomie niż w poprzednim kwartale oraz przed rokiem. Mediana podwyżek w grupie przedsiębiorstw, które je przewidują, kształtuje się na poziomie 4%, (w poprzednim kwartale było to 5%); średnia podwyżka wynagrodzenia wynosi 3,5%, wobec 5,4% w IV kw. 9 r. Częstotliwość deklarowanych podwyżek płac była w ostatnich czterech kwartałach mniejsza niż rok wcześniej - plany podwyższenia wynagrodzeń objęły 31,1% firm wobec 67,5% rok wcześniej. Odsetek przedsiębiorstw, które w ciągu ostatniego roku planowały więcej niż jedną podwyżkę wynagrodzeń był niewielki- rok wcześniej ok. 1/3 firm informowała o wielokrotnych planach wzrostu płac ,4 2,4 3, 4,6 74,1 91,7 85,5 79,2 74,5 86,2 75,5 56,4 46,9 76,7 7,6 64,5 55,1 86, 85,3 75,9 72,3 93,6 91,4 13,4 16,6 18,8 4,5 2,6 3,,7 5,6 5,7,2 9, 7,,4 6,8 17,2 1,5 6,6 5,31,8,7,2 3,7,9 9,3 28,2 8,3 6,2 5,9 6,3 13,5 3,1 12, 2,6 8,5 1,3,,8 17,5,6 21,9 1,1 1,2,8 6,1,4 11,1 12,2,8 19, 3,3 Zmienił się w ciągu roku rozkład planowanych podwyżek wynagrodzeń. Udział płac rosnących o co najmniej 5% zmalał r/r ponad trzykrotnie. W I kw. r. dominują niewielkie podwyżki do 5%. Grupa pracowników, których wynagrodzenia obniżają się maleje systematycznie. % % 4% 6% 8% % obniżka brak podwyżek/zmian_od 9kw2 wzrost do 5% wzrost <5 - %) wzrost % i więcej Rys. 5 Rozkład planowanych zmian wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem; pytanie o obniżki płac pojawiło się po raz pierwszy w ankiecie za II kw. 9 r.) Wybrane czynniki zmian płac We wszystkich analizowanych klasach spadł w relacji do poprzedniego roku udział firm, które zamierzają zwiększyć płace. Najwyraźniejsze ograniczenie planów wzrostu płac nastąpiło w sektorze publicznym. W I kw. r. podwyżki płac nadal obejmować będą zbliżoną część pracowników w sektorze prywatnym oraz w publicznym, najczęstsze będą w firmach z przewagą kapitału zagranicznego oraz w przedsiębiorstwach Skarbu Państwa (w co czwartym przedsiębiorstwie w każdej z tych grup). Nadal najczęściej zwiększać będą płace firmy największe ( i więcej osób).

26 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw ,9, 18,9 21, 25, 23,6 22, 22,5 3,1 29,5 35,3 34,8 sytuacja b. dobra dosyć dobra słaba 43,4 41,9 42,5 53,1 48,9 54, Rys. 51 Planowane podwyżki wynagrodzeń w I kw. a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek podwyższających w klasie w pierwszych kwartałach kolejnych lat) po trudnościach są ale się skończą są i będą nie ma ale będą nie było i nie będzie wzrost płac spadek 7, 13,5 17,1 7,7 22,3 3,8 2,4 4,9, Rys. 52 Planowane zmiany wynagrodzeń a ocena etapu spowolnienia gospodarczego 4 3 BUDOWNICTWO_SA PRZEMYSŁ_SA USŁUGI_SA Rys. 53 Planowane podwyżki wynagrodzeń w sektorach gospodarki Plany wzrostu płac nadal częstsze są w firmach w bardzo dobrej sytuacji, choć i tu zostały one ograniczone w stosunku do lat poprzednich. Najrzadsze są zamiary dokonania podwyżek wynagrodzeń w firmach w słabej kondycji i w tej grupie najbardziej prognozy wynagrodzeń osłabiły się. Podwyżki wynagrodzeń w I kw. r. planuje blisko co trzecie przedsiębiorstwo, które trudności uważa za już pokonane i nieomal co czwarta firma, która nie zanotowała większych trudności ekonomicznych w ostatnich miesiącach i ich nie przewiduje w najbliższym czasie. Obniżki płac są planowane prawie wyłącznie w przedsiębiorstwach, które spodziewają się dalszych trudności, związanych ze spowolnieniem gospodarczym. Zasięg podwyżek wynagrodzeń został ograniczony zarówno w przemyśle, w budownictwie, jak i w handlu. Wzrost płac, charakterystyczny dla I kwartału, jest we wszystkich sekcjach niższy niż w poprzednich latach. Zmniejszanie płac jest coraz rzadziej odnotowywanym zjawiskiem, przewidywane jest ono częściej przez firmy z sektora prywatnego, zwłaszcza przedsiębiorstwa krajowe. wzrost płac spadek płac, Redukcje wynagrodzeń planowane są tym częściej im gorsza jest kondycja firmy, a więc przede wszystkim w przedsiębiorstwach w złej kondycji, w firmach, które nie spodziewają się szybkiej poprawy sytuacji oraz w tych, które przewidują dalsze trwanie obserwowanego spowolnienia. Przedsiębiorstwa, które zmuszone zostały do obniżek cen w IV kw. 9 r. dwukrotnie częściej niż pozostałe firmy będą w I kw. br. zmniejszać wynagrodzenia. Zmniejszanie płac nie zapobiega redukcji 9,9 13,2 76,8 zatrudnienia - połowa przedsiębiorstw redukujących 5, 5, wynagrodzenia pracownikom będzie bowiem ograniczać 8,5 także zatrudnienie, blisko czterokrotnie częściej niż w % % 4% 6% 8% % wzrost zatr. spadek zatr bez zmian pozostałych firmach. Natomiast podmioty, które zamierzają zwiększać płace trzykrotnie częściej informują o jednoczesnym zwiększaniu zatrudnienia. Ponadto przedsiębiorstwa, które poinformowały, że w IV kw. 9 r. dokonały redukcji/optymalizacji kosztów (nie tylko zatrudnienia) dwukrotnie częściej niż pozostałe przewidują w I kw. r. ograniczenie zatrudnienia. bez zmian 4,,5 Rys. 54 Prognozy zmian zatrudnienia a zmiany płac (% przedsiębiorstw)

27 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 27 Podwyżki płac a wzrost wydajności pracy 9 IV 9 III 9 II 9 I 8 IV 8 III 8 II 8 I 7 IV 7 III 23, 26,3 25,1 35,6 33,9 39,3 36,5 35,3 29,6 29,7 51,4 5,2 48, 39,9 49,3 46,7 48,7 48,9 51,8 47, 25,7 23,4 26,9 24,5 16,9 14, 14,8,8 18,6 23, płace wzrosły w większym stopniu niż wydajność wzrost płac był zbliżony do wzrostu wydajności płace rosły wolniej niż wydajność Rys. 55 Ocena relacji wzrostu płac do wzrostu wydajności pracy w ciągu roku (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) III 7 IV 8 I 8 II Budownictwo Przetw. przemysłowe Usługi OGÓŁEM 8 III Rys. 56 Odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost płac był w ciągu roku szybszy niż wzrost wydajności pracy w 3 sektorach (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) 8 IV 9 I 9 II 9 III 9 IV W IV kw. 9 r. poprawiła się relacja pomiędzy wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy. Wśród przedsiębiorstw podwyższających wynagrodzenia wzrósł udział firm, w których wydajność rośnie szybciej niż płace (o 2,3 pp. ) i spadł odsetek firm, w których wydajność nie nadąża za płacami (o 3,4 pp.). W efekcie pozytywna ocena relacji wynagrodzenia wydajność stała się częstsza niż ocena niekorzystna. O szybszym wzroście płac niż wydajności pracy poinformowało 7,4% przedsiębiorstw w próbie, a więc 23% firm, w których płace wzrosły. Wzrost wynagrodzeń nie przewyższa więc wydajności w ponad 3/4 grupy przedsiębiorstw, w których wynagrodzenia rosły. Odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost płac był szybszy niż wzrost wydajności pracy najwyższy jest w budownictwie, najniższy zaś w przetwórstwie przemysłowym. Warto jednocześnie zauważyć, że w ok. 16% przedsiębiorstw rośnie wydajność, pomimo utrzymywania się wynagrodzeń na niezmienionym poziomie. Optymalizacja kosztów w IV kw. 9 r Ponad połowa przedsiębiorstw dokonywała redukcji kosztów w IV kw. 9 r., podobnie jak w poprzednim kwartale. Częściej niż poprzednio optymalizacja kosztów przeprowadzana była w budownictwie, nieco rzadziej w przemyśle. O ile poprzednio dwa razy częściej podwyżki płac planowały firmy, które nie dokonywały optymalizacji kosztów, to w I kw. r. podwyżki będą równie częste w grupie przedsiębiorstw redukujących koszty, jak w pozostałych firmach. W mniejszym stopniu optymalizacja kosztów dotyczy więc wynagrodzeń. Tab. 2 Optymalizacja kosztów Ogółem Budownictwo Przetw. przem. Usługi eksporterzy nieeksporterzy kondycja dobra słaba zła 9 III kw 56,6 52,9 65,2 49, 65,6 43,4 53, 64,4 73,5 9 IV kw 56, 58, 62,1 48,6 6,5 48,1 53,2 61,1 71,2

28 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 28 Płaca minimalna 9 2,8 3,5 2,6 Udział zatrudnionych z niskim wynagrodzeniem (do zł brutto) wyniósł we 8 3,2 3,7 2,4 wrześniu 9 r. ok. 6%, nieco mniej niż w roku do 13 zł 13- zł elastyczne formy zatr. wynagr.do zł Rys. 57 Udział zatrudnionych z niskim wynagrodzeniem brutto oraz w oparciu o elastyczne formy zatrudnienia stan we wrześniu brak ( - 5%> (5-25%> 19,6 18,9 44,8 poprzednim. Tylko 2% przedsiębiorstw zamierza w I kw. r. zatrudnić osoby niskokwalifikowane, a 14% planuje redukcje takich pracowników. Skalę stosowania najniższych stawek wynagrodzeń obrazuje również Rys. 58. Pokazuje on (25-5%> (5-75%> (75-95%> (95 - %> 6,7 3,8 3,7 2,6 rozkład udziału pracowników o wynagrodzeniu do zł brutto w ogólnej liczbie pracowników. Ok. 45% przedsiębiorstw nie zatrudnia żadnych osób z takim Rys. 58 Rozkład udziału pracowników niskoopłacanych (brutto poniżej zł) w ogólnej liczbie pracujących (% przedsiębiorstw) wynagrodzeniem. W ¾ przedsiębiorstw odsetek zatrudnionych za najniższe stawki nie przekracza 5%. W 2% firm wszyscy pracujący pobierają tak niskie wynagrodzenie. popyt 12,9 11,4 6,9 43, Wysokość płacy minimalnej jest ważnym inwestycje wymagające nowych pracowników 16,8 21,2 14,3 17,6 czynnikiem, branym pod uwagę przez przedsiębiorstwa przy zatrudnianiu osób na stanowiska wysokość płacy minim. koszty poszukiwania odp.pracownika 12,6, 23,8,7 24,5 28,6 8,1,9 nisko opłacane (brutto poniżej zł). Nie jest to jednak jedyny taki czynnik. Dla podjęcia decyzji o koszty szkoleń 12,9,7 26,6,9 zatrudnieniu dodatkowych pracowników, o niskim % % % 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% % bardzo ważne ważne mało ważne nieważne Rys. 59 Czynniki istotne dla podjęcia decyzji o zatrudnieniu osób o niskim wynagrodzeniu (brutto poniżej zł; pominięto odpowiedzi trudno powiedzieć, tj. ok. 1/4-1/3 próby) wynagrodzeniu, podobnie ważne, co wysokość płacy minimalnej okazały się: inwestycje wymagające dodatkowego zatrudnienia, koszty związane z poszukiwaniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach oraz koszty związane ze szkoleniem takich pracowników. Najmniej ważnym czynnikiem zwiększania zatrudnienia osób nisko opłacanych okazały się zmiany popytu na oferowane przez przedsiębiorstwo produkty/usługi. Np. niepełny etat, samozatrudnienie, umowy zlecenia itp.

