NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH

Transkrypt

1 NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH IINFORMACJA O KONDYCJII SEKTORA PRZEDSIIĘBIIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIIENIIEM STANU KONIIUNKTURY W IIV KW 27 Październik 27

2 Podstawą opracowania są wyniki szybkiego monitoringu NBP, przeprowadzonego we wrześniu 27 r. na próbie 882 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 2

3 SPIS TREŚCI SYNTEZA I.1. Sytuacja ekonomiczna 8 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej 8 Prognozy sytuacji ekonomicznej 9 Oceny i prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach 9 I.2. Popyt. Zamówienia. Produkcja. 11 Bariera popytu 11 Prognozy popytu 11 Prognozy nowych zamówień 12 Wskaźniki popytu analiza w podstawowych przekrojach 12 Problemy z realizacją zleceń 12 Prognozy produkcji 1 Zmiany produkcji analiza w podstawowych przekrojach 1 I.3. Zatrudnienie 17 Prognozy zatrudnienia 17 Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach 17 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie 18 Problemy ze znalezieniem pracowników 18 I.4. Wynagrodzenia 21 Prognozy wzrostu płac 21 Wybrane czynniki wzrostu płac 22 Podwyżki płac a wzrost wydajności pracy 22 Presja płacowa 22 I.. Inwestycje 24 Prognoza aktywności inwestycyjnej 24 Nowe inwestycje w IV kwartale 2 Inwestycje a zatrudnienie 28 Źródła finansowania nowych inwestycji 29 I.6. Zapasy produktów gotowych w przemyśle 33 Ocena stanu zapasów produktów gotowych 33 I.7. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 36 3

4 I.8. Kredyt bankowy 4 Prognozy zadłużenia 4 Prognozy zadłużenia analiza w podstawowych przekrojach 4 Dostępność kredytów 41 I.9. Oprocentowanie kredytów 47 Oprocentowanie kredytów złotowych 47 Oprocentowanie kredytów dewizowych 47 Zmiany oprocentowania kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach 47 Prognoza stóp procentowych 48 I.. Płynność finansowa przedsiębiorstw Oceny płynności Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach Obsługa zadłużenia kredytowego 1 Obsługa zadłużenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach 1 I.11. Kurs walutowy a opłacalność eksportu 4 Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej 4 Problem wahań kursu walutowego I.12. Eksport. Import 6 Aktywność eksportowa 6 Prognozy eksportu 6 Opłacalność eksportu 6 Import 7 I.13. Ceny 9 Prognozy cen surowców i materiałów, cen wyrobów własnych oraz wskaźnika PPI 9 Prognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach 6 Czynniki oddziałujące na zmiany cen 61 Oczekiwania zmian CPI 62 I.14. Bariery rozwoju wybrane problemy 6 ANEKS 1 UWAGI METODOLOGICZNE 66 ANEKS 2 FORMULARZ BADANIA ANKIETOWEGO 67 4

5 SSYYNNTTEEZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP oraz danych statystyki publicznej można sformułować następujące wnioski w obszarze koniunktury gospodarczej: 1. W IV kw. br. większość cząstkowych wskaźników koniunktury nieznacznie pogorszyła się w relacji do poprzedniego kwartału, pozostając jednak blisko swoich maksymalnych wartości. Wskazuje to na utrzymywanie się bardzo dobrej koniunktury w sektorze przedsiębiorstw, sugeruje jednak możliwość jej niewielkiego pogorszenia pod koniec roku, w tym głównie zmniejszenia tempa wzrostu produkcji. Mimo spadku optymizmu w odniesieniu do wielkości zapotrzebowania na swoje produkty przedsiębiorstwa nadal planują zwiększać zatrudnienie. Trudno ocenić, czy gospodarka wchodzi w fazę spowolnienia tempa rozwoju, czy mamy do czynienia tylko z przejściowym obniżeniem dynamiki wzrostu. Za pierwszą tezą przemawiają gorsze perspektywy rozwoju najważniejszych gospodarek światowych USA i UE oraz zawirowania na rynkach finansowych, co zwiększa ryzyko inwestycji i może negatywnie wpływać na wielkość popytu zagranicznego na polskie towary. 2. Zmniejszył się optymizm przedsiębiorców w zakresie oceny stanu popytu w III kw., jak też jego prognoz na IV kw. br. Jednocześnie pogorszyły się względem III kw. prognozy wielkości zamówień oraz wielkości produkcji. Przedsiębiorstwa poinformowały ponadto o nasileniu się konkurencji rynkowej. Można przypuszczać, że to ostatnie zjawisko wynika m.in. z rosnącej dynamiki napływu dóbr importowanych 1. Od początku 27 r. obserwowany jest także stopniowy spadek optymizmu prognoz sprzedaży eksportowej. Pogorszenie tych prognoz może być związane z aprecjonującym się kursem PLN, który kolejny kwartał z kolei wymieniany jest w czołówce barier rozwoju ankietowanych przedsiębiorstw. Ponadto, na obniżenie zainteresowanie respondentów dalszym zwiększaniem eksportu mogły wpłynąć większe możliwości zbytu na rynku krajowym Kolejny kwartał z rzędu nastąpił wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, do poziomu rekordowego w historii badań. Część przedsiębiorstw w sytuacji pełnego wykorzystania majątku wytwórczego korzysta z usług podwykonawców (od początku br. utrzymuje się bardzo wysoka dynamika tych usług). 1 Wg danych Eurostat w II kw.br. udział importu w PKB wzrósł w stosunku do II kw.ub.r. o 2 pp. do 44%. 2 Wg danych F-1/I-1 dynamika sprzedaży na rynek krajowy w grupie eksporterów (sekcja Przetwórstwo przemysłowe ) wyniosła w I półr. br. 16% r/r, wobec 13% r/r w I półr.ub.r. i 1% r/r w 2 r.

6 4. W III kw. br. nieznacznie nasiliły się problemy uniemożliwiające bądź opóźniające realizację zamówień od kontrahentów. Dotyczyło to jednak przede wszystkim problemów w pozyskaniu i utrzymaniu pracowników - w ciągu ostatniego kwartału problem ten zgłosił większy odsetek respondentów niż w II kw. br. W efekcie, bariera braku rąk do pracy utrzymała się na czele barier hamujących rozwój sektora przedsiębiorstw.. Trudności ze znalezieniem pracowników rosną ponieważ przedsiębiorstwa wciąż dynamicznie zwiększają zatrudnienie. Plany na IV kw. br., uwzględniając typowe dla tego okresu wahania sezonowe, są tylko nieznacznie mniej optymistyczne niż w III kw. br., co sugeruje utrzymanie wysokiego tempa wzrostu zatrudnienia. Bariery na rynku pracy powodują, że przedsiębiorstwa szukają pracowników poza granicami kraju. Obecnie, % przedsiębiorstw w próbie zatrudnia pracowników spoza Polski, a kolejnych % firm planuje to zrobić. 6. Można oczekiwać dalszych podwyżek płac. W IV kw. płace zamierza podnieść 26% firm w próbie, tj. o 6 pp. mniej przedsiębiorstw niż w poprzednim kwartale, ale jednocześnie o pp. więcej niż w analogicznym okresie ub.r. (z badań ankietowych wynika, że pod koniec roku wynagrodzenia zwiększane są rzadziej niż na początku roku). Zwiększył się też przeciętny poziom podwyżek płac - do poziomu rekordowego od 24 r., i wyniósł 6,9%. 7. Rosnące w szybkim tempie płace mogą pogarszać pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw (przez obniżenie marży zysku). Taki problem, tzn. szybszy wzrost płac niż wydajności pracy, dotyczy ok. 22% przedsiębiorstw w próbie. W grupie przedsiębiorstw, które oceniły, iż wydajność pracy rośnie wolniej niż płace częściej pojawiały się deklaracje, że rosnące płace mają najważniejszy lub przynajmniej istotny wpływ na decyzje o podniesieniu cen. Większość ankietowanych przedsiębiorców wciąż jednak uznaje, że rosnące płace nie mają istotnego wpływu na ceny. 8. Prognozy cen na IV kw. br. pozostają zbliżone do oczekiwań na III kw. Stabilizacja oczekiwań w perspektywie kwartalnej widoczna jest zarówno w przypadku cen wyrobów i usług oferowanych przez ankietowane przedsiębiorstwa, jak i cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji, a także cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI). Warto przy tym podkreślić znaczący spadek planowanych podwyżek cen w sekcji Budownictwo. W perspektywie 12 miesięcy ankietowani spodziewają się zaś niewielkiego wzrostu inflacji PPI i CPI. 9. Odnotowano niewielki spadek prognoz aktywności inwestycyjnej na IV kw. br. (wskaźnik prognoz nowych inwestycji po wyeliminowaniu wahań sezonowych obniżył się kw/kw, ale pozostał na wysokim poziomie). Wśród czynników, które mogą obec- 6

7 nie hamować aktywność inwestycyjną należy wymienić wzrost cen dóbr i usług inwestycyjnych.. Odnotowano spadek odsetka przedsiębiorstw planujących finansować nowe inwestycje ze środków własnych. Spadek ten obserwowany jest od 23 r. Mimo to kapitały własne utrzymały się na pierwszym miejscu wśród źródeł finansowania inwestycji. 11. Zaobserwowano dalszy wzrost popytu na kredyt (po usunięciu sezonowości wskaźnik prognoz zadłużenia podniósł się do poziomu rekordowego w historii badań). Większe potrzeby finansowe mogą być związane zarówno z realizacją nowoplanowanych, jak i rozpoczętych już inwestycji, ale też z finansowaniem celów bieżących, w tym odbudową stanu zapasów (w III kw. br. wzrósł odsetek firm, które uznają, iż poziom zapasów jest obecnie zbyt niski w stosunku do potrzeb). Wzrostowi popytu na kredyt towarzyszyło rosnące przekonanie o dalszym wzroście jego ceny. Wraz ze wzrostem kosztów kredytu zwiększa się powoli odsetek firm uznających ten koszt za barierę rozwoju. Wciąż jednak jest on relatywnie niski nieco ponad 3% respondentów zgłosiło taki problem. 7

8 I I SSyyttuuaaccjjaa eekkoonnoomicczznnaa Mimo niewielkiego pogorszenia w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub.r. przedsiębiorstwa nadal bardzo dobrze oceniają swoją kondycję ekonomiczną. Również prognozy odnośnie kształtowania się sytuacji w ciągu najbliższego kwartału pozostają optymistyczne, choć nieco gorsze niż w poprzednim kwartale. Zachowanie trendów obu wskaźników sugeruje jednak możliwość dalszego osłabienia ocen sytuacji wśród przedsiębiorców. BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ Pod koniec III kw. 27 r. ankietowane przedsiębiorstwa odnotowały niewielkie pogorszenie wskaźnika ocen sytuacji ekonomicznej BOSE 3 q/q i r/r. Mimo to wskaźnik pozostał w obszarze bardzo wysokich wskazań por. Rys. 1. Utrzymanie się bardzo dobrej kondycji sektora przedsiębiorstw potwierdza też wysoki i wciąż rosnący odsetek respondentów (31,7%) deklarujących brak poważniejszych problemów działalności. Najważniejszym problemem dla przedsiębiorstw jest obecnie pozyskanie i utrzymanie pracowników (odsetek firm zgłaszających tę barierę wzrósł z 12,7% w II kw. do 14,2%). Więcej przedsiębiorstw poinformowało również o trudnościach związanych z silną konkurencją i zbyt niskim popytem. Wzrósł również udział firm skarżących się na niejasne, niestabilne, czy wadliwe przepisy. W efekcie nastąpił niewielki wzrost syntetycznego wskaźnika barier hamujących rozwój przedsiębiorstw SBHR 4. Wzrost ten wynika jednak w dużym stopniu z rosnącej skali działalności przedsiębiorstw (brak pracowników zgłaszają głównie firmy planujące zwiększać zatrudnienie) wskaźnik trend III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 1 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE (różnica sald: odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) akcesja do UE III-98 IV-98 I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 2 Syntetyczny wskaźnik barier hamujących rozwój przedsiębiorstw SBHR (średnia wartość z liczb odpowiadających odsetkowi respondentów informujących o występowaniu najpoważniejszych w danym okresie barier rozwoju) 3 Wskaźnik BOSE stanowi różnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji 4 SBHR liczony jest jako średnia wartość z liczb reprezentujących odsetek respondentów informujących o występowaniu () najpoważniejszych w danym okresie barier rozwoju 8

9 PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ W IV kw. br. respondenci oczekują dalszej niewielkiej poprawy swojej sytuacji ekonomicznej. Skala tej poprawy jest jednak obecnie nieco niższa niż w pop.kw. i w analogicznym okresie ub.r. - por. Rys. 3. Trend wskaźnika wykazuje lekką tendencję zniżkową wskaźnik SA IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. 3 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw WPSE (różnica sald: odsetek firm oczekujących poprawy sytuacji minus odsetek firm oczekujących pogorszenia sytuacji) OCENY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźników BOSE w podstawowych przekrojach wynika, że: Czwarty kwartał z kolei pogorszyła się kondycja firm transportowych. Branża ta, wg własnych opinii, ocenia obecnie swoją sytuację relatywnie najsłabiej w porównaniu do pozostałych sekcji PKD. Stoi to w pewnej sprzeczności z jej wynikami finansowymi, bowiem wskaźniki rentowności w transporcie poprawiają się nieprzerwanie od połowy ub.r., są przy tym wyraźnie wyższe niż w handlu czy budownictwie. Jednym z powodów niskiego optymizmu firm transportowych może być drożejąca ropa naftowa na rynkach światowych i związane z tym ryzyko wzrostu kosztów. Po dwóch kwartałach znaczącej poprawy sytuacji w przedsiębiorstwach sprzedających produkty wyłącznie na rynku krajowym oceny tej grupy w III kw. br. wyraźnie się pogorszyły. Jedną z przyczyn tego zjawiska było pogorszenie zdolności do terminowej spłaty zobowiązań handlowych (przy nadal pozytywnych ocenach możliwości spłaty zobowiązań kredytowych), co związane było m.in. z wysoką aktywnością inwestycyjną tej grupy, wzrostem obciążeń kredytowych 6 oraz niewielkim wzrostem ceny kredytu. Pogorszenie sytuacji nastąpiło w sektorze publicznym 7, co jest spójne ze słabszymi ocenami popytu dla tego sektora 8. Ocenę sytuacji eksporterów i nieeksporterów ograniczono do sekcji Przetwórstwo przemysłowe. 6 Potwierdzają to dane F-1/I-1 GUS. Grupa nieeksporterów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe przeznaczyła w I półroczu br. o ponad % większe środki na inwestycje niż w analogicznym okresie ub.r.; zobowiązania kredytowe tej grupy wzrosły w tym czasie o ponad 23%. 7 Ocenę sytuacji firm prywatnych i publicznych ograniczono do sekcji Przetwórstwo przemysłowe. 8 Wg danych F-1/I-1 GUS dynamika sprzedaży w grupie firm publicznych z sekcji Przetwórstwo przemysłowe wyniosła w I półr.br. 3,9% r/r, wobec 12,3% wzrostu zanotowanego w 26 r. W grupie firm prywatnych z tej sekcji odnotowano 17,3% w I półr.br. i 14% w 26 r. 9

10 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 eksporterzy wyspecjal. (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) nieeksporterzy (prz.przem.) kurs euro (pr.oś) Rys. 4 BOSE w klasach eksporterów i firm oferujących swoje produkty na rynku krajowym (próba ograniczona do firm z sekcji Przetwórstwo przemysłowe ) Źródło: NBP (kurs euro) oraz SM NBP 4,7 4, 4,3 4,1 3,9 3, budownictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. BOSE w sekcji przetwórstwo przemysłowe, budownictwo i handel III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 transport cała populacja II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- prywatny (prz.przem.) publiczny (prz.przem.) III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 6 BOSE w sekcji transport Rys. 7 BOSE w sektorach własności (próba ograniczona do firm z sekcji Przetwórstwo przemysłowe )

11 I I PPooppyytt.. ZZaamóówieenni iaa.. PPrroodduukkccjjaa.. Prognozy przedsiębiorstw odnośnie popytu oraz produkcji w IV kw. 27 r. pozostają optymistyczne, choć można oczekiwać, że tempo wzrostu produkcji i sprzedaży będzie nieco wolniejsze, niż w pierwszej połowie roku. Jednocześnie zwiększa się negatywny wpływ czynników związanych z sytuacją na rynku pracy na podaż produktów i usług. Zarówno w budownictwie jak i w przemyśle brak pracowników był najczęstszą przyczyną problemów z realizacją napływających zleceń. BARIERA POPYTU W III kw. br. wskaźnik bariery popytu po raz pierwszy od połowy 2 r. wzrósł względem wartości z poprzedniego kwartału (o,8 pkt. proc.), co może świadczyć o lekkim pogorszeniu ocen popytu (por. Rys. 8). Jednak problem ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa sygnalizowało jedynie,1% podmiotów, co pozostało jednym z najlepszych wyników w historii badania. 27% 23% 19% 1% 11% 7% 3% IV-98 II-99 IV-99 II- problemy z popytem trend IV- II-1 IV-1 II-2 IV-2 II-3 IV-3 II-4 IV-4 II- IV- II-6 IV-6 II-7 Rys. 8 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) PROGNOZY POPYTU Wskaźnik prognoz popytu (po korekcie sezonowej) spadł w relacji do wartości z poprzedniego kwartału o 3 pkt. Do poziomu 8,% obniżył się również odsetek przedsiębiorstw, które spodziewają się trwałego wzrostu zapotrzebowania na swoje produkty. Jest to dugi z kolei okres spadku wartości obu indeksów, co oznacza, że dynamika sprzedaży może być w najbliższej przyszłości niższa. Poziomy wskaźników pozostają jednak wysokie, tak więc ankietowane przedsiębiorstwa nadal oczekują wyraźnego wzrostu zapotrzebowania na produkowane przez nie wyroby (por. Rys. 9.) wskaźnik trend SA trwały komponent wskaźnika I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. 9 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (salda odpowiedzi), trwały komponent wskaźnika (salda odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem 11

