NARODOWY BANK POLSKI INSTYTUT EKONOMICZNY

Transkrypt

1 NARODOWY BANK POLSKI INSTYTUT EKONOMICZNY IINFORMACJA O KONDYCJII SEKTORA PRZEDSIIĘBIIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIIENIIEM STANU KONIIUNKTURY W IIII KW ORAZ PROGNOZ KONIIUNKTURY NA IIIIII KW 9 Lipiec 9

2 Podstawą opracowania są wyniki szybkiego monitoringu NBP, przeprowadzonego w czerwcu 9 r. na próbie 824 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 2

3 SPIS TREŚCI SYNTEZA I.1. Sytuacja ekonomiczna 8 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw 8 Prognozy sytuacji ekonomicznej na III kw. 9 Prognozy wyniku finansowego na 9 r. 9 Horyzont trwania spowolnienia gospodarczego 9 Oceny i prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach I.2. Popyt Bariera popytu Prognozy popytu i zamówień 16 Prognozy produkcji 16 Wskaźniki popytu analiza w podstawowych przekrojach 17 Eksport. Import 21 Oceny i prognozy eksportu 21 Import 22 I.3. Kurs walutowy a opłacalność eksportu 23 Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej 23 Opłacalność eksportu 24 I.4. Zatrudnienie 2 Zmiany zatrudnienia II kw. 9 r. 2 Prognozy zatrudnienia III kw. 9 r. 2 Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach 26 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie 26 Sposoby na utrzymanie zatrudnienia 27 I.. Wynagrodzenia 3 Prognozy wzrostu płac 3 Wybrane czynniki zmian płac 31 Podwyżki płac a wzrost wydajności pracy 32 I.6. Inwestycje 34 Inwestycje w trakcie realizacji 34 Nowe inwestycje 34 Źródła finansowania nowych inwestycji 36 3

4 I.7. Zapasy produktów gotowych w przemyśle 37 Ocena stanu zapasów produktów gotowych 37 I.8. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 38 I.9. Kredyt bankowy 4 Prognozy zadłużenia 4 Dostępność kredytów 41 I.. Oprocentowanie kredytów 42 Oprocentowanie kredytów złotowych 42 Oprocentowanie kredytów dewizowych 42 Oprocentowanie kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach 43 Prognoza oprocentowania kredytu 43 I.11. Płynność finansowa przedsiębiorstw 44 Oceny płynności 44 Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach 44 Środki pieniężne przedsiębiorstw 4 Obsługa zadłużenia kredytowego 4 Obsługa zadłużenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach 4 Obsługa zadłużenia pozakredytowego 46 Obsługa zadłużenia pozakredytowego analiza w podstawowych przekrojach 46 I.12. Ceny i marże 48 Prognozy cen surowców i materiałów oraz cen wyrobów własnych 48 Prognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach 49 Czynniki oddziałujące na zmiany cen 49 Zmiany cen a eksport Oczekiwania zmian CPI 1 Marże na sprzedaży krajowej i zagranicznej 3 Bariery rozwoju wybrane problemy ANEKS 1 UWAGI METODOLOGICZNE 6 ANEKS 2 FORMULARZ BADANIA ANKIETOWEGO 7 4

5 SSYYNNTTEEZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP oraz danych statystyki publicznej można sformułować następujące wnioski w obszarze koniunktury gospodarczej: Po pierwszych słabych oznakach wyhamowania tendencji spadkowych, jakie pojawiły się w prognozach na II kwartał, w III kwartale symptomy nadchodzącego ożywienia wzmocniły się - większość obserwowanych wskaźników zanotowała wzrosty. Mimo tej poprawy, bieżące oceny klimatu koniunktury pozostają jednak nadal słabe. Poprawa nastąpiła w obszarze ocen sytuacji ekonomicznej, popytu, zatrudnienia, płac oraz w mniejszym stopniu inwestycji i dostępności kredytu; ponadto wyhamowały obniżki cen i przestały zmniejszać się marże na rynku krajowym. Poprawę sytuacji zanotowano zarówno w grupie eksporterów, jak i firm oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. Pogorszyła się natomiast, choć nieznacznie, zdolność do spłaty zobowiązań, przestały rosnąć marże ze sprzedaży zagranicznej, ponadto wydłużył się oczekiwany przez ankietowanych czas trwania spowolnienia gospodarczego w kraju. Głównym problemem sektora przedsiębiorstw pozostał (mimo wyraźnej poprawy) niski popyt, a następnie wahania kursu walutowego, zatory płatnicze oraz trudności w uzyskaniu kredytu. 1. W ocenie własnej kondycji ekonomicznej za II kwartał sektor przedsiębiorstw po raz pierwszy od pięciu kwartałów wykazał niewielki wzrost optymizmu. Odnotowano również poprawę prognoz sytuacji na III kwartał minimalnie przeważyły prognozy poprawy sytuacji. Natomiast w szacunkach własnych zysków za cały 9 r. przedsiębiorstwa wykazały spory optymizm - przeważająca większość ankietowanych spodziewa się w bieżącym roku dodatniego wyniku finansowego netto Mimo sygnałów ożywienia, prognozowany czas zakończenia fazy spowolnienia wydłużył się względem prognoz sformułowanych w poprzednim kwartale (prognozy poprawiły się jednak w stosunku do poprzedniego miesiąca 2 ). Na te zmiany wpływ mogły mieć zarówno zmiany sytuacji własnej przedsiębiorstw, jak i zmieniające się (dostępne np. w mediach) informacje co do zasięgu i głębokości obserwowanego spowolnienia gospodarczego. 1 Z danych F-1/I-1 wynika, że w poprzedniej fazie spowolnienia (w 1 r.) dodatni wynik finansowy netto uzyskało znacznie mniej, bo 62% przedsiębiorstw. W 9 r. ankietowane przedsiębiorstwa szacują, że zysk netto osiągnie 8% z nich. 2 W okresie kwiecień-maj br. została przeprowadzona Ankieta Roczna NBP (zapoczątkowana w 199 r.), w której znalazło się również pytanie o ocenę długości trwania spowolnienia gospodarczego. Prognozy sformułowane w tym okresie wykazały bardzo silny spadek optymizmu względem prognoz sformułowanych w marcu br. w ramach Szybkiego Monitoringu NBP.

6 3. Odnotowano poprawę w ocenach i prognozach popytu oraz zamówień. W efekcie, wzrósł również wskaźnik prognoz produkcji i poprawiło się dopasowanie zapasów do potrzeb ankietowanych przedsiębiorstw głównie dzięki spadkowi nadmiernych zapasów produktów gotowych. Mimo wzrostu, oceny i prognozy popytu pozostały na niskich poziomach. Na utrzymujące się trudności ze znalezieniem odbiorcy wskazuje również dalszy spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Skala spadku tego wskaźnika (po korekcie sezonowej) była jednak niższa niż w poprzednim kwartale. 4. O lepszych perspektywach popytu poinformowali zarówno eksporterzy, jak i przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. Oceny bieżącej sprzedaży eksportowej poprawiły się jednak tylko nieznacznie, a bilans tych ocen jest nadal ujemny, tj. w próbie przeważają firmy notujące spadek eksportu. Niemniej, perspektywy zbytu dla eksporterów poprawiły się drugi kwartał z rzędu, co może być związane z dynamicznymi poszukiwaniami nowych rynków zbytu 3. Korzystny dla eksporterów jest również słaby złoty, który pozytywnie wpływa na konkurencyjność cenową rodzimej produkcji.. Grupa firm wyspecjalizowanych w eksporcie poinformowała o dalszym wzroście marż na sprzedaży zagranicznej, co było głównie wyjaśniane korzystnym kursem złotego względem walut obcych. Eksporterzy niewyspecjalizowani zanotowali spadek marż, co z kolei było najczęściej tłumaczone spadkiem popytu i wzrostem kosztów produkcji. W grupie przedsiębiorstw zorientowanych wyłącznie na rynek krajowy odnotowano wyhamowanie tendencji przejawiającej się w spadku marż, obserwowanej od końca ub.r. Przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w eksporcie, które najsilniej i najszybciej zareagowały (pogorszeniem się sytuacji) na kryzys na rynkach międzynarodowych częściej niż pozostałe firmy liczą się z możliwością poniesienia strat w 9 r. Niemniej również w tej grupie pojawiają się sygnały wychodzenia z zapaści. 6. Poprawiło się saldo prognoz zatrudnienia wzrósł odsetek respondentów planujących zwiększać zatrudnienie, jak też spadł odsetek przedsiębiorstw zamierzających je ograniczać. Wciąż jednak w próbie przeważają firmy redukujące liczbę pracowników. Plany redukcji przeważają również w przedsiębiorstwach w dobrej sytuacji ekonomicznej, jak też w firmach działających przy bliskim maksymalnego stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych. Wzrost zatrudnienia planują najczęściej firmy usługowe z sekcji Obsługa nieruchomości oraz Hotele i restauracje. Poprawa prognoz zatrudnienia nastąpiła również w Przetwórstwie przemysłowym, ale tu nadal przeważają plany redukcji. 3 Wskazują na to wyniki Ankiety Rocznej NBP, zgodnie z którymi odsetek firm dostosowujących się do okresu spowolnienia gospodarczego poprzez poszukiwanie nowych rynków zbytu sięga 6% próby. 6

7 7. Nieznacznie poprawiły się również prognozy płac, jednak głównie dzięki wyraźnie rzadziej niż w poprzednim kwartale zapowiadanym obniżkom wynagrodzeń. 8. Aktywność inwestycyjna sektora przedsiębiorstw pozostaje bardzo niska, choć i tu odnotowano poprawę, ale głównie w postaci niższego odsetka firm rezygnujących z dokończenia inwestycji będących w fazie realizacji. Zainteresowanie nowymi projektami inwestycyjnymi wzrosło tylko nieznacznie i pozostało poniżej poziomu obserwowanego w latach 1-2. Niewielką aktywność inwestycyjną wykazują nie tylko przedsiębiorstwa w złej sytuacji, ale też firmy w dobrej kondycji, co może być związane z niepewnością odnośnie zmian koniunktury i zwiększoną ostrożnością przy planowaniu wydatków w okresie spowolnienia gospodarczego. 9. Kolejny już kwartał z rzędu pogorszyły się oceny płynności i zdolności do spłaty zobowiązań, w tym również do terminowej spłaty kredytu bankowego. Wydłużył się również czas po jakim następuje spłata zobowiązań i należności. Pogorszenie płynności i zdolności do spłaty zobowiązań nie jest jednak gwałtowne, a bieżące oceny są lepsze niż w latach Odsetek przedsiębiorstw planujących zwiększyć zadłużenie z tytułu kredytu bankowego kolejny kwartał z kolei zmniejszył się, co miało miejsce mimo niewielkiej poprawy dostępności do kredytu. 11. Odsetek odrzuceń wniosków kredytowych był niższy niż w poprzednim kwartale, przy wyższym odsetku firm ubiegających się o kredyt. Zmalał przy tym udział firm, które nie otrzymały kredytu z przyczyn niezależnych od własnej sytuacji ekonomicznej (np. ze względu na złą ocenę sytuacji w branży). Wzrósł zaś odsetek odrzuceń z powodu braku zdolności kredytowej i braku zabezpieczeń. Z otrzymaniem kredytu mają problem często te same przedsiębiorstwa, którym już wcześniej banki odmówiły finansowania. Może być to jedną z przyczyn coraz częstszego zaliczania trudności z uzyskaniem kredytu do barier rozwoju sektora przedsiębiorstw. 12. Wraz z wzmocnieniem się sygnałów ożywienia gospodarczego wyraźnemu zmniejszeniu uległ odsetek przedsiębiorstw planujących obniżyć ceny (w ostatnim półroczu był on najwyższy w historii tych badań). Dzięki temu, po pięciu kwartałach spadku, średnia planowanych zmian cen nieznacznie zwiększyła się. O zamiarze obniżenia cen rzadziej informują przedsiębiorstwa zorientowane na rynek krajowy, tam też spadek odsetka firm planujących obniżki był głębszy niż w grupie eksporterów. Zjawiskom tym towarzyszył dalszy spadek prognozowanej dynamiki cen surowców i materiałów oraz słabnące oczekiwania inflacyjne. Wzrost cen nie był zatem wyłącznie efektem oczekiwanego wzrostu kosztów. 7