29 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Inwestycje W r. przedsiębiorstwa nie widzą dla inwestycji wyraźnie lepszych perspektyw niż w roku wcześniejszym - zarówno plany roczne, jak i kwartalne nie odbiegają od planów na 9 r. Rozpoczęte uprzednio inwestycję będą jednak najczęściej kontynuowane (nastąpiła dalsza, znaczna poprawa wskaźnika kontynuacji inwestycji). Inwestycje w przedsiębiorstwach będą skierowane głównie na odtworzenie i utrzymanie używanego majątku i unowocześnienie technologii (udział takich odpowiedzi jest zbliżony jak w latach poprzednich). Znacznie rzadziej natomiast niż w latach 7-8, ale podobnie jak w 9 r., inwestycje będą służyły rozbudowie zdolności produkcyjnych. Brak inwestycji tłumaczony jest wystarczającym potencjałem wytwórczym lub słabszym zapotrzebowaniem rynkowym na wyroby i usługi oferowane przez ankietowane przedsiębiorstwa. Niską aktywność inwestycyjną wykazuje przede wszystkim sektor MSP. Można zaś oczekiwać wzrostu aktywności inwestycyjnej w sektorze dużych przedsiębiorstw. Nowe inwestycje - plany roczne ,7 48,7 56,3,2 14,7 53,6 34,9 11,1,1 12,4 6,7 33,8 33, 3,6 34,1 4 36, nie, z innych powodów - %firm nieinwestujących nie, za wysokie koszty - %firm nieinwestujących nie, słaby popyt - %firm nieinwestujących nie, wystarczający potencjał wytwórczy - %firm nieinwestujących tak, planuje ważne inwestycje w ciągu roku - % próby (RHS) Rys. 6 Plany rozpoczęcia poważniejszych inwestycji w perspektywie roku i przyczyny b raku istotnych planów inwestycyjnych (% odpowiedzi w próbie) W r. przedsiębiorstwa nie widzą dla inwestycji wyraźnie lepszych perspektyw niż w roku poprzednim udział przedsiębiorstw planujących rozpocząć nowe projekty inwestycyjne w rozpoczynającym się roku utrzymuje się na zbliżonym poziomie jak w 9 r. i tym samym jest znacznie niższy niż w latach 7-8. Ważne z punktu widzenia przedsiębiorstwa inwestycje w r. planuje rozpocząć blisko 37% firm (wzrost o 2 pp. r/r, Rys. 6). Niska aktywność inwestycyjna w przedsiębiorstwach wynika w wielu przypadkach ze spowolnienia obserwowanego w gospodarce i wciąż niepewnych perspektyw poprawy tej sytuacji. Co trzecie spośród nieinwestujących przedsiębiorstw (a 21% w pełnej próbie) ocenia, że nie ma konieczności rozbudowy potencjału wytwórczego, ponieważ posiadane moce całkowicie wystarczają, aby zaspokoić popyt na wyroby przedsiębiorstwa. Kolejne 7% firm brak inwestycji wprost tłumaczyło słabszym zapotrzebowaniem rynkowym na wyroby lub usługi przedsiębiorstwa. Istotną barierą wstrzymującą inwestycje w przedsiębiorstwach jest również bariera kosztowa. Zbyt wysokie koszty realizacji inwestycji wskazało jako przyczynę braku inwestycji % firm. Trzeba tu zauważyć, że bariera kosztów oddziałuje obecnie z większą siłą niż w latach 7-8 (wskazuje ją trzykrotnie więcej przedsiębiorstw), ale mniej niż w 9 r.

30 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 3 Cele inwestycji w r Spowolnienie obserwowane w gospodarce i niepewne jeszcze perspektywy poprawy koniunktury powodują, że przedsiębiorstwa znacznie ostrożniej 25,125,7 29,1 3,6 29,8 26,5 27,8 22,8 formułują swoje plany rozwojowe, co przekłada się 19,6 13,9 również na przeformułowanie głównych kierunków ich 8,4 6,7 rozwoju. W r. inwestycje w przedsiębiorstwach będą zwiększenie potencjału prod. unowocześnienie technologii, redukcja kosztów skierowane głównie na odtworzenie i utrzymanie wymiana majątku inne używanego majątku (29,8% firm, Rys. 61) i unowocześnienie technologii (27,8%). Udział przedsiębiorstw informujących o takich celach inwestycji jest zbliżony jak w latach poprzednich. Natomiast w porównaniu do wyników z lat 7-8 niemal dwukrotnie obniżył się odsetek przedsiębiorstw planujących inwestycje w rozbudowę zdolności produkcyjnych (w r. inwestycje takie zrealizuje 22,8% przedsiębiorstw, wobec 29% w 9 r. i 42,5% w 8 r.). Warto zwrócić uwagę, że niezależnie od poziomu koniunktury utrzymuje się relatywnie stałe zainteresowanie inwestycjami w nowoczesne technologie. 44% przedsiębiorstw (w panelu firm inwestujących w ciągu czterech ostatnich lat) planowało realizację swoich najważniejszych inwestycji w nowoczesne technologie przynajmniej w dwóch spośród czterech badanych lat. Szczególnie duże zainteresowanie inwestycjami wprowadzającymi nowoczesne rozwiązania do firm widać w grupie eksporterów, którzy borykają się z problemem nieopłacalnego eksportu (inwestycje w nowoczesne technologie przeprowadzi połowa z nich). Sporo takich inwestycji będzie także w przedsiębiorstwach przetwórstwa przemysłowego (36%). W próbie można wskazać obszary, gdzie nadal są duże potrzeby rozbudowy zdolności produkcyjnych. Są to przede wszystkim przedsiębiorstwa bardzo duże (powyżej pracowników), gdzie zwiększenie mocy produkcyjnych jest głównym celem planowanych inwestycji (inwestycje takie planuje ok. 41% takich podmiotów), energetyka oraz górnictwo. 42, 42,5 26,7 22,9 Rys. 61 Główny cel nowych inwestycji Nowe inwestycje - plany na I kw. r F1-udział zwiększających inwest. wsk. nowych inwest. wsk. nowych inwest. (SA) średnia (wsk. nowych inwest. SA) ważony wsk. nowych inwest. (SA) Rys. 62 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału, oraz wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia. Udział przedsiębiorstw realnie zwiększających nakłady na środki trwałe wg. F1 GUS (nakł. narastająco, śr. ruch.) Po dwóch kwartałach wzrostu optymizmu formułowanych w kwartalnych planach inwestycji, I kw. br. przyniósł nieznaczne pogorszenie planów inwestycyjnych. Wskaźnik nowych inwestycji, czyli udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji, spadł po odsezonowaniu do poziomu,2% (spadek o 1,4 pp. kw./kw. i wzrost,8 pp. r/r,). Wartość wskaźnika pozostaje zatem wciąż znacznie poniżej swojej 11-letniej średniej. Wzrósł natomiast wskaźnik ważony nowych inwestycji, co pokazuje, że stopniowo rośnie

31 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. praw. samorządowa prywatna kraj. z przew. k. zagr. Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad pon. 5 pracow. eksporter nieeksporter -eksp. niewyspec. -wyspecjalizowany -eksp. opłacalny -nieopłacalny inwestycyjne nieinwestycyjne OGÓŁEM Q1 przyrost q/q (górna oś) Rys. 63 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych przekrojach (wskaźnik odsezonowany) prywatny SA publiczny SA Rys. 64 Wskaźnik nowych inwestycji w podziale na sektory własności (wskaźnik odsezonowany) Przetw. Przem. SA Budownictwo SA Handel i napr. SA Rys. 65 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych sekcjach PKD (wskaźnik odsezonowany) aktywność inwestycyjna dużych przedsiębiorstw, co może mieć pozytywne przełożenie na kształtowanie się zagregowanych wydatków na inwestycje w sektorze przedsiębiorstw. Spadek odsezonowanego wskaźnika nowych inwestycji w porównaniu z wartościami uzyskanymi w poprzednim kwartale odnotowano w większości analizowanych grup przedsiębiorstw. Pogorszenie kwartalnych planów nowych inwestycji zanotowano w obydwu sektorach własności. Poziom wskaźnika w sektorze prywatnym nadal kształtuje się na niskim poziomie, wyraźnie niższym niż w sektorze publicznym 11. Wyższa aktywność inwestycyjna w sektorze publicznym utrzymuje się od początku 9 r. (Rys. 64). Ciągle największą aktywność (mimo jej sporego spadku w I kw. br.) wykazują podmioty samorządowe, co można wiązać z realizowaniem projektów współfinansowanych ze środków unijnych. Przedsiębiorstwa publiczne formułowały również korzystniejsze plany dotyczące inwestycji na cały r., co może sugerować, że podobnie jak w 9 r., także i w kolejnym roku sektor ten może być motorem inwestycji 12 (rozpocząć nowe inwestycje w ciągu roku zamierza 49% przedsiębiorstw publicznych i 34% prywatnych). Wśród sekcji PKD wskaźnik nowych inwestycji poprawił się w ciągu kwartału jedynie w górnictwie i transporcie (Rys. 65, Rys. 63). Niewielki spadek wskaźnika odnotowano w przetwórstwie przemysłowym, jednak już kolejne kwartały mogą być korzystniejsze, ponieważ roczne plany inwestycji zapowiadają wzrost aktywności inwestycyjnej w tej grupie. Wyraźne pogorszenie kwartalnych prognoz nowych inwestycji, po dwóch kwartałach poprawy, nastąpiło w budownictwie. Pogorszyły się także wobec 11 Oba sektory różnią się pod względem struktury branżowej. W sektorze publicznym więcej jest firm komunalnych oraz energetyki, w sektorze prywatnym dominuje Przetwórstwo przemysłowe. Jest to jeden z czynników różnicujących aktywność inwestycyjną między sektorami. 12 Według danych GUS (populacja przedsiębiorstw objętych badaniem F-1) nakłady na środki trwałe w sektorze publicznym rosną wciąż w wysokim, dwucyfrowym tempie, podczas gdy przedsiębiorstwach prywatnych począwszy od I kw. 9 r. obserwuje się coraz głębsze redukcje wydatków na inwestycje (w III kw. 9 r. w sektorze publicznym inwestycje wzrosły realnie o 16,4% r/r a w prywatnym spadły o 16,5%, wg danych w układzie narastających). W sektorze publicznym najszybciej zwiększają inwestycje przedsiębiorstwa samorządowe (wzrost o 39,8% r/r).