12 PROGNOZY NOWYCH ZAMÓWIEŃ Wskaźnik nowych zamówień (skorygowany o wahania o charakterze sezonowym) odnotował spadek 1,9 pkt. względem wartości z poprzedniego miesiąca do poziomu 28 pkt. Oznacza to, że przedsiębiorstwa oczekują napływu nieco mniejszej liczby nowych zamówień niż w poprzednich okresach (por. Rys. ) wskaźnik SA trend I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. Wskaźnik prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika WSKAŹNIKI POPYTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza wskaźnika prognoz popytu oraz wskaźnika prognozowanej liczby zamówień (indeksy po korekcie sezonowej) w badanych klasach wykazała m.in., że: Spadki wskaźników prognozowanego popytu oraz prognozowanej liczby nowych zamówień wynikają z pogarszającej się oceny sytuacji przedsiębiorstw przemysłowych oraz jednostek z sekcji Handel i naprawy. Wzrosty (do najwyższych w historii badań poziomów) zanotowały natomiast wskaźniki liczone dla przedsiębiorstw z sekcji Budownictwo. Od początku 26 roku oczekują one większego wzrostu zapotrzebowania na oferowane produkty niż pozostałe podmioty (por. Rys. 1 oraz Rys. 17). Istotny spadek zanotowały wskaźniki liczone dla grupy eksporterów. Pomimo to znajdują się one na wyższych poziomach niż indeksy liczone dla pozostałych przedsiębiorstw (por. Rys. 16 oraz Rys. 18). PROBLEMY Z REALIZACJĄ ZLECEŃ Ponad 3% podmiotów w analizowanej próbie sygnalizowało trudności z realizacją zleceń w III kw. 27 r. Odsetek ten nie uległ istotnym zmianom względem poprzedniego okresu. Niezmiennie najczęstszą przyczyną problemów był brak pracowników, wymieniany częściej niż w poprzednim kwartale, bo przez 9,8% przedsiębiorstw w próbie (por. Rys. 11). Natomiast rzadziej niż przed trzema miesiącami w realizacji zamówień przeszkadzały opóźnienia w dostawach materiałów i surowców potrzebnych do produkcji (lub brak materiałów i surowców) sygnalizowane przez 7% podmiotów oraz brak wolnych mocy wytwórczych (z wyłączeniem braku pracowników), który był wymieniany przez 6,% jednostek. Ograniczone środki obrotowe nie stanowiły poważnej bariery dla realizacji zleceń (choć były wymieniane nieco częściej niż w poprzednim badaniu) jedynie 2,1% przedsiębiorstw uznało je za przyczynę kłopotów z realizacją zamówień. 12

13 brak materiałów i surowców brak wolnych mocy produkcyjnych brak pracowników 7.% 7.6% 6.% 7.4% 8.1% 9.8% Transport Przetwórstwo Pozostale Handel i naprawy 9.1% 9.1% 8.% 9.1%.9% 7.6%.9% 3.8% 4.% 4.% 12.7%.3% brak środków obrotowych 2.1% 1.7% Budownictwo 9.2% 18.% 6.2% 4.9% z innych powodów 4.4% % 2% 4% 6% 8% % 27k2 27k3 % % 2% 3% 4% brak materiałów i surowców brak wolnych mocy produkcyjnych brak pracowników brak środków obrotowych z innych powodów Rys. 11. Przyczyny problemów z realizacją zamówień odsetki przedsiębiorstw zgłaszających danego rodzaju trudność. Rys. 12. Przyczyny problemów z realizacją zamówień w poszczególnych sekcjach Podobnie jak w poprzednim kwartale problem z realizacją zleceń najczęściej dotykał firmy budowlane (39%), przy czym prawie połowa tej grupy jako przyczynę podała brak pracowników (18,%) -por. Rys. 12. Jeszcze kwartał temu najczęstsze źródło trudności z realizacją zleceń w budownictwie stanowił brak materiałów i surowców (lub opóźnienia w dostawach), natomiast problem braku pracowników zgłaszało zdecydowanie mniej podmiotów (8,%). W III kw. br. istotnie zwiększył się natomiast odsetek przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego sygnalizujących trudności z realizacją zleceń (o 4 pkt. proc. do poziomu 38%) i jest obecnie niewiele mniejszy niż w budownictwie. Dominującą przyczyną był brak pracowników, co skutkowało trudnościami z realizacją zamówień w przypadku prawie 13% podmiotów tej grupy, ale znacząca część firm napotkała barierę braku wolnych mocy produkcyjnych oraz braku materiałów i surowców potrzebnych do produkcji. Zmniejszyła się skala problemu z realizacją zleceń z powodu braku pracowników (do 9,1%) i braku wolnych mocy produkcyjnych (do 9,1%) w firmach transportowych, które w poprzednim kwartale te dwie przyczyny trudności wymieniały częściej niż pozostałe podmioty. W efekcie pomimo wzrostu znaczenia innych problemów ogólny odsetek tej grupy przedsiębiorstw sygnalizujących trudności z realizacją zamówień spadł do poziomu 27%. Na skutek braku wolnych mocy wytwórczych (nie uwzględniając braku pracowników) do 16% wzrósł odsetek przedsiębiorstw zgłaszających problemy z realizacją zamówień w firmach usługowych z sekcji Pozostałe, natomiast sytuacja przedsiębiorstw z sekcji Handel i naprawy lekko się poprawiła względem poprzedniego kwartału (o problemach z realizacją zleceń w tej grupie informuje 2% podmiotów). 13

14 IV kw IV III kw III II kw II I kw I % 2% 4% 6% 8% % wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 13 Prognozy popytu struktura odpowiedzi % 2% 4% 6% 8% % wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 14 Prognozy liczby nowych zamówień struktura odpowiedzi budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III- IV-6 I-7 II-7 III- IV-7 Rys. 1 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle budownictwie oraz handlu Rys. 16 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. 17 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle handlu i budownictwie eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. 18 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów 14

15 PROGNOZY PRODUKCJI Wskaźnik prognozowanej produkcji (skorygowany o wahania sezonowe) zanotował spadek drugi kwartał z rzędu. W związku z tym należy oczekiwać, że dynamika produkcji badanych przedsiębiorstw w IV kw. br. będzie niższa niż w pierwszej połowie 27 r. Pomimo spadków indeks nadal pozostaje na wysokim poziomie, co oznacza, że sytuacja w obszarze produkcji pozostaje dobra wskaźnik trend SA IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III- IV-6 I-7 II-7 III- IV-7 Rys. 19 Wskaźnik prognoz produkcji (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika ZMIANY PRODUKCJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Zachowanie wskaźnika prognoz produkcji (po korekcie sezonowej) liczonego dla poszczególnych grup podmiotów jest spójne z oczekiwaniami przedsiębiorstw odnośnie popytu: Wskaźnik dla budownictwa wzrósł trzeci kwartał z rzędu (do najwyższego poziomu w historii badania), co oznacza, że tempo wzrostu produkcji w tej grupie podmiotów będzie wysokie (por. Rys. 21). Drugi kwartał z rzędu obniżyła się natomiast wartość indeksu dla przemysłu. Obecny poziom wskaźnika dla tej grupy przedsiębiorstw jest najniższy od III kw. 26 r., jednak cały czas pozostaje wysoki. Odpowiada to prognozie dobrej sytuacji gospodarczej w obszarze produkcji, można jednak oczekiwać, że tempo wzrostu produkcji tej grupy przedsiębiorstw będzie niższe niż w ostatnich czterech kwartałach (por. Rys. 22). Również firmy z sekcji Handel i naprawy są mniej optymistyczne niż w poprzednim kwartale, co odpowiada prognozie niższej dynamiki sprzedaży oferowanych przez nie usług (por. Rys. 21). Pogorszyły się względem poprzedniego kwartału prognozy odnośnie produkcji w klasie eksporterów. Spadek indeksu dla tej grupy podmiotów nastąpił z najwyższego w historii badania poziomu. Nieco bardziej optymistyczni niż w ostatnim badaniu są natomiast nieeksporterzy. Mimo tych zmian indeks liczony dla eksporterów pozostaje na wyższym poziomie niż wskaźnik dla pozostałych przedsiębiorstw (por. Rys. 23). Mniej optymizmu niż w poprzednim okresie wykazują przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 2 pracowników. Nieco większego wzrostu produkcji niż w poprzednim okresie spodziewają się natomiast podmioty sektora MSP (por. Rys. 24). 1

16 IV III II I % 2% 4% 6% 8% % wzrost bez zmian spadek Rys. 2 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III- IV-6 I-7 II-7 III- IV-7 Rys. 21 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w handlu i budownictwie przemysł trend przemysł SA eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA 7 - IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III- IV-6 I-7 II-7 III- IV-7 IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III- IV-6 I-7 II-7 III- IV-7 Rys. 22 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle Rys. 23 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w klasach eksporterów i przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem MSP trend duże trend MSP SA duże SA I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV-7 Rys. 24 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz przedsiębiorstwach dużych 16

17 I I ZZaattrruuddnni ieenni iee W IV kw. 27 r. wskaźnik prognoz zatrudnienia po korekcie sezonowej nieznacznie obniżył się w stosunku do poprzedniego kwartału, pozostając blisko swoich wartości maksymalnych. Dodatni wskaźnik (oznaczający wzrost zatrudnienia) uzyskały niemal wszystkie analizowane klasy (poza przedsiębiorstwami Skarbu Państwa). Poprawa prognoz zatrudnienia miała miejsce w usługach. Odnotowano natomiast wyhamowanie dynamiki wzrostu zatrudnienia w budownictwie. Problem braku pracowników, narastający od początku 26 r., zajmował w III kw. 27 r. nadal najważniejszą pozycję wśród barier rozwoju, zgłaszanych przez przedsiębiorstwa. O trudnościach ze znalezieniem bądź z utrzymaniem już zatrudnionych pracowników, jako o jednym z podstawowych problemów, poinformowało co 7 przedsiębiorstwo. Trudności te odczuwane są niezmiennie najsilniej w budownictwie, choć tu skala problemu od roku nie zwiększa się. Rośnie ona natomiast w przetwórstwie przemysłowym oraz w handlu. PROGNOZY ZATRUDNIENIA wskaźnik prognoz zatr trend wskaźnik SA W IV kw. 27 r. ankietowane przedsiębiorstwa planują dalszy wzrost zatrudnienia. Jednak optymizm prognoz zatrudnienia drugi kwartał z rzędu wyhamowuje wskaźnik zatrudnienia (po korekcie sezonowej) zmniejszył się o,4 pkt. proc. 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 2 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ) PROGNOZY ZATRUDNIENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Prognozy zatrudnienia są zróżnicowane pomiędzy sektorami własności. Firmy publiczne przewidują niewielki wzrost zatrudnienia, a ich prognozy poprawiają się (tylko przedsiębiorstwa Skarbu Państwa nadal planują redukcję zatrudnienia, choć i tu obserwowana jest poprawa). Natomiast w firmach prywatnych rosnący dotąd wskaźnik prognoz zatrudnienia wyhamował, ale przedsiębiorstwa te planują nadal zwiększać zatrudnienie. Wzrost zatrudnienia w IV kw. 27 r. przewidywany jest przede wszystkim w usługach. Wskaźnik zatrudnienia (po odsezonowaniu) osiągnął najwyższą w swojej historii wartość w tej gałęzi gospodarki, dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorstw handlowych i transportowych (por. Rys. 31), ale poprawa obserwowana jest również w pozostałych firmach usługowych. W przemyśle, a w szczegól- 17

18 ności w Przetwórstwie przemysłowym prognozy zatrudnienia uległy pogorszeniu. Stabilizację zatrudnienia planuje energetyka. WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZATRUDNIENIE Wzrost zatrudnienia jest przewidywany tym częściej, im lepsza jest sytuacja ekonomiczna firmy oraz korzystniejsze perspektywy jej rozwoju (Rys Rys. 34). W IV kw. 27 r. wzrost zatrudnienia planowany jest przede wszystkim w przedsiębiorstwach najlepiej oceniających swoją sytuację, przy rosnącym popycie, w firmach, w których notuje się wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, ale również w jednostkach nie oczekujących większych zmian kondycji ekonomicznej, popytu, zamówień, a nawet w przedsiębiorstwach prognozujących pogorszenie swojej kondycji. Również w grupie firm z niskim wykorzystaniem mocy produkcyjnych, zbyt wysokim poziomem zapasów, czy też z częstymi problemami z płynnością przedsiębiorstwa rzadziej planują redukować niż zwiększać zatrudnienie. Natomiast obniżenia zatrudnienia należy oczekiwać w firmach będących w słabej, złej lub bardzo złej sytuacji, bądź oczekujących jej pogorszenia, w przedsiębiorstwach spodziewających się spadku popytu, produkcji i zamówień. PROBLEMY ZE ZNALEZIENIEM PRACOWNIKÓW Kolejny kwartał z rzędu bariera podaży siły roboczej utrzymała się w czołówce istotnych problemów dla kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw 9. O takich trudnościach poinformowało w III kwartale 27 r. 14,2% firm. Respondenci w dalszym ciągu informują nie tylko o problemach z pozyskaniem nowych pracowników, ale i o rosnących trudnościach z utrzymaniem już zatrudnionych osób odsetek przedsiębiorstw pozycja na liście barier 13 3, 1,8 11, ,1,7, , ,2 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III Rys. 26 Problem braku pracowników (odsetek przedsiębiorstw informujących o problemach ze znalezieniem odpowiednich pracowników w pytaniu otwartym o najważniejsze bariery rozwoju oraz pozycja wśród tych barier) Przetwórstwo przem. Budownictwo Handel Transport Pozostale 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III Rys. 27 Bariera braku pracowników a sekcja (odsetek odpowiedzi w sekcji na otwarte pytanie o najważniejsze bariery rozwoju). Trudności te odczuwane są niezmiennie najsilniej w budownictwie, choć tu skala problemu jest ustabilizowana od roku (zgłasza je co trzecia firma). Wyraźnie natomiast rośnie skala zjawiska w przetwórstwie przemysłowym. Problem ten nasila się także w handlu (por. Rys. 27). Brak pracowników jest najbardziej dotkliwy dla firm, które planują zwiększać zatrudnienie. W efekcie rośnie zainteresowanie zatrudnianiem pracowników z innych krajów. Co przedsiębiorstwo 9 w odpowiedzi na pytanie otwarte o bariery rozwoju 18

19 już zatrudnia takich pracowników, tyle samo firm ma zamiar tego dokonać (większość w dłuższej niż roczna perspektywie), i tyle samo (ok. % przedsiębiorstw) widzi potrzebę, ale nie widzi możliwości zatrudnienia pracowników spoza Polski. Zdecydowanie najsilniej sygnalizują problemy z podażą pracy te przedsiębiorstwa, które widzą potrzebę zatrudnienia pracowników zagranicznych, ale nie widzą odpowiednich możliwości ku temu. Innym skutkiem istnienia bariery braku rąk przedsiębiorstwo już zatrudnia takich pracowników 9,7 do pracy jest konieczność podniesienia płac obecnie nie zatrudnia, ale widzi potrzebę i ma zamiar 3,6 zatrudnić w ciągu najbliższego roku obecnie nie zatrudnia, ale widzi potrzebę i ma zamiar 6,3 zatrudnić w dłuższej perspektywie widzi potrzebę, ale nie widzi możliwości 9,8 4% firm, które zgłaszają trudności z pozyskaniem pracowników, zwiększy wynagrodzenia w IV kw. 27 r. (23% pozostałych nie widzi obecnie takiej potrzeby 7,7 firm w próbie). Przedsiębiorstwa, dla których bariera podaży rąk do pracy jest Rys. 28 Czy przedsiębiorstwo jest zainteresowane zatrudnieniem pracowników z innych krajów? istotna, częściej też oceniają wzrost płac za szybszy niż wzrost wydajności pracy (34% z nich wobec 19% w pozostałych firmach). Skala problemów ze znalezieniem pracowników jest różna w zależności od formy własności. Wśród przedsiębiorstw prywatnych brak kadr zgłasza 1% podmiotów (w firmach z kapitałem zagranicznym - 18%), w sektorze publicznym - mniej, bo %, ale i tu waga problemu wzrasta. Warto przy tym zwrócić uwagę, że trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników nie rozkładają się równomiernie w poszczególnych regionach IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 29 Prognozy zatrudnienia (dane SA) wzrost zatrudnienia_sa spadek _SA wzrost Budownictwo_SA Przemysł_SA Usługi_SA 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 3 Wskaźnik zatrudnienia w budownictwie oraz w pozostałych sekcjach (dane SA). Pytanie dotyczące zatrudniania przez przedsiębiorstwo pracowników spoza Polski zostało zadane po raz pierwszy w historii. 11 Dla przykładu, zgłasza je 23% firm w województwie pomorskim i 6% w woj. małopolskim 19