8 I I SSyyttuuaaccjjaa eekkoonnoomicczznnaa Po pięciu kwartałach wyraźnego pogarszania się sytuacji ekonomicznej w sektorze przedsiębiorstw zanotowano niewielką poprawę, co nastąpiło jednocześnie ze zmniejszeniem się skali problemów z popytem. Sytuacja poprawiła się w budownictwie, w firmach przetwórczych posiadających eksport, w górnictwie i energetyce, jak też w sektorze MSP oraz w największych jednostkach w próbie. W III kw. br. odsetek przedsiębiorstw oczekujących pogorszenia sytuacji spadł kw/kw, zaś grupa firm oczekujących poprawy zwiększyła i nieznacznie przewyższyła grupę pesymistów. Jednocześnie znacząca większość ankietowanych spodziewa się, że 9 r. zamknie zyskiem. Mimo tych pozytywnych sygnałów przewidywany przez respondentów czas trwania spowolnienia wydłużył się względem poprzedniego kwartału większość przedsiębiorstw oczekuje, że spowolnienie zakończy się w r. BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTW Po pięciu kwartałach wyraźnego pogarszania się sytuacji sektor przedsiębiorstw odnotował niewielką jej poprawę - wskaźnik ocen sytuacji ekonomicznej BOSE 4 wzrósł w ciągu kwartału o 1,4 pp. i przyjął wartość 38,2 pp., tj. o 22 pp. mniej niż w II kw. ub.r. (por. Rys. 1). Jako bardzo dobrą lub przynajmniej dobrą oceniło swoją sytuację 69,1% firm w próbie wobec 68,4% w pop.kw. i 8,1% w analogicznym okresie ub.r. Źródła problemów bariery rozwoju Tak jak w poprzednim kwartale najczęściej wymienianym źródłem trudności pozostawał niski popyt, w tym zwłaszcza popyt zagraniczny oraz inwestycyjny. Skala tego problemu wyraźnie się jednak zmniejszyła w ciągu kwartału, a jednocześnie wzrósł odsetek firm nie zgłaszających żadnych poważniejszych barier rozwoju wskaźnik zmiana r/r trend wskaźnika 4 6 Rys. 1 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE (wskaźnik (różnica sald): odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) % 8% 6% 4% % % 68,1 6, 63,3 7 12, 13,,2,9 6,4 62,4 62,7 14,2 16,4 19,8 22, 24,4 4,1 4, 4,9 7,,6 II 8 III 8 IV 8 I 9 II bardzo dobra dobra słaba zła bardzo zła Rys. 2 Oceny sytuacji ekonomicznej struktura próby w % z 19,4% do 21%. Wśród problemów, które w ciągu kwartału powiększyły się można wymienić zatory płatnicze oraz warunki uzyskaniu kredytu. 4 Wskaźnik BOSE stanowi różnicę sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji oraz odsetka firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji Por. rozdział Popyt, str. 8

9 PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ NA III KW. W ciągu kwartału wyraźnie poprawił się klimat prognoz w próbie z pesymistycznego na bliski neutralnego. Wskaźnik prognoz sytuacji WPSE 6 po korekcie sezonowej wzrósł o 7,7 pp. względem poprzedniego kwartału i minimalnie przekroczył poziom zero (wyniósł,3 pp.). Poprawy sytuacji w III kw. oczekuje % przedsiębiorstw, zaś pogorszenia spodziewa się 12,2% firm (por. Rys. 3). PROGNOZY WYNIKU FINANSOWEGO NA 9 R. Znacząca większość przedsiębiorstw oczekuje, że w 9 r. uda się im zrealizować zyski - ok. 86% firm spodziewa się dodatniego wyniku ze sprzedaży, nieco mniej, bo 8% dodatniego wyniku finansowego netto. Ponieważ o tego rodzaju oczekiwania przedsiębiorstwa zostały zapytane po raz pierwszy w historii badań, dane te porównano z danymi ze sprawozdań F-1/I-1 za 1 r. i 8 r. W 1 r. dodatni wynik finansowy netto osiągnęło 62% populacji firm składających sprawozdanie F-1, w poprzednim roku zysk netto miało 77% populacji. Prognozy ankietowanych przedsiębiorstw na 9 r. są zatem wyraźnie lepsze niż w 1 r. i nawet nieco lepsze niż w (większości dobrym) 8 r. Podobnie jest z wynikiem ze sprzedaży prognozy są nieco bardziej optymistyczne niż wyniki za 8 r. (por. Rys. 4). HORYZONT TRWANIA SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO Trzy miesiące temu przedsiębiorstwa z wyraźnym optymizmem prognozowały horyzont trwania spowolnienia gospodarczego w kraju poprawy sytuacji jeszcze w 9 r. oczekiwało tyle samo przedsiębiorstw, co poprawy koniunktury po 9 r. (tj. w r. lub później) wskaźnik SA I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 3 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw WPSE (wskaźnik (różnica sald): odsetek firm oczekujących poprawy sytuacji minus odsetek firm oczekujących pogorszenia sytuacji) % 8% 6% 4% % % 27, 72, wynik ze sprzedaży - F-1-8 6, 9, 8,4 8, 38,4 61,6 23,3 76,7,,4 27,6 2, wynik ze sprzedaży - prognoza 9 wynik fin.netto F- 1-1 wynik fin.netto F- 1-8 wynik fin.netto - prognoza 9 znacząca strata niewielka strata niewielki zysk znaczący zysk Rys. 4 Prognozy wyniku finansowego na 9 r. struktura odpowiedzi w % na tle struktury populacji przedsiębiorstw zobowiązanych do składania sprawozdań F-1/I-1 GUS % 9% 8% 7% 6% % 4% 3% % % % 26,4 27,4 62,4,6 2,7 9,1 9,3 19,2 18,2,7 26,6 4, III'9 V'9 VI'9 9 i później dobra sytuacja brak danych Rys. Horyzont trwania spowolnienia gospodarczego dane za marzec, maj i czerwiec br. (podgrupa przedsiębiorstw uczestniczących we wszystkich trzech badaniach). Zmiana kafeterii w poszczególnych badaniach utrudniła uzyskanie pełnej porównywalności prognoz. W celu uzyskania większej porównywalności dane zostały poddane modyfikacji: wszystkie prognozy powyżej 9 r. zaliczono do kategorii i później ; w marcu i w maju braki danych zastąpiono informacją dobra sytuacja tam, gdzie sugerowały to inne dostępne informacje. 6 Wskaźnik WPSE stanowi różnicę sald: odsetka firm oczekujących poprawy sytuacji oraz odsetka firm oczekujących pogorszenia sytuacji. 9

10 por. Rys.. Dodatkowe badanie przeprowadzone w okresie kwiecień-maj br. 7 pokazało znaczący spadek optymizmu odsetek firm oczekujących, że po prawa sytuacji nastąpi po 9 r. wzrósł ponad dwukrotnie. Spadek optymizmu mógł wynikać zarówno z pogorszenia sytuacji przedsiębiorstw, jak i z coraz gorszych informacji nt. stanu koniunktury płynących z rynku 8. Różnica mogła być również efektem zmiany sposobu zadania pytania (patrz przypis pod Rys. ). W bieżącym badaniu, przeprowadzonym w czerwcu br., przewidywania przedsiębiorstw po raz kolejny uległy zmianie i odnotowano dość wyraźną poprawę prognoz względem maja br. Mogło to być spowodowane zarówno niewielką poprawą sytuacji w sektorze przedsiębiorstw, jak i pozytywnymi informacjami nt. dynamiki PKB za I kw. br., które pod koniec maja podał GUS. Przedsiębiorstwa z większym optymizmem oceniające długość trwania spowolnienia częściej niż pozostałe firmy planują dokończyć rozpoczęte inwestycje, częściej też będą zwiększać zatrudnienie i jednocześnie - rzadziej je ograniczać. OCENY I PROGNOZY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźników ocen i prognoz sytuacji w podstawowych przekrojach wynika, że: Dalszemu pogorszeniu uległa sytuacja w grupie firm oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym 9 (por. Rys. 6, Rys. 7). Wskaźnik BOSE dla tej klasy obniżył się do najniższego poziomu od 2 r., choć widoczne jest również, że skala spadku była niższa niż w poprzednim kwartale. Odmienna sytuacja miała miejsce w grupie eksporterów. Po raz pierwszy od 7 r. ich sytuacja nieznacznie się poprawiła. Silniejszą poprawę zanotowano w grupie przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w eksporcie. Podstawowym problemem dla obu grup, tj. eksporterów i nieeksporterów, pozostał niski bądź malejący popyt. W grupie eksporterów z barierą popytu boryka się znacznie więcej firm niż w przedsiębiorstwach oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym, jednak w obu grupach problem zmniejszył się w ciągu kwartału. Inne bariery wymieniane są przez obie grupy wyraźnie rzadziej. W grupie eksporterów wśród trudności wymienia się niestabilny kurs złotego. W grupie przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem poza niskim popytem sporym problemem są również zatory płatnicze. Obecnie, grupa eksportujących firm przetwórczych nieco bardziej optymistycznie ocenia swoją sytuację niż nieeksporterzy. Mimo to, eksporterzy nieco częściej przewidują, że w 9 r. poniosą straty 26% eksporterów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe spodziewa się ujemnego wyniku finansowego netto wobec % w przypadku nieeksporterów, na co z kolei pewien wpływ mogą mieć straty na instrumentach pochodnych oraz nieprzewidywalny kurs złotego. Zarówno w grupie eksporterów, jak i nieeksporterów odnotowano poprawę prognoz na III kw. względem prognoz na II kw. 7 W ramach Ankiety Rocznej za 8 r. 8 W okresie bezpośrednio przed przeprowadzeniem badania ankietowego prasa poinformowała o rewizji w dół prognoz PKB dla gospodarki polskiej przez IMF i Komisję Europejską. 9 Jeśli chodzi o porównanie sytuacji w grupie eksporterów i nieeksporterów to ze względu na znaczne różnice w aktywności eksportowej poszczególnych sekcji PKD, do analizy włączono wyłącznie firmy z sekcji Przetwórstwo przemysłowe.