32 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw MSP SA duże SA Rys. 66 Wskaźnik nowych inwestycji w podziale wg wielkości zatrudnienia eksporter SA nieeksporter SA Rys. 67 Wskaźnik nowych inwestycji a działalność eksportowa (wskaźniki odsezonowane) inwestycyjne SA nieinwestycyjne SA Rys. 68 Wskaźnik nowych inwestycji a przeznaczenie produkcji (wskaźniki odsezonowane) poprzedniego roku roczne plany inwestycji w tej branży. Najtrudniejsza sytuacja w zakresie inwestycji panuje w handlu, gdzie nastroje inwestorów systematycznie pogarszają się od początku 8 r., podczas gdy w pozostałych sekcjach zarysowały się już symptomy poprawy. Wraz z budownictwem, w tych dwóch sekcjach nowe inwestycje będą najrzadziej rozpoczynane i w I kw. br., i w całym r. Niewiele inwestycji (mniej niż przed rokiem) planują w r. również firmy transportowe (kwartalne plany inwestycji poprawiły się w tej grupie jedynie w relacji do IV kw. 9 r., w relacji do wyników sprzed roku widoczny jest spadek). Podział według wielkość zatrudnienia ujawnia, że za spadek wskaźnika nowych inwestycji odpowiadają przedsiębiorstwa z sektora MSP (Rys. 66). W dużych firmach kwartalne plany nowych inwestycji są zbliżone jak w poprzednim kwartale (choć poziom wskaźnika należy oceniać jako niski), a w rocznych planach widać nawet wyraźny wzrost optymizmu. Podobnie jak w poprzednich latach nowe inwestycje częściej rozpoczynać będą większe przedsiębiorstwa (prawidłowość tę widać zarówno kwartalnych, jak i rocznych planach inwestycji). W I kw. br. zmniejszy się aktywność inwestycyjna zarówno eksporterów, jak i firm nie eksportujących (Rys. 67). Po głębokim spadku wskaźnika nowych inwestycji w grupie eksporterów w 8 r. przedsiębiorstwa te rzadziej decydują się na rozpoczęcie nowych inwestycji niż firmy zaopatrujące wyłącznie rynek krajowy. Plany inwestycyjne przedsiębiorstw wytwarzających dobra inwestycyjne nie odbiegają od planów pozostałych przedsiębiorstw 13 (Rys. 68). Po głębokim spadku optymizmu firm specjalizujących się w produkcji dóbr inwestycyjnych, jaki miał miejsce w 8 r., od trzech kwartałów odsetek firm rozpoczynających nowe inwestycje w obu grupach jest

33 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw firmy z barierą popytu pozostałe Rys. 69 Wskaźnik nowych inwestycji a występowanie bariery popytu (wskaźnik odsezonowany) prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. praw. samorządowa prywatna kraj. z przew. k. zagr. Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad pon. 5 pracow. eksporter nieeksporter -eksp. niewyspec. -wyspecjalizowany -eksp. opłacalny -nieopłacalny inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM zbliżony. Spadek optymizmu w planach nowych inwestycji nastąpił zarówno w firmach oceniających swoją bieżącą sytuację ekonomiczną pozytywnie, jak i w przedsiębiorstwach znajdujących się w słabej kondycji. Z planów badanych firm wynika, że w I kw. br. spadnie aktywność inwestycyjna m.in. także przedsiębiorstw nie doświadczających trudności ze zbytem swoich produktów na rynku (Rys. 69). Podobnie jak w poprzednim kwartale przedsiębiorstwa te są nawet ostrożniejsze w planach inwestycyjnych niż podmioty odczuwające oddziaływanie bariery popytowej, tzn. rzadziej decydują się na rozpoczęcie nowych inwestycji. Niemniej jednak przedsiębiorstwa, które posiadały dużo wolnych mocy produkcyjnych (powyżej 4%), co może być przejawem poważnych trudności ze sprzedażą, odnotowały najgłębszy spadek wskaźnika nowych inwestycji. W pozostałych firmach, w tym zarówno tych, w których już nie ma wolnych mocy produkcyjnych, jak i tych, które posiadały jeszcze pewne możliwości zwiększenia produkcji skłonność do inwestowania była zbliżona. 25 udział firm planujących inwestycje przyrost udziału r/r (górna oś) Rys. 7 Udział przedsiębiorstw planujących istotne inwestycje w r. w wybranych przekrojach Inwestycje w trakcie realizacji Tempo poprawy koniunktury wciąż nie jest wystarczające, by w próbie zwiększył się udział przedsiębiorstw będących w trakcie realizacji inwestycji. Udział ten utrzymuje się nadal na historycznie niskim poziomie i w I kw. br. wyniósł 63,1%. Kolejny, trzeci już kwartał z rzędu poprawia się natomiast wskaźnik kontynuacji inwestycji. W I kw. br. wzrósł on o blisko 4 pp. i wyniósł 96,9%, tym samym przekraczając wyraźnie średni poziom dla całego okresu badania. Wysoki poziom tego wskaźnika informuje o tym, że przedsiębiorstwa deklarują zamiar kontynuowania rozpoczętych uprzednio inwestycji. Poprawa wskaźnika kontynuacji inwestycji nastąpiła dzięki dalszemu spadkowi odsetka inwestorów redukujących, bądź wręcz rezygnujących z rozpoczętych inwestycji. 13 Do przedsiębiorstw wytwarzających dobra inwestycyjne zaliczono część przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwo. Pozostałe przedsiębiorstwa włączono do grupy przedsiębiorstw wytwarzających dobra nieinwestycyjne.

34 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw udział przedsiębiorstw mających rozpoczęte inwestycje wskaźnik kontynuacji inwestycji średnia (wsk. kont.inwest.) Rys. 71 Wskaźnik kontynuacji inwestycji oraz odsetek przedsiębiorstw mających rozpoczęte inwestycje wskaźnik: udział przedsiębiorstw planujących kontynuować inwestycje w podgrupie przedsiębiorstw mających rozpoczęte inwestycje. Poprzez kontynuowanie inwestycji rozumiemy tutaj realizowanie inwestycji według przyjętych planów, zwiększenie tych inwestycji, ale też planowe zakończenie inwestycji Q1 9Q4 9Q3 9Q2 9Q1 6,3 5,3 5,1 9,1 6,2 76,1 7,6 75,6 73,4 76,2 2,5 11,6 6,5 8,6 11,6 11,1 8,9 9,9 8, 11,3,, 4, 6, 8,, wzrost inwestycji redukcja zakończenie inwestycji inwestycje bez zmian rezygnacja Rys. 72 Przewidywany przebieg rozpoczętych inwestycji (% odpowiedzi w grupie inwestorów) Udział takich firm zmniejsza się w próbie trzeci kwartał z rzędu i w I kw. br. wyniósł on już zaledwie 3,1%, przy czym tylko w nielicznych przypadkach dojdzie do całkowitej rezygnacji z inwestycji. Pozytywnym sygnałem jest również fakt zwiększenia się udziału przedsiębiorstw planujących zwiększyć skalę inwestycji (wzrost o 2,8 pp. kw./kw. do 9,1%). Bez zmian pozostał odsetek firm kończących rozpoczęte inwestycje zgodnie z planem (11,6%). Największa grupa inwestorów deklarowała realizację inwestycji w najbliższym kwartale zgodnie z przyjętymi uprzednio planami (76,2% inwestorów). Poprawa wskaźnika kontynuacji inwestycji objęła większość analizowanych grup przedsiębiorstw, w kilku tylko grupach wyniki nie zmieniły się w porównaniu z poprzednim kwartałem. Największe trudności z planowym ukończeniem inwestycji wykazała grupa eksporterów ponoszących straty na sprzedaży eksportowej, przedsiębiorstwa państwowe Skarbu Państwa (mimo dużej poprawy kw./kw.), oraz firmy wytwarzające dobra inwestycyjne. Gorzej możliwości kontynuacji inwestycji oceniały firmy odczuwające trudności z utrzymaniem płynności finansowej. W przedsiębiorstwach, które odnotowały problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań wobec banków wskaźnik kontynuacji spada do 93%, a w przedsiębiorstwach, gdzie poważne opóźnienia dotyczą zobowiązań pozabankowych do 88%. Wpływ spowolnienia gospodarczego na aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw były trudności, ale już są one zażegnane są trudności, ale się skończą są trudności i nie widać poprawy nie ma trudności ale się pojawią nie ma i nie będzie trudności,5 3,7 4,8 14,8 14,3 9,5 11,3 18,3 26, 21,5 3,1 44,3 48,9 47, brak inwestycji (% w grupie) udział firm rozpoczynających nowe inwestycje redukcje i rezygnacje z inwestycji (% w grupie inwestorów) Rys. 73 Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw a trudności przedsiębiorstw związane z obserwowanym spowolnieniem gospodarczym (odsetek firm nieinwestujących, odsetek inwestorów ograniczających realizowane inwestycje) Słabsza aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw, zarówno bieżąca, jak i planowana, jest jednym z efektów obserwowanego od ponad roku spowolnienia gospodarczego. Przedsiębiorstwa przeżywające obecnie trudności wynikające bezpośrednio ze spowolnienia, bądź obawiające się pojawienia się jeszcze jego skutków w najbliższej przyszłości częściej niż inne firmy decydowały się na ograniczenie skali rozpoczętych już inwestycji (Rys. 73). Największe trudności z kontynuacją inwestycji mają firmy, w których nie oczekuje się szybkiego zażegnania skutków dekoniunktury (korekty in minus