20 Handel i naprawy_sa Transport_SA Pozostałe_SA niepubliczne_trend publiczne_trend Q4 23Q2 23Q3 23Q4 24Q1 24Q2 24Q3 24Q4 2Q1 2Q2 2Q3 2Q4 26Q1 26Q2 26Q3 26Q4 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 31 Wskaźnik zatrudnienia w handlu transporcie i pozostałych usługach (dane SA) Rys. 32 Wskaźnik zatrudnienia wg sektorów własności (dane ograniczone do sekcji Przetwórstwo przemysłowe ) wzrost produkcji spadek bez zmian IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 33 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności (saldo odpowiedzi w klasach dot. produkcji) bardzo dobra kondycja dosyć dobra słaba zła i bardzo zła 21 I 21 II 21 III I 22 II 22 III I 23 II 23 III I 24 II 24 III 24 2 I 2 II 2 III 2 26 I 26 II 26 III I 27 II 27 III 27 Rys. 34 Wskaźnik zatrudnienia a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (saldo odpowiedzi w klasach dot. kondycji) moce-do 7%_SA <7-9%)_SA 9% i więcej_sa #ADR! nieeksporter_sa eksporter_sa w tym: wzrost eksportu_sa 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 3 Wskaźnik zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (saldo odpowiedzi w klasach dot. mocy przetwórczych) Rys. 36 Wskaźnik zatrudnienia a eksport/brak eksportu oraz w klasie eksporterów o rosnącym eksporcie(saldo w klasach dot. eksportu; dane odsezonowane) wzrost inwestycji bez zmian nieinwestor zakończenie wg planu nowe inwestycje_sa brak nowych inwestycji_sa nowe inwestycje 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 37 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy nowych inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) Rys. 38 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy kontynuacji inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji). 2

21 I I Wyynnaaggrrooddzzeenni iaa Podwyżki płac w IV kw. 27 r. obejmą mniej przedsiębiorstw niż w poprzednich kwartałach - jest to zjawisko typowe dla końca roku. Jednak również wskaźnik odsezonowany zmniejszył się w stosunku do poprzedniego kwartału, co sugeruje spadek dynamiki płac. Wzrosła natomiast średnia wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń, zarówno w relacji r/r, jak i kw/kw, i jest najwyższa w historii badania. Wzrost wydajności nie nadąża za wzrostem płac w 22% przedsiębiorstw w próbie, zaś w 17% firm wydajność rośnie szybciej niż płace. PROGNOZY WZROSTU PŁAC W IV kw. 27 r. 2,9% firm planuje podwyższyć wynagrodzenia jest to wprawdzie mniej niż w poprzednim kwartale, ale zdecydowanie więcej niż rok wcześniej. Po korekcie sezonowej widoczne jest jednak wyhamowanie prognoz podwyżek płac w relacji do poprzedniego kwartału. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, można oszacować, że podwyżki wynagrodzeń w IV kw. 27 r. obejmą 22,3% pracowników. Jest to niższy odsetek niż w poprzednim kwartale, ale wyraźnie wyższy niż w analogicznym kw. 26 r. - por. Rys. 39) ,6 23,7 22,2 21,9 18,1 1,1 1,6 23,1 2,8 12,8 19,8 14,4 16,3 1,7 16,8 11,7 2 I 2 II 2 III odsetek przedsiębiorstw_'sa odsetek zatrudnionych_'sa 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 31,1 28,1 27 I 27 II 36,7 38,4 34,3 34,2 3,4 33,4 27 III 27 IV ,7 27,4 prognoz podwyżek I kw 26 - IV kw 26 37, I kw 27 - IVI kw 27 32,8 22,3 12,2 8,1 4, 4,8 1,3 1 prognoza Rys. 39 Planowane podwyżki wynagrodzeń dane odsezonowane Rys. 4 Ile razy (w ilu kwartałach) planowano podwyżki wynagrodzeń w ciągu kolejnych czterech kwartałów (odsetek firm; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach) Częstotliwość deklarowanych podwyżek płac wzrosła w 27 r. w relacji do 26 r. (por. Rys. 4). Prognozy podwyżek w ciągu czterech ostatnich kwartałów objęły większą grupę przedsiębiorstw niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. O ile rok wcześniej ok. % przedsiębiorstw planowało podwyższyć wynagrodzenia choć raz w ciągu kolejnych czterech kwartałów, to w 27 r. takich firm jest 73% (Rys. 4). Wzrosła średnia wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń (zarówno q/q, jak i r/r, por. Rys. 4). Mediana planowanych podwyżek w grupie przedsiębiorstw, które je przewidują, kształtuje się na poziomie %, średnia wynosi 6,9% i jest najwyższa w historii badania. W odniesieniu do całej próby deklarowana średnia podwyżka płac będzie ponad dwukrotnie wyższa niż 21

22 rok wcześniej. Zmienił się rozkład podwyżek wynagrodzeń (por. Rys. 43). Udział firm zwiększających płace o co najmniej % wzrósł w ciągu roku ponad dwukrotnie. WYBRANE CZYNNIKI WZROSTU PŁAC We wszystkich klasach przedsiębiorstw wzrósł w relacji do sytuacji sprzed roku udział firm, które zamierzają zwiększyć płace. Plany wzrostu płac są częstsze w firmach w dobrej bądź bardzo dobrej kondycji, a także w przedsiębiorstwach oczekujących jej poprawy. Podwyżki płac są także efektem niskiej podaży pracy. Podmioty, które zamierzają zwiększać płace blisko dwa razy częściej informują bowiem o trudnościach ze znalezieniem, bądź zatrzymaniem pracowników niż pozostałe firmy (22% wobec 12%). Częściej niż inne firmy zamierzają podwyższać płace podmioty, które zdecydowały się na projekty inwestycyjne, mające na celu redukcję zatrudnienia. Firmy planujące wzrost zatrudnienia planują blisko 2-krotnie częściej zwiększać płace niż firmy, które zatrudnienie zredukują. W IV kw. 27 r. budownictwo nie jest już liderem podwyżek płac. Ani zakres ani wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń nie odbiegają w tej branży od średniej w próbie. PODWYŻKI PŁAC A WZROST WYDAJNOŚCI PRACY płace wzrosły w większym stopniu niż wydajność wzrost płac był zbliżony do wzrostu wydajności płace rosły wolniej niż wydajność 23,3 29,7 47, Przedsiębiorcy zostali zapytani o ocenę wysokości podwyżek płac, przeprowadzonych w ciągu ostatniego roku (III kw. 26 r. - III kw. 27 r.) w relacji do wzrostu wydajności pracy w tym okresie 12. Rys. 41 Ocena relacji wzrostu płac do wzrostu wydajności pracy w okresie III kw. 26 r. - III kw. 27 r. (próba ograniczona do przedsiębiorstw, w których wynagrodzenia wzrosły w okresie III kw. 26 r. - III kw. 27 r.) W największej liczbie przypadków wynagrodzenia rosły w podobnym stopniu co wydajność (47% odpowiedzi wśród firm, w których wynagrodzenia wzrosły, co daje 3% próby - por. Rys. 41). O szybszym wzroście płac niż wydajności pracy poinformowało 22% przedsiębiorstw w próbie (3% firm, w których płace wzrosły). W najmniejszej liczebnie grupie (17% próby, 23% firm gdzie płace rosły) wzrost wynagrodzeń był wolniejszy niż wydajność. Zdecydowanie najczęściej wzrost płac przewyższał wzrost wydajności pracy w budownictwie. Bardziej tez był widoczny w przedsiębiorstwach dużych niż w MSP. PRESJA PŁACOWA Przedsiębiorstwa sygnalizują nasilanie się presji płacowej. O ile we wcześniejszych okresach nie pojawiała się ona w sposób zauważalny wśród zasadniczych problemów zgłaszanych przez przed- 12 Takie pytanie zostało zadane przedsiębiorstwom po raz pierwszy w historii badań. 22

23 siębiorstwa 13, to w II kw. 27 r. wymieniona została wśród tych barier przez mniej niż 2% firm, a w III kw. 27 r. było ich już 4%. Redukcja składki rentowej, wprowadzona w lipcu 27 r., nie wpłynęła w widoczny sposób na ograniczenie żądań płacowych pracowników 14 (por. Tab. 1). Tab. 1 Wpływ zmniejszenia składki rentowej, płaconej przez pracowników (od lipca 27 r.) na żądania płacowe odsetek odpowiedzi % brak wpływu na presję płacową lub wpływ minimalny (też brak presji) 91,9 ma widoczny wpływ na presję płacową 3, b. niewielki lub chwilowy wpływ na presję 4, OGÓŁEM dobra lub bdb. kondycja ekon. słaba lub zła kondycja 2,9 22,7 26,7 poprawa kondycji pogorszenie kondycji 32,1 33,3 bez zmian produkcja: bez zmian 24, 24, spadek 16,1 wzrost 3, zatrudnienie: bez zmian 24,7 spadek 19,3 wzrost 34,9 inwestycje pozwalają na zmniejszenie zatr 42,3 inw. pozwalają na uniknięcie wzrostu zatr 29,9 inw. nie mają wpływu na zatr 26,4 inw. bez wpłu na poziom, ale na strukturę zatr 16,3 inw. wymagają zwiększenia zatr 29,1 brak inwestycji 22,7 problemy z realizacją zleceń, bo brak mat i sur 3, bo brak wolnych mocy prod bo brak pracowników 43,6 44,7 bo brak środków obr 11,8 z innych względów 26,2 nie ma problemów z realizacją zleceń 2, Rys. 42 Odsetek przedsiębiorstw zamierzających podnieść płace a różne czynniki 27_4 27_3 27_2 27_1 26_4 26_3 26_2 26_1 2_4 2_3,1 64, 7,6 76,7 7,9 72,3 86, 8,3 93,6 91,4 3,3 12,2 19, 11,1 17, 21,9 6,2,9,8 13, 6,3 3,1 12, 2,6 8, 4,2, 3,9 6, 4,7 4,41,2 6, IV 2 I sytuacja b. dobra_sa dosyć dobra_sa słaba _SA 2 II 2 III 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 44 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) 7, 6, 6,,, 4, 4, 3, 2 I 2 II 2 III średnia średnia-ważona mediana 2 IV 26 I 26 II 26 III 26 IV 27 I 27 II 27 III 27 IV Rys. 4 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (dla tych przedsiębiorstw, które posiadają tego typu plany) % % 2% 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % brak podwyżek wzrost do % < - %) % i więcej Rys. 43 Rozkład planowanych podwyżek wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem) 13 w odpowiedzi na pytanie otwarte o bariery rozwoju 14 Pytanie o wpływ redukcji składki rentowej na presję płacową zostało zadane przedsiębiorstwom po raz pierwszy w historii badań. 23

24 I... I Innweessttyyccjjee I Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw w IV kw. b.r. będzie nieco niższa niż w III kw., ale wciąż kształtować się będzie na wysokim poziomie. Większą aktywność inwestycyjną wykazują duże przedsiębiorstwa, co może być istotne z punktu widzenia kształtowania się agregatu inwestycji w sektorze przedsiębiorstw. Po stronie potencjalnych zagrożeń dla przebiegu procesów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach trzeba obecnie wymienić zmiany poziomu cen dóbr inwestycyjnych. PROGNOZA AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ Zgodnie z prognozami respondentów aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw w IV kw. br. będzie niższa niż w III kw., ale wciąż kształtować się będzie na wysokim poziomie 1 (Rys. 46). W porównaniu do poprzedniego kwartału zanotowano również spadek wskaźnika aktywności inwestycyjnej ważony wielkością zatrudnienia (Rys. 3). 77, 7, 73, 71, 69, 67, 6, 63, 61, 9, SALDO TREND_X11 Rys. 46 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej. Obniżenie aktywności inwestycyjnej zaobserwowano w niemal wszystkich analizowanych grupach przedsiębiorstw (Rys. 6), poza krajowym segmentem sektora prywatnego, budownictwem oraz grupą przedsiębiorstw największych, zatrudniających ponad 1999 pracowników. Wyraźniejszego obniżenia aktywności inwestycyjnej w najbliższym kwartale można oczekiwać m.in. w: przedsiębiorstwach publicznych 16. Natomiast sektor prywatny choć również odnotował pogorszenie wskaźnika aktywności inwestycyjnej (Rys. 7), to było ono mniejsze i dotyczyło głównie firm z kapitałem zagranicznym. górnictwie, handlu, energetyce i transporcie. Firmy energetyczne nadal jednak uzyskują jedne z najwyższych poziomów wskaźnika inwestycyjnego w badanych grupach (Rys. 6). Wskaźnik kontynuacji inwestycji 17, określający plany inwestorów odnośnie kontynuowania już rozpoczętych przedsięwzięć kształtuje się na wysokim poziomie, ponadto nieznacznie wzrósł w stosunku do poprzednich wskazań (Rys. ). Kontynuację inwestycji w IV kw. br. zapowiedziało 1 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej jest liczony jako udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji oraz kończących inwestycje zgodnie z planem. 16 Jeśli w niniejszym rozdziale jest mowa o sektorach własności obejmują one wyłącznie przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego. 24

25 łącznie 98% badanych inwestorów. Z tej grupy większość inwestorów będzie realizowała rozpoczęte zadania bez większych zmian (78% inwestorów), a ok. 12% inwestorów (o 1 pp. mniej niż w pop. kw.) przewiduje zwiększenie inwestycji w stosunku do wcześniejszych planów. Około 8% przedsiębiorstw (wzrost o 2 pkt. kw/kw) w IV kw. b.r. zgodnie z planem zakończy realizowane inwestycje. Zapowiedzi redukcji czy rezygnacji z realizowanych inwestycji zgłaszano jedynie marginalnie (2% inwestorów - ok. 1,% próby). NOWE INWESTYCJE W IV KWARTALE W IV kw. b.r. zanotowano spadek wskaźnika prognoz nowych inwestycji 18 w stosunku do poprzedniego kwartału (Rys. 47). Poziom wskaźnika wciąż jest jednak bardzo wysoki (najwyższy dla IV kw. od początku badań), co sugeruje, że wśród przedsiębiorstw utrzymuje się wysoki optymizm w planowaniu nowych inwestycji. Rosnący trend zachował natomiast wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia (Rys. 61), co sugeruje wysoką dynamikę inwestycji w sektorze przedsiębiorstw wskaźnik nowych inwestycji SA trend x11 Rys. 47 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału Wskaźnik nowych inwestycji po korekcie sezonowej obniżył się wobec wyników z poprzedniego kwartału w większości grup przedsiębiorstw (Rys. 69). Prognozy nowych inwestycji pogorszyły się najbardziej w energetyce, transporcie, w sektorze MSP oraz grupie podmiotów wytwarzających dobra inwestycyjne. Z prognoz respondentów wynika, że w IV kw. b.r. nowych inwestycji może natomiast wyraźniej przybyć sektorze publicznym, górnictwie, przedsiębiorstwach dużych, zwłaszcza tych zatrudniających od do 1999 pracowników. Od połowy 2 r. firmy publiczne deklarowały większą aktywność inwestycyjną (tj. większy odsetek nowych inwestycji) niż przedsiębiorstwa prywatne (Rys. 63). Zmiana rozkładu prognoz w IV kw. br. dodatkowo powiększyła istniejący dystans pomiędzy tymi sektorami (nowe inwestycje zrealizuje odpowiednio 44% firm publicznych i 29% firm prywatnych). Wśród przedsiębiorstw publicznych utrwala się rosnący trend prognoz nowych inwestycji przy jednoczesnej stabilizacji nastrojów w sektorze prywatnym. Wnioski zmieniają się jednak nieco po uwzględnieniu wielkości podmiotów w obu sektorach. Ważony wskaźnik dla sektora publicznego również ukształtował się na stabilnym poziomie, co pokazuje, że silny wzrost optymizmu następował jedynie wśród mniejszych firm sektora publicznego (Rys. 64). 17 Wskaźnik kontynuacji inwestycji jest liczony jako udział w grupie inwestorów przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji. 18 Wskaźnik nowych inwestycji liczony jest jako udział w próbie przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału. 2