11 Po gwałtownym pogorszeniu sytuacji w budownictwie w pop. kw., II kw. przyniósł jej dość wyraźną poprawę (por. Rys. 8, Rys. 9). Nieznacznie wzrósł również optymizm prognoz sytuacji, choć WPSE pozostał ujemny, co oznacza, że firmy te liczą się z pogorszeniem swojej sytuacji w III kw. W ocenach poziomu zysków w 9 r. firmy budowlane są relatywnie optymistyczne 91% tej grupy oczekuje, że ich wynik finansowy netto za 9 r. będzie dodatni, w tym co trzecia firma spodziewa się znacznych zysków. Problemem najważniejszym dla tej sekcji pozostaje niski popyt niemniej widoczna jest również wyraźna poprawa w ciągu ostatniego kwartału. Wśród trudności z jakimi się borykają firmy budowlane wymienia się również wysoką konkurencję w branży. Po siedmiu kwartałach pogarszania się ocen sytuacji w sekcji Przetwórstwo przemysłowe II kw. przyniósł niewielką poprawę (por. Rys. 8, Rys. 9). Jeśli chodzi o przeznaczenie produkcji, to sytuacja poprawiła się w przedsiębiorstwach oferujących dobra konsumpcyjne oraz inwestycyjne, jednak w tej ostatniej grupie kondycja firm pozostaje wciąż słaba (por. Rys. 11). Problemem najważniejszym dla wszystkich trzech grup pozostaje niski popyt, ale też w każdej z grup odnotowano niewielką poprawę. W grupie firm oferujących dobra inwestycyjne poprawa była jednak minimalna a skala problemu ze znalezieniem odbiorcy bardzo duża. Również w ocenie poziomu zysków firmy oferujące dobra inwestycyjne wykazały najmniej optymizmu względem dwóch pozostałych grup, choć również w tej grupie znacząca większość przedsiębiorstw (¾ grupy) oczekuje dodatniego wyniku finansowego w 9 r. Wyraźne pogorszenie sytuacji odnotował transport, niewielkie pogorszenie było również widoczne w handlu, obsłudze nieruchomości oraz w pozostałych usługach (por. Rys. 8, Rys. 9, Rys. ). Trzeba jednak zauważyć, że firmy usługowe oceniają swoją kondycję relatywnie dobrze, zwłaszcza na tle firm przetwórczych. Poza transportem, w którym największym obecnie problemem jest wzrost kosztów działalności, w pozostałych sekcjach problem numer jeden jest niski popyt. W ocenach poziomu zysków na 9 r. w każdej z sekcji przeważają opinie o dodatnim wyniku finansowym, w tym w transporcie prognozy te są najmniej optymistyczne 24% firm w tej grupie liczy się ze stratami. W dobrej i nie pogarszającej się sytuacji pozostaje górnictwo i kopalnictwo oraz energetyka. Drugi kwartał z rzędu poprawiła się sytuacja w największych podmiotach w próbie ( i więcej pracowników), a więc w grupie, która najsilniej zareagowała obniżeniem swoich ocen na początku okresu spowolnienia (por. Rys. 12, Rys. 13). Sytuacja nieznacznie poprawiła się ponadto w sektorze MSP. W pozostałych dużych przedsiębiorstwach odnotowano nieznaczne pogorszenie ocen w ciągu kwartału. Żadne z największych firm w próbie nie oczekuje pojawienia się znaczących strat na koniec 9 r., a 16% liczy się z niewielkim stratami. W pozostałych klasach wg wielkości zatrudnienia sytuacja jest dość zbliżona a odsetek firm oczekujących strat waha się między 18% a 21%. Do sekcji Budownictwo należą m.in. deweloperzy, przedsiębiorstwa budujące drogi, instalacje elektryczne i roboty ziemne oraz firmy remontowe. 11

12 Poprawę sytuacji zanotowały zarówno firmy publiczne (większą), jak i prywatne, choć w tej ostatniej grupie poprawa miała miejsce tylko w grupie firm prywatnych krajowych, podczas gdy przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego odnotowały dalsze jej pogorszenie (por. Rys. 14, Rys. ). Najbardziej optymistyczne w ocenie potencjalnych zysków w 9 r. są firmy państwowych osób prawnych (tylko 12% spodziewa się tam strat), najmniej zaś spółki Skarbu Państwa (gdzie 3% firm spodziewa się strat). W sektorze prywatnym odsetek firm liczących się ze stratami wynosi 19%. W II kw. poprawę sytuacji zanotowały wyłącznie firmy nie korzystające z kredytu, a dalsze jej pogorszenie kredytobiorcy (por. Rys. 16, Rys. 17). Jednak w prognozach na III kw. również grupa kredytobiorców wykazała wyraźny wzrost optymizmu ,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 2 eksporterzy wyspecjal. (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) nieeksporterzy (prz.przem.) kurs euro (pr.oś) III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 Rys. 6 BOSE w klasach eksporterów i firm oferujących swoje produkty na rynku krajowym - sekcja Przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 3,6 3,4 3, eksporterzy wyspec. (prz.przem.) SA eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) SA I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 7 WPSE w klasach eksporterów i firm oferujących swoje produkty na rynku krajowym sekcja Przetwórstwo przemysłowe budownictwo SA handel i naprawy SA przetwórstwo przemysłowe SA I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 8 BOSE w trzech największych sekcjach PKD w budownictwie, handlu i przetwórstwie przemysłowym Rys. 9 WPSE w budownictwie, handlu i przetwórstwie przemysłowym 12

13 III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 cała próba obsługa nieruchomości pozostałe usługi Rys. BOSE w pozostałych sekcjach PKD górnictwo i kopalnictwo transport, gosp.mag., łączność wyt.i zaop.w energię elektr. MSP duże 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. 12 BOSE w klasach wielkości zatrudnienia 8 ponad zatrudnionych II-6 III-6 6 I-7 inwestycyjne konsumpcyjne zaopatrzeniowe II-7 III-7 7 Rys. 11 BOSE w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne i zaopatrzeniowe (sekcja Przetwórstwo przemysłowe) I-8 II-8 III-8 ponad osób duże SA MSP SA I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 III-9 Rys. 13 WPSE w największych i najmniejszych przedsiębiorstwach w próbie 8 I-9 II prywatny (prz.przem.) publiczny (prz.przem.) III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 Rys. 14 BOSE w sektorach własności (sekcja Przetwórstwo przemysłowe) II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. BOSE a formy własności POP Skarbu Państa samorządowa prywatna krajowa zagraniczna 13

14 kredytobiorcy firmy bez kredytu III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 Rys. 16 BOSE w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu kredytobiorcy firmy bez kredytu I-2 II-2 III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 III-9 Rys. 17 WPSE w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu 14

15 I I PPooppyytt W II kw. 9 roku nastąpiła poprawa nastrojów w obszarze popytu, jednak po wcześniejszych silnych spadkach, notowanych od połowy 8 r., większość wskaźników nadal kształtuje się na relatywnie niskich poziomach. Pomimo poprawy oczekiwań, dynamika produkcji badanych przedsiębiorstw będzie się zatem nadal kształtować na niskim poziomie. Wzrosty wskaźników prognozowanego popytu oraz produkcji odnotowano w większości analizowanych grup przedsiębiorstw, w przetwórstwie przemysłowym, handlu, budownictwie oraz przedsiębiorstwach usługowych. Nadal największe problemy ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty mają eksporterzy, silnie uzależnieni od koniunktury na rynkach światowych. Niski popyt zagraniczny, wynikający z globalnego spowolnienia gospodarczego, jest przyczyną stagnacji polskiego eksportu. Pozytywnie na opłacalność polskiego eksportu wpływa natomiast słaby złoty. Co prawda wskaźniki prognoz eksportu oraz bieżącej ilości zamówień eksportowych wzrosły, jednak nadal pozostają na niskim poziomie. BARIERA POPYTU W II kw. br. zmniejszeniu uległ odsetek przedsiębiorstw, które deklarują, że barierą mogącą zagrozić działalności firmy jest niski popyt na oferowane produkty. Udział ten wynosi obecnie 24% wobec 3% w poprzednim kwartale. Pomimo odnotowanej w ostatnim okresie poprawy sytuacji w obszarze popytu względem poprzedniego kwartału, po wyraźnym pogorszeniu w drugiej połowie 8 r. i na początku 9 r., bariera popytu pozostaje wysoka. Wspomniana poprawa nastąpiła zarówno w przypadku przedsiębiorstw oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku wewnętrznym, jak i wśród eksporterów. Podobnie jak w poprzednich trzech kwartałach (w okresie spowolnienia gospodarczego), nadal mniejsze problemy ze znalezieniem odbiorców na oferowane produkty mają producenci ukierunkowani na rynek krajowy. Zdecydowanie częściej problemy bariery popytu deklarują przedsiębiorstwa eksportujące. Obecnie wskaźnik bariery popytu kształtował się na 3% 31% 27% 23% 19% % 11% 7% 3% problemy z popytem trend 98 II II- II-1 1 II-2 2 II-3 3 II-4 4 II- II-6 6 II-7 7 II-8 8 II-9 Rys. 18 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) 3% 31% 27% 23% 19% % 11% 7% 3% nieeksporter eksporter II-1 1 II-2 2 II-3 3 II-4 4 II- II-6 6 II-7 7 II-8 8 II-9 Rys. 19 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) w grupie eksporterów i przedsiębiorstw nieeksportujących

16 poziomie 28%w przypadku eksporterów oraz 19% wśród producentów oferujących swoje produkty wyłącznie na rynku wewnętrznym. PROGNOZY POPYTU I ZAMÓWIEŃ W ostatnim badaniu odnotowano wzrost wskaźnika prognoz popytu (indeksu po korekcie sezonowej) o 8, pkt. do poziomu -3,9 pkt. Oznacza to poprawę oczekiwań odnośnie przyszłego zapotrzebowania na produkty oferowane przez ankietowane przedsiębiorstwa. Wzrost nastąpił jednak z najniższego w historii poziomu, a wskaźnik nadal kształtuje się nieco poniżej poziomu pkt. (por. Rys. ). Pomimo wzrostu lekko ujemna pozostaje również ostatnia wartość trwałego komponentu wskaźnika (-2,9 pkt.), co oznacza, że wciąż nieco więcej przedsiębiorstw spodziewa się zmniejszenia popytu, niż wzrostu zapotrzebowania na oferowane produkty. Wzrost względem poprzedniego kwartału (o 3,4 pkt.) odnotował także wskaźnik prognoz nowych zamówień (indeks po korekcie sezonowej). W odniesieniu do poziomów historycznych, notowanych przed ostatnim spowolnieniem gospodarczym, obecna wartość indeksu jest nadal relatywnie niska wskaźnik trend SA trwały komponent wskaźnika I-99 III-99 I- III- I-1 III-1 I-2 III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 III-9 Rys. Wskaźnik prognoz popytu ogółem (saldo odpowiedzi), trwały komponent wskaźnika (saldo odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem II-2 III- 2 I-3 II-3 III- 3 I-4 II-4 III- 4 I- II- III- I-6 II-6 III- 6 I-7 II-7 III- 7 I-8 II-8 III- 8 I-9 II-9 IIIwskaźnik SA trend Rys. 21 Wskaźnik prognoz nowych zamówień (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika PROGNOZY PRODUKCJI Analogicznie do wskaźników prognoz popytu, poprawie uległy nastroje w obszarze produkcji. Wskaźnik prognoz produkcji na III kw. 9 r. (indeks po korekcie sezonowej) wzrósł bowiem o około 11 pkt. i kształtuje się obecnie blisko poziomu pkt., co oznacza, że tyle samo przedsiębiorstw planuje zwiększyć produkcję co zredukować ilość wytwarzanych dóbr i usług (por. Rys. 22) wskaźnik trend SA I-1 III-1 I-2 III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 III-9 Rys. 22 Wskaźnik prognoz produkcji (saldo odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika 16