35 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 35 planów inwestycyjnych w I kw. br. dokona 11,3% takich inwestorów). Niekorzystne perspektywy powodują także, że firmy z większą ostrożnością planowały nowe inwestycje (nowe inwestycje rozpocznie w I kw. niespełna % firm nie liczących na szybkie usunięcie skutków kryzysu, czyli dwukrotnie mniej niż wśród przedsiębiorców, którzy nie odczuli negatywnych skutków spowolnienia). Trudności z dokończeniem rozpoczętych inwestycji nie mają natomiast firmy, w których wystąpiły problemy wywołane kryzysem, ale już zostały rozwiązane, oraz te, które kryzys całkowicie ominął. Niemal wszystkie te firmy zapowiadają kontynuację rozpoczętych inwestycji. Podobnie jak w poprzednim kwartale największy optymizm w planowaniu nowych inwestycji wykazywali inwestorzy, którzy dotychczas nie odczuli spowolnienia. Źródła finansowania nowych inwestycji Q1 9Q4 9Q3 9Q2 9Q1 28,9 23, 25,5 25,2 3,6 43,2 44,8 46,5 45,9 38,3 18,9 17,2,5 17,5 14,9,3 14,9 12,4 12,9 13, kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Rys. 74 Główne źródło finansowania nowych inwestycji. Podgrupa przedsiębiorstw rozpoczynających nowe inwestycje kredyty średnia środki własne Rys. 75 Porównanie udziału inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji ze środków własnych i kredytów bankowych. Podgrupa inwestorów planujących nowe inwestycje Od początku badania nie zmienia się kolejność najpopularniejszych źródeł finansowania nowych inwestycji. Podobnie jak w poprzednich kwartałach przedsiębiorstwa sfinansują nowo rozpoczynane inwestycje najczęściej z własnych środków finansowych. Z tego źródła skorzysta w I kw. 45,9% inwestorów (wzrost o 2,6 pp. kw./kw., Rys. 74), czyli nieco powyżej przeciętnej wartości tego wskaźnika dla całego okresu badania. Więcej inwestorów niż w poprzednim kwartale sięgnie po kredyty bankowe, które są drugim z kolei najważniejszym źródłem pozyskiwania środków finansowych. W I kw. b.r. kredyty wykorzysta 28,9% firm, czyli o 5,9 pp. więcej niż trzy miesiące temu. 14,9% przedsiębiorców sfinansuje inwestycje z pozabankowych środków obcych (spadek o 4 pp. kw./kw.), a pozostałe,3% - z innych źródeł. Mimo wyraźnego wzrostu zainteresowania kredytem bankowym w finansowaniu nowych inwestycji w ostatnim kwartale popularność tego źródła nadal jest relatywnie niska (udział inwestorów finansujących inwestycje z kredytów kształtuje się poniżej średniej 9-letniej, Rys. 75). Wzrost znaczenia kredytów bankowych (w relacji do poprzedniego kwartału) jako źródła finansowania inwestycji wynika ze zwiększenia wykorzystania kredytów w grupie małych i średnich przedsiębiorstw, podczas gdy w sektorze dużych przedsiębiorstw rola kredytów bankowych będzie podobna jak w poprzednich kwartałach. Niemniej jednak począwszy od 6 r. wśród przedsiębiorstw sektora MSP odsetek inwestorów finansujących inwestycje z kredytu jest z roku na rok coraz niższy.

36 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 36 Trudności z uzyskaniem kredytu 14 a aktywność inwestycyjna firma nie ubiegała się o kredyt była odmowa kredytu brak odmowy Rys. 76 Wskaźnik nowych inwestycji w grupie firm nie korzystających z kredytów oraz w grupach przedsiębiorstw wydzielonych na podstawie oceny dostępności kredytu. Podgrupa przedsiębiorstw będących w bardzo dobrej lub dobrej kondycji ekonomicznej Przedsiębiorstwa, które ubiegały się o kredyt i otrzymały negatywną odpowiedź banku, to najczęściej podmioty będące w słabej lub złej kondycji ekonomicznej (przedsiębiorstwa dobrze oceniające własną sytuację stanowiły 37% grupy firm, którym odmówiono kredytu i jednocześnie stanowiły aż 75% przedsiębiorstw nie ubiegających się o kredyt). Ograniczając badaną grupę do przedsiębiorstw pozytywnie oceniających swoją sytuację ekonomiczną (po to aby wyeliminować prawdopodobne przypadki braku zdolności kredytowej i jego wpływu na trudności z uzyskaniem kredytu) można zauważyć, że inaczej niż we wcześniejszych kwartałach (obejmujących początkową fazę spowolnienia koniunktury) odmowa uzyskania kredytu nie miała decydującego wpływu na aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw (Rys. 76). Firmy w dobrej sytuacji ekonomicznej w I kw. br. planowały inwestycje niezależnie od dostępności źródeł finansowania. 14 W badaniu pytamy o trudności z uzyskaniem kredytów ogółem, bez rozróżnienia co do przeznaczenia kredytu. Interpretując wyniki w tej części trzeba zatem pamiętać, że odmowy kredytu mogą dotyczyć jednego z kredytów o jakie ubiegała się firma w danym okresie, ale niekoniecznie kredytu inwestycyjnego. Oceny trudności w uzyskaniu kredytu dotyczą ponadto IV kw. ub. r., natomiast rolę kredytu w finansowaniu inwestycji oceniamy na podstawie deklarowanego przez inwestorów wykorzystania różnych źródeł finansowania nowych inwestycji w I kw. b.r.

37 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Zapasy produktów gotowych w przemyśle Poprawia się dopasowanie zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwach. Większość badanych podmiotów oceniło bieżący poziom zapasów jako odpowiedni w relacji do potrzeb i udział takich opinii trzeci kolejny kwartał wzrósł. Ocena stanu zapasów produktów gotowych zapasy zbyt małe zapasy zbyt duże zapasy właściwe RHS zapasy właściwe (średnia) RHS Rys. 77 Ocena poziomu zapasów. Próba ograniczona do sekcji przetwórstwo przemysłowe oraz górnictwo i kopalnictwo prywatny publiczny MSP duże pow pon. 5 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM 9Q4 5 wsk. dynamiki kw/kw (górna oś) 25 3 Rys. 78 Udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako nieodpowiedni w wybranych przekrojach Poprawia się dopasowanie zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwach. Większość badanych podmiotów oceniło bieżący poziom zapasów produktów gotowych jako odpowiedni w relacji do swoich potrzeb i udział takich opinii trzeci kolejny kwartał wzrósł (w IV kw. ub.r. udział ten wzrósł o 1,6 pp. do poziomu 78,8%, kształtując się powyżej średniej 9-letniej). W pozostałych przedsiębiorstwach wielkość zapasów została oceniona jako niewłaściwa, przy czym w 17,4% przypadków (czyli podobnie jak w poprzednim kwartale) zapasy były zbyt wysokie, a w 3,8% (spadek o 1,7 pp. kw./kw.) - zbyt niskie. Udział przedsiębiorstw oceniających wielkość zapasów jako niewłaściwą zmniejszył się w ciągu kwartału w większości analizowanych grup przedsiębiorstw (Rys. 78). Największa poprawa nastąpiła w przedsiębiorstwach największych (zatrudniających przynajmniej pracowników) oraz w grupie przedsiębiorstw publicznych. Pogorszenie dopasowania zapasów odnotowano natomiast m.in. w grupie wyspecjalizowanych eksporterów oraz wśród eksporterów z opłacalnym eksportem. Dane w tym rozdziale dotyczą przedsiębiorstw z sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz Górnictwo i kopalnictwo.

38 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw prywatny publiczny Rys. 79 Udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako nieodpowiedni (zbyt wysoki lub zbyt niski) w podziale na sektory własności MSP duże Rys. 8 Udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako nieodpowiedni w podziale na wielkość przedsiębiorstwa inwestycyjne nieinwestycyjne Rys. 81 Udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako nieodpowiedni a przeznaczenie produkcji Analiza poziomu zapasów w zależności od formy własności pokazuje, że poprawa ocen w ostatnim kwartale ubiegłego roku objęła tylko sektor publiczny (Rys. 79). Niemniej jednak ocena zapasów w przedsiębiorstwach publicznych nadal jest mniej korzystna niż w sektorze prywatnym. W sektorze publicznym znacznie szybciej bowiem zwiększał się problem nadmiernych zapasów w początkowym okresie spowolnienia. Na zbyt duże zapasy w IV kw. uskarżało się 24% przebadanych przedsiębiorstw publicznych i 17% prywatnych. W całym 9 r. dopasowanie zapasów poprawiało się w podobnym tempie w sektorze MSP i w firmach dużych, przy czym podobnie jak w poprzednich okresach odchylenia wielkości zapasów od pożądanego poziomu częściej odnotowywały podmioty MSP niż firmy duże (Rys. 8). Najpoważniejsze trudności z utrzymaniem właściwego poziomu zapasów w całym 9 roku, a zwłaszcza w jego pierwszej połowie, miały podmioty najmniejsze (poniżej 5 pracowników), gdzie blisko 3% badanych oceniło wielkość zapasów w przedsiębiorstwie jako nieodpowiednią. W III kw. dopasowanie zapasów w tej grupie firm zaczęło się poprawiać, ale w IV kw. ub.r. - już tylko nieznacznie. Poprawia się dopasowanie zapasów producentów dóbr inwestycyjnych. Po trudnym 8 roku, kiedy w tej grupie przedsiębiorstw gwałtownie nasilił się problem zbyt wysokich zapasów (udział firm oceniających zapasy jako nadmierne wzrósł z 4,3% w II kw. 8 r. do 25,3% w I kw. 9 r.) trzeci kolejny kwartał z rzędu obserwuje się poprawę dopasowania zapasów. Coraz lepsze oceny zapasów formułują eksporterzy, przy słabszym tempie tej poprawy wśród przedsiębiorstw sprzedających wyłącznie na rynki krajowe. Udział przedsiębiorstw, w których wielkość zapasów odbiega od pożądanego poziomu zmniejsza się w grupie eksporterów trzeci kwartał z kolei. Poprawiła się szczególnie ocena eksporterów uzyskujących więcej niż połowę przychodów ze sprzedaży eksportowej.

39 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Po długim okresie znacznie gorszego dopasowania zapasów w grupie przedsiębiorstw, które informowały o występowaniu bariery popytowej w III kw. nastąpiła wyraźna poprawa. Od dwóch kwartałów ocena zapasów jest niezależna od występowania trudności ze sprzedażą produktów (Rys. 82). przedsiębiorstwa informujace o barierze popytowej reszta Rys. 82 Udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako nieodpowiedni a występowanie bariery popytu

40 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Wykorzystanie mocy produkcyjnych Po dwóch kwartałach wzrostu stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych pozostaje on nadal relatywnie niski. Skala poprawy jest słabsza niż w pozostałych krajach naszego regionu zmiana r/r (prawa oś) wskaźnik SA (lewa oś) Pod koniec IV kw. 9 r. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych po korekcie sezonowej wzrósł względem poprzedniego kwartału o 5,8 pp. do poziomu 77,1%. Mimo wzrostu wskaźnik pozostał wyraźnie poniżej swojej wartości sprzed roku o 3,4 pp Rys. 83 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych po usunięciu wahań sezonowych oraz zmiana tego poziomu r/r EU-27 Polska Czechy Węgry Słowacja Rys. 84 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe w Polsce i w krajach UE-27 Źródło: Eurostat dyn.inwestycji F-1 (lewa oś) wskaźnik wyk.mocy prod. SA (prawa oś) Rys. 85 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych po usunięciu wahań sezonowych (SM NBP) na tle realnej dynamiki inwestycji w sektorze przedsiębiorstw (obliczenia własne na podst. F-1/I-1 GUS; deflator: wsk. cen nakładów inwestycyjnych) Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych należy uznać za niski (poniżej -letniej wartości średniej). Warto przy tym podkreślić, że tak jak bezpośrednio po wybuchu międzynarodowego kryzysu finansowego spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych był w Polsce bardziej łagodny niż w innych krajach UE, w tym także w krajach naszego regionu, tak i obecnie obserwowana poprawa odznacza się niższą dynamiką wzrostu (por. Rys. 84). Przy zachowaniu obecnego tempa zmian w niedługim czasie Polska może ponownie stać się krajem o wyraźnie niższym niż wynosi średnia dla UE dopasowaniu poziomu produkcji do potencjału wytwórczego. Niski poziom wykorzystania mocy produkcyjnych przekłada się na słabą aktywność inwestycyjną (oba wskaźniki są ze sobą silnie skorelowane 16, co dobrze obrazuje Rys. 85). W ciągu ostatnich lat dodatnią dynamikę inwestycji obserwowano w okresie, gdy zdolności produkcyjne wykorzystywane były w ponad 8%. Gdyby te relacje nie uległy zmianie i przy zachowaniu dotychczasowego tempa wzrostu wykorzystania mocy produkcyjnych wyraźnego zwiększenia nakładów inwestycyjnych można by oczekiwać w drugiej połowie r. 16 Wskaźnik korelacji Pearson a dla tej relacji wyniósł,83