26 Zmiany nastrojów były zróżnicowane pomiędzy grupami wielkości przedsiębiorstw (Rys. 6). W sektorze MSP po niemal dwóch latach poprawy nastąpił wyraźne pogorszenie prognoz nowych inwestycji (przy czym pogorszenie to ominęło grupę najmniejszych podmiotów zatrudniających do pracowników), natomiast spadek udziału inwestorów rozpoczynających nowe inwestycje zanotowany w sektorze przedsiębiorstw dużych miał wyłącznie sezonowy charakter i po odsezonowaniu prognozy pozostały stabilne. Od początku tego badania (tzn. od 23 r.) duże przedsiębiorstwa wciąż częściej zapowiadają podejmowanie nowych inwestycji niż z firmy z sektora MSP. Spadek optymizmu w prognozach nowych inwestycji drugi kwartał z rzędu - zanotowano w przedsiębiorstwach produkujących dobra inwestycyjne (w grupie firm zajmujących się produkcją dóbr nieinwestycyjnych prognozy pozostały stabilne), w tym w grupie firm budowlanych. Jednak trzeba tu mieć na uwadze, że spadek ten nastąpił z rekordowych poziomów, jakie zarejestrowano w pierwszej połowie roku (Rys. 62, Rys. 66). Prognozy nowych inwestycji w budownictwie drugi kwartał z rzędu utrzymują się poniżej wskazań w przemyśle i handlu (w II kw. prognozy budownictwa były najbardziej korzystne w porównaniu z prognozami pozostałych dwóch sekcji). Realizacji nowych inwestycji sprzyja obecnie bardzo dobra sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw. Zgodnie z utrzymującą się od początku badania tendencją firmy będące przynajmniej w dobrej sytuacji ekonomicznej zdecydowanie częściej zapowiadały rozpoczęcie nowych inwestycji niż podmioty w słabszej kondycji (o rozpoczęciu nowych inwestycji w IV kw. b.r. poinformowało odpowiednio 3% i 1% takich podmiotów, Rys. 68). Na rozpoczęcie nowych inwestycji częściej decydowały się przedsiębiorstwa, które lepiej oceniały swoją płynność finansową i formułowały lepsze prognozy w wielu obszarach, m.in. oczekiwały trwałego wzrostu popytu, produkcji. Podobnie jak w poprzednim kwartale nowych inwestycji będzie także więcej wśród przedsiębiorstw planujących zwiększyć zatrudnienie i płace. Kolejnym czynnikiem skłaniającym do podejmowania nowych inwestycji jest również nadal rosnący stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych. W grupie przedsiębiorstw, w których aktualne wykorzystanie mocy produkcyjnych przekracza 8% wskaźnik nowych inwestycji od czterech kwartałów kształtuje się na wysokim na tle dotychczasowych danych - poziomie świadcząc o dużej potrzebie rozwijania potencjału produkcyjnego przedsiębiorstw (Rys. 67). Można również przypuszczać, że do inwestowania, w tym szczególnie w pracooszczędne technologie produkcji może skłaniać ponadto obserwowany w sektorze przedsiębiorstw wzrost kosztów pracy (patrz rozdz. Inwestycje a zatrudnienie, str. 28). Po stronie potencjalnych zagrożeń dla przebiegu procesów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach trzeba obecnie wymienić zmiany poziomu cen dóbr inwestycyjnych (patrz Ramka 1). 26

27 Ramka 1 Ceny dóbr inwestycyjnych 19 Wzrost cen dóbr inwestycyjnych 2 jest problemem szeroko postrzeganym w badanej próbie przedsiębiorstw zjawisko to w różnej skali zaobserwowało łącznie blisko 7% ankietowanych podmiotów. W tej grupie ok. 47% badanych określiło rozmiar podwyżek cen jako znaczący, a pozostałe 22% - jako niewielki (Rys. 48). Jedynie % badanych nie zauważyło wzrostu cen dóbr inwestycyjnych. Wśród przedsiębiorstw, które informowały o dużych wzrostach cen 2% respondentów oceniło, że dotyczyły one głównie cen produktów i usług budowlanych. Zwraca uwagę duży udział przedsiębiorstw, które nie były zorientowane w sytuacji na rynku tych dóbr (26%). Wzrost cen dóbr inwestycyjnych obserwowany przez przedsiębiorstwa może mieć negatywny wpływ na decyzje inwestycyjne i sam przebieg procesów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach taką opinię wyraziło łącznie ok. 36% badanych inwestorów obserwujących wzrost cen na rynku dóbr inwestycyjnych (Rys. 49). W większości takich przypadków nastąpi przełożenie terminów realizacji inwestycji (16%) bądź ograniczenie skali prowadzonych inwestycji (ok. 1%). Natomiast u % inwestorów wzrost kosztów inwestycji zmusi nawet do rezygnacji z planowanych inwestycji. Udział przedsiębiorstw, w których nastąpi korekta planów inwestycyjnych był wyższy w przedsiębiorstwach, które obserwowały duże podwyżki dotyczące większości rodzajów dóbr inwestycyjnych, niższy zaś w pozostałej grupie firm informujących o podwyżkach ale o mniejszej skali (Rys. ). Niemniej jednak największy udział firm rezygnujących z inwestycji (ok. 19%) odnotowano w grupie przedsiębiorstw, które nie potrafiły ocenić skali zmian na rynku dóbr inwestycyjnych, co pozwala przypuszczać, że czynnik kosztowy nie miał istotnego wpływu na zmianę planów inwestycyjnych w tej grupie przedsiębiorstw. Rys. 48 Ocena zmian cen dóbr inwestycyjnych w por. do roku poprzedniego. rezygnacja ograniczenie odłożenie brak wpływu, 14,9 16, 64,1,, 2, 3, 4,, 6, 7, Rys. 49 Wpływ wzrostu cen dóbr inwestycyjnych na inwestycje. Grupa firm obserwująca wzrost cen dóbr inwestycyjnych. znaczący wzrost wzrost cen pr. i usł. budowl. słaby wzrost brak orientacji 62,8 68,3 66,2 38,1, 2, 4, 6, 8,, rezygnacja ograniczenie odłożenie brak wpływu Rys. Zmiana cen dóbr inwestycyjnych w por. do roku poprzedniego i jej wpływ na inwestycje. 19 Zamieszczone poniżej wnioski zostały przygotowane głównie w oparciu o dwa pytania, które dotyczyły kształtowania się cen dóbr inwestycyjnych w 27 r. i wpływu zmian tych cen na aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw. Oba pytania zostały zadane przedsiębiorcom po raz pierwszy w historii badań. 2 Pytanie o wzrost cen dóbr inwestycyjnych dotyczyło tych rodzajów dóbr, które są typowo wykorzystywane w procesie inwestycyjnym badanych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa oceniały zmiany cen w bieżącym roku w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. 27

28 Brak orientacji na temat sytuacji na rynku dóbr inwestycyjnych częściej wykazywały przedsiębiorstwa mniejsze pod względem zatrudnienia. Problem wzrostu cen dóbr inwestycyjnych jest większy w sektorze publicznym oraz wśród firm dużych (występuje dodatnia korelacja między udziałem firm informujących o znaczącym wzroście cen dóbr inwestycyjnych a wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie) a wśród branż w energetyce, budownictwie. INWESTYCJE A ZATRUDNIENIE W III kw. br. po raz drugi zadano przedsiębiorstwom pytanie, odnośnie wpływu realizowanych inwestycji na poziom zatrudnienia. Celem tego pytania było zbadanie na ile realizowane przez firmy inwestycje pozwalają uniknąć konieczności zwiększenia zatrudnienia, bądź umożliwiają redukcję liczby pracowników? Uzyskane obecnie wyniki są zbliżone do rezultatów z poprzedniego kwartału. zmniejszenie zatr. uniknięcie wzrostu brak wpływu zmiana struktury zatr. wzrost 4,3, 9,1 11,6 12,8 12, 23,9 23, ,6 49,4,, 2, 3, 4,, 6, Rys. 1 Wpływ realizowanych inwestycji na poziom zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Podgrupa firm realizujących większe inwestycje (ok. 63% próby w 274). W przypadku blisko 13% inwestorów (wzrost o 1,3 pkt. proc. kw/kw) realizowane inwestycje umożliwią uniknięcie konieczności zwiększenia zatrudnienia, a w przypadku kolejnych % - pozwolą nawet obniżyć liczebność załogi (Rys. 1). Ograniczenie kosztów pracy, czy uniknięcie trudności związanych z pozyskiwaniem nowych pracowników może być jednym z motywów inwestowania łącznie u blisko 18% inwestujących firm. Częściej jednak inwestycje będą przyczyniać się do tworzenia nowych stanowisk pracy (ok. 24% badanych inwestorów). W pozostałej grupie przedsiębiorstw inwestycje nie będą miały wpływu na wielkość zatrudnienia (8% badanych inwestorów), choć w pewnych sytuacjach mogą one oznaczać konieczność zmiany struktury załogi pod względem kwalifikacji (9% badanych inwestorów). W zdecydowanej większości analizowanych przekrojów odsetek firm, w których podejmowane inwestycje zwiększają poziom zatrudnienia jest wyższy od udziału podmiotów, gdzie zatrudnienie nie wzrośnie. Wzrost liczby pracowników w efekcie podejmowanych inwestycji może być najbardziej widoczny w: firmach z kapitałem zagranicznym (w firmach krajowych, zarówno prywatnych jak i publicznych przeważać zaś będą przypadki, w których w efekcie przeprowadzonych inwestycji nastąpi spadek zatrudnienia bądź uda się uniknąć jego wzrostu), handlu, budownictwie i transporcie oraz w dużych przedsiębiorstwach, zwłaszcza tych zatrudniających ponad 2 pracowników. Do spadku zatrudnienia relatywnie częściej zaś prowadzą inwestycje w przedsiębiorstwach publicznych, a wśród branż w górnictwie i energetyce. W tych grupach dominuje odsetek inwestorów 28

29 redukujących lub unikających wzrostu zatrudnienia, co może być związane z niedokończonymi procesami restrukturyzacyjnymi. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI Do sfinansowania nowych inwestycji w IV kw. przedsiębiorstwa wykorzystają najczęściej kredyty bankowe (36,8% inwestorów, wzrost o 3,8 pkt. proc. kw/kw) lub środki własne (36% inwestorów, spadek o 4,7 pkt.proc. kw/kw, Rys. 2). W porównaniu z poprzednimi wynikami obserwujemy zatem dalszy spadek znaczenia finansowania własnego (jest on w badanej próbie widoczny od II połowy 23 r.), kredyty SALDO kredyty TREND środki własne SALDO środki własne TREND które dotychczas było głównym sposobem pokrywania potrzeb inwestycyjnych ankietowanych inwestorów. Rys. 2 Udział inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z kredytów bankowych lub środków własnych (pozostała część badanych finansująca nowe inwestycje z innych źródeł została pominięta na wykresie). Podgrupa inwestorów planujących nowe przedsięwzięcia Środki własne prawdopodobnie nie są już wystarczające w związku ze zwiększającą się skalą inwestycji. Coraz większa ich część jest angażowana również w obsługę zwiększającego się dynamicznie jak wynika z danych statystyki bankowej - zadłużenia kredytowego. Rola kredytu bankowego wśród źródeł finansowania nowych inwestycji od połowy ubiegłego roku jest natomiast względnie stabilna, ale trzeba też podkreślić, że obecnie kredyt jest znacznie częściej wykorzystywany przez inwestorów niż przed 26 r., kiedy głównym sposobem pokrywania wydatków inwestycyjnych był zdecydowanie zasoby własne przedsiębiorstw. W ostatnich kwartałach znaczenie tych dwóch głównych źródeł jest porównywalne. W dalszej kolejności przedsiębiorstwa aby pokryć wydatki związane z rozpoczynanymi inwestycjami sięgać będą po pozabankowe środki obce (16,3% inwestorów) i inne źródła (11%). 29

30 WSKAŹNIK AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ I KONTYNUACJA INWESTYCJI ROZPOCZĘTYCH Q4 8,7 4,9,8 29, Q3 27Q2 27Q1,1 11,7 8, 7,9 3,6 4,4 4,7 4,1 6,2 2,8 28,8 29, nieważony nieważony TREND ważony - PRAWA OŚ ważony TREND - PRAWA OŚ 26Q4 8,7,4 6,2 28,, 2, wzrost inwestycji 4, 6, 8, inwestycje bez zmian, redukcja rezygnacja zakończenie inwestycji brak inwestycji Rys. 3 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem (trend i wsk. surowy). Pełna próba Rys. 4 Przewidywany przebieg rozpoczętych inwestycji. % odpowiedzi w próbie 99, 97, 9, 93, 91, 89, 87, 8, SALDO TREND_X przetw. przem. SALDO przetw. przem. TREND budownictwo SALDO budownictwo TREND handel SALDO handel TREND Rys. Wskaźnik kontynuacji inwestycji w grupie inwestorów. Podgrupa inwestorów Rys. 6 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej w 3 sekcjach PKD prywatny SALDO publiczny SALDO przetówrstwo sa prywatny TREND publiczny TREND duże SALDO duże TREND PRAWA OŚ MSP SALDO PRAWA OŚ MSP TREND Rys. 7 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej w podziale na sektory własności. Przetwórstwo przemysłowe. Rys. 8 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej w sektorze MSP i w sektorze dużych przedsiębiorstw 3

31 inwestycyjne SALDO nieinwestycy SALDO inwestycyjne TREND nieinwestycy TREND Rys. 9 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej a przeznaczenie produkcji prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. praw. pryw. kraj. z przew. k. zagr. Górnictwo Przetw. przem. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad pon. pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM Q4 przyrost q/q - GÓRNA OŚ Rys. 6 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w wybranych przekrojach. UWAGA: podział wg form własności dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. NOWE INWESTYCJE ważony SA nieważony SA ważony TREND_X11 nieważony TREND_X11 ważony SALDO nieważony SALDO przetw. przem. SA SALDO TREND budown. SA SALDO TREND handel SA SALDO TREND Rys. 61 Wskaźnik nowych inwestycji ważony zatrudnieniem (trend i wsk. odsezonowany) Rys. 62 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych sekcjach prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND Rys. 63 Wskaźnik nowych inwestycji w podziale na sektory Rys. 64 Wskaźnik nowych inwestycji ważony zatrudnieniem w podziale na sektory własności. Przetwórstwo 31

32 własności. Przetwórstwo przemysłowe. przemysłowe MSP SA MSP SALDO MSP TREND duże SA duże SALDO duże TREND inwestycyjne SA inwestycyjne SALDO inwestycyjne TREND nieinwestycy SA nieinwestycy SALDO nieinwestycy TREND Rys. 6 Wskaźnik nowych inwestycji w podziale wg wielkości zatrudnienia. Trend Rys. 66 Wskaźnik nowych inwestycji a przeznaczenie produkcji <,6) - trend <6,8) - trend <8,> - trend <,6) - SA <6,8) - SA <8,> - SA 44, 39, 34, 29, 24, 19, 14, 9, 4, b. dobra lub dobra pozostałe b. dobra lub dobra SA pozostałe SA b. dobra lub dobra TREND pozostałe TREND Rys. 67 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach wykorzystania mocy produkcyjnych (trend) Rys. 68 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach oceny sytuacji ekonomicznej prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. praw. prywatna kraj. z przew. k. zagr. Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad pon. pracow. eksporter nieeksporter -eksp. niewyspec. -wyspecjalizowany -eksp. opłacalny -nieopłacalny importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM podaż surowców i 2, materiałów 29,1 brak wolnych mocy brak 41,4 43,86 4,3 pracowników brak środków 3,23 3,7 obrotowych 16,67 inne ograniczenia 34,3 33,33 3, brak ograniczeń 2, Rys. 7 Ograniczenia w realizacji zleceń i wskaźnik nowych inwestycji Q4 przyrost q/q - GÓRNA OŚ Rys. 69 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych przekrojach (SA). UWAGA: podział wg form własności dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. 32

33 I I ZZaappaassyy pprroodduukkttóów ggoottoowyycchh w pprrzzeemyyśśl lee Odnotowano wzrost salda zapasów produktów gotowych. Po raz pierwszy w historii badania saldo przyjęło niewielką, ale dodatnią wartość, co wskazuje na nieznaczną przewagę przedsiębiorstw odczuwających niedobór zapasów. Stopień dopasowania poziomu zapasów w próbie trzeba ocenić jako wysoki (większość firm ma odpowiednie zapasy), ale trzeba zwrócić uwagę, że odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu problemu niedostatecznych zapasów wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie (co dziesiąta firma). W większości badanych grup odnotowano wzrost salda ocen zapasów. OCENA STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH W III kw. nastąpiła niewielka poprawa salda ocen poziomu zapasów. W efekcie, po raz pierwszy od 2 r. (Rys. 71), saldo ocen uzyskało niewielką wartość dodatnią. Wskazuje to na nieznaczną przewagę przedsiębiorstw odczuwających niedobór zapasów (brak zapasów odczuwało,% firm a 9,9% - ich nadmiar). Jednocześnie więcej przedsiębiorstw oceniło bieżący poziom zapasów jako odpowiedni (opinię taką wyraziło blisko 8% respondentów, o,4 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale) SALDO zbyt duże zbyt małe Rys. 71 Ocena poziomu zapasów. Udział przedsiębiorstw o nadmiernych oraz niedostatecznych zapasach i saldo ocen (saldo ocen = zbyt niski poziom zapasów - zbyt, wysoki). Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki) Pomimo wysokiego stopnia dopasowania poziomu zapasów trzeba zwrócić uwagę, że od połowy ub. r. odsetek przedsiębiorstw informujących o występowaniu problemu niedostatecznych zapasów kształtuje się na historycznie wysokim poziomie (przekracza on %, a najwyższy odsetek firm informujących o niedoborach zapasów odnotowano w II kw. br.). Niedostateczny poziom zapasów w badanej próbie wiąże się jednak często ze słabszą kondycją ekonomiczną przedsiębiorstw, w tym m.in. słabszymi perspektywami popytu oraz gorszą płynnością finansową i słabszą oceną zdolności kredytowej, co z kolei przekłada się na gorszą dostępność kapitału obrotowego. W większości badanych grup odnotowano wzrost salda ocen zapasów. Saldo zapasów obniżyło się jedynie w dwóch grupach podmiotów, tzn. wśród eksporterów ponoszących straty na działalności eksportowej (co oznaczało narastanie nadmiernych zapasów) oraz w przedsiębiorstwach produkujących dobra inwestycyjne. Najgłębszy deficyt zapasów w III kw b.r. odczuwały przedsiębiorstwa publiczne, sektor MSP, w tym zwłaszcza przedsiębiorstwa najmniejsze zatrudniające mniej niż pracowników, podmioty sprzedające wyłączenie na rynku krajowym, ale także eksporterzy (z całkowicie opłacalnym eksportem). W większości tych grup problemy z niedoborem zapasów nasiliły się w porównaniu z sytuacją z poprzedniego kwartału (jedynie firmy publiczne w poprzednim kwartale odnotowały pewne nadwyż-