17 WSKAŹNIKI POPYTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wzrosty wskaźników prognoz popytu odnotowano w zdecydowanej większości analizowanych grup przedsiębiorstw, jednak poziomy poszczególnych indeksów nadal pozostają niskie. Poprawa nastrojów nastąpiła w przetwórstwie przemysłowym, budownictwie, handlu detalicznym, transporcie oraz w przedsiębiorstwach zajmujących się obsługą nieruchomości. Obserwowane wzrosty nastąpiły po okresie silnych spadków indeksów dla wyżej wymienionych grup przedsiębiorstw, tak więc obecne poziomy wskaźników pozostają względnie niskie. Najmniej optymistyczne są oczekiwania zmian popytu w budownictwie i w transporcie, gdzie więcej jest opinii negatywnych niż pozytywnych, odnośnie prognozowanego zapotrzebowania na produkcję badanych podmiotów. Wzrostu podaży usług można natomiast oczekiwać w przedsiębiorstwach zajmujących się obsługą nieruchomości (por. Rys. 26, Rys. 27, Rys. 28, Rys. 29, Rys. 3). Wzrosty wskaźników prognoz popytu oraz produkcji odnotowano zarówno w grupie przedsiębiorstw produkujących na rynek wewnętrzny, jak i wśród eksporterów, a szczególnie eksporterów wyspecjalizowanych (przeznaczających większość swojej produkcji na rynki zagraniczne) (por. Rys. 31, Rys. 32, Rys. 33, Rys. 34). Pomimo wzrostów indeksy te kształtują się na relatywnie niskich poziomach. Niezmiennie najwięcej optymizmu wykazują przedsiębiorstwa zbywające swoje produkty wyłącznie na rynku wewnętrznym, a najmniej eksporterzy kierujący większość produkcji na rynki zagraniczne. Poprawa nastrojów w obszarze popytu oraz produkcji ma miejsce zarówno w przedsiębiorstwach dużych jak i w podmiotach z sektora MSP. Przy czym poziomy wskaźników prognozowanego popytu oraz produkcji dla podmiotów dużych są obecnie dodatnie, co oznacza, że w najbliższej przyszłości należy oczekiwać wzrostu produkcji tej części ankietowanych przedsiębiorstw. Jeśli chodzi o sektor MSP to poziomy wskaźników kształtują się poniżej poziomu pkt. co sugeruje, że dynamika produkcji tych podmiotów, pomimo wzrostu, pozostanie ujemna (por. Rys. 3, Rys. 36). Wzrost wskaźników prognoz popytu oraz produkcji odnotowały przedsiębiorstwa produkujące zarówno dobra inwestycyjne, zaopatrzeniowe jak i konsumpcyjne. Pomimo iż wzrosty indeksów były silniejsze w grupie producentów dóbr inwestycyjnych, nadal wykazują oni mniej optymizmu niż podmioty wytwarzający pozostałe rodzaje dóbr (por. Rys. 37). Wyższe niż w poprzednim badaniu są obecnie poziomy indeksów prognoz popytu i produkcji liczone dla przedsiębiorstw sektora prywatnego. Gorzej niż w poprzednim okresie perspektywy wzrostu popytu oraz produkcji oceniły natomiast przedsiębiorstwa sektora publicznego. Poziomy wskaźników dla wyżej wymienionych grup są obecnie podobne. 17

18 III III II II I I IV IV III III % % 4% 6% 8% % wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 23 Prognozy popytu struktura odpowiedzi % % 4% 6% 8% % wzrost bez zmian spadek Rys. 24 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi III II I III % % 4% 6% 8% % wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 2 Prognozy nowych zamówień struktura odpowiedzi budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA I- III- I-1 III-1 I-2 III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 III-9 Rys. 26 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle, budownictwie oraz handlu budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA przemysł trend przemysł SA przemysł trend przemysł SA II-2 III- 2 I-3 II-3 III- 3 I-4 II-4 III- 4 I- II- III- I-6 II-6 III- 6 I-7 II-7 III- 7 I-8 II-8 III- 8 I-9 II-9 III- I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 27 Wskaźniki nowych zamówień (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle, budownictwie oraz handlu Rys. 28 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w przemyśle 18

19 budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III I-1 II-1 III- 1 I-2 II-2 III- 2 I-3 II-3 III- 3 I-4 II-4 III- 4 I- II- III- I-6 II-6 III- 6 I-7 II-7 III- 7 I-8 II-8 III- 8 I-9 II-9 IIIobsługa nieruchomości, wynajem- trend obsługa nieruchomości, wynajem SA transport, gospodarka magazynowa- trend transport, gospodarka magazynowa SA Rys. 29 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w budownictwie oraz handlu i naprawach Rys. 3 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w obsłudze nieruchomości oraz transporcie, gospodarce magazynowej eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA I-1 III-1 I-2 III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 III-9 I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 31 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 32 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie eksporterów i nieeksporterów eksport do % trend eksport do % SA eksport powyżej % trend eksport powyżej % SA eksport do % trend eksport do % SA eksport powyżej % trend eksport powyżej % SA I-1 III-1 I-2 III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 III-9 I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 33 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie przedsiębiorstw, które większość produkcji kierują na eksport oraz w grupie pozostałych eksporterów Rys. 34 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w grupie przedsiębiorstw, które większość produkcji kierują na eksport oraz w grupie pozostałych eksporterów 19

20 MSP trend MSP SA duże trend duże SA I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III MSP trend duże trend MSP SA duże SA II-3 III- 3 I-4 II-4 III- 4 I- II- III- I-6 II-6 III- 6 I-7 II-7 III- 7 I-8 II-8 III- 8 I-9 II-9 III- Rys. 3 Wskaźniki prognoz popytu (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz w grupie podmiotów dużych Rys. 36 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) w sektorze MSP oraz w grupie podmiotów dużych konsumpcyjne SA zaopatrzeniowe SA inwestycyjne SA prywatny trend prywatny SA publiczny trend publiczny SA III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 III-9 Rys. 37 Wskaźniki prognoz produkcji w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne i zaopatrzeniowe (sekcja Przetwórstwo przemysłowe; salda odpowiedzi po korekcie sezonowej) Rys. 38 Wskaźniki prognoz produkcji w sektorze publicznym oraz prywatnym

21 EKSPORT. IMPORT OCENY I PROGNOZY EKSPORTU W II kw. br. sytuacja w obszarze eksportu była oceniana nieco mniej pesymistycznie niż w pop.kw., jednak nadal, na tle obserwacji historycznych, poziomy wskaźników pozostają niskie. Decydującym czynnikiem ograniczającym eksport pozostaje słaby popyt zagraniczny, wynikający z ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego. Polskiemu eksportowi sprzyja natomiast słaby złoty, który w ostatnim czasie jednak lekko się umocnił (względem marca), co oznacza, że konkurencyjność polskich towarów na obcych rynkach nieco spadła. Wskaźnik zawartych umów eksportowych (po korekcie sezonowej) odnotował lekki wzrost (o 1,7 pkt.), ale jego poziom jest nadal wyraźnie ujemny i wynosi -14, pkt., co oznacza, że badane przedsiębiorstwa częściej odnotowały spadek eksportu niż jego wzrost (por. Rys. 43). Wzrósł także odsetek eksporterów w próbie (do 9,7%). Przybyło jednak wyłącznie eksporterów niewyspecjalizowanych, dla których podstawowym rynkiem zbytu jest rynek krajowy. Nieco zmniejszył się natomiast (do 34,4%) udział eksporterów, którzy większość produkcji przeznaczali na eksport (por. Rys. 41). Jednocześnie lekko spadł udział sprzedaży eksportowej w sprzedaży ogółem (wśród firm eksportujących) - por. Rys. 42. Odnotowano wzrost wskaźnika prognoz eksportu (indeksu po korekcie sezonowej) na III kw. 9 r., do poziomu blisko pkt. (z -3,6 pkt. w poprzednim badaniu). Dodatnia wartość 4 3 wskaźnika oznacza, że pomimo utrzymującego się spowolnienia gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu, badane podmioty oczekują - - wzrostu eksportu w najbliższym czasie, czemu sprzyjać powinien relatywnie słaby złoty. Poziom wskaźnika jest najwyższy od roku, jednak nadal pozostaje poniżej średniej wartości indeksu notowanego od 1 r. (por. Rys. 39). WPE WPE sa trend kurs euro 1q1 1q3 2q1 2q3 3q1 3q3 4q1 4q3 q1 q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 9q1 9q3 Rys. 39 Wskaźnik prognoz eksportu WPE, oraz rzeczywisty kurs euro Poprawę prognoz w obszarze eksportu zaobserwowano w z pośród 19 poddanych analizie działów z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. W siedmiu działach wskaźnik prognoz eksportu (indeks po korekcie sezonowej) przyjmuje wartości ujemne, co oznacza, że negatywne prognozy odnośnie przyszłego eksportu przeważają nad pozytywnymi. Najwięcej optymizmu w prognozach eksportu zanotowano w grupie producentów wyrobów chemicznych, producentów mebli oraz drewna i wyrobów z drewna. Wzrost odnotował także wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych, którego poziom jest znów dodatni, zbliżony do odnotowanego w analogicznym okresie 8 r. (por. Rys. 44)

22 IMPORT W II kw. br. nastąpił zarówno wzrost odsetka importerów w próbie (o 4,3 pp. do 63,2%) jak i wzrost udziału kosztów importu zaopatrzeniowego w kosztach ogółem badanych przedsiębiorstw (z 18,1%. w I kw. 9 r. do 19,2%. w II kw. 9 r. - por. Rys. 4). Jedną z przyczyn wzrostu importu był wzrost odsetka eksporterów q2 q4 sredni udział importu odsetek importerów 1q2 1q4 2q2 2q4 3q2 3q4 4q2 4q4 q2 q4 6q2 6q4 7q2 7q4 8q2 8q4 9q Rys. 4 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś) q2 2q2 3q2 4q2 q2 6q2 7q2 8q2 odsetek eksporterów odsetek eksp. wyspecjalizowanych Rys. 41 Odsetek eksporterów w próbie oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza % przychodów ogółem ( prawa oś) 9q2 q4 1q2 1q4 2q2 2q4 3q2 3q4 4q2 4q4 q2 q4 6q2 6q4 7q2 7q4 8q2 8q4 9q2 sr udz eksportu w przych ogółem 4 okr. śr. ruch. (sr udz eksportu w przych ogółem) Rys. 42 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr) (dane w %) q2 1q4 2q2 2q4 3q2 3q4 4q2 w sk. umów eksp trend 4q4 q2 q4 6q2 6q4 7q2 7q4 8q2 8q4 9q2 w sk. umów eksp. s.a. kurs euro q3 2q1 2q3 3q1 3q3 wskaźnik now ych umów eksportow ych kurs euro 4q1 4q3 q1 q3 6q1 6q3 7q1 7q3 8q1 8q3 9q1 9q Rys. 43 Wskaźnik umów eksportowych (saldo odpowiedzi), wskaźnik odsezonowany, trend wskaźnika oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś). Rys. 44 Wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych (saldo odpowiedzi) oraz rzeczywisty kurs euro 22