41 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw budownictwo przetwórstwo przemysłowe Rys. 86 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych po usunięciu wahań sezonowych w sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz Budownictwo eksporterzy wyspecjalizowani eksporterzy niewyspecjalizowani nieeksporterzy Rys. 87 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych po usunięciu wahań sezonowych w sekcji Przetwórstwo przemysłowe w podziale na nieeksporterów i eksporterów wyspecjalizowanych (pow.5% udział eksportu w przychodach) i niewyspecjalizowanych (poniżej 5% udział) Wzrost wykorzystania mocy produkcyjnych odnotowano zarówno w sekcji Przetwórstwo przemysłowe, jak i w budownictwie (por. Rys. 86). Utrzymało się wyraźne zróżnicowanie między obiema sekcjami, tzn. firmy budowlane osiągnęły znacznie wyższy stopień wykorzystania mocy wytwórczych (powyżej swojej letniej średniej) niż firmy przetwórcze (po wybuchu kryzysu skala spadku w sekcji Przetwórstwo przemysłowe była znacznie głębsza niż w budownictwie). W sekcji Przetwórstwo przemysłowe większą poprawę zanotowali eksporterzy niż przedsiębiorstwa sprzedające swoje produkty wyłącznie w kraju (por. Rys. 87). Trzeba jednak podkreślić, że w okresie spowolnienia skala spadku była głębsza właśnie w grupie firm eksportujących, w tym zwłaszcza w przedsiębiorstwach specjalizujących się w eksporcie. Obecnie to właśnie przedsiębiorstwa o wysokim udziale eksportu w przychodach notują najszybszą poprawę.

42 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Kredyt bankowy Pomimo wyraźnej poprawy dostępności kredytu w IV kw. 9 r., przedsiębiorstwa z niemal wszystkich analizowanych klas planują zdecydowanie ograniczyć zadłużenie kredytowe w I kw. r. Prognozy zadłużenia wskaźnik prognoz zadłużenia S.A. wskaźnik prognoz zadłużenia wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia S.A. wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia Rys. 88 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego (saldo odsetków odpowiedzi: wzrost zadłużenia spadek zadłużenia; populacja kredytobiorców = ) Odsezonowany wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudniania spadł zarówno w relacji kwartalnej jak i rocznej (o 5,2 pp. kw/kw i 6,6 pp. r/r). Odsezonowany wskaźnik nieważony wykazał płytszy spadek w stosunku do poprzedniego kwartału (o 1,5 pp.), notując jednocześnie głęboki spadek w relacji rocznej (o,7 pp.) (por. Rys. 1). Obydwa wskaźniki pozostają wyraźnie ujemne, co oznacza, że większość przedsiębiorstw planuje ograniczyć finansowanie kredytem bankowym w I kw. r. Prognozy zadłużenia analiza w podstawowych przekrojach sekcja PKD zatrudnienie sektor inw. eksp. przez. pr. zmiana r/r Budownictwo +2. pp. Górn. i kopaln pp. Wyt. i zaop. w ener pp. Handel i napr. -19,4 pp. Przetw. przem. -6,3 pp. Transport -.6 pp. Pozostałe usługi pp. poniżej pp pp pp pp. i więcej pp. prywatny -9.3 pp. publiczny pp. inwestor -7.5 pp. nieinwestor pp. eksporter -.8 pp. nieeksporter pp. inwestycyjne +3.2 pp. konsumpcyjne -.1 pp. zaopatrzeniowe -1.1 pp Rys. 89 Prognoza zadłużenia kredytowego na najbliższy kwartał wg klas (słupki, saldo odsetków odpowiedzi: wzrost zadłużenia spadek zadłużenia; populacja kredytobiorców = ) oraz zmiana wartości wskaźnika w relacji rocznej (kolorowa czcionka) 2. Plany redukcji zadłużenia kredytowego przeważają w niemal wszystkich analizowanych klasach przedsiębiorstw oprócz budownictwa. Jednocześnie, budownictwo oraz firmy oferujące dobra inwestycyjne to jedyne klasy przedsiębiorstw w badanych przekrojach, które odnotowały wzrost wskaźnika prognoz zadłużenia kredytowego w relacji rocznej (odpowiednio o 2 pp. oraz o 3,2 pp. r/r) (por. Rys. 89). W I kw. r., swe zadłużenie z tytułu kredytu bankowego planuje w największym stopniu ograniczyć Górnictwo i kopalnictwo, energetyka, Transport, a także sektor publiczny i przedsiębiorstwa nie będące inwestorami. W stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, największego spadku wskaźnika prognoz zadłużenia kredytowego doświadczyło górnictwo i kopalnictwo, handel i naprawy, sektor publiczny, a także przedsiębiorstwa oferujące dobra konsumpcyjne oraz firmy największe pod względem zatrudnienia (por. Rys. 89).

43 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 43 Dostępność kredytów odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt (lewa oś) S.A. odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt (lewa oś) udział wniosków zaakceptowanych (prawa oś) S.A. udział wniosków zaakceptowanych (prawa oś) Rys. 9 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt w IV kw. 9 r. oraz odsetek pozytywnie rozpatrzonych wniosków kredytowych W IV kw. 9 r. spadł odsezonowany odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt (o 4,6 pp. kw/kw i 2,3 pp. r/r). Nastąpiło to przy wyraźnym wzroście akceptacji wniosków kredytowych w relacji kwartalnej (o 9,5 pp. do ok. 8%). W rezultacie, udział przedsiębiorstw w próbie, które otrzymały kredyt utrzymał się na poziomie z poprzedniego kwartału. Główną przyczyną decyzji odmownych był brak zdolności kredytowej i zabezpieczeń 17, wyraźnie spadło natomiast znaczenie czynników niezależnych od ekonomicznej sytuacji kredytobiorcy. Dostępność kredytów analiza w podstawowych przekrojach i więcej poniżej łączny odsetek złożonych wniosków kredytowych odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpatrzenie wniosku kredytowego Rys. 91 Odsetek przedsiębiorstw, ubiegających się o kredyt w IV kw. 9 r. wg wielkości zatrudnienia oraz udział akceptacji i odrzuceń wniosków Podobnie jak w poprzednich dwóch kwartałach, także w IV kw. 9 r., najczęściej o kredyt ubiegały się przedsiębiorstwa największe pod względem zatrudnienia, a najrzadziej najmniejsze. Inaczej niż w ostatnich kwartałach natomiast, dysproporcja między odsetkami akceptacji ich wniosków kredytowych nie była wysoka 18. Jednocześnie, najczęściej akceptowano wnioski kredytowe przedsiębiorstw zatrudniających od 25 do 1999 pracowników (por. Rys. 91). Budownictwo Górn. i kopaln Wyt. i zaop. w ener Przetw. przem Handel i naprawy Transport Pozost. usługi łączny odsetek złożonych wniosków kredytowych odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpatrzenie wniosku kredytowego Rys. 92 Odsetek przedsiębiorstw, ubiegających się o kredyt w IV kw. 9 r. wg sekcji PKD oraz udział akceptacji i odrzuceń wniosków W podziale wg sekcji PKD, zdecydowanie najczęściej wniosek o kredyt składały firmy z sekcji Górnictwo i kopalnictwo 19 (5 % w klasie) oraz Budownictwo (ok. 34% w klasie), a najrzadziej Transport (ok. % w klasie). Przedsiębiorstwa górnicze oraz handlowe najrzadziej otrzymywały jednak decyzję pozytywną (w ok. 75% przypadków), podczas gdy firmy budowlane, energetyka oraz Transport należały do kategorii przedsiębiorstw, których wnioski kredytowe akceptowano najczęściej (ok. 86-9%) (por. Rys. 92). 17 W IV kw. 8 r. oraz I kw. 9 r. główną przyczynę odmów stanowiły czynniki niezależne od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorcy. Począwszy od II kw. 9 r. głównym powodem odmów ponownie stał się brak zdolności kredytowej lub zabezpieczeń. Może to oznaczać pewną normalizacją w polityce kredytowej banków względem przedsiębiorstw. 18 W ostatnim półroczu wynosiła ok. pp. 19 Należy mieć na uwadze niską liczebność klas Górnictwo i kopalnictwo oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (w skrócie: energetyka) wg sekcji PKD.

44 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 44. Oprocentowanie kredytów W IV kw. 9 r. mediana oprocentowania krótkoterminowych kredytów złotowych i dewizowych przekroczyła medianę oprocentowania długoterminowego. Wśród przedsiębiorców będących kredytobiorcami wciąż nieznacznie przeważają oczekiwania wzrostu oprocentowania kredytów. Oprocentowanie kredytów złotowych mediana oprocentowania krótkoterminowego dla zadłużenia w PLN mediana oprocentowania długoterminowego dla zadłużenia w PLN Rys. 93 Przeciętne oprocentowanie kredytów złotowych dla przedsiębiorstw w IV kw. 9 r. W IV kw. 9 r. mediana oprocentowania krótkoterminowego kredytów złotowych nieznacznie wzrosła o,1 pp. kw/kw, podczas gdy mediana oprocentowania długoterminowego równie nieznacznie spadła (por. Rys. 93). Tym samym, różnica między oprocentowaniem długo- a krótkoterminowym stała się wyraźnie ujemna (-,3 pp.). W najbliższej perspektywie może to sugerować odwrócenie tendencji spadkowej w oprocentowaniu kredytów 21. Oprocentowanie kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach Tab. 3 Mediana oprocentowania kredytów złotowych w IV kw. 9 r. w podstawowych przekrojach zmiana zmiana w pp. w pp. oproc. kredytów krótkoterm. kw/kw r/r oproc. kredytów długoterm. kw/kw r/r poniżej 5 7,8,3 -,7 7,,5-1, ,, -1,6 5,5 -,3-2, ,5,2-1,7 5,5,2-1, ,3, -1,7 4,9,1-2,5 i więcej 5,,3-1,8 4,9 -,1-2,2 Budownictwo 6,8,3-1, 6,5,5 -,9 Górn. i kopaln. 6, 1, -1,3 6,8,7 -,3 Wyt. i zaop. w ener. 4,8,1-2,1 4,7 -,4-2,2 Przetw. przem. 5,6,1-1,6 5,5 -,2-1,9 Handel i napr. 5,8,3-1,6 5,2 -,3-2,4 Transport 6,5,1 -,9 6,2 1,3-1,2 Pozost. uslugi 6,5 -,3-1,3 5,8, -2, inwestycyjne konsumpcyjne zaopatrzeniowe inwestor 5,6,1-1,6 5,5, -1,9 nieinwestor 6,2, -1,8 6,,3-1,6 eksporter 5,6,1-1,7 5,5 -,1-1,9 nieeksporter 6,3,3-1,2 5,6, -1,8 prywatny 5,8,1-1,5 5,6 -,2-1,9 publiczny 5,6,1-1,5 5, -,2-2,1 Również w IV kw. 9 r. utrzymały się tradycyjne różnice w oprocentowaniu kredytów dla badanych klas przedsiębiorstw. Relatywnie najtaniej, finansowanie zarówno krótko- jak i długoterminowym kredytem pozyskiwały firmy duże pod względem zatrudnienia oraz energetyka. Najdroższy dostęp do kredytów miały małe i mikro przedsiębiorstwa oraz Budownictwo i Transport. W relacji rocznej wszystkie klasy przedsiębiorstw odczuły obniżki oprocentowania kredytów. W stosunku do poprzedniego kwartału zdecydowanie największy wzrost oprocentowania krótko- i długoterminowego zgłaszało Górnictwo i kopalnictwo, a w następnej kolejności także firmy najmniejsze pod względem zatrudnienia. Transport oraz Budownictwo odnotowały natomiast wyraźny wzrost oprocentowania długoterminowego, przy relatywnie niskim wzroście oprocentowania krótkoterminowego (por. Tab. 3). Ze względu na wysokie odchylenie standardowe oraz występowanie tzw. outlier ów (pomimo prób ich eliminacji), zrezygnowano z publikacji średniego oprocentowania na rzecz jego mediany. 21 W świetle statystyki stóp procentowych (dostępnej na stronie WWW NBP) w listopadzie 9 r. wzrosło zarówno średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych (o,1 pp. kw/kw) jak i długoterminowych (o,2 pp. kw/kw) dla przedsiębiorstw.