34 ki zapasów). Nadmierne zapasy odnotowano przede wszystkim w grupie eksporterów z nieopłacalnym eksportem oraz wśród przedsiębiorstw największych pod względem liczby zatrudnionych pracowników. W przedsiębiorstwach dużych w ciągu kwartału jednak skala nadmiernych zapasów zmniejszyła się. Najbardziej optymalny w relacji do bieżących potrzeb poziom zapasów wykazywał sektor prywatny, firmy średniej wielkości, (2-499 pracowników), eksporterzy (w których jeszcze w poprzednim kwartale odnotowano trudności związane z nadmiarem zapasów) prywatny SALDO publiczny SALDO Rys. 72 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na sektory własności eksporter SALDO nieeksporter SALDO Rys. 74 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a działalność eksportowa inwestycyjne SALDO nieinwestycy SALDO Rys. 76 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a przeznaczenie produkcji MSP SALDO duże SALDO Rys. 73 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na wielkość przedsiębiorstwa opłacalny nieopłacalny Rys. 7 Ocena poziomu zapasów produktów gotowych a opłacalność eksportu przedsiębiorstwa informujace o barierze popytowej pozostałe przedsiębiorstwa Rys. 77 Saldo ocen poziomu zapasów w grupie przedsiębiorstw odczuwających oddziaływanie bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych. UWAGA: grupa przedsiębiorstw odczuwających barierę popytową w III kw. stanowiła jedynie % próby. 34

35 sektor zatrud. zatrud. eksport przezn. prod. prywatny publiczny MSP duże pow pon. pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany opłacalny eksp. nieopłacalny eksp. importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM kw. pop. 27Q Rys. 78 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w wybranych przekrojach 3

36 I I Wyykkoorrzzyyssttaanni iee mooccyy pprroodduukkccyyjjnnyycchh W III kw. br. stopień wykorzystania mocy produkcyjnych po korekcie sezonowej minimalnie wzrósł, kolejny kwartał z rzędu osiągając poziom rekordowy w historii badań SM NBP. Wzrostu tego nie zahamowała wzmożona aktywność inwestycyjna, mająca na celu rozbudowę majątku wytwórczego (o czym świadczy wysoka dynamika nakładów na środki trwałe odnotowana w sektorze przedsiębiorstw w I półroczu br.). Rosnący stopień wykorzystania mocy produkcyjnych oznacza jednak, że tempo powiększania potencjału firm jest niższe niż tempo wzrostu popytu 21. Pod koniec III kw. br. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) po korekcie sezonowej wzrósł w porównaniu do II kw. br. o,1 pp. do poziomu 84% najwyższego w historii badań por. Rys. 79. Mediana rozkładu surowego wskaźnika CU wzrosła do rekordowej wartości 9%, z 88% w pop.kw. (por. Rys. 83). Analiza zależności między zmianami wskaźnika CU dla przemysłu a zmianami wskaźnika inflacji (PPI) wskazywała dotychczas na istnienie silnej dodatniej korelacji między obiema zmiennymi 22 (widoczne jest przy tym, że CU ma charakter wyprzedzający względem zmian PPI - na rysunku wskaźnik CU został przesunięty o 1 kw. do przodu). Zachowanie wskaźnika CU w ostatnich kwartałach sugeruje istnienie presji inflacyjnej, ale jednocześnie obserwuje się spadek dynamiki PPI. Tłumaczyć to zjawisko mogą: wzrost konkurencji rynkowej, wywołany rosnącym napływem dóbr importowanych, globalizacja rynku i cen, stabilizacja prognoz popytu, wskaźnik SA III-99 IV- I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV- I-2 II-2 III-2 IV- I-3 II-3 III-3 IV- I-4 II-4 III-4 IV- I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV- I-7 II-7 III-7 Rys. 79 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) zmiana CU zmiana PPI IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 2 II 2 III 2 IV 2 I 26 II 26 III 26 IV 26 I 27 II 27 III 27 IV 27 Rys. 8 Zmiany (r/r) poziomu wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) w przemyśle a zmiany (r/r) wskaźnika Ze względu na czas potrzebny do zakończenia cyklu inwestycyjnego (średnio dla badanej próby wynosi on ok. 2 lata (por. wyniki badań SM NBP Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kw. 27 ) powiększenia potencjału wytwórczego można oczekiwać z opóźnieniem w relacji do wydatków ponoszonych na ten cel. 22 Analiza statystyczno-ekonometryczna wykazała, że przyrosty roczne wskaźnika wykorzystania mocy wytwórczych w przetwórstwie przemysłowym (CU t -CU t-4 ) są dobrym prognostykiem rocznych zmian wskaźnika inflacji PPI r/r (PPI t -PPI t-4 ). Wskaźnik wykorzystania mocy wytwórczych NBP jest silnie skorelowany ze zmianami wskaźnika cen, na co wskazuje wysoka wartość współczynnika korelacji liniowej Pearsona (r=,78). Analiza współczynników korelacji (pomiędzy badanymi szeregami) dla kolejnych wyprzedzeń i opóźnień przyrostów wskaźnika wykorzystania mocy produkcyjnych wykazała ponadto, że wskaźnik NBP jest wyprzedzający o jeden kwartał względem zmian wskaźnika PPI r/r. Dobre własności prognostyczne wskaźnika NBP potwierdzają wyniki testu przyczynowości w sensie Grangera. 36

37 malejący udział wynagrodzeń w kosztach przedsiębiorstw. Wzrost CU (po korekcie sezonowej) odnotowały głównie: przedsiębiorstwa produkujące wyłącznie na rynek krajowy (por. Rys. 87), czemu sprzyjał dynamicznie rosnący popyt wewnętrzny 23 (wciąż jednak eksporterzy wykorzystują swój majątek w znacznie większym stopniu niż nieeksporterzy), firmy budowlane (por. Rys. 81), co związane było ze wzrostem dynamiki sprzedaży produkcji budowlanej 24. Jednak obserwowana dotąd w tej branży wyraźna tendencja rosnąca CU została przerwana, najmniejsze podmioty o zatrudnieniu poniżej osób(por. Rys. 88). Spadek CU miał miejsce przede wszystkim w sektorze publicznym. cen PPI Źródło: GUS (PPI) oraz SM NBP (CU) budownictwo budownictwo SA II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 81 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) w sekcji Budownictwo Ramka 2 Stopień wykorzystania mocy produkcyjnych - Polska na tle UE Rys. 82 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji Przetwórstwo przemysłowe w krajach UE III kw. br. Źródło: Eurostat 23 Wg danych GUS w lipcu br. sprzedaż detaliczna wzrosła o 17,1% r/r, w sierpniu br. o 17,4% r/r. 24 Wg danych GUS w lipcu br. sprzedaż budowlano-montażowa wzrosła o 18, r/r, w sierpniu br. - o 14,6 r/r. 37

38 Wysoki i rosnący stopień wykorzystania mocy produkcyjnych może powodować presję na wzrost cen. Efekt taki związany jest ze wzrostem kosztów krańcowych, co z kolei skłania przedsiębiorstwa do podnoszenia cen. Wzrost kosztów krańcowych wynika zaś z konieczności podniesienia płac pracownikom, którzy zmuszeni są pracować wydajniej. Obserwowany w ostatnich dwóch latach dynamiczny wzrost płac (w VIII br. przeciętna płaca w sektorze przedsiębiorstw wzrosła o,% 2 r/r) powoduje wzrost kosztów z tytułu wynagrodzeń (w II kw. br. koszty te wzrosły o 14,3% 26 r/r, zatrudnienie wzrosło o,3%). Jednocześnie jednak rosną koszty zakupu surowców, materiałów i towarów oraz usług obcych. Ostatecznie, udział kosztów wynagrodzeń w kosztach operacyjnych maleje w II kw. br. osiągnął rekordowo niski poziom (dane dostępne są od 1993 r.) - 11,%. Część przedsiębiorstw w sytuacji pełnego wykorzystania majątku wytwórczego, w tym zwłaszcza firmy budowlane, korzysta z usług podwykonawców (od początku br. utrzymuje się bardzo wysoka dynamika tych usług 27 - w I półr. br. wyniosła ona 46% r/r., wobec 12% w I półr.ub.r.; z usług podwykonawczych korzystało w tym okresie 2% populacji; w sekcji budownictwo zaś było 63% takich firm). Jak pokazuje Rys. 82 poziom CU w poszczególnych krajach UE jest bardzo zróżnicowany. Dotyczy to zarówno krajów rozwiniętych, jak i nowych członków UE. Analiza porównawcza jest jednak utrudniona ze względu na różne metody zbierania tych informacji. Obecnie, wg danych podawanych przez Eurostat, poziom CU w Polsce znajduje się poniżej przeciętnej dla UE. Część nowych członków UE (Czechy, Węgry i Słowacja) i większość krajów strefy euro osiąga wyższy CU niż Polska 28. Na Węgrzech, w Czechach i w Słowenii poziom inflacji w ciągu ostatnich miesięcy rośnie. Warto jednak również zauważyć, że w takich krajach jak Dania, Francja i Holandia CU jest wyraźnie wyższy niż w Polsce, jak też wyższy niż odnotowywały te kraje w latach 24-, jednak poziom inflacji pozostaje tam niski i nierosnący przetwórstwo przem. przetwórstwo przem. SA II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 83 Rozkład stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych dane za III kw. 27 r. Rys. 84 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) w sekcji Przetwórstwo przemysłowe 2 Wg danych GUS. 26 Wg danych F-1/I-1 GUS 27 Wg danych F-1/I-1 GUS 28 Dane Eurostatu wskazują na wyraźnie niższy poziom CU (8,8%) niż pokazują to wyniki badań ankietowych prowadzonych przez NBP (84,3%). Różnice te wynikać mogą z niedoszacowania małych przedsiębiorstw w próbie NBP. 38

39 PPI w budownictwie prognoza cen w budownictwie CU w budownictwie (prawa oś) III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 IV prywatny (prz.przem.) prywatny (prz.przem.) SA publiczny (prz.przem.) II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 8 Zmiana (r/r) średniego poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie (CU) a zmiany cen PPI (r/r) dla budownictwa wraz zmianą wskaźnika prognoz tych cen (r/r) Źródło: GUS (PPI) oraz SM NBP (CU oraz prognoza cen) Rys. 86 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorach własności (próba ograniczona do firm z sekcji Przetwórstwo przemysłowe ) eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) III- IV- I-1 II-1 III-1 IV- I-2 II-2 III-2 IV- I-3 II-3 III-3 IV- I-4 II-4 III-4 IV- I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV- I-7 II-7 III-7 Rys. 87 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów i nieeksporterów (próba ograniczona do firm z sekcji Przetwórstwo przemysłowe ) ponad 1999 SA SA SA -249 SA do prac. SA IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 88 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach wielkości przedsiębiorstw Polska EU IV-4 I- II- III- IV- I-6 II-6 III-6 IV-6 I-7 II-7 III-7 Rys. 89 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji Przetwórstwo przemysłowe w Polsce i w krajach UE-27 Źródło: Eurostat 39

40 I I Krreeddyytt bbaannkkoowyy W III kw. br. wzrósł nieznacznie odsetek firm ubiegających się o kredyt. Jednocześnie zmniejszył się nieznacznie, w relacji do poprzedniego kwartału, udział odrzuconych wniosków kredytowych. W IV kw. 27 r. wskaźnik prognoz zadłużenia (po usunięciu wahań sezonowych) wzrósł do najwyższego poziomu w historii badania. Wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia obniżył się w relacji do poprzedniego kwartału, ale pozostał na dodatnim poziomie. PROGNOZY ZADŁUŻENIA W IV kw. 27 r. wskaźnik prognoz zadłużenia (po usunięciu wahań sezonowych) wzrósł do najwyższego poziomu w historii badania (por. Rys. 9). Wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia pozostał na wysokim, dodatnim poziomie I' III I'1 III I'2 III I'3 III I'4 III I' III I'6 III I'7 III wskaźnik prognoz zadłużenia wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia odsezonowany wskaźnik prognoz zadłużenia trend X11 wskaźnika prognoz zadłużenia Rys. 9 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=) PROGNOZY ZADŁUŻENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognoz zadłużenia kredytowego w podstawowych przekrojach pokazuje, że w IV kw. 27 r. największy odsetek podmiotów zamierzających zwiększać zobowiązania z tytułu kredytu znalazło się wśród: przedsiębiorstw dużych, zatrudniających powyżej 2 osób, przedsiębiorstw z sekcji Handel i naprawy, Transport oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię. podmiotów z sektora publicznego, firm pozostających w dobrej sytuacji ekonomicznej, przedsiębiorstw inwestujących. Plany redukcji przeważyły nad planami zwiększenia zadłużenia wśród następujących klas podmiotów: firm nieinwestujących, przedsiębiorstw z sekcji Budownictwo i firm usługowych z sekcji Pozostałe, przedsiębiorstw małych i średnich, zatrudniających do 249 pracowników, przedsiębiorstw odnotowujących trwały spadek popytu na swoje produkty i usługi, przedsiębiorstw w złej sytuacji ekonomicznej. 4

41 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW W III kw. 27 r. odnotowano niewielki spadek, w relacji do poprzedniego kwartału, odsetka firm, którym banki odmówiły przyznania kredytu. Według respondentów główną przyczyną odmów udzielenia kredytu pozostawały czynniki niezależne od przedsiębiorstwa. Zmniejszył się, w relacji do poprzedniego kwartału, odsetek firm które poinformowały, że odmowa wynikała z braku zdolności kredytowej (por. Rys. 91) ,3 31,4 3,3 3,6 28, 26,2 12 3,3 3,6 1,8 3,4 2,3 8 2,3 13,7 12,3 12, 13,1,4,2,7 7,9 8,7 9,7 11,4 4 9,1 II 26 III 26 odmowa kredytu, IV 26 brak zdolności I 27 kredytowej II 27 III 27 odmowa kredytu, czynniki niezależne odsetek ubiegających się o kredyt odmowy przyznania kredytu ogółem Rys. 91 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt oraz odsetek przedsiębiorstw (w próbie przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt), którym banki odmówiły przyznania kredytu wraz z przyczynami odmów W III kw. b.r. najwyższy odsetek firm ubiegających się o kredyt zanotowano wśród przedsiębiorstw dużych, zatrudniających między a 2 pracowników (ponad 3% klasy), a najmniejszy, podobnie jak w poprzednim kwartale, wśród firm zatrudniających do osób 2% tej grupy. Najczęściej kredytu nie uzyskiwały przedsiębiorstwa zatrudniające do osób, natomiast najwięcej pozytywnie rozpatrzonych wniosków kredytowych było w klasie firm dużych, zatrudniających powyżej (por. Rys. 2). W III kw. br. z częstą odmową udzielenia kredytu bankowego spotykały się przedsiębiorstwa z sekcji Transport a także firmy nieinwestujące i przedsiębiorstwa publiczne (por. Rys. i Rys. 6). BARIERY FINANSOWE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Przeprowadzane kwartalnie przez NBP badania przedsiębiorstw wskazywały, że oprocentowanie kredytów i ograniczenia w dostępie do kredytu stanowiły barierę w prowadzeniu działalności gospodarczej dla coraz mniejszej liczby przedsiębiorstw. W latach odsetek przedsiębiorstw uznających cenę kredytu za barierę zmniejszył się z 12% do ok. 1%. Dostępność kredytu była największą barierą w 23 r. (wówczas ok. 9% badanej populacji informowało o takich trudnościach). 2% 18% 16% 14% 12% % 8% 6% 4% 2% % % 9% 8% 7% 6% % 4% 3% 2% 1% % I-1 III I-2 III I-3 III I-4 III I- III I-6 III I-7 III I-2 III I-3 III I-4 III I- III I-6 III I-7 III Źródło: Wstępna informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 27, NBP Źródło: Wstępna informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw. 27, NBP W 27 r. widoczne było z jednej strony zwiększenie się odsetka przedsiębiorstw, które barierę wysokiej ceny kredytu uznawały za istotnie ograniczającą prowadzenie działalności gospodarczej - 41