23 I I Kuurrss waal luuttoowyy aa ooppł łaaccaal lnnoośśćć eekkssppoorrttuu Relatywnie słaba waluta krajowa powoduje, że opłacalność polskiego eksportu pozostaje na wysokim poziomie. Umocnienie złotego względem Euro, a szczególnie względem dolara (w czerwcu względem marca) spowodowało jednak, że lekko wzrósł odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie, a także udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży na obce rynki. Wciąż podstawową barierą hamującą wzrost sprzedaży eksportowej jest spadek zapotrzebowania na polskie produkty, wynikający z ogólnoświatowego spowolnienia gospodarczego. KURS OPŁACALNOŚCI EKSPORTU ORAZ PRODUKCJI KRAJOWEJ W II kw. 9 polska waluta przestała się osłabiać. W czerwcu złoty umocnił się względem EURO oraz dolara. Opłacalność i konkurencyjność cenowa polskiego eksportu jednak nadal są na wysokim poziomie. Pomimo dalszego wzrostu średnich kursów progowych EUR/PLN oraz USD/PLN (w czerwcu 9 r. względem marca 9 r.), oraz jednoczesnego spadku kursów rzeczywistych, kursy graniczne nadal kształtują się istotnie poniżej kursów rzeczywistych. Wzrosły natomiast odsetki przedsiębiorstw, dla których kurs progowy opłacalności eksportu jest powyżej rzeczywistego kursu EUR/PLN (z 3,2% w marcu 9 r. do,7% w czerwcu), oraz dla których kurs progowy opłacalności eksportu jest powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN (z 4,9% w marcu 9 r. do 13,7% w czerwcu) (por. Rys. 4, Rys. 46, Rys. 47) wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 wrz mar 1 wrz 1 mar 2 wrz 2 mar 3 wrz 3 mar 4 wrz 4 mar wrz mar 6 wrz 6 mar 7 wrz 7 mar 8 wrz 8 mar 9 śr ednia pr zedział ufności pr zedział ufności kurs euro średnia pr zedział ufności pr zedział ufności kurs dolara Rys. 4 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro Rys. 46 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego. Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara 23

24 OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU Umocnienie złotego w II kw. 9 r. (w relacji do I kw. 9 r.) lekko pogorszyło opłacalność sprzedaży eksportowej. W grupie badanych przedsiębiorstw średni udział nieopłacalnego eksportu 11 w przychodach ze sprzedaży eksportowej wzrósł względem poprzedniego badania o około 1 pp. do poziomu,7%. Jednocześnie wzrósł odsetek podmiotów (o 3 pp.), które informowały o nieopłacalnym eksporcie i wynosi on obecnie 18% (por. Rys. 48). Stabilizacja kursu złotego spowodowała, że w ostatnim badaniu lekko spadł odsetek podmiotów, które jako barierę rozwoju postrzegają kurs walutowy (zarówno jego poziom, jak i stosunkowo duże w ostatnim okresie wahania). Kurs walutowy pozostaje drugą najczęściej podawaną przez ankietowane podmioty barierą (po problemach z popytem) gru cze 1 gru 1 cze 2 gru 2 cze 3 gru 3 cze 4 gru 4 cze gru cze 6 gru 6 cze 7 gru 7 cze 8 gru 8 cze 9 dolar euro Rys. 47 Udział podmiotów (w proc.), dla których graniczny kurs opłacalności eksportu wzrósł powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN oraz EURO/PLN q4 1q2 1q4 2q2 2q4 3q2 3q4 4q2 4q4 q2 q4 6q2 6q4 7q2 7q4 8q2 8q4 9q2 udz. nieopłacalnego eksportu w przy chodach ze sprzedaży eksportowej udz. podmiotów inf ormujących o nieopłacalny m eksporcie Rys. 48 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (średnia w %, lewa skala) oraz odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie (prawa skala) 11 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 24

25 \ I I ZZaattrruuddnni ieenni iee Prognozy zatrudnienia w III kw. 9 r. poprawiły się po ponad roku utrzymywania się tendencji spadkowej. Było to skutkiem przede wszystkim zmniejszenia się udziału przedsiębiorstw przewidujących spadek zatrudnienia. Nadal jednak przedsiębiorstwa prawie trzy razy częściej planują redukcję zatrudnienia niż jego wzrost. W większości sekcji i klasyfikacji prognozy zatrudnienia poprawiły się kw/kw (także po eliminacji wahań o charakterze sezonowym), nadal jednak w większości klas należy oczekiwać spadku zatrudnienia. Spadek planują również przedsiębiorstwa w dobrej sytuacji oraz firmy działające przy maksymalnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych. Wzrost zatrudnienia przewidywany jest w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu i produkcji, w firmach zamierzających rozszerzyć względem pierwotnych planów rozpoczęte już inwestycje oraz w niektórych branżach usługowych. ZMIANY ZATRUDNIENIA II KW. 9 R. W II kw. 9 r. badane przedsiębiorstwa informowały o dalszym spadku zatrudnienia (por. Rys. 49). Czwarty kwartał z rzędu rosła liczba firm zmniejszających liczbę pracowników i spadał udział przedsiębiorstw zwiększających zatrudnienie. W II kw. mniej niż 1/3 przedsiębiorstw zwiększyła zatrudnienie względem poprzedniego roku i zdecydowanie ponad połowa ograniczyła je w tym czasie. 9 kw2 9 kw1 8 kw4 8 kw3 8 kw2 8 kw1 7 kw4 7 kw3 7 kw2 7 kw1 6 kw4 6 kw3 6 kw2 6 kw1 kw4 kw3 kw2 kw1 4 kw4 4 kw3 4 kw2 4 kw1 3 kw4 3,6 34,4 32,8 33,9 31, 33,3 4,8 38, 42,3 39,8 4,8 4,6 4,1 43,2 44,7 4,,9 2,2 1,1 1,3 1, 1,9 2,4 9,7 11, 14,4 12,6 14,6 12,1 12,8 12,3 12,8,3 14,2 11,3 13,, 14,4 12,6 7, 13,6 12,8,9 11,7 13,4 11,2 4,7 4,1 2,8 3, 3,9 4,7 46, 49,3 4,6 44,8 44,9 4,1 4, 39,8 4,9 42,3 41,9 3,6 3, 37,8 36,8 34,8 36, spadek bez zmian wzrost Rys. 49 Zmiany zatrudnienia o co najmniej 1% w ciągu roku (próba ograniczona do firm biorących udział w ankiecie w dwu kolejnych latach) PROGNOZY ZATRUDNIENIA III KW. 9 R wskaźnik prognoz zatr wskaźnik SA IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ) Poprawiły się natomiast prognozy zatrudnienia na III kw. 9 r., po ponad roku ich pogarszania (por. Rys. 9). Nadal jednak prognozy spadku zatrudnienia są częstsze niż wzrostu (17,3% wobec 6,%). Wskaźnik prognoz zatrudnienia po korekcie sezonowej wzrósł o 8,2 pp. kw/kw i był o 17,2 pp. niższy r/r. Było to skutkiem przede wszystkim znacznego zmniejszenia (kw/kw) udziału przedsiębiorstw 2

26 przewidujących spadek zatrudnienia, ale także zwiększenia odsetka firm planujących je zwiększyć (por. Rys. 2). PROGNOZY ZATRUDNIENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wzrost wskaźnika prognoz zatrudnienia (po korekcie sezonowej) dotyczy większości analizowanych przekrojów klasyfikacyjnych. W podziale wg form własności poprawę prognoz zatrudnienia odnotowały przedsiębiorstwa prywatne, zarówno z kapitałem krajowym, jak i zagranicznym. Pogorszenie zaobserwowano w firmach publicznych. Prognozy zatrudnienia poprawiły się w większości branż (por. Rys. 3, Rys. 4). Wzrost wskaźnika zatrudnienia nastąpił zarówno w przemyśle oraz w budownictwie, jak i w handlu. Wyraźna poprawa prognoz zaobserwowana została w przemyśle przetwórczym, choć nadal redukcja zatrudnienia jest tu zdecydowanie częstsza niż wzrost. Zwiększenia zatrudnienia można się spodziewać w sekcji Obsługa nieruchomości, a także w dziale Hotele i restauracje (także po zdjęciu wahań o charakterze sezonowym). WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZATRUDNIENIE Poprawa prognoz zatrudnienia nastąpiła w prawie wszystkich analizowanych przekrojach klasyfikacyjnych. Wzrost zatrudnienia, przy wzroście jego dynamiki, jest przewidywany w grupie przedsiębiorstw oczekujących wzrostu popytu i produkcji. Dynamika zatrudnienia wzrosła także w firmach, które prognozują spadek produkcji (nadal pozostaje ona ujemna - Rys. 6). W podziale wg oceny sytuacji ekonomicznej wskaźniki zatrudnienia utrzymały w III kw. 9 r. ujemne wartości, pomimo poprawy we wszystkich klasach, także w firmach, które widzą swoją kondycję jako dość dobrą oraz w których korzystne są perspektywy jej dalszego rozwoju. Największe spadki zatrudnienia będą miały miejsce w firmach będących w złej lub bardzo złej sytuacji, bądź oczekujących jej pogorszenia czy spadku produkcji oraz w przedsiębiorstwach, w których wykorzystanie mocy produkcyjnych jest relatywnie niskie (por. Rys. 6, Rys. 8) - w tych grupach jednak również nastąpiła poprawa prognoz. Nadal nawet w klasie przedsiębiorstw, w których notuje się wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych przeważają firmy planujące zredukować zatrudnienie. Już od blisko 2 lat wskaźnik zatrudnienia w grupie eksporterów utrzymuje się poniżej wartości wskaźnika dla grupy nieeksporterów (po korekcie sezonowej, por. Rys. 7). W obu klasach wskaźnik prognoz po korekcie sezonowej wzrósł względem poprzedniego kwartału (odpowiednio o 9,6 i 3 pp. odp.) oraz spadł w relacji rocznej (o i 14,6 pp.). Nadal jednak w III kw. 9 r. także nieeksporterzy przewidują wyraźny spadek zatrudnienia. Prognozy spadku zatrudnienia, przy wzroście wskaźnika, miały miejsce także w przedsiębiorstwach, w których eksport wzrośnie. Poprawę prognoz i jednocześnie dalszy spadek zatrudnienia prognozują zarówno firmy nieinwestujące, jak i inwestorzy, także kontynuujący inwestycje. Jedynie przedsiębiorstwa zamierzające rozszerzyć rozpoczęte już inwestycje będą w III kw. 9 r. zwiększać zatrudnienie. We wszystkich grupach nastąpiła poprawa prognoz (por. Rys. 9, Rys. 6). 26

27 W klasyfikacji wg wielkości zatrudnienia prognozy zatrudnienia poprawiły się, nadal jednak w każdej z grup częstsze są prognozy redukcji niż wzrostu zatrudnienia. Najbardziej optymistyczne oczekiwania formułują przedsiębiorstwa najmniejsze. SPOSOBY NA UTRZYMANIE ZATRUDNIENIA Respondenci zostali zapytani o stosowanie rozwiązań pozwalających na utrzymanie zatrudnienia. Około połowa przedsiębiorstw (49,4%) wykorzystuje lub ma zamiar w III kw. 9 r. takie rozwiązania wykorzystywać. Najczęściej wykorzystywaną lub planowaną możliwością jest wysyłanie pracowników na różnego rodzaju urlopy lub wprowadzanie przestojów (27% próby). W następnej kolejności przedsiębiorstwa stosują wysyłanie pracowników na urlopy, przestoje 27,1 możliwości zawierania umów na czas określony lub umów cywilnoprawnych z pracownikami częstsze zawieranie umów na czas określony lub zatrudnianie na podst. umów cywilnoprawn. 23,3 (23%). Możliwość odpracowania wydłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy (odpracowanie w przyszłości) 14,1 przerw w pracy w przyszłości, a wiec wydłużenie zmniejszanie wymiaru czasu pracy 11,4 okresu rozliczeniowego czasu pracy przewiduje co 7 firma. Co 9 przedsiębiorstwo zmiana umów o pracę na mniej korzystne dla 7,4 pracowników 2 3 zmniejsza wymiar czasu pracy, 7% zmienia umowy o pracę na mniej korzystne. Rys. 1 Stosowanie rozwiązań pozwalających na utrzymanie zatrudnienia (% odp., można było wybrać więcej niż jedną odp.) Najczęściej starają się stosować któreś z rozwiązań, pozwalających na utrzymanie zatrudnienia, firmy budowlane, następnie przedsiębiorstwa przetwórcze, najrzadziej zaś usługowe. Zdecydowanie częściej takie rozwiązania wykorzystują (lub mają zamiar wykorzystywać) eksporterzy niż nieeksporterzy. Specyfika branżowa warunkuje metody przeciwdziałania redukcji zatrudnienia. O ile w przemyśle przetwórczym najczęściej są to urlopy, przestoje, to w usługach przeważa zawieranie elastycznych umów o pracę (umów cywilnoprawnych bądź na czas określony). Tego typu działania uwarunkowane są również sytuacją firmy 88% przedsiębiorstw w złej kondycji podejmuje próby utrzymania zatrudnienia, natomiast wśród firm w dobrej lub bardzo dobrej kondycji działania takie podejmuje 42% firm. Inne są też plany przedsiębiorstw w zależności od spodziewanej w najbliższej przyszłości sytuacji ekonomicznej. Najczęściej stosują rozwiązania pozwalające na utrzymanie zatrudnienia firmy spodziewające się pogorszenia swojej kondycji (68%), ale również często są to firmy oczekujące poprawy (3%), najrzadziej zaś jednostki, które nie przewidują zmiany swojej sytuacji w III kw. br. (47%). Wydaje się, że o ile w pierwszym przypadku przedsiębiorstwa takie działania są przejawem trudności, to w drugim mają możliwości i przewidują potrzebę zachowania zatrudnienia. 27