45 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 45 Oprocentowanie kredytów dewizowych mediana oprocentowania krótkoterminowego dla zadłużenia w wal. obcych mediana oprocentowania długoterminowego dla zadłużenia w wal. obcych Rys. 94 Przeciętne oprocentowanie kredytów dewizowych dla przedsiębiorstw w IV kw. 9 r. Oprocentowanie kredytów dewizowych zmieniło się w IV kw. 9 r. w tym samym kierunku co oprocentowanie kredytów złotowych. Mediana oprocentowania krótkoterminowego wzrosła o,5 pp., a mediana oprocentowania długoterminowego spadła o,7 pp. w relacji kwartalnej. Podobnie jak dla kredytów złotowych, po raz pierwszy w historii pytania mediana oprocentowania krótkoterminowego była wyższa od mediany oprocentowania długoterminowego (por. Rys. 94). Prognoza oprocentowania kredytów prognozy wzrostu oprocentowania kredytów (lewa oś) prognozy spadku oprocentowania kredytów (lewa oś) S.A. saldo odpowiedzi (prawa oś) saldo odpowiedzi (prawa oś) Rys. 95 Odsetek przedsiębiorstw będących kredytobiorcami prognozujących wzrost i spadek oprocentowania kredytów oraz saldo odpowiedzi W perspektywie I kw. r. wśród przedsiębiorstw będących kredytobiorcami wciąż nieznacznie przeważają oczekiwania wzrostu oprocentowania kredytów. Dopasowane sezonowo saldo odpowiedzi kształtuje się na podobnych poziomach jak w poprzednim kwartale oraz analogicznym okresie poprzedniego roku (por. Rys. 95).

46 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Płynność finansowa przedsiębiorstw Sytuacja płynnościowa przedsiębiorstw w IV kw. 9 r. nieznacznie poprawiła się. Odsetek przedsiębiorstw deklarujących zbyt niski stan środków pieniężnych w relacji do potrzeb bieżących spadł w relacji kwartalnej. Terminowość obsługi zadłużenia kredytowego oraz czasy realizacji płatności stabilizują się na poziomach z ostatniego półrocza, natomiast terminowość obsługi zobowiązań pozabankowych osiągnęła poziom sprzed roku. Oceny płynności brak problemów z płynnością częste problemy z płynnością sporadyczne problemy z płynnością S.A. saldo odpowiedzi Rys. 96 Płynność finansowa przedsiębiorstw (odsetek odpowiedzi) płynność barierą rozwoju zatory płat. barierą rozwoju S.A. płynność barierą rozwoju S.A. zatory płat. barierą rozwoju Rys. 97 Płynność finansowa oraz zatory płatnicze jako bariera rozwoju przedsiębiorstw (odsetek odpowiedzi) W IV kw. 9 r. sytuacja płynnościowa w sektorze przedsiębiorstw poprawiła się. Odsetek jednostek, które nie notują problemów z płynnością wynosi obecnie ok. 72% (wzrost o ok. 1 pp. kw/kw i 1 pp. r/r). W rezultacie, dopasowane sezonowo saldo odpowiedzi (brak problemów problemy) wzrosło zarówno w relacji kwartalnej (o 2,4 pp.), jak i rocznej (o 2 pp.) (por. Rys. 96). Równocześnie odnotowano kwartalny spadek dopasowanego sezonowo odsetka przedsiębiorstw deklarujących płynność finansową (o,2 pp.) oraz zatory płatnicze (o,4 pp.) jako bariery rozwoju. Niemniej jednak, zjawiska te wciąż występują z nieco większym nasileniem niż w analogicznym okresie poprzedniego roku (,5 pp. dla płynności jako barier rozwoju oraz,2 pp. dla zatorów) (por. Rys. 97). Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach sekcja zatrudnienie sektor inw. eksp. przez. prod. zmiana salda r/r Budownictwo -.8 pp. Górn. i kopaln pp. Wyt. i zaop. w en. -.7 pp. Przetw. przem pp. Handel i napr pp. Transport -1.9 pp. Pozostałe usługi -4.3 pp. poniżej pp pp pp pp. i więcej pp. prywatny +1.6 pp. publiczny +3 pp. inwestor +3.1 pp. nieinwestor +1.6 pp. eksporter +6.3 pp. nieeksporter -4.8 pp. inwestycyjne -6.8 pp. konsumpcyjne pp. zaopatrzeniowe +3 pp brak problemów z płynnością sporadyczne problemy z płynnoscią częste problemy z płynnością Rys. 98 Płynność finansowa przedsiębiorstw w podstawowych przekrojach (słupki) oraz zmiana salda odpowiedzi w relacji rocznej (kolorowa czcionka) Podobnie jak w poprzednim kwartale, także w IV kw. 9 r. problemy z płynnością najrzadziej zgłaszała energetyka oraz przedsiębiorstwa zatrudniające co najmniej 25 pracowników. Problemy z płynnością najczęściej dotykały natomiast małych i mikro przedsiębiorstw, nieinwestorów, a także, wg sekcji PKD, Przetwórstwo przemysłowe oraz Handel i naprawy. W relacji r/r nasilenia problemów z płynnością doświadczyły budownictwo i energetyka, natomiast największą poprawę odnotowały przedsiębiorstwa zatrudniające co najmniej 25 pracowników oraz oferujące dobra konsumpcyjne (por. Rys. 98).

47 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 47 Środki pieniężne przedsiębiorstw przez. pr. eksp. inw. sek. zatrudnienie sekcja CAŁA PRÓBA Budownictwo Górn. i kopaln. Wyt. i zaop. w en. Przetw. przem. Handel i napr. Transport Pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter inwestycyjne konsumpcyjne zaopatrzeniowe W IV kw. 9 r. odsetek przedsiębiorstw deklarujących zbyt niski stan środków pieniężnych w relacji do potrzeb bieżących spadł w relacji kwartalnej o 3,2 pp 22 do ok. 31%. Największy niedobór środków pieniężnych deklaruje Górnictwo i kopalnictwo, mikro przedsiębiorstwa oraz firmy oferujące dobra konsumpcyjne i zaopatrzeniowe. W przypadku energetyki stan środków pieniężnych przewyższa potrzeby bieżące (por. Rys. 99) stan środków pieniężnych przewyższa potrzeby bieżące stan środków pieniężnych zbyt niski w relacji do potrzeb bieżących Rys. 99 Środki pieniężne w relacji do potrzeb przedsiębiorstw w podstawowych przekrojach Obsługa zadłużenia kredytowego brak problemów z obsługą zadłużenia kredytowego S.A. brak problemów z obsługą zadłużenia kredytowego Rys. Udział podmiotów regulujących zadłużenie kredytowe zgodnie z umową Dopasowany sezonowo odsetek przedsiębiorstw regulujących zobowiązania kredytowe zgodnie z umową nie uległ w IV kw. 9 r. znaczącym zmianom w relacji kwartalnej i wyniósł ok. 89%. Pomimo iż poziom ten znajduje się wysoko ponad minimum z 2 r. (76%), wciąż jest on niższy niż w analogicznym okresie poprzedniego roku o ok. 4 pp. (por. Rys. ). Obsługa zadłużenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach sekcja zatrudnienie sek. inw. eksp. przez. prod. zmiana salda r/r CAŁA PRÓBA -7.5 pp. Budownictwo -.5 pp. Górn. i kopaln pp. Wytw. i zaop. w en pp. Przetw. przem. -.8 pp. Handel i napr pp. Transport +25 pp. Pozostałe usługi +3.4 pp. poniżej pp pp pp pp. i więcej pp. prywatny -7.3 pp. publiczny - pp. inwestor -3.6 pp. nieinwestor pp. eksporter -8.6 pp. nieeksporter -5.1 pp. inwestycyjne pp. konsumpcyjne +2.4 pp. zaopatrzeniowe pp problemy z obsługą zadł. kredytowego, ale spodziewana poprawa problemy z obsługą zadł. kredytowego i brak przewidywania poprawy brak problemów z obsługą zadł. kredytowego, ale przewidywane problemy brak problemów z obsługą zadł. kredytowego i brak przewidywanych problemów Rys. 1 Obsługa zadłużenia kredytowego w podstawowych przekrojach (słupki) oraz zmiana salda odpowiedzi w relacji rocznej (kolorowa czcionka) Pomimo względnej stabilizacji w stosunku do poprzedniego kwartału, terminowość obsługi zadłużenia kredytowego w zdecydowanej większości analizowanych klas przedsiębiorstw uległa w relacji rocznej pogorszeniu. Niemniej jednak, za wyjątkiem małych i mikro firm oraz przedsiębiorstw oferujących dobra inwestycyjne, udział podmiotów regulujących zobowiązania kredytowe zgodnie z umową wciąż wynosi ponad 85%. Wyraźną poprawę w tym zakresie odnotowały podmioty zatrudniające co najmniej pracowników a także transport oraz Górnictwo i kopalnictwo wg sekcji PKD. Największe pogorszenie obsługi zadłużenia kredytowego zgłaszały natomiast firmy oferujące dobra inwestycyjne (por. Rys. 1). 22 Historia pytania jest zbyt krótka aby przedstawić dynamikę zmian w relacji rocznej.