42 nieco ponad 3% respondentów stwierdziło, że oprocentowanie kredytów stanowi barierę dla prowadzenia działalności 29, przy utrzymaniu się bardzo niskiego odsetka firm odczuwających trudności z dostępnością kredytu 1,%. Ramka 3 Ewolucja źródeł finansowania przedsiębiorstw Wśród nowych członków Unii Europejskiej (UE-) obserwuje się obecnie dynamiczny wzrost kredytów (w tym również kredytów dla przedsiębiorstw), który jest związany z tzw. procesem doganiania (catching-up) krajów starej Unii Europejskiej. W Polsce dynamika kredytów dla przedsiębiorstw jest niższa niż w innych krajach UE-, a relacja tych zobowiązań do PKB jest najniższa wśród krajów Europy Środkowo Wschodniej i kształtuje się w granicach 13% (np. w Słowenii wynosi 41%, w krajach strefy euro (UM-12) 4% 3. Główną przyczyną tego zjawiska jest fakt, że podstawowym źródłem finansowania polskich przedsiębiorstw, zarówno dużych, jak i z sektora MSP, pozostają nadal kapitały własne, co potwierdziły wyniki badania ankietowego SM NBP (49,9% przedsiębiorstw dużych i 44,% z sektora MSP wskazało kapitały własne, jako najbardziej istotne źródło finansowania inwestycji w I półroczu 27 r.). Zdaniem respondentów, kredyt bankowy stanowi obecnie drugie co do ważności źródło finansowania działalności przedsiębiorstw (por. Rys. 92 i Rys. 94 ). Ranga pozabankowych źródeł finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw zaczyna rosnąć, ale wciąż jest niewielka. W ostatnim okresie, dzięki wzrostowi popytu w kraju, jak i rosnącemu eksportowi przedsiębiorstwa osiągają wyższe zyski, co z kolei umożliwia im finansowanie inwestycji z wypracowanej nadwyżki finansowej. Należy też zauważyć, że środki własne pozostają głównym źródłem finansowania również w Czechach i Słowacji, a poprawiająca się rentowność przedsiębiorstw w tych krajach, w naturalny sposób ogranicza ich potrzeby kredytowe 31. Kredyt bankowy był bardziej istotnym źródłem finansowania inwestycji w I półroczu 27 r. dla przedsiębiorstw dużych, niż dla przedsiębiorstw z sektora MSP (3,3% dużych przedsiębiorstw, wobec 22,8 % przedsiębiorstw z sektora MSP, wskazało kredyt bankowy jako główne źródło finansowania inwestycji). Z jednej strony, małe i średnie przedsiębiorstwa spotykają się z wieloma trudnościami z pozyskaniem kredytu w bankach ze względu na asymetrię informacji. Z drugiej strony, przedsiębiorstwa z sektora MSP, zgłaszają mniejszy popyt na kredyt, albowiem finansowanie inwestycji z własnych środków jest tańsze. Wyniki badania ankietowego wykazały, że innymi ważnymi źródłami finansowania zewnętrznego, oprócz kredytu bankowego, zarówno dużych przedsiębiorstw, jak i z sektora MSP jest kredyt kupiecki oraz leasing. Rok 27 powinien być rekordowym rokiem w branży leasingowej (w I półroczu 27 r. wartość rynku ruchomości i nieruchomości wyniosła 1,4 mld zł, co stanowi 7% wzrost w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego 32 ). Jeśli chodzi o pożyczki od przedsiębiorstw, w tym od spółek dominujących, to źródło finansowania inwestycji było bardzo istotne dla 14,2% przedsiębiorstw dużych oraz 9,6% przedsiębiorstw z sektora MSP (por. Rys. 92 i Rys. 94 ). Warto zauważyć, że przedsiębiorstwa szeroko wykorzystują kredyty wewnętrzne (inter-company loans) w Czechach, gdzie stanowią one przeszło % długu przedsiębiorstw 33. Stosunkowo niewielki odsetek przedsiębiorstw (jedynie 2,6 %) wykazał, że fundusze strukturalne były bardzo istotnym źródłem finansowania inwestycji przedsiębiorstw w I półroczu 27 r. Polska wśród krajów członkowskich, otrzymała dostęp do największej kwoty funduszy pomocowych 34. W miarę uruchamiania kolej- 29 Wg danych F-1/I-1 GUS koszty odsetek od kredytów i pożyczek wzrosły w II kw. br. o 16% r/r, wobec 13,6% dynamiki odnotowanej w I kw. br. W całym 26 r. koszty odsetkowe malały. 3 por. World Bank EU8+2, Regular Economic Report (27, s. 9). 31 por. World Bank EU8+2, Regular Economic Report (27, s. 9). 32 por. Związek Przedsiębiorstw Leasingowych. 33 por. World Bank EU8+2, Regular Economic Report (27), s. 9). 34 Suma środków z budżetu UE przeznaczona na realizację działań rozwojowych tj. polityki spójności oraz Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), wyniesie w latach ponad 8 mld EUR, por. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 42

43 nych programów z UE (np. Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki) rola funduszy strukturalnych w finansowaniu inwestycji powinna rosnąć. Badanie ankietowe SM NBP wykazało niewielkie zainteresowanie factoringiem (jedynie % respondentów wskazało to źródło finansowania jako bardzo istotne i istotne). Należy zauważyć, że rynek factoringowy w Polsce dopiero się rozwija (w Polsce obroty faktorów stanowią 1, % PKB podczas gdy w Anglii % PKB) i w przyszłości należy oczekiwać większego zainteresowania tą formą finansowania zewnętrznego, szczególnie w grupie sektora MSP. Wydaje, się że główną konkurencją dla kredytu bankowego są coraz bardziej rozwinięte rynki kapitałowe, dzięki którym przy coraz niższych kosztach pozyskania środków, przedsiębiorstwo może znaleźć kapitał niezbędny do rozwoju. W 2 r. kapitalizacja polskiej giełdy wyniosła 31,9% PKB i przy bardzo szybkim wzroście indeksów giełdowych, dokapitalizowanie spółek przy pomocy rynku kapitałowego jest bardzo atrakcyjną alternatywną dla kredytu. Wyniki badania wykazały jednak, że z tej formy finansowania inwestycji, w analizowanym okresie, skorzystał niewielki odsetek przedsiębiorstw (por. Rys. 93, Rys. 9). Również, niewielki odsetek przedsiębiorstw wskazał, że papiery dłużne są istotnym źródłem finansowania działalności inwestycyjnej w I półroczu 27 r. Należy zauważyć, że w latach 22- nastąpił prawie dwukrotny wzrost wyemitowanych długoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw (z 4, mld PLN do 8,9 mld PLN), ale ich relacja do PKB jest wciąż niewielka (,9% PKB w 2 r.). Jednak przy zachowaniu tego tempa wzrostu, obligacje korporacyjne powinny stać się istotnym źródłem finansowania przedsiębiorstw w przyszłości. Przedsiębiorcy zarówno duzi, jak i z sektora MSP, najniżej ocenili pod wzglądem ważności finansowania inwestycji fundusze tzw. wysokiego ryzyka private equity/venture capital (pe/ve), które zajmują się finansowaniem innowacyjnych przedsiębiorstw we wczesnych etapach rozwoju (jedynie,3% przedsiębiorstw dużych wskazało to źródło finansowania jako istotne por. Rys. 93). Warto zwrócić uwagę, że Polski sektor pe/ve jest ciągle jeszcze słabo rozwinięty w porównaniu z innymi krajami europejskimi i pod względem relacji wartości inwestycji do PKB, od kilku lat kształtuje się on na poziomie poniżej,1% (wartości inwestycji do pe/ve PKB w Europie wynosi,42%). factoring 7,3 fundusze strukturalne 3,3 8,2 akcje i udziały obejmow ane przez fundusze pe/ve,3,3 pożyczki od przedsiębiorstw (w tym od sp. dominujących) 9,64,64,6 papiery dłużne 1,7 1,3 3,3 leasing kredyt kupiecki kredyt bankow y fundusze w łasne 7, 9,9 17, 3,3 23,4 49,9 2 23,4 22,1 21, b. istotne istotne mało istotne Rys. 92 Istotne źródła finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw dużych w I półroczu 27 r. wg rang. akcje notow ane na rynku regulow anym 2,7 1, b. istotne istotne mało istotne Rys. 93 Mniej istotne źródła finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw dużych w I półroczu 27 r. wg rang 1 43

44 factoring 2, fundusze strukturalne 2,2 akcje i udziały obejmow ane przez fundusze pe/ve,6 pożyczki od przedsiębiorstw (w tym od sp. dominujących) 4,94,6 papiery dłużne,8,6,8 leasing,8 1, 16,1 kredyt kupiecki 13,3 19,6 17,8 akcje notow ane na rynku regulow anym,3,3,3 kredyt bankow y fundusze w łasne 22,8 44, 18, 8,4 18,6 4, b. istotne istotne mało istotne Rys. 94 Istotne źródła finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw z sektora MSP w I półroczu 27 r. wg rang., 1 1, 2 2, b. istotne istotne mało istotne Rys. 9 Mniej istotne źródła finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw z sektora MSP w I półroczu 27 r. wg rang saldo znaczny wzrost wzrost prognoz stan -1,8 różnica kw\kw -8,4 różnica r\r stan różnica kw\kw -2,2 różnica r\r stan różnica kw\kw -,8 różnica r\r 7,6 12,9,9 3,3 2, I'99 III I' III I'1 III I'2 III I'3 III I'4 III I' III I'6 III I'7 III znaczny spadek spadek bez zmian stan 31,7 różnica kw\kw różnica r\r -2, -,8 stan 23,6 różnica kw\kw, różnica r\r -7,3 stan róż nica kw\kw różnica r\r 11,,4 3, Rys. 96 Udział kredytobiorców w próbie Rys. 97 Planowane zmiany w obszarze zadłużenia kredytowego w nadchodzącym kwartale (populacja kredytobiorców=) imp. eksp. inwest. sektor zatrud. sekcja Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel i naprawy Pozostałe Przetw. przemysłowe Transport Wytw.i zaopatr.w energie poniżej pracow powyżej 2 prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter -13,2-11,1 1,8-7, -2,3 7,1 23,1 9, -8,6 7,9-16,7,7-2, 3,7 3, -18,9-2, -2, -2,7-2, prognoza prognoza nowych prognoza prognoza prognoza prognoza prognoza syt. sytuacja popytu eksportu ekonom. ekonom inwestycji inwestycji zatrudnienia produkcji bardzo dobra -6,3 dość dobra,6 s ł aba z ł a popraw a pogorszenie -26, -3, -,1-4, bez zm ian,7 wzrosnie spadnie bez zm ian -2, -8,6-1,6 wzrost sezon. wzrost trw ał y, 1,8 bez zm ian spadek sezon. spadek trw ał y bez zm ian spadek wzrost bez zm ian spadek -3,1-3,7 -, -2,9-4,3 -, -3,2-9,8 wzrost bez zm ian 3,1 2, nie dotyczy redukcja -18,9-62, rezygnacja wzrost, 2,3 zakoń czenie -2,9 now e in w e st., brak now ych in w -2, Rys. 98 Prognoza zadłużenia kredytowego na najbliższy kwartał wg. klas. Saldo prognoz jest różnicą między prognozami wzrostu i spadku zadłużenia. Kolorem szarym zaznaczono klasy niedoreprezentowane w próbie Rys. 99 Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz prognozy a przewidywane zadłużenie kredytowe w perspektywie kwartału (kolorem szarym zaznaczono klasy o nielicznej liczebności). Saldo obliczone jako odsetek prognoz wzrostu i spadku w klasach odpowiedzi 44

45 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo saldo ważone wielkością zatrudn. -3 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo saldo ważone wielkością zatrudn. Rys. Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów bez problemów z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=) Rys. 1 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów posiadających problemy z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=) 3,6 powyżej 2 9,1 2,1 poniżej pracow 17,9 3, ,3 3, ,4 33, ,6 9,9 93,8 86,6 9,4 82, łaczny odsetek złożonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego ocena regulowania zobow kredytowych ocena płynności finansowej są problemy brak problemów sporadycznie brak problemów czę ste problemy 66,7 4,7 17,2 1,7 1, 27,4 42,9 41, 39,2 4,8 9,3 98,3 82,8 48, 33, łaczny odsetek zło ż onych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego Rys. 2 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wielkości zatrudnienia, ubiegających się o kredyt w III kw. 27 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do ) Rys. 3 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wybranych elementów oceny sytuacji ekonomicznej, ubiegających się o kredyt w III kw. 27 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do ) sytuacja ekonom. prognoza syt. ekonom. problemy z płynnością problemy z obsługą zob. kredyt. dobra słaba z ła poprawa pogorszenie bez zmian czę sto nie sporadycznie brak brak ale b ę d ą są problemy 4,2 41,7 4, 24,2 8,3 7,4 1, 1,7 17,2 4, 11,1 66, Rys. 4 Udział podmiotów, którym odmówiono kredytu w ostatnim kwartale a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej zatr sekcja poniż ej pracow pow yż ej 2 Budownictwo Górnictwo i kopalnictw o Handel Pozostale Przetw órstw o przem yslow e Transport Wytwarz. i zaopatr. w energie 6,8 9,2 7,1 14,3 9,, 7,7, 13,9 9,9 12, 24,1 2, 22,2 13,1 6,6 3,9 6,3 9,1,6, 8,6 1,6 6,3 16,7 6,3, 16,3,, 9, 9,7 9,3 14, 24, 11,1 23,1 9,6 12,8 33,3 18,2 3,8 1,7 21,4 1,4 21,2, 13,4 1, 9,1 9,1 2, 17,9 23, q3 26q4 27q1 27q2 27q3 Rys. Odsetek przedsiębiorstw, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do ) w wybranych klasyfikacjach 4

46 sektor importer inwest. eksporter eksporter nieeksporter in w e sto r nieinwestor im po rte r nieimporter prywatny publiczny 8,6 4, 12,9 9,4,2,8 2, 8,4 23,2 12, 12,,1,4 9, 13, 13,,6 11,4 9,,4 16,7 12,9 11,1 23,1 8,2 9,2 13,3 21,2 14,8 9, 13,7 11,7 12,4,3 23, 11, 23,1 2, 2,8 21, q3 26q4 27q1 27q2 27q3 Rys. 6 Odsetek przedsiębiorstw, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do ) w wybranych klasyfikacjach 46

47 I I Opprroocceennttoowaanni iee kkrreeddyyttóów W III kw. 27 r. oprocentowanie kredytów złotowych (zarówno krótko- jak i długoterminowych) nie znacznie wzrosło w relacji do poprzedniego kwartału. Oprocentowanie kredytów dewizowych pozostało poniżej oprocentowania kredytów złotowych. Zauważalny był jednak ich kolejny wzrost. W badanej subpopulacji kredytobiorców utrzymuje się przekonanie o wzroście oprocentowania kredytów bankowych w perspektywie kwartału. OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH W III kw. 27 r. oprocentowanie krótkoterminowych kredytów złotowych nieznacznie wzrosło w relacji do poprzedniego kwartału. Ankietowane przedsiębiorstwa poinformowały, że oprocentowanie kredytów krótkoterminowych wyniosło średnio 6, % (por. Rys. 7). Oprocentowanie długoterminowych kredytów złotowych również nieznacznie wzrosło. Obecnie jest nieco niższe niż oprocentowanie kredytów krótkoterminowych i wynosi średnio,9% (por. Rys. 9) średnia krótkoterm. stóp procentowych prognoza stóp prognoza+odch. st. prognoza-odch.st Rys. 7 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów złotowych. Do IV kw. 26 r. oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych było średnią stóp minimalnych i maksymalnych. Od I kw. 27 r. nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania krótkoterminowych kredytów złotowych. Prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu krótkoterminowego +/-odch. std.) OPROCENTOWANIE KREDYTÓW DEWIZOWYCH Od początku 26 r. średnie oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych wykazuje tendencję rosnącą (ale wciąż pozostaje niższe niż kredytów złotowych). Krótkoterminowe kredyty dewizowe przedsiębiorstwa pozyskiwały średnio za,3% (Rys. 1). Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych w ostatnim kwartale ponownie wzrosło (po jednorazowym nieznacznym spadku), i w III kw. br. osiągnęło poziom,% (Rys. 111). ZMIANY OPROCENTOWANIA KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Oprocentowanie kredytu krótkoterminowego w ujęciu rocznym wykazuje lekką tendencję wzrostową w większości z analizowanych klas przedsiębiorstw (Tab. 2). Analiza oprocentowania krótkoterminowych kredytów złotowych pokazuje, że najdrożej ten typ kredytu pozyskują przedsiębiorstwa najmniejsze, najtaniej przedsiębiorstwa duże, zatrudniające powyżej osób (Rys. 112). W pozostałych klasyfikacjach w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku o największych wzrostach ceny kredytu poinformowały przedsiębiorstwa importujące oraz z sekcji Transport i Handel hurtowy i detaliczny. Największy spadek oprocentowania kredytu krótkoterminowego odnotowały firmy budowlane. W III kw. br. najtańsze kredyty 47