28 wzrost zatrudnienia_sa spadek _SA wzrost Budownictwo_SA Przemysł_SA Usługi_SA - IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 2 Prognozy zatrudnienia (dane odsezonowane) Rys. 3 Wskaźnik prognoz zatrudnienia w budownictwie, przemyśle oraz usługach (dane odsezonowane) Handel i naprawy_sa Transport_SA Pozostałe usługi_sa 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 4 Wskaźnik prognoz zatrudnienia w handlu, transporcie i pozostałych usługach (dane odsezonowane) niepubliczne_sa publiczne_sa 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg sektorów własności (dane odsezonowane) wzrost produkcji spadek bez zmian IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 6 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności nieeksporter_sa eksporter_sa w tym: wzrost eksportu_sa IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 7 Wskaźnik zatrudnienia a eksport/brak eksportu oraz w klasie eksporterów o rosnącym eksporcie(dane odsezonowane) 28

29 % i więcej_sa <7-9%)_SA moce-do 7%_SA IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III inwestycje bez zmian nieinwestor wzrost inwestycji zakończenie wg planu 2 III 2 3 I 3 II 3 III 3 4 I 4 II 4 III 4 I II III 6 I 6 II 6 III 6 7 I 7 II 7 III 7 8 I 8 II 8 III 8 9 I 9 II 9 III Rys. 8 Wskaźnik prognoz zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dane odsezonowane) Rys. 9 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg grup inwestorów MSP_SA duże_sa w tym: i więcej osób_sa nowe inwestycje_sa brak nowych inwestycji_sa IV 1 I 1 II 1 III 1 IV 2 I 2 II 2 III 2 IV 3 I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 6 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg klas inwestycji (dane odsezonowane) I 3 II 3 III 3 IV 4 I 4 II 4 III 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 61 Wskaźnik prognoz zatrudnienia wg klas wielkości zatrudnienia (dane odsezonowane) Tab. 1 Rozwiązania pozwalające na utrzymanie zatrudnienia (można było wybrać kilka odpowiedzi) Budownictwo przem. terzy porterzy Przetw. ekspor- nieeks- kondycja OGÓŁEM Usługi dobra Przynajmniej jedno z rozwiązań,6 64,7 61,7 38,4 8,2 38,7 42, 63, 88,2 Urlopy / przestoje 27,1 33,3 38,9 13,3 3,,1,6 36,8 61,7 Częstsze zawieranie umów na czas określony lub zatrudnianie na podst. umów cywilnoprawnych Wydłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy (odpracowanie w przyszłości) Zmniejszanie wymiaru czasu pracy Zmiana umów o pracę na mniej korzystne słaba 23,3 33,3 27,3 19,1 26, 17,9 19, 3,3 23,3 14,1 21,9 18,6 8,2 16,6,1 12,1 16,2 3,2 11,4 3,2 17,6 7,4,2,9 6,7 16,8 4, 7,4 6,3 9,3 6,6 9,4 4, 4, 11,6 29,3 zła 29

30 I... I Wyynnaaggrrooddzzeenni iaa W III kw. 9 r. zwiększył się w relacji do poprzedniego kwartału odsetek firm dokonujących podwyżek płac - takich firm będzie więcej niż przedsiębiorstw redukujących płace. Podwyższać płace będą głównie duże przedsiębiorstwa. Średnia wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń będzie na poziomie zbliżonym do poprzedniego kwartału. Poprawiła się relacja między wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy. Po raz pierwszy od końca 7 r. pozytywna ocena relacji wynagrodzenia wydajność jest częstsza niż ocena niekorzystna. PROGNOZY WZROSTU PŁAC W III kw. 9 r. wyhamowała tendencja zmniejszania się zasięgu podwyżek płac. Podwyżki wynagrodzeń planuje 7,2% przedsiębiorstw (wskaźnik po korekcie sezonowej wynosi 11,%, tzn. o 7 pp. więcej niż w poprzednim kwartale i 17 pp. mniej firm niż rok wcześniej). Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, można oszacować, że podwyżki wynagrodzeń w III kw. 9 r. obejmą 12% pracowników (17,3% po odsezonowaniu, a więc o 7 pp. więcej niż w poprzednim kw. i o pp. mniej niż przed rokiem). W III kw. 9 r. więcej przedsiębiorstw zamierza podnosić płace niż je zmniejszać. Ponieważ przedsiębiorstwa o największym zatrudnieniu zamierzają dokonać najznaczniejszych podwyżek wynagrodzeń (por. Rys. 69), to w efekcie podwyżki obejmą cztery razy więcej pracowników niż obniżki. Średnia redukcja płac będzie jednak większa niż średnia podwyżka i w związku z tym przeciętne wynagrodzenie wzrośnie w III kw. 9 r. minimalnie (o ok.,2%). Redukcje płac obejmą,6% przedsiębiorstw, ale tylko 3,2% pracowników w próbie 12 (a więc mniej niż w kw. poprzednim wtedy było to odp. 9,% i,%) I II odsetek przedsiębiorstw odsetek przedsiębiorstw_'sa odsetek zatrudnionych_'sa III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III ,8 8,9 prognoz podwyżek 4,3 3, 22,3 11,4 9,2 IV kw 7 - III kw 8 IV kw 8 - III kw 9,2 1,6,4 1 prognoza Rys. 62 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyżki wynagrodzeń oraz odsetek pracowników objętych podwyżkami Rys. 63 Ile razy planowano podwyżki wynagrodzeń w ciągu kolejnych czterech kwartałów (odsetek firm; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach ankiety) 12 Pytanie o redukcję wynagrodzeń zostało zadane po raz pierwszy w II kw. 9 r. 3

31 Częstotliwość deklarowanych podwyżek płac była w ostatnich czterech kwartałach mniejsza niż rok wcześniej - plany podwyższenia wynagrodzeń objęły 41% firm wobec 8% rok wcześniej (Rys. 63). Tab. 2 Częstotliwość prognoz zmian wynagrodzeń oraz ich średnie i mediany % przedsiębiorstw % zatrudnionych średnia średnia ważona* mediana mediana ważona* OGÓŁEM - - -,24,17 podwyżki 7,2 12,,77 4,23 obniżki,6 3,2-12,23 -,6 - - zmiana 12,8,3-1,94-1,14-2,2 3 *)zatrudnieniem Wysokość planowanych podwyżek średnich wynagrodzeń jest na poziomie zbliżonym do poprzedniego kwartału oraz sprzed roku (por. Rys. 67). Mediana podwyżek w grupie przedsiębiorstw, które je przewidują, kształtuje się na poziomie %, podobnie jak w kw. pop.; średnia podwyżka wynagrodzenia wynosi 4,2%, wobec 4,4% w II kw. 9 r., mediana odpowiednio % wobec 4,%. Zmienił się w ciągu roku rozkład podwyżek wynagrodzeń (por. Rys. 6). Udział płac rosnących o co najmniej % zmalał r/r z 13,9% do,9%. WYBRANE CZYNNIKI ZMIAN PŁAC We wszystkich analizowanych klasach wzrósł w relacji do poprzedniego roku udział firm, które zamierzają zwiększyć płace (po uwzględnieniu korekty sezonowej). W III kw. 9 r. podwyżki płac obejmą znacznie mniej pracowników w przetwórstwie przemysłowym niż w pozostałych sekcjach, zwłaszcza w budownictwie oraz w energetyce. Zdecydowanie częściej przeprowadzone zostaną w sektorze publicznym niż prywatnym (17,4% wobec,3%). Wysokość planowanych podwyżek wynagrodzeń najwyższa jest w energetyce. Nadal najczęściej zwiększać będą płace firmy największe ( i więcej osób). Plany wzrostu płac są częstsze w firmach w bardzo dobrej kondycji por. Rys. 66, najbardziej poprawiły się w grupie firm w dobrej sytuacji. Redukcje wynagrodzeń planowane są tym częściej im gorsza jest kondycja firmy, a więc przede wszystkim w przedsiębiorstwach w złej kondycji, w firmach, które nie spodziewają się szybkiej poprawy sytuacji. Ponadto redukcje wynagrodzeń przewidują także firmy z sektora MSP oraz przedsiębiorstwa z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. Zmniejszanie płac jest w niewielkim stopniu środkiem zapobiegającym redukcji zatrudnienia, zmiany wynagrodzeń są raczej odbiciem sytuacji finansowej firmy. Ponad połowa (3,%) przedsiębiorstw redukujących wynagrodzenia będzie bowiem ograniczać także zatrudnienie, ponad trzykrotnie częściej niż będzie to miało miejsce w pozostałych firmach. Natomiast podmioty, które zamierzają zwiększać płace trzyipółkrotnie częściej informują o jednoczesnym zwiększaniu zatrudnienia. 31

32 PODWYŻKI PŁAC A WZROST WYDAJNOŚCI PRACY Trzeci kwartał z rzędu poprawia się relacja między wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy. Wśród przedsiębiorstw podwyższających wynagrodzenia wzrósł udział przedsiębiorstw, w których wydajność rośnie szybciej niż płace (o, pp. ) i spadł odsetek firm, w których wydajność nie nadąża za płacami (o 2,4 pp.) - por. Rys III 9 II 9 I 8 IV 8 III 8 II 8 I 7 IV 2,1 3,6 33,9 39,3 36, 3,3 29,6 29,7 48, 39,9 1,8 47, 49,3 46,7 48,7 48,9 26,9 24, 18,6 23,3 16,9 14, 14,8, płace wzrosły w większym stopniu niż wydajność wzrost płac był zbliżony do wzrostu wydajności płace rosły wolniej niż wydajność Rys. 64 Ocena relacji wzrostu płac do wzrostu wydajności pracy w ciągu roku (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) W efekcie po raz pierwszy od końca 7 r., czyli odkąd są dostępne dane, pozytywna ocena relacji wynagrodzenia wydajność jest częstsza niż ocena niekorzystna. O szybszym wzroście płac niż wydajności pracy poinformowało jedynie,7% przedsiębiorstw w próbie, a więc 2,1% firm, w których płace wzrosły. Wzrost wynagrodzeń nie przewyższa więc wydajności w 3/4 grupy przedsiębiorstw, w których płace rosły. Wzrost płac jest szybszy niż wzrost wydajności pracy w 4% przedsiębiorstw podwyższających wynagrodzenia, będących w słabej lub złej kondycji. Zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost płac był w ciągu roku szybszy niż wzrost wydajności pracy we wszystkich 3 sektorach i najniższy jest w budownictwie i w usługach - por. Rys _3 3, 9_2 4,6 9_1 8_4 8_3 8_2 8_1 7_4 7_3 7_2 7_1 6_4 6_3 6_2 6_1 _4 _3 8,46 79,2 74, 86,2 7, 6,4 46,9 76,7 7,6 64,,1 86, 8,3 7,9 72,3 93,6 91,4 13,4 16,6,64,74,16 9, 7,,4 6,8 17,2 1, 6,6,31,8,7,2 3,7,9 9,3 28,2 8,3 11,1 6,2,8 13, 12, 12,2 19, 3,3 8,, 17, 21,9,9 6,3 3,1 2,6 1,3,8,6 1,1 1,2,8 6,1,4 % % % 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % obniżka brak podwyżek/zmian_od 9kw2 wzrost do % wzrost < - %) wzrost % i więcej Rys. 6 Rozkład planowanych zmian wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem; pytanie o obniżki płac pojawiło się po raz pierwszy w ankiecie za II kw. 9 r.) sytuacja b. dobra_sa dosyć dobra_sa słaba _SA 4 IV I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 66 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) 32