48 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 48 Obsługa zadłużenia pozabankowego brak problemów (lewa oś) częste problemy (lewa oś) sporadyczne problemy (lewa oś) saldo odpowiedzi (prawa oś) Rys. 2 Problemy przedsiębiorstw z obsługą zadłużenia pozabankowego W IV kw. 9 r. odsetek firm terminowo regulujących zobowiązania pozabankowe wzrósł w stosunku do poprzedniego kwartału o 1,7 pp. Dokładnie jak przed rokiem, 64,2% przedsiębiorstw nie notuje żadnych problemów z obsługą tego typu zadłużenia. Problemy, o ile występują, zdecydowanie częściej mają charakter sporadyczny. Udział przedsiębiorstw zgłaszających częste problemy od 4 lat trwale utrzymuje się w przedziale 8-12 % (por. Rys. 2). Obsługa zadłużenia pozabankowego analiza w podstawowych przekrojach sekcja zatrudnienie sek. inw. eksp. przez. pr. zmiana salda r/r CAŁA PRÓBA pp. Budownictwo +.8 pp. Górn. i kopaln pp. Wyt. i zaop. w en pp. Przetw. przem pp. Handel i napr. -21 pp. Transport -3.2 pp. Pozostałe usługi -1.8 pp. poniżej pp pp pp pp. i więcej pp. prywatny -.5 pp. publiczny +1.5 pp. inwestor -.4 pp. nieinwestor +1.6 pp. eksporter +4 pp. nieeksporter -7.4 pp. inwestycyjne +8.4 pp. konsumpcyjne +5.3 pp. zaopatrzeniowe pp brak problemów sporadyczne problemy częste problemy Rys. 3 Problemy przedsiębiorstw z obsługą zadłużenia pozabankowego w podstawowych przekrojach (słupki) oraz zmiana salda odpowiedzi w relacji rocznej (kolorowa czcionka) W analizowanych przekrojach, najlepiej z obsługą zadłużenia pozabankowego radzi sobie energetyka, a w następnej kolejności również pozostałe usługi oraz przedsiębiorstwa zatrudniające co najmniej 5 pracowników. Najczęściej o problemach tego typu informuje natomiast Górnictwo i kopalnictwo, handel oraz jednostki zatrudniające mniej niż 25 pracowników. Równocześnie są to te samy klasy przedsiębiorstw, które w skali roku odnotowały najbardziej znaczące pogorszenie sytuacji w tym zakresie. Z drugiej strony, największą poprawę zgłaszają firmy zatrudniające co najmniej 25 pracowników (por. Rys. 3). Podstawową linią podziału w zakresie zmian w jakości obsługi zadłużenia pozabankowego jest więc wielkość zatrudnienia.

49 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 49 Czas realizacji płatności Tab. 4 Rozkład realizacji płatności z tytułu należności i zobowiązań percentyle ściąganie należności w dniach zmiana (w dniach) kw/kw r/r spłata zobowiązań w dniach zmiana (w dniach) kw/kw ,7-1,3 3, , średnia 44,3 -,1 2,3 39,7 1, 2,7 r/r W IV kw. 9 r., wśród badanych przedsiębiorstw średni okres płatności zobowiązań wyniósł 39,7 dnia (wzrost o 1 dzień kw/kw i 2,7 dnia r/r), a okres ściągania należności 44,3 dnia (spadek o,1 dnia kw/kw, wzrost o 2,3 dnia r/r). W przypadku połowy próby, spłata zobowiązań następuje w przeciągu 3 dni (brak zmian kw/kw i r/r), natomiast ściąganie należności w ciągu 38,7 dnia (spadek o 1,3 dnia kw/kw i wzrost o 3,7 dnia r/r) (por. Tab. 4). Czas realizacji płatności analiza w podstawowych przekrojach Tab. 5 Mediana czasu realizacji płatności z tytułu należności oraz zobowiązań w podstawowych przekrojach zmiana (w dniach) ściąganie należności w dniach kw/kw r/r spłata zobowiązań w dniach zmiana (w dniach) kw/kw poniżej , i więcej Budownictwo Górn. i kopaln. 3,5-4,5 3,5 23,5-2,5-6,5 Wytw. i zaop. w en ,5 23-2,5 2 Przetw. przem Handel i napr Transport ,5 3 3 Pozost. usługi 3 4,5 5 inwestycyjne konsumpcyjne 36-2, zaopatrzeniowe ,5 inwestor 37,5-4,5 9 3 nieinwestor ,5 3 eksporter nieeksporter prywatny publiczny 3-3,5 3 2,1 r/r Przedsiębiorstwa największe pod względem zatrudnienia pozostają jedyną badaną klasą, dla której mediana czasu potrzebnego na ściągnięcie należności jest niższa od mediany czasu spłaty zobowiązań. Po przeciwnej stronie znajdują się przedsiębiorstwa oferujące dobra zaopatrzeniowe, firmy zatrudniające od 5 do 249 pracowników, Przetwórstwo przemysłowe wg sekcji PKD, eksporterzy oraz sektor prywatny, którzy notują w tym zakresie najmniej korzystną dysproporcję. Niemal połowa analizowanych klas przedsiębiorstw zanotowała w stosunku do poprzedniego kwartału poprawę w czasie ściągania należności. Równocześnie jednak, tylko firmy zatrudniające co najmniej 5 pracowników, przedsiębiorstwa transportowe oraz oferujące dobra konsumpcyjne ściągają swoje należności szybciej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. W stosunku do poprzedniego kwartału spłata zobowiązań uległa wydłużeniu dla 4 klas przedsiębiorstw, natomiast w relacji rocznej zjawisko to dotknęło niemal połowę analizowanych klas. Spadek w obydwu przypadkach odnotowano jedynie dla Górnictwa i kopalnictwa oraz firm oferujących dobra zaopatrzeniowe.

50 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Ceny i marże Mimo wzmocnienia oczekiwań inflacyjnych kw/kw, ankietowane przedsiębiorstwa nadal częściej przewidują spadek inflacji w ciągu najbliższego roku niż jej wzrost spadek dynamiki cen towarów i usług prognozuje ok. 1/3 firm. Odsetek przedsiębiorstw podnoszących ceny był w IV kw. 9 r. niższy niż odsetek firm dokonujących obniżek, ale przewaga ta zmniejszyła się w ciągu kwartału. Można oczekiwać niewielkiego wzrostu dynamiki cen własnych produktów i usług, m. in. w budownictwie oraz w przemyśle przetwórczym. Wskaźnik prognoz cen w grupie eksporterów podniósł się w I kw. br. ponad wskaźnik prognozy cen przedsiębiorstw działających na rynku wewnętrznym. W IV kw. ub.r., podobnie jak kwartał wcześniej ok. połowa próby poinformowała o przeprowadzonych redukcjach kosztów. Mimo pewnej poprawy, nadal więcej przedsiębiorstw w próbie obserwuje spadek marż na sprzedaży krajowej i zagranicznej niż ich wzrost. Marże zmniejszają się we wszystkich sekcjach, poza energetyką. Prognozy cen surowców i materiałów oraz cen wyrobów własnych oczekiwania kw. wzrostu cen mat i sur (średnia) dane odsezonowane Rys. 4 Kwartalne prognozy wzrostu cen surowców i materiałów wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, ceny wyrobów_średnia dane odsezonowane Rys. 5 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług W I kw. r. przedsiębiorstwa oczekują niewielkiego wzrostu, w relacji do ubiegłego kwartału, dynamiki cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji. Wzrost ten ma charakter sezonowy, dane po odsezonowaniu pokazują niewielki spadek oczekiwań inflacyjnych. Oczekiwania te kształtują się średnio na poziomie 2,1% kw/kw (o,3 pp. więcej niż w IV kw. ub. r. i o,5 pp. więcej niż rok wcześniej). W I kw. r. przedsiębiorstwa przewidują sezonowy wzrost cen własnych. Planowane na I kw. br. podwyżki cen wyrobów i usług wyniosą średnio 1,4%, tj. o,3 pp. więcej niż w poprzednim kwartale (co po korekcie sezonowej oznacza spadek kw/kw średniej do 1,1%), ale o,1 pp. mniej niż rok wcześniej. W I kw. r. odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać podwyżek wzrósł 23 i podwyżki cen wyrobów i usług planuje 44% respondentów (poprzednio 37,3%). Jest to jednak wzrost charakterystyczny dla I kwartału, po usunięciu wahań sezonowych udział przedsiębiorstw podwyższających ceny nieznacznie spadł. 23 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach -% w różnych kwartałach).

51 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw % firm dane odsezonowane Rys. 6 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi Odsetek firm zamierzających obniżyć ceny spadł i w efekcie trzeci kwartał z rzędu rośnie wskaźnik informujący o zasięgu podwyżek (WPC 24 ) - w relacji do poprzedniego kwartału zwiększył się z 22,8% do 29,6% (po odsezonowaniu, wskaźnik ważony), ale w relacji rocznej spadł o,2 pp. Jednak po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstw wzrost zasięgu podwyżek wyhamował (wskaźnik ważony zatrudnieniem), co świadczy o tym, że wyraźniejszy wzrost wskaźnika nastąpił w sektorze MSP. % 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% % % % wzrost cen s bez zmian spadek cen Rys. 7 Odsetek przedsiębiorstw prognozujących wzrost i spadek cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług WPC_SA_ważone zatr WPC_SA Rys. 8 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług WPC (saldo prognoz zmian cen wyrobów i usług) Prognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel Rys. 9 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w przetwórstwie przemysłowym, w sekcji Handel i naprawy oraz Budownictwo W budownictwie spodziewany jest wzrost cen, po silnych korektach cen w tej branży w pierwszej połowie 9 r. Zwiększył się zasięg podwyżek, wskaźnik informujący o zasięgu podwyżek WPC - wzrósł do 38,5% z 27,1% w kwartale poprzednim i 6,7% rok wcześniej. Spodziewany jest wzrost cen średnio o 1,2%, czyli o,6 pp. wyżej niż w kwartale poprzednim i znacznie wyżej niż rok wcześniej, kiedy w budownictwie prognozowano spadki cen. Zwiększyła się też przewidywana skala podwyżek cen w sekcji Przetwórstwo przemysłowe - wzrost cen wyniesie średnio 1,3% (1,% w poprzednim kwartale). Wskaźnik WPC wzrósł do 34,1% z 21,3% w poprzednim kwartale. Wzrost cen w usługach wyniesie średnio 1,5% (1,3% w poprzednim kwartale). W handlu WPC lekko spadał i w I kw. r. wynosi 1,8%. Spadek 24 Wskaźnik WPC jest to saldo prognoz zmian cen wyrobów i usług (podwyżki minus obniżki)

52 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw wzrost sezonowy popytu wzrost trwały bz spadek sezonowy Rys. 1 Wskaźnik WPC a przewidywane zmiany zapotrzebowania na produkty przedsiębiorstwa wskaźnika prognoz cen ma miejsce w pozostałych sekcjach usługowych, w tym sekcji Obsługa nieruchomości. W handlu utrzymuje się relatywnie duży zasięg podwyżek cen (WPC wyniósł 45,2%). Respondenci prognozujący poprawę sytuacji ekonomicznej w I kw. r. planują podwyżki cen wyrobów częściej i znaczniejsze (średnia planowanych podwyżek cen wzrosła i wynosi 1,6%, WPC 38,6% ) niż pozostałe firmy, zwłaszcza te obawiające się pogorszenia kondycji. Czynniki oddziałujące na zmiany cen IV kw. 9 III kw. 9 wzrost cen spadek cen, 9,5, 17,7 % % 4% 6% 8% % Rys. 111 Zmiany cen oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów/usług W IV kw. 9 r. przedsiębiorstwa częściej dokonywały obniżek cen oferowanych produktów/usług niż podwyżek - % respondentów dokonało redukcji cen, zaś % podniosło je. Te zmiany cen firmy skłonne są kontynuować także w I kw. br. Spośród przedsiębiorstw, które podniosły ostatnio ceny 49% zamierza je nadal zwiększać, w reszcie próby 38%. Spośród tych firm, które ceny obniżyły 23% będzie je redukować też w I kw. r. - w reszcie próby tylko ok. 5% spadek cen sur bez zmian wzrost cen Rys. 112 Wskaźnik WPC a prognozy zmian cen nabywanych surowców i materiałów Tab. 6 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w I kw. r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach) zmiany cen zmiany cen wyrobów surowców spadek bez zmian wzrost spadek 55,6 24,4, Problem wysokich kosztów działalności (w tym cen surowców, materiałów i paliw) wprawdzie od roku nie należy do pierwszoplanowych problemów 25, jednak prognozy na I kw. r. potwierdzają dalsze istnienie silnego wpływu wzrostu cen surowców i materiałów na ceny własne przedsiębiorstw. W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców i materiałów 2/3 respondentów deklaruje przeniesienie wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów, a blisko 1/3 przedsiębiorstw pozostawi ceny wyrobów na niezmienionym poziomie. Zdecydowana większość firm, które nie spodziewają się zmian cen surowców nie zamierza też zmieniać cen własnych wyrobów. bez zmian 4,1 83,4 12,6 wzrost 5,6 29,3 65,1 25 W odpowiedzi na pyt. otwarte o najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorstw.