48 I I I I I I I I I krótkoterminowe pozyskiwały firmy z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz firmy z sektora publicznego. Podobnie jak w okresach wcześniejszych relatywnie najwyżej oprocentowany kredyt krótkoterminowy otrzymywały firmy z sekcji Budownictwo 3 oraz Transport. W III kw. 27 r. firmy duże, zatrudniające powyżej osób nadal uzyskiwały najtańszy długoterminowy kredyt bankowy. Z kolei przedsiębiorstwa najmniejsze (zatrudniające do pracowników) złotowy kredyt długoterminowy pozyskiwały najdrożej. Po trzech kwartałach utrzymującego się spadkowego trendu oprocentowania kredytów długoterminowych dla przedsiębiorstw najmniejszych, obecnie widoczny jest jego lekki wzrost (Rys. 113). Długoterminowy kredyt złotowy najtaniej pozyskiwały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz Przetwórstwo przemysłowe, a także firmy z sektora publicznego. Najdroższym złotowym kredytem długoterminowym posiłkowały się przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo i nieinwestorzy (Tab. 2). Posiadanie dobrej lub bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej sprzyja możliwości pozyskania taniego kredytu bankowego. Niemniej w III kw. 27 r. oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw bardzo dobrze i dobrze oceniających swoją sytuację ekonomiczną lekko wzrosło i wyniosło,9%. Nieznacznemu obniżeniu, z kolei uległo oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dla przedsiębiorstw w złej sytuacji ekonomicznej, obecnie jest na poziomie 6,6%. (Rys. 113). PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH Nadal rosną oczekiwania przedsiębiorstw, co do możliwości dalszego wzrostu stóp procentowych (Rys. 8). W próbie rekordowa liczba przedsiębiorstw, bo ponad 64% badanej próby, prognozu je dalsze podwyżki stóp procentowych. (Rys. 114) prog. spadku oproc. kred. (lewa oś) prog. wzrostu oproc. kred. (lewa oś) średnie oproc. krótkoterm. kred. PLN Rys. 8 Prognozy zmian oprocentowania kredytów oraz średnie oprocentowanie złotowego kredytu krótkoterminowego średnie długoterm. oproc. kredytów PLN prognoza stóp długoterm. prognoza długoterm. +odch.std. prognoza długoterm. -odch.std IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV średnie min oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. krótkoterm. kred. dewiz. II III Rys. 9 Oprocentowanie długoterminowych kredytów Rys. 1 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów 3 Wysokie procentowanie kredytów dla przedsiębiorstw budowlanych jest wynikiem dużego udziału w sekcji przedsiębiorstw sektora MSP, dla których cena kredytu jest najwyższa. 48

49 I I I I I I I I I złotowych. Do IV kw 26 oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych. Od I kw 27 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania długoterminowych kredytów złotowych. Prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu długoterminowego +/-odch. std.) dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. Od I kw 27 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania krótkoterminowych kredytów dewizowych IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III średnie min oproc. długoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. długoterm. kred. dewiz IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej pracow powyżej 2 Rys. 111 Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. Od I kw 27 nastąpiła zmiana pytania, obecnie przedsiębiorstwa informują o średniej stopie oprocentowania długoterminowych kredytów dewizowych I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej pracow powyżej 2 Rys. 113 Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych a wielkość zatrudnienia Rys. 112 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia oproc. kredytów krótkoterm. zmiana oproc. krótkotermin. r/r oproc. kredytów długoterm. zmiana oproc. długotermin. r/r Budownictwo 6,73 9,4 6,91 9,69 Górnictwo i kopalnictwo 6,8 2,47 6,69 128,9 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 6,21 3,3 6,21 2,67 Pozostałe 6,4,94 6,1 3,32 Przetwórstwo przemysłowe,8 1,96,76 2,81 Transport 6,78 111,14 6,26 9,2 Wytwarz. i zaopatr. w energie 4,7,44 4,96 4,98 importer,78 4,47,8 4,28 nieimporter 6,33 98,86 6,19 2,24 inwestor,8 2,87,81 4,84 nieinwestor 6,6,9 6,44 1,86 eksporter,88 2,77,87,34 nieeksporter 6,24 98,73 6,7 99,1 prywatny 6, 2,,98 2,64 publiczny,69 1,94,7 1, Tab. 2 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w III kw. 27 r. 48,6,7 49,4 % 8,,1 4,6,9 6,6 17, 24,1 2,6 26,2 26,6 8% 48,9 1,3 64,2 6% 62,2 67,7 62,2 4% 7,7 62,2 61, 44,9 2% 42,8 44,2 46, 42,1 31,4 27, 13,7 14,8 % 8,7 11,6 12,4 6,2 4,4 I II III IV I II III IV I II III IV obniżka stóp proc. brak zmian wzrost stóp proc I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III dobra lub bardzo dobra słaba zła sytuacja Rys. 114 Oczekiwane przez kredytobiorców zmiany oprocentowania kredytów w perspektywie kwartału Rys. 11 Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych w zależności od sytuacji ekonomicznej podmiotu 49

50 I..1.. I PPł łyynnnnoośśćć ffi innaannssoowaa pprrzzeeddssi ięębbi ioorrssttw W III kw. 27 r. oceny płynności i zdolności do spłaty zobowiązań wobec banków pozostały dobre. Niemal 9% subpopulacji kredytobiorców zadeklarowało pełną zdolność do terminowej spłaty zobowiązań wobec banków. Ponad 74% firm w próbie nie zgłosiło żadnych problemów z utrzymaniem płynności finansowej. OCENY PŁYNNOŚCI W III kw. 27 r. odsetek respondentów dobrze oceniających poziom płynności finansowej nieco wzrósł po ostatnim widocznym spadku (Rys. 116). Wśród przedsiębiorstw informujących o posiadaniu niewystarczającej płynności, zmniejsza się odsetek tych firm, które sporadycznie borykają się z problemem utrzymania płynności finansowej w III kw. 27 r. było to około 17% próby (Rys. 118) III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Rys. 116 Udział przedsiębiorstw nie zgłaszających problemów z utrzymaniem płynności finansowej OCENY PŁYNNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Problemy z utrzymaniem płynności najrzadziej zgłaszały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz Pozostałe. Najczęściej o posiadaniu zbyt niskiego poziomu płynności informowały firmy z sekcji Budownictwo w III kw. 27 r. ubyło jednak takich firm (Rys. 119). Utrzymała się natomiast ujemna zależność między występowaniem problemów z płynnością a wielkością przedsiębiorstwa. Mniejsze podmioty częściej borykały się z niedostateczną płynnością finansową niż duże, aczkolwiek odsetek przedsiębiorstw informujących o braku problemów z płynnością wzrósł zarówno w klasie przedsiębiorstw największych jak i najmniejszych (Rys. 123). Tylko wśród przedsiębiorstw zatrudniających między 2 a 499 osób przybyło firm posiadających problemy z płynnością.

51 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO W III kw. 27 r. na poziomie całej próby nastąpił niewielki spadek w stosunku do poprzedniego kwartału odsetka przedsiębiorstw regulujących terminowo zobowiązania kredytowe. Wskaźnik pozostał jednak na bardzo wysokim, bliskim historycznego maksimum poziomie Rys I'99 III I' III I'1 III I'2 III I'3 III I'4 III I' III I'6 III I'7 III udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytowego trend _ARIMA X11 Rys. 117 Udział podmiotów regulujących zadłużenie kredytowe zgodnie z umową OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zdolności obsługi zobowiązań kredytowych w podstawowych przekrojach wynika, że w III kw. 27 r. w większości klas nastąpił niewielki wzrost, rzadziej stabilizacja odsetka przedsiębiorstw terminowo wywiązujących się z tych zobowiązań. Niewielki spadek nastąpił jedynie w sekcji Transport oraz w firmach usługowych z sekcji Pozostałe, co wpłynęło na lekki spadek wskaźnika zagregowanego (Rys. 12, Rys. 126 ). W klasie przedsiębiorstw największych nastąpił wzrost odsetka przedsiębiorstw borykających się z niedostateczną płynnością. Również w drugiej pod względem wielkości zatrudnienia klasie przedsiębiorstw zmniejszył się nieco udział firm płynnych - Rys W większości pozostałych klas, będących przedmiotem analizy, odsetek przedsiębiorstw nie posiadających problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych pozostał na wysokim poziomie lub lekko wzrósł (Rys. 127, Rys. 129). Widoczny spadek nastąpił jedynie w grupie podmiotów z sektora publicznego (Rys. 129). brak problemów stan różnica kw\kw różnica r\r 74,3 1, 1, sporadyczne problemy z płynnością stan różnica kw\kw różnica r\r -1, -1, 17, często stan 8, różnica kw\kw różnica r\r,, III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale Przetwórstwo przemysł. Transport Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 118 Występowanie problemów z płynnością w III kw. 27 r. oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz analogicznego kwartału poprzedniego roku Rys. 119 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sekcji PKD 1

52 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III prywatny publiczny inwestor nieinwestor 4 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 12 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów Rys. 121 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem powyż ej 1999 pracow. 88,9 2, , 13, ,2 1, ,7 18,9 4 poniżej pracow. 67,6 23,7 3 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III % 2% 4% 6% 8% % brak problemów sporadyczne czę ste problemy Rys. 122 Częstotliwość problemów z płynnością w zależności od wielkości zatrudnienia w ostatnim kwartale poniżej pracow powyżej 1999 Rys. 123 Udział procentowy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością a wielkość zatrudnienia brak probl. z obsługą brak są problemy są problemy ale się problemów zobow. i będą zmniejszą ale będą kredyt. udział 9,9 zmiana kw/kw -,7 zmiana r/r -,1 udział zmiana kw/kw 3,2,1 zmiana r/r -,3 udział 4,1 zmiana kw/kw -,3 zmiana r/r udział zmiana kw/kw, 1,8,9 zmiana r/r -, III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Górnictwo i kopalnictwo Pozostale Przetwórstwo przemysł. Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 124 Stopień terminowości obsługi zadłużenia kredytowego, oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku Rys. 12 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Budownictwo Handel Transport 7 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 126 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe Rys. 127 Udział podmiotów wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem terminowo 2

53 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej pracow powyżej 1999 regulujących zobowiązania kredytowe III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III prywatny publiczny inwestor nieinwestor Rys. 128 Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe a wielkość zatrudnienia Rys. 129 Udział podmiotów wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe 3

54 I I Kuurrss waal luuttoowyy aa ooppł łaaccaal lnnoośśćć eekkssppoorrttuu Analiza kursów brzegowych opłacalności eksportu oraz kursów granicznych, przy których import (zdaniem ankietowanych przedsiębiorstw) może wypierać produkcją krajową wykazała, że obserwowana w III kw. aprecjacja złotówki nie miała istotnego wpływu na ocenę sytuacji eksporterów i na opłacalność produkcji krajowej. KURS OPŁACALNOŚCI EKSPORTU ORAZ PRODUKCJI KRAJOWEJ Wraz z umocnieniem się złotówki względem dolara oraz euro aprecjonowały również średnie kursy graniczne opłacalności eksportu rozliczanego w tych walutach. W rezultacie zagrożenie dla eksportu, wynikające z umacniającej się waluty krajowej nie uległo istotnym zmianom. Średni kurs graniczny dolara opłacalności eksportu, podobnie jak w poprzednim badaniu, kształtuje się na poziomie bliskim rzeczywistemu kurowi PLN/USD. Wzrósł natomiast lekko odsetek podmiotów (wśród eksporterów), dla których kurs progowy dolara znalazł się powyżej kursu rzeczywistego i wynosi obecnie blisko 39% próby (por. Rys. 131). Bardziej optymistycznie wygląda sytuacja eksporterów rozliczających się w euro. W przypadku tej grupy podmiotów kurs brzegowy jest powyżej rzeczywistego kursu EUR/PLN w przypadku co czwartego przedsiębiorstwa (por. Rys. 13, Rys. 133) wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 wrz 7 średnia przedział ufności przedział ufności kurs euro wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 wrz 7 średnia przedział ufności przedział ufności kurs dolara Rys. 13 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro. Rys. 131 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara Również w przypadku kursu granicznego przy którym import wypiera produkcję krajową korzystniejszy od dolara dla badanych przedsiębiorstw jest kurs EUR/PLN. Kurs rzeczywisty euro jest na poziome bliskim średniej kursów granicznych importu podawanych przez przedsiębiorstwa (por. Rys. 132), a w przypadku 4% podmiotów kurs progowy znajduje się powyżej kursu rzeczywistego (por. Rys. 134). 4

55 Średni kurs graniczny dolara, przy którym produkcja pochodząca z importu wypiera krajową jest natomiast powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN. Kurs graniczny podawany w ostatnim badaniu przez blisko połowę ankietowanych podmiotów (48%) znajduje się powyżej średniego rzeczywistego kursu USD/PLN z września 27 r. (por. Rys. 133, Rys. 134) PROBLEM WAHAŃ KURSU WALUTOWEGO W III kw. 27 r. nieznacznie zmniejszył się (do,4%) odsetek przedsiębiorstw, które jako barierę, która w okresie najbliższych 6 miesięcy może niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy, podały kurs walutowy (zarówno jego poziom, jak i wahania). Jest to jeden z najniższych udziałów takich odpowiedzi w historii badania, jednak kurs walutowy pozostaje drugą najczęściej podawaną przez ankietowane podmioty barierą wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 wrz 7 wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 średnia przedział ufności mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 wrz 7 przedział ufności kurs euro średnia przedział ufności przedział ufności kurs dolara Rys. 132 Kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro Rys. 133 Kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara wrz wrz 1 wrz 2 wrz 3 dolar wrz 4 euro wrz wrz 6 wrz 7 wrz wrz 1 wrz 2 wrz 3 dolar wrz 4 euro wrz wrz 6 wrz 7 Rys. 134 Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs, przy którym dobra importowane mogą wypierać z rynku produkcję badanych przedsiębiorstw jest powyżej kursu rzeczywistego EUR/PLN oraz USD/PLN Rys. 13 Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu wzrósł powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN oraz EURO/PLN

56 I I EEkkssppoorrtt.. Imppoorrtt I Zarówno odsetek eksporterów w próbie jak i udział eksportu w przychodach ogółem utrzymały się na wysokim poziomie. Mimo aprecjacji PLN w relacji do euro i USD nie uległa pogorszeniu ocena opłacalności eksportu. Spadki wskaźników skonstruowanych w oparciu o oczekiwania na IV kw. br. sugerują jednak możliwość dalszego obniżenia się dynamiki eksportu w najbliższej przyszłości. Odsetek importerów w analizowanej próbie wzrósł do najwyższego poziomu w historii badania. Nieznacznie zmniejszył się natomiast udział importu zaopatrzeniowego w kosztach badanych przedsiębiorstw. AKTYWNOŚĆ EKSPORTOWA W III kw. 27 r. sytuacja w obszarze eksportu nie uległa istotnym zmianom względem poprzedniego okresu. Na stabilnym poziomie utrzymuje się odsetek eksporterów próbie, również tych z ponad 8% udziałem przychodów z eksportu w przychodach ogółem (por. Rys. 139). Średni udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem wynosi ponad 4%- nieznacznie mniej niż w poprzednim okresie (por. Rys. 14). Nastąpił jednak lekki spadek ilości umów eksportowych zawartych w III kw. (względem II kw. 27 r.) (por. Rys. 141). Nie zmieniła się natomiast istotnie ocena opłacalności eksportu. PROGNOZY EKSPORTU Nieco mniej optymistyczne niż ocena stanu eksportu w III kw. są prognozy na kolejny kwartał. Wskaźnik prognoz eksportu (po korekcie sezonowej) obniżył swoją wartość względem poprzedniego okresu o 2, pkt. Jest to drugi z kolei okres spadku wartości wskaźnika, co oznacza, że ankietowane przedsiębiorstwa oczekują nieco niższego tempa wzrostu eksportu niż w pierwszej połowie 27 r. (por. Rys. 136) q4 21q2 21q4 22q2 22q4 23q2 23q4 24q2 24q4 2q2 2q4 26q2 26q4 27q2 27q4 WPE WPE sa trend kurs euro Zgodnie z oczekiwaniami przedsiębiorstw zmniejszeniu może ulec również liczba nowo zawieranych umów eksportowych (por. Rys. 142) 36. Rys. 136 Wskaźnik prognoz eksportu WPE, oraz rzeczywisty kurs euro OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU 36 Wg danych F-1/I-1 GUS w III kw. ub.r. dynamika eksportu (mierzona w PLN) w sektorze przedsiębiorstw wyniosła 28% r/r. W kolejnych kwartałach obserwowano spadek tempa wzrostu. W II kw. br. dynamika wyniosła niespełna 16% r/r. 6

57 W III kw. 27 r. średni udział nieopłacalnego eksportu 37 w przychodach ze sprzedaży eksportowej wyniósł 4,6% i jest na poziomie nieznacznie wyższym (o,2 pkt. proc.) niż w poprzednim okresie. Jednocześnie zmniejszył się (do 17,3%) odsetek przedsiębiorstw informujących o nieopłacalnym eksporcie (por. Rys. 137). Oznacza to, że pomimo umocnienia waluty krajowej opłacalność eksportu badanych przedsiębiorstw nie uległa pogorszeniu gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 wrz 7 udz. nieopłacalnego eksportu w przy chodach ze sprzedaży eksportowej udz. podmiotów inf ormujący ch o nieopłacalny m eksporcie Rys. 137 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (średnia- w %) oraz odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie IMPORT W III kw. 27 r. z importu zaopatrzeniowego korzystało 6,8% respondentów, o 1,3 pkt. proc. więcej w relacji do poprzedniego kwartału. Odno sredni udział importu odsetek importerów towany odsetek importerów jest najwyższy w historii badania. Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach działalności przedsiębiorstw kształtuje się na poziomie 19,7%, nieznacznie niższym niż w po przednim kwartale (por. Rys. 138). 2q1 2q3 21q1 21q3 22q1 22q3 23q1 23q3 24q1 24q3 2q1 2q3 26q1 26q3 27q1 27q3 Rys. 138 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś) q3 21q1 21q3 22q1 22q3 23q1 23q3 24q1 24q3 2q1 2q3 26q1 26q3 27q1 27q3 odsetek eksporterów odsetek eksp wyspecjalizowanych Rys. 139 Odsetek eksporterów w próbie oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza 8% przychodów ogółem ( prawa oś) sr udz eksportu w przych ogółem 4 okr. śr. ruch. (sr udz eksportu w przych ogółem) Rys. 14 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr) (dane w %) 37 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 7