33 7, 6, 6,,, 4, 4, 3, 3, 2, średnia średnia-ważona mediana-ważona I II III IV 6 I 6 II 6 III 6 IV 7 I 7 II 7 III 7 IV 8 I 8 II 8 III 8 IV 9 I 9 II 9 III Rys. 67 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (w grupie przedsiębiorstw, które planują podnieść wynagrodzenia) IV 8 I 8 II 8 III Budownictwo Usługi 8 IV 9 I 9 II 9 III Przetw. przemysłowe OGÓŁEM Rys. 68 Odsetek przedsiębiorstw, w których wzrost płac był w ciągu roku szybszy niż wzrost wydajności pracy w 3 sektorach (próba ograniczona do firm, w których wynagrodzenia wzrosły) i więcej 2, 71,9 3,1 syt. b.dobra 16, 84, _1999 4, 92, 3, dosyć dobra 8,1 88,9 3, 2_499 6, 88, 6, słaba 4,1 8,2,7 _249 6, 87,6 49 i mniej wzrost 7,2 86,2 6,6 bez zmian spadek Rys. 69 Prognozy zmian płac w klasach zatrudnienia (% przedsiębiorstw),9 zła, ale ew. poprawa wzrost bez zmian spadek 2,2 82,6, Rys. 7 Prognozy zmian płac wg kondycji firmy (% przedsiębiorstw) Górnictwo i kopalnictwo 22,2 66,7 11,1 NIEEKSPORTER, 8,1 4,4 Przetwórstwo przem.,3 88,4 6,3 Produkcja i zaop. w energię 18,4 81,6 EKSPORTER,1 88,6 6,3 Budownictwo 4,4 86,8 8,8 W tym: eksport do % 3,6 89,1 7,3 Handel i naprawy,4 88,4 6,1 wzrost Transport Pozostałe usługi 6,8 14,3 88,6 83,3 4, 2,4 bez zmian spadek Rys. 71 Prognozy zmian płac w sekcjach (% przedsiębiorstw) eksport % i więcej wzrost bez zmian spadek 7,6 87, Rys. 72 Prognozy zmian płac wg eksportu (% przedsiębiorstw) 4,7 wzrost płac 1,8 17,9 8,4 spadek płac 3,, 46, bez zmian spadek zatr wzrost zatr. bez zmian 16,7, 77, Rys. 73 Prognozy zmian zatrudnienia a zmiany płac (% przedsiębiorstw) 33

34 I I Innweessttyyccjjee I W III kw. można oczekiwać wyhamowania tendencji spadkowych w obszarze aktywności inwestycyjnej sektora przedsiębiorstw. Respondenci rzadziej informują o rezygnacji z dokończenia rozpoczętych projektów. Nieznacznie wzrósł również odsetek nowoplanowanych inwestycji. Skłonność do inwestowania pozostanie jednak niska. W okresie spowolnienia gospodarczego nawet przedsiębiorstwa w dobrej sytuacji ekonomicznej wykazują niewielką aktywność inwestycyjną. W grupie firm planujących inwestycje struktura finansowania pozostaje podobna co w kilku poprzednich kwartałach większość badanych zamierza wykorzystać środki własne. INWESTYCJE W TRAKCIE REALIZACJI Wzrost optymizmu prognoz, w tym przede wszystkim poprawa prognoz popytu, przełożyły się na wzrost odsetka firm planujących dokończenie rozpoczętych inwestycji - wskaźnik kontynuacji inwestycji 13 wzrósł względem poprzedniego kwartału o 4,7 pp. i pozostał niższy w porównaniu do III kw. ub.r. o 8, pp. (por. Rys. 74). Oznacza to, że 9% firm (o pp. więcej niż w pop.kw.) dokończy zgodnie z planem rozpoczęte wcześniej projekty inwestycyjne. Udział firm mających rozpoczęte inwestycje zwiększył się względem pop.kw., pozostaje wciąż jednak relatywnie niski poniżej poziomu z 2 r. Spadek odsetka rezygnacji z dokończenia rozpoczętych inwestycji obserwowany był w większości klas w próbie odsetek inwestorów 6 wsk. kontynuacji inwestycji Rys. 74 Wskaźnik kontynuacji inwestycji oraz odsetek przedsiębiorstw mających rozpoczęte inwestycje wskaźnik: udział przedsiębiorstw planujących kontynuować inwestycje w podgrupie przedsiębiorstw mających rozpoczęte inwestycje NOWE INWESTYCJE Minimalną poprawę, która może być zapowiedzią wyhamowania tendencji spadkowych, zaobserwowano w obszarze nowych projektów inwestycyjnych. Wskaźnik prognoz nowych inwestycji 14 po korekcie sezonowej wzrósł względem poprzedniego kwartału o 1 pp., pozostał przy tym niższy o 14, pp. w porównaniu do III kw.ub.r. (por. Rys. 7). Niewielki wzrost odsetka nowoplanowanych inwestycji zanotowano w większości sekcji PKD poza handlem (por. Rys. 78). Drugi kwartał z rzędu poprawiała się sytuacja w grupie największych jednostek w próbie (zatrudniających przynajmniej osób), tj. w grupie firm, w której w 13 Wskaźnik kontynuacji inwestycji jest liczony jako udział w grupie inwestorów przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji. 14 Wskaźnik nowych inwestycji liczony jest jako udział w próbie przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału. 34

35 ub.r. obserwowano bardzo silny spadek aktywności inwestycyjnej, a które zwykle wykazują się najwyższym odsetkiem nowoplanowanych inwestycji. Niewielki wzrost aktywności inwestycyjnej zanotowano zarówno w grupie eksporterów, jak i w firmach nie prowadzących działalności eksportowej. Podobnie jak w poprzednich kwartałach sektor publiczny, w tym głównie firmy samorządowe (tj. energetyka, dostawa wody, transport, wywóz nieczystości), deklarował wyższy odsetek nowoplanowanych inwestycji niż firmy prywatne. Spadek aktywności inwestycyjnej jest efektem pogorszenia sytuacji przedsiębiorstw, w tym spadku popytu i braku środków na rozwój, jak też wynikiem niepewności co do przyszłych zmian koniunktury. Znajduje to potwierdzenie w wynikach analizy prognoz inwestycji w klasach wg ocen sytuacji, którą przedstawiono na Rys. 76. Analiza pokazała zarówno różnice w aktywności inwestycyjnej między przedsiębiorstwami w dobrej i złej sytuacji, na korzyść tej pierwszej grupy, jak i obserwowany w ostatnich kilku kwartałach silny spadek zainteresowania inwestowaniem w firmach w dobrej sytuacji, a zatem w przedsiębiorstwach, które (przynajmniej z założenia) znajdują zbyt na swoje towary wskaźnik nowych inwestycji SA Rys. 7 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału bardzo dobre i dobre średnia słabe i złe średnia Rys. 76 Wskaźniki nowych inwestycji - udziały przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w klasach wg bieżącej oceny ekonomicznej przedsiębiorstw i dysponują środkami finansowymi potrzebnymi do sfinansowania inwestycji. Podobnie niską aktywność inwestycyjną wykazywały przedsiębiorstwa w dobrej sytuacji w poprzedniej fazie recesji. Odnotowano ponadto, że przedsiębiorstwa, które spodziewają się, że faza spowolnienia nie będzie trwała długo (zakończy się w 9 r.) częściej deklarują zamiar dokończenia rozpoczętych projektów inwestycyjnych niż firmy, które przewidują dłuższą fazę recesji (po 9 r.) Różnice te wynikają, po pierwsze, z różnic w wielkości firm w sektorze publicznym przeważają duże przedsiębiorstwa, w sektorze prywatnym jest więcej jednostek z sektora MSP, po drugie, z różnic w strukturze branżowej. 3

36 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI 6 W III kw. br. głównym źródłem finanso- wania nowych inwestycji pozostaną środki własne przedsiębiorstw (por. Rys. 77). Zmiany w 4 sposobie finansowania względem poprzedniego 3 kwartału były minimalne 4% firm zrealizuje inwestycje głównie w oparciu o środki własne, 2% - głównie korzystając z kredytu bankowego. kredyty SALDO kredyty trend środki własne SALDO śr.własne trend Rys. 77 Udział inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z dwóch najbardziej popularnych źródeł, tj. środków własnych i kredytów bankowych. Podgrupa przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje 4 budownictwo SA handel SA przetwórstwo przemysłowe SA 7 6 do ponad Rys. 78 Wskaźnik nowych inwestycji w wybranych sekcjach PKD Rys. 79 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach wielkości zatrudnienia (wskaźniki odsezonowane) POP Skarbu Państwa samorządowa prywatna krajowa zagraniczna eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) SA 1 nieeksporterzy (prz.przem.) nieeksporterzy (prz.przem.) SA Rys. 8 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach eksportu Rys. 81 Wskaźnik nowych inwestycji a forma własności 36

37 I I ZZaappaassyy pprroodduukkttóów ggoottoowyycchh w pprrzzeemyyśśl lee W II kw. 9 r. odnotowano niewielką poprawę dopasowania zapasów produktów gotowych do potrzeb przedsiębiorstw. Było to zarówno efektem spadku odsetka firm, w których stan zapasów przewyższał potrzeby przedsiębiorstwa, jak i wzrostu odsetka przedsiębiorstw, w których poziom zapasów był niewystarczający. OCENA STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH Po czterech kwartałach pogarszania się dopasowania zapasów do potrzeb przedsiębiorstw ankietowani poinformowali o niewielkiej poprawie por. Rys. 82. Nastąpił zarówno spadek odsetka firm z nadmiernymi zapasami o 2,7 pp. kw/kw do 19,8%, jak i wzrost odsetka firm oceniających poziom zapasów jako zbyt niski o,7 pp. do 4,1%. W efekcie wzrósł do 76% odsetek firm w próbie, w których zapasy produktów są dobrze dopasowane z punktu widzenia ich potrzeb. Dopasowanie poprawiło się głównie w grupie eksporterów, zwłaszcza z wysokim nadmierne zbyt małe saldo 11,1 -, 22, ,1 19,8 -,7 Rys. 82 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych oraz niedostatecznych zapasach produktów gotowych oraz saldo ocen (saldo ocen = zbyt niski poziom zapasów - zbyt wysoki). Próba ograniczona do sekcji przetwórstwo przemysłowe oraz górnictwo i kopalnictwo (ponad %) udziałem eksportu w przychodach. W przedsiębiorstwach sprzedających swoje produkty na rynku krajowym problem nadmiernych zapasów zwiększył się (por. Rys. 83 i Rys. 84) eksporterzy nieeksporterzy eksporterzy49 eksporterzy49 SA eksporterzy49 trend eksporterzy Rys. 83 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych zapasach produktów gotow. w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 84 Udział przedsiębiorstw o nadmiernych zapasach produktów gotowych w klasach eksporterów wyspecjalizowanych (% udział eksportu) i niewyspecjalizowanych 37