53 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 53 Zmiany cen a eksport eksporter nieeksporter Rys. 113 Wskaźnik WPC w podziale na eksporterów i nieeksporterów wzrost cen eksporter wzrost cen nieeksporter spadek cen eksporter spadek cen nieeksporter Prognozy kształtowania się cen dla eksporterów przekroczyły w I kw. prognozy przedsiębiorstw działających na rynku wewnętrznym zarówno co do wysokości, jak i zasięgu podwyżek cen. Dla eksporterów wskaźnik WPC wzrósł do 36,7% (o 11,9 pp. kw/kw), podczas gdy dla nieeksporterów do 34,1% (wzrost o 5,2 pp. kw/kw). Średnia podwyżka będzie dla eksporterów nieznacznie wyższa (1,4% wobec 1,3%, wzrost o,4 i,3 pp.). Warto zauważyć, że w obu grupach spadł udział przedsiębiorstw redukujących ceny, wzrósł zaś odsetek podnoszących je. W sekcji Przetwórstwo przemysłowe wzrost wskaźnika WPC był przede wszystkim efektem wzrostu udziału eksporterów podnoszących ceny Rys. 114 Prognozy wzrostu i spadku cen w podziale na eksporterów i nieeksporterów próba ograniczone do sekcji Przetwórstwo przemysłowe; odsetek firm Oczekiwania zmian CPI I 9 IV 9 III 9 II 9 I 8 IV,2 9,7 8,1,6 16,5 16,9 31,6 38,4 26,9 23,1 42,3 35, 26,3 29,3 35,3 25,1 29,6 28,5, 8,1 7,2 2,7 12,6 7,3 3,1 11,9 8,9 6,9,8 4,2 11,9 14,3 12,2 7,2 2,5 9, wzrost CPI CPI bz spadek CPI (CPI>) ceny bz spadek cen nie wiem Rys. 1 Prognozy rocznych zmian wskaźnika CPI w relacji do kwartału poprzedniego Oczekiwania inflacyjne uległy niewielkiemu wzmocnieniu w stosunku do poprzedniego kwartału. Wzrósł nieznacznie odsetek firm oczekujących szybszego niż dotychczas wzrostu cen oraz zmniejszyła się grupa firm przewidująca spadek CPI. W I kw. r. wzrostu cen w ciągu najbliższego roku spodziewa się ogółem 78% respondentów, podobnie jak poprzednio, zaś spadek cen prognozuje jedynie 2,7% firm, wobec 3,1% w poprzednim kwartale.

54 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 54 Marże na sprzedaży krajowej i zagranicznej sprzedaż krajowa sprzedaż eksportowa 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 2Q9 3Q9 4Q9 eksporterzy niewyspecjalizowani eksporterzy wyspecjalizowani 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 2Q9 3Q9 4Q9 Rys. 116 Zmiany marż na sprzedaży krajowej i zagranicznej (zmiany marż prezentowane są w postaci wskaźników wyliczonych wg formuły: odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost marż minus odsetek przedsiębiorstw deklarujących spadek marż) W IV kw. 9 r. trzeci kwartał z rzędu odnotowano niewielką poprawę wskaźnika zmian marż na sprzedaży krajowej. Niewielki wzrost miał miejsce również w odniesieniu do wskaźnika zmian marż na sprzedaży zagranicznej. Poprawę marż eksportowych zauważono zarówno w grupie firm specjalizujących się w sprzedaży zagranicznej, jak i w przedsiębiorstwach z niewielkim udziałem eksportu w przychodach. Wszystkie te wskaźniki pozostały jednak ujemne, co oznacza, że w próbie więcej jest firm, w których marże maleją niż firm, w których są one wyższe niż rok wcześniej. Wzrost wskaźnika marż miał miejsce przede wszystkim w przetwórstwie przemysłowym. Firmy przetwórcze zaobserwowały poprawę zarówno w obszarze sprzedaży krajowej, jak i zagranicznej. Nieznacznie wyższe okazały się również wskaźniki marż na sprzedaży krajowej w budownictwie i handlu. Mimo tej poprawy we wszystkich sekcjach, poza energetyką, więcej było przedsiębiorstw, w których marże spadły niż firm odnotowujących wzrosty marż w ciągu roku. Czynniki wpływające na zmiany marż wzrost marż bz spadek marż saldo wzrost marż bz spadek marż saldo wzrost marż bz spadek marż saldo wzrost marż bz spadek marż saldo redukcja kosztów kosztów nie obniżono podwyżki cen cen nie podniesiono Rys. 117 Wpływ redukcji kosztów i podwyżek cen na zmiany marż na sprzedaży krajowej dane za IV kw. 9 r. - Drugi kwartał z rzędu zaobserwowano, że przeprowadzone redukcje kosztów były często niewystarczające by powstrzymać spadek zysków. I tak, w grupie firm, które w IV kw. 9 r. obniżyły koszty o spadku marż poinformowało dwukrotnie więcej przedsiębiorstw niż o ich wzroście. Natomiast w grupie, gdzie obniżek kosztów nie było marże spadały rzadziej niż w przedsiębiorstwach, w których koszty zostały zredukowane (por. Rys. 117). Zbliżone wyniki otrzymano dla sprzedaży zagranicznej, tj. redukcja kosztów przeprowadzona przez eksporterów nie powodowała zwiększenia marż na sprzedaży zagranicznej. Należy przypuszczać, że podobnie jak w poprzednim kwartale przedsiębiorstwa, które doświadczały spadku zysków decydowały się na cięcia kosztów, co jednak nie powstrzymywało tych spadków, a w każdym razie efekty nie pojawiły się szybko.

55 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 55 Skuteczniejsze dla utrzymania poziomu marż (w krótkim okresie) wydają się podwyżki cen. Firmy, które podniosły ceny w IV kw. 9 r. wyraźnie częściej notowały wzrost marż na sprzedaży krajowej niż ich spadek. W przedsiębiorstwach, w których ceny nie wzrosły (lub spadły) wzrost marż zanotowało znacznie mniej firm niż spadek. Jeśli chodzi o sprzedaż eksportową to różnice w zachowaniu marż między przedsiębiorstwami podnoszącymi ceny i ich nie zwiększającymi okazały się nieco mniejsze, co potwierdzają wcześniejsze obserwacje dotyczące przyczyn zachowania się marż eksportowych, które wskazywały, że ich zmiany były najczęściej efektem zmian kursu walutowego 26. Warto również zauważyć, że w ciągu kwartału zależność między zmianami cen a zmianami marż pogłębiła się, tzn. wzrósł odsetek firm, które jednocześnie podniosły ceny i odnotowały wzrost marż. 26 Por. poprzednie edycje raportu.

56 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw Bariery rozwoju wybrane problemy Tab. 7 Bariery rozwoju 27 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w całej historii badania) częstotliwość pojawiania się problemów zgłoszonych w kwartale: wartości min. i maks. w całej historii badań SM niski popyt kursy walutowe, w tym wahania duża, rosnąca konkurencj a zatory płatnicze, problemy z płynnością wzrost cen surowców i materiałów zła koniunktura, kryzys niejasne przepisy, zmiany prawa trudności w otrzymaniu kredytu 4,3 \ 3, 8,6 \ 26,8 5,4 \ 21,2 4,9 \ 21,2 2,7 \ 17,5 1, \ 21,6 4,3 \ 17,2,9 \ 7,6 I kw. 8 r. 7,8 17,7 6,7 4,9 14,7 1,1 6,1 1, II kw. 8 r. 7,8,5 5,7 5,7 17,5 2,5 5, 1,1 III kw. 8 r. 13,1 16,6 7,8 5,1 16,9 4,5 4,3 1,8 IV kw. 8 r.,8,3 6,2 7,2 7,2 12,9 4,5 3,6 I kw. 9 r. 3, 14,4 7,3 9,4, 11,5 4,9 6,3 II kw. 9 r. 24,3 13,7 5,8,4 6,9,9 4,7 7,6 III kw. 9 r. 21,3 11,5 8,5 8,6 7,6 6,1 5, 4,5 IV kw. 9 r., 13, 9,3 7,6 6,9 6,9 5,4 4,4 OPRACOWANIE: Z.JANKIEWICZ P.POPOWSKI Ł.POSTEK K.PUCHALSKA KIERUJĄCA TEMATEM A.SAWICKA AKCEPTOWALI: M.GRADZEWICZ Z. ŻÓŁKIEWSKI 27 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju)

57 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 57 Aneks 1 - Uwagi metodologiczne 1. Prezentowane opracowanie przedstawia oceny ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw w IV kw. 9 r. i przewidywania na I kw. r. 2. W grudniu 9 r. w szybkim monitoringu NBP wzięło udział 859 podmiotów wybrane z terenu całego kraju. Były to przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego, reprezentujące wszystkie sekcje PKD, poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem, oba sektory własności, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 3. Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw dużych, za którą jednak przemawia silna koncentracja zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych należy traktować z pewną ostrożnością. 4. W opracowaniu wykorzystano następujące przekroje klasyfikacyjne: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: z sekcji Transport, gospodarka magazynowa i łączność został wyłączony dział Poczta i telekomunikacja (bardzo nieliczny w próbie) i występuje pod nazwą Transport ; sekcja Pozostałe usługi skupia przedsiębiorstwa usługowe z sekcji Hotele i restauracje, Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, Edukacja, Ochrona zdrowia i pomoc społeczna wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od 5 do 249, od 25 do 499, od 5 do 1999 oraz i więcej osób lub alternatywnie, w podziale na: sektor MSP (do 249 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (25 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra energetyczne, inwestycyjne, konsumpcyjne trwałe i nietrwałe oraz półprodukty. 5. Podstawową metodą konstrukcji prezentowanych w raporcie wskaźników jest różnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od + do. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 6. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 7. Dla oznaczenia wskaźników wyrównanych sezonowo zastosowano skrót SA, pochodzący od ang. wyrażenia seasonally adjusted.

58 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 58 Aneks 2 formularz badania ankietowego

59 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 59

60 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 6

61 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw I kw. 61