58 q1 21q3 22q1 22q3 23q1 23q3 24q1 wsk. umów eksp trend 24q3 2q1 2q3 26q1 26q3 27q1 wsk. umów eksp sa kurs euro 27q q3 22q1 22q3 23q1 w skaźnik now ych umów eksportow ych kurs euro 23q3 24q1 24q3 2q1 2q3 26q1 26q3 27q1 27q Rys. 141 Wskaźnik umów eksportowych (saldo odpowiedzi), wskaźnik odsezonowany, trend wskaźnika oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś). Rys. 142 Wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych (saldo odpowiedzi) oraz rzeczywisty kurs euro 8

59 I I CCeennyy W IV kw. 27 r. analizowane wskaźniki sugerują utrzymanie tempa wzrostu cen surowców i materiałów oraz stabilizację wzrostu cen wyrobów i usług na poziomie z poprzedniego kwartału. W perspektywie najbliższych 12 miesięcy przedsiębiorstwa oczekują wzrostu wskaźników PPI oraz CPI. W dłuższej perspektywie (w ciągu najbliższych 12 miesięcy) można się też spodziewać wzrostu cen towarów. Czynnikiem, który wciąż ma największy wpływ na decyzje cenowe przedsiębiorstw jest poziom cen surowców i materiałów używanych do produkcji. PROGNOZY CEN SUROWCÓW I MATERIAŁÓW, CEN WYROBÓW WŁASNYCH ORAZ WSKAŹNIKA PPI W IV kw. 27 r. nastąpiło wyhamowanie oczekiwań wzrostu cen materiałów i surowców - respondenci prognozują o,3 pkt. proc. niższą dynamikę wzrostu cen surowców i materiałów niż w poprzednim kwartale (por. Rys. 143). Wg ankietowanych przedsiębiorstw wzrost cen surowców i materiałów jest czynnikiem, który ma bardzo wyraźny wpływ na wzrost cen wyrobów i usług. Wzrost planowanych na IV kw. br. cen towarów będzie zbliżony do prognoz z poprzedniego kwartału (por. Rys. 144). Można się jednak spodziewać wzrostu tych cen w dłuższej perspektywie, sugeruje to rosnący trend wskaźnika oczekiwania kw. wzrostu cen mat i sur (średnia) oczekiwania kw. wzrostu cen mat i sur (mediana) PPI r/r (prawa oś) Rys. 143 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów, mediana tych oczekiwań oraz wsk. PPI (kw. do analogicznego kw. roku poprzedniego) W IV kw. 27 r. podwyżki cen wyrobów i usług planuje 3% respondentów - o blisko 3 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale (por. Rys. 14) 38. W branży budowlanej wskaźniki prognoz cen zmniejszyły się bardzo wyraźnie (por. Rys. 14). Na wzrost dynamiki cen wskazują natomiast prognozy firm handlowych i transportowych. Respondenci oczekują, że w nadchodzącym kwartale ceny produkcji sprzedanej przemysłu będą rosły podobnie jak w poprzednim kwartale w IV kw. wskaźnik zmian PPI (WZ PPI) 39 nieco spadł w porównaniu z III kw. - por. Rys W dłuższej (rocznej) perspektywie przedsiębiorstwa spodziewają się jednak wzrostu PPI. 38 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach -1% w różnych kwartałach). 39 Wskaźnik zmian PPI (WZ PPI) obliczony został jako odsetek przedsiębiorstw prognozujących większy wzrost wskaźnika PPI w okresie bieżącym niż poprzednim. 9

60 3 2 ceny wyrobów TREND PPI r/r (prawa oś) paź-98 sty-99 kwi-99 lip-99 paź-99 sty- kwi- lip- paź- sty-1 kwi-1 lip-1 paź-1 sty-2 kwi-2 lip-2 paź-2 sty-3 kwi-3 lip-3 paź-3 sty-4 kwi-4 lip-4 paź-4 sty- kwi- lip- paź- sty-6 kwi-6 lip-6 paź-6 sty-7 kwi-7 lip-7 paź Rys. 144 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług, trend oraz wskaźnik PPI (r/r) -prawa oś Rys. 14 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi WZ PPI PPI(r/r) Rys. 146 Wskaźnik WZ PPI (skonstruowany jako odsetek respondentów spodziewających się większego wzrostu PPI (r/r) w okresie bieżącym niż w poprzednim) a wskaźnik PPI (prawa oś) PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognoz cen wyrobów i usług własnych w wybranych przekrojach pokazuje, że: respondenci prognozujący poprawę sytuacji ekonomicznej w IV kw. 27 r. częściej planują podwyżki cen wyrobów, również ich skala jest większa niż w firmach deklarujących pogorszenie kondycji ekonomicznej (średnia wynosi odpowiednio 1,8% wobec,6%). Wskaźnik podwyżek cen netto 4 osiąga w całym okresie badań znacznie wyższe wartości w grupie firm prognozujących poprawę sytuacji ekonomicznej niż wśród pozostałych przedsiębiorstw (por. Rys. 13), częściej planują podwyżki cen wyrobów przedsiębiorstwa spodziewające się trwałego lub sezonowego wzrostu popytu (por. Rys. 16). Ponadto: większe podwyżki cen wyrobów planują podmioty mniejsze - średnia oczekiwanego wzrostu cen ważona wielkością zatrudnienia jest o blisko, pkt. proc. niższa niż średnia dla całej badanej próby. Widać też, że w IV kw. br. udział przedsiębiorstw planujących podwyżki cen 4 Wskaźnik podwyżek cen netto liczony jest jako różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów własnych niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów. 6

61 wyrobów pozostaje niższy w przedsiębiorstwach dużych (wskaźnik prognoz zmian cen (WPC 41 ) zważony wielkością zatrudnienia już od ponad roku osiąga wartości niższe niż wskaźnik liczony dla całej populacji (por. Rys. 12)). częściej zamierzają podnosić ceny wyrobów podmioty nieimportujące niż importerzy por. Rys. 18. CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZMIANY CEN Analiza wskaźnika prognoz zmian cen wyrobów i usług (WPC) pokazała, że na ceny bardzo silnie oddziaływać będą zmiany cen surowców i materiałów używanych do produkcji. W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców blisko 67% respondentów deklaruje przeniesienie wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów, a 29% przedsiębiorstw twierdzi, że w tej sytuacji ceny wyrobów pozostaną na niezmienionym poziomie. Zdecydowana większość firm, które nie spodziewają się wzrostu cen surowców nie zamierza też podnosić cen (por. Tab. 3) 8% z nich; jest to jednak o 7 pkt. proc. mniej niż poprzednio. Trudno jednoznacznie ocenić wpływ planowanego wzrostu płac na zmiany cen wyrobów. Z jednej strony wskaźnik prognoz cen w grupie przedsiębiorstw planujących zwiększyć płace osiągnął po raz kolejny poziom wyraźnie wyższy niż w firmach nie zamierzających zmieniać wynagrodzeń (por. Rys. 1). Również skala podwyżek cen wyrobów jest coraz większa w grupie firm podnoszących płace niż w pozostałych przedsiębiorstwach (średnia wynosi odpowiednio 2,4 % wobec 1,6% por. Rys. 148). Z drugiej strony, przedsiębiorstwa zapytane bezpośrednio o ocenę wpływu spodziewanego wzrostu wynagrodzeń na kształtowanie się cen produktów i/lub usług w większości przypadków odpowiedziały, że wpływ ten będzie marginalny 42 (odpowiedziało tak 77% przedsiębiorstw, które zamierzają w 27 r. podwyższyć wynagrodzenia, czyli ok. 1/3 próby). Dla 23% firm, które przewidują podwyżki wynagrodzeń do końca roku, wzrost płac będzie ważnym, ale nie jedynym czynnikiem wzrostu cen w 27 r. Rosnące płace będą główną przyczyną spodziewanych podwyżek cen jedynie w % przedsiębiorstw (tj. 1,7% całej próby). Odsetek ten, choć niski rośnie jednak systematycznie od dwóch kwartałów. Wydaje się więc, że bardziej możliwość zwiększania cen (np. możliwość, którą daje wysoki i rosnący popyt) skutkuje podwyżkami wynagrodzeń niż odwrotnie. W przedsiębiorstwach usługowych z sekcji Pozostałe sytuacja jest nieco inna - aż 38% przedsiębiorstw, które zamierzają w 27 r. podwyższyć wynagrodzenia, przewiduje, że wpływ wzrostu płac na ceny będzie istotny (w 14% - zasadniczy). W budownictwie natomiast wpływ ten zmalał i jest zbliżony do wyników całej próby. 41 Wskaźnik prognoz zmian cen WPC - różnica między odsetkiem firm planujących podwyżki cen a procentem tych, którzy zamierzają ceny obniżyć. 42 Wg danych F-1/I-1 udział kosztów wynagrodzeń w kosztach operacyjnych spada nieprzerwanie od 199 r. i w I półr.br. wyniósł 11,%. 61

62 tak, wzrost płac główną przyczyną wzrostu cen tak, ale to jedna z przyczyn 2,3 3,3, 18,7 22,9 18,1 II 27 III 27 IV 27 3, 2, 2, 1, nie podniosą płac podniosą płace nie wpłynie (bądź marginalnie) 79, 73,8 76,9 1,, Rys. 147 Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w 27 r. zmiany wynagrodzeń będą miały wpływ na ceny produktów i (lub) usług oferowanych przez przedsiębiorstwo?, Rys. 148 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług a podwyżki płac , 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,,, gru 4 mar cze wrz gru mar 6 cze 6 wrz 6 gru 6 mar 7 cze 7 śred.prognoza cen wyrobów_bez bariery inflacji śred.prognoza cen wyrobów_bariera inflacji śred.prognoza cen surowców_bez bariery śred.prognoza cen surowców_bariera Rys. 149 Średnia oczekiwań wzrostu cen wyrobów i usług oraz cen materiałów i surowców w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o informację o istnieniu problemu wysokich kosztów działalności, inflacji jako bariery rozwoju wrz 7 Problem rosnących kosztów działalności (ceny surowców, materiałów, paliw) zajął trzecie miejsce wśród barier rozwoju przedsiębiorstw 43. Zgłasza go ok. % przedsiębiorstw. Trudności te rzutują na prognozy cen surowców i materiałów oraz w mniejszym stopniu - na prognozy cen produktów własnych. Średnia prognoz wzrostu cen materiałów jest bowiem stale wyższa w firmach zgłaszających powyższy problem niż średnia w pozostałych przedsiębiorstwach (por. Rys. 149). IV kw. 27 r. nie pozostanie to bez wpływu na wysokość podwyżek cen wyrobów w obu grupach przedsiębiorstwa, zgłaszające problem rosnących kosztów działalności, planują wyższe podwyżki cen wyrobów iż pozostałe firmy (2,6% wobec 1,7%). OCZEKIWANIA ZMIAN CPI W IV kw. 27 r. respondenci oczekują szybszego tempa wzrostu cen towarów i usług (r/r). Ponad 2/3 przedsiębiorstw oczekuje wyższej niż rok wcześniej inflacji (jest to o ok. pkt. proc. więcej firm niż w poprzednim kwartale) por. Rys. 1. Trend wskaźnika zmian inflacji 44 (WZI) także wykazuje wzrost w porównaniu z poprzednim kwartałem - por. Rys. 11. Rosną też oczekiwanie inflacji w dłuższej perspektywie (rocznej). 43 W odpowiedzi na pyt. otwarte o bariery rozwoju 44 Wskaźnik zmian inflacji (WZI) - (analogicznie jak WZ PPI) obliczony został jako odsetek przedsiębiorstw prognozujących większą inflację w okresie bieżącym niż poprzednim. 62

63 ,8 12,2 11,6 9,4 8,9 44,2 46, 46,4,9 4,7 36,9 4,2 38,6 32,3 26, znaczny wzrost niewielki wzrost bez zmian niewielki padek znaczny spadek Rys. 1 Prognozy zmian wskaźnika CPI w relacji do analogicznego kwartału poprzedniego roku (r/r). 4,3 4,2, 7,7 4, WZI CPI (r/r) - prawa oś 3 okr. śr. ruch. (WZI) , 4 3, 3 2, 2 1, 1, Rys. 11 Wskaźnik zmian inflacji WZI (skonstruowany jako odsetek respondentów spodziewających się większego wzrostu CPI (r/r) w okresie bieżącym niż w poprzednim) a rzeczywisty wskaźnik CPI (prawa oś) WPC WPC_ważone zatr poprawa pogorszenie bez zmian próba Rys. 12 Wskaźnik (saldo) prognoz zmian cen wyrobów i usług Rys. 13 Różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów w całej populacji oraz w podziale wg prognoz zmian sytuacji ekonomicznej Tab. 3 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w III kw. 27 r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach) zmiany cen zmiany cen wyrobów surowców spadek bez zmian wzrost spadek 4,7 29,6 29,6 bez zmian 1,1 8, 13,9 wzrost 2,8 28,7 68,6 4, 3, 2, 1,, ceny_ogółem ceny_handel ceny_budownictwo -, Rys. 14 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w całej populacji, w sekcji Handel i naprawy oraz Budownictwo 63

64 brak podwyżek podwyżki płac ceny sur-bez zmian wzrost cen surowców spadek cen sur Rys. 1 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg prognoz podwyżek płac w przedsiębiorstwie Rys. 16 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług wśród przedsiębiorstw prognozujących wzrost, spadek lub brak zmian cen nabywanych surowców i materiałów eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 17 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na eksporterów i nieeksporterów Rys. 18 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na importerów i nieimporterów zbyt duży poziom zapasów właściwy zbyt mały wzrost sezonowy bz wzrost trwały spadek sezonowy Rys. 19 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg stanu zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwie Rys. 16 Wskaźnik prognoz zmian cen a przewidywane zmiany zapotrzebowania na produkty przedsiębiorstwa 64

65 I I BBaarri ieerryy rroozzwoojjuu wyybbrraannee pprroobbl leemyy Tab. 4 Bariery rozwoju 4 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) częstotliwość pojawiania się problemów zgłoszonych w: wartości maksymalne w historii badań ankietowych brak wykwalifikowanych pracowników kursy walutowe, w tym wahania wzrost cen surowców i materiałów duża konkurencja zmiany podatków zmiany przepisów niski popyt presja płacowa wysokie koszty pracy ściąganie należności, zatory płatnicze brak płynności 14,2 26,8 13,4 21,2 17,2 28,2 6,7 2, 1,1 III kw. 2 r. 2,1 11,1 11,3 7,7 11,2 7, 4,8 IV kw. 2 r. 1,8 21,4 9,,6 6,8,,3,3 I kw. 26 r. 3, 18,9 6,4 9,8 7, 9,7 3,,3 4,6 II kw. 26 r.,3 16,6, 9,9 8,6 8,9 3,6 6,1 3, III kw. 26 r.,1 11,2,1 8,2 7, 7, 4,3,9 3,8 IV kw. 26 r.,7 1,2 9,8 9, 8,,9,2 4,9 4,9 I kw. 27 r.,7,7 9,7 7,2 7,6,3,1 4,1 3, II kw. 27 r. 12,7,6,1,4 4,8 4,3,6,2 3,3 III kw. 27 r. 14,2,4 9,9 7,1,7,1 6,7 4, 3,3 OPRACOWALI: Z.JANKIEWICZ M.PAWŁOWSKA P.POPOWSKI K.PUCHALSKA KIERUJĄCA TEMATEM A.SAWICKA I.TYMOCZKO AKCEPTOWAŁ: Z.ŻÓŁKIEWSKI 4 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 6

66 ANNEEKKSS 11 UWWAAGGI II MMEETTOODDOOLLOOGGI IICCZZNNEE 1. Prezentowane opracowanie przedstawia przewidywania ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw na okres październik-grudzień 27 r. 2. We wrześniu 27 r. w szybkim monitoringu NBP wzięło udział 882 podmioty wybrane z terenu całego kraju. Były to przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego, reprezentujące wszystkie sekcje PKD, poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem, oba sektory własności, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 3. Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw dużych, za którą jednak przemawia silna koncentracja zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych należy traktować z pewną ostrożnością. 4. W opracowaniu wykorzystano następujące przekroje klasyfikacyjne: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji), wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od do 249, od 2 do 499, od do 1999 oraz 2 i więcej osób. wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 249 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (2 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne (działy PKD: 29, 3, 33, 34, 3 oraz 4 - budownictwo) i pozostałe przedsiębiorstwa. Podstawową metodą konstrukcji prezentowanych w raporcie wskaźników jest różnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od + do. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 6. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 7. Dla oznaczenia wskaźników wyrównanych sezonowo zastosowano skrót SA, pochodzący od ang. wyrażenia seasonally adjusted. 66

67 ANNEEKKSS 22 FFOORRMMUULLAARRZZ BBAADDAANNI IIAA AANNKKI IIEETTOOWWEEGGOO 67

68 68

69 69

70 7