38 I I Wyykkoorrzzyyssttaanni iee mooccyy pprroodduukkccyyjjnnyycchh Szósty kwartał z kolei odnotowano spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze przedsiębiorstw. Skala spadku była jednak wyraźnie mniejsza niż w I kw. Spadek obserwowany był głównie w przetwórstwie przemysłowym, natomiast w budownictwie zanotowano niewielki wzrost. Pod koniec II kw. 9 r. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) po korekcie sezonowej przyjął wartość 7,3%, co oznacza 1 pp. spadek względem I kw. br. oraz zmiana kw/kw (prawa oś) wskaźnik (lewa oś) SA (lewa oś) 7,7 pp. spadek względem analogicznego okresu ub.r. por. Rys. 8. Należy jednak zauważyć, że skala spadku była znacznie niższa niż to obserwowano w I kw. (wtedy CU obniżył się w ciągu kwartału o 4, pp.) W sekcji Przetwórstwo przemysłowe spadek CU wyniósł 1,4 pp. kw/kw oraz pp. r/r. Pod koniec II kw. w sekcji tej niespełna 13% Rys. 8 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (CU) oraz zmiana tego poziomu kw/kw przedsiębiorstw pracowało przy bliskim maksymalnego wykorzystaniu mocy produkcyjnych, zaś ponad 3,% firm wykorzystywało poniżej 7% swojego potencjału wytwórczego - był to najsłabszy wynik w historii badania (tj. od % 8% 6% 4% 2,4 1,9 3, r.). Spadek CU zanotowano w większości klas, poza budownictwem (por. Rys. 89) i najmniejszymi przedsiębiorstwami w próbie. O spadku CU poinformowali zarówno eksporterzy, jak i przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty na rynku krajowym. W grupie eksporterów nieco silniejsze obniżenie CU odnotowały firmy z niskim udziałem eksportu w przychodach spadek CU wyniósł w tej grupie 1,2 pp. kw/kw. Spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych obserwowany był we wszystkich krajach UE (por. Rys. 87). Na tle UE-27 spadek CU w Polsce można uznać za relatywnie mały. % % 28,7 14, 12, % % 74% i mniej Rys. 86 Struktura sekcji Przetwórstwo przemysłowe pod względem stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych EU-27 Polska Czechy Węgry Słowacja Czechy Węgry Polska Słowacja 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. 87 Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe w Polsce i w krajach UE-27 Źródło: Eurostat 38

39 przetwórstwo przemysłowe przetwórstwo przemysłowe SA 9 8 eksporterzy (prz.przem.) eksporterzy (prz.przem.) SA nieeksporterzy (prz.przem.) II- III- I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 6 III- I-1 II-1 III-1 I-2 II-2 III-2 I-3 II-3 III-3 I-4 II-4 III-4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 I-7 II-7 III-7 I-8 II-8 III-8 I-9 II-9 Rys. 88 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji przetwórstwo przemysłowe 9 9 budownictwo budownictwo SA II- III- I-1 II-1 III-1 1 I-2 II-2 III-2 2 I-3 II-3 III-3 3 I-4 II-4 III-4 4 I- II- III- I-6 II-6 III-6 6 I-7 II-7 III-7 7 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. 9 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad % udziałem eksportu w przychodach) i niewyspecjalizowanych oraz nieeksporterów Rys. 89 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sekcji Budownictwo 39

40 I I Krreeddyytt bbaannkkoowyy W III kw. br. ankietowane przedsiębiorstwa, niemal ze wszystkich badanych klas, planują wyraźnie ograniczyć zadłużenie kredytowe. Silny spadek planują zwłaszcza duże przedsiębiorstwa. Zjawisku temu towarzyszy niewielki wzrost dostępności kredytu. PROGNOZY ZADŁUŻENIA I-3 III-3 I-4 III-4 I- III- I-6 III-6 I-7 III-7 I-8 III-8 I-9 wskaźnik prognoz zadłużenia wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia odsezonowany wskaźnik prognoz zadłużenia trend wskaźnika prognoz zadłużenia Ważony wielkością zatrudnienia wskaźnik prognoz zadłużenia na III kw. 9 r. wyraźnie spadł w relacji do poprzedniego kwartału (spadek o 7 pp. kw./kw. i o 22 pp. r./r.). Nieważony odsezonowany wskaźnik prognoz zadłużenia spadł tyko nieznacznie w stosunku do II kw. 9 r. (spadek o 1, pp. kw./kw. i o 12 pp. w relacji r./r.), wskazując na wyhamowanie ujemnej dynamiki wzrostu kredytu wśród mniejszych przedsiębiorstw (por. Rys. 91). Plany redukcji zadłużenia kredytowego przeważają w niemal wszystkich analizowanych przekrojach (por. Rys. 92). Największych redukcji należy się spodziewać wśród: przedsiębiorstw usługowych z sekcji Pozostałe usługi, przedsiębiorstw zatrudniających poniżej pracowników, przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej pracowników, a także przedsiębiorstw nie będących inwestorami. Plany zwiększania zadłużenia zgłaszają: firmy budowlane oraz przedsiębiorstwa z sektora publicznego Rys. 91 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego (saldo odsetków odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=) sekcja zatrudnienie sektor inwestor eksp. imp. budownictwo górn. i kopaln. energetyka handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter 2, -14,3-12, -4,1-14,3-7,4-24,4-27,4 -,3-11,6-4, -21,4-13,6 7,9-1,8-26,3-14,3 -,4-8,1-11, Rys. 92 Prognoza zadłużenia kredytowego na najbliższy kwartał wg klas. Saldo prognoz jest różnicą między odsetkami prognoz wzrostu i spadku zadłużenia Plany ograniczenia zadłużenia kredytowego wyraźnie korespondują z deklarowaną przez przedsiębiorstwa niską aktywnością inwestycyjną zarówno w odniesieniu do inwestycji nowych, jak i tych w trakcie realizacji (por. Rys. 92 oraz Rys. 74 i Rys. 76). 4

41 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW W II kw. 9 r. więcej przedsiębiorstw niż w ostatnich pięciu kwartałach ubiegało się o kredyt (28,% populacji). Spadł również odsetek odmów przyznania kredytu - nie otrzymało go ok. 29% firm ubiegających się 16 (spadek o 4 pp. kw./kw.) (por. Rys. 93). Jednocześnie, o blisko pp. spadł odsetek firm, którym odmówiono udzielenia kredytu z innych przyczyn niż brak zdolności kredytowej i zabezpieczeń ,3 3, 8,7 6,9 2, 43,8 9, 14,1 16,2 3 9, 4,7 44,1 36,7 2,1 28,3 3,42, 31,327,4 33,3 21,9 28,429,3 13,,3 14,2 18,6 31, 31,3 I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 odsetek ubiegających się o kredyt odmowa kredytu, czynniki niezależne odmowa kredytu, brak zabezpieczeń odmowy przyznania kredytu ogółem 39,7 odmowa kredytu, brak zdolności kredytowej Rys. 93 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt oraz odsetek przedsiębiorstw, którym banki odmówiły przyznania kredytu wraz z przyczynami odmów. Powyższe obserwacje mogą świadczyć o pewnej redukcji niepewności na rynku kredytów dla przedsiębiorstw i złagodzeniu polityki kredytowej banków wobec firm. Z drugiej strony jednakże, blisko % firm obawia się, iż w przeciągu najbliższego pół roku utrudniona dostępność oraz wysoki koszt kredytu bankowego mogą istotne wpływać na kondycję ekonomiczną przedsiębiorstwa. Najczęściej wniosek o kredyt składały firmy zatrudniające minimum pracowników (3,% w klasie, wzrost o 9 pp. kw./kw.) (por. Rys. 94). W tej klasie, odsetek pozytywnie rozpatrzonych wniosków był również najwyższy, wynosił blisko 82% i wzrósł o pp. względem pop. kw.. Najrzadziej o kredyt ubiegały się firmy zatrudniające do osób (14,3% w klasie); ich wnioski kredytowe rozpatrywano pozytywnie w 41% przypadków (spadek o 9 pp. kw./kw.) 17. Wg sekcji PKD, najczęściej wnioski kredytowe składały firmy budowlane, handlowe oraz przetwórstwa przemysłowego. Te same klasy miały jednak największy problem z uzyskaniem kredytu 18 (por. Rys. 9), co może świadczyć o problemie negatywnej selekcji. i więcej poniżej ,2 14,3 3, 32,8 32,2 28,6 24, 3,1 4,9 4,9 łączny odsetek złożonych wniosków kredytowych pozytywne rozpatrzenie wniosku kredytowego 81,8 71,4 7, 9,1 9,1 odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego Rys. 94 Odsetek przedsiębiorstw, ubiegających się o kredyt w II kw. 9 r. wg wielkości zatrudnienia oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków. budownictwo górn. i kopaln. energetyka przetw. przem. handel i naprawy transport pozost. usługi ,8 24, 22,2,4 3,1 33,3 3,8 3,2,2,3 11,1 łączny odsetek złożonych wniosków kredytowych pozytywne rozpatrzenie wniosku kredytowego,,, 88,9 76, 66,7 69,8 odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego Rys. 9 Odsetek przedsiębiorstw, ubiegających się o kredyt w II kw. 9 r. wg sekcji PKD oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków. 16 Wśród firm, które ubiegały się, a nie otrzymały kredytu w I kw. 9 r., 7% stanowią przedsiębiorstwa, które ubiegały się o kredyt powtórnie w II kw. 9 r. Większości z nich (67% ubiegających się) odmówiono jednak kredytu ponownie. 17 Kontrastuje to z wynikami Szybkiego Monitoringu za poprzedni kwartał, kiedy to przedsiębiorstwa największe pod względem zatrudnienia spotykały się z odmownym rozpatrzeniem wniosku kredytowego częściej niż firmy najmniejsze. 18 Należy mieć na uwadze niską liczebność przedsiębiorstw z sekcji Górnictwo i kopalnictwo, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (energetyka) oraz Transport. 41

42 I..1.. I Opprroocceennttoowaanni iee kkrreeddyyttóów W II kw. 9 r. przeciętne oprocentowanie kredytów złotowych, zarówno krótko- jak i długoterminowych, trzeci raz z rzędu spadło w relacji do poprzedniego kwartału. Dalszej obniżce uległo również oprocentowanie kredytów dewizowych dla przedsiębiorstw. Zdecydowana większość przedsiębiorców, będących kredytobiorcami spodziewa się jednak wzrostu oprocentowania kredytu bankowego w perspektywie najbliższego kwartału. OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH W II kw. 9 r. średnie oprocentowanie krótko- i długoterminowych kredytów złotowych spadło w relacji do poprzedniego kwartału (o,3 i, pp.), wyraźnie zbliżając się do granicy 6% 19 (por. Rys. 96). Tym samym, przeciętne oprocentowanie kredytów bankowych dla przedsiębiorstw kontynuuje ruch w dół zapoczątkowany obniżkami stóp procentowych NBP z IV kw. 8 r.. W przypadku oprocentowania kredytów krótkoterminowych nastąpiło jednak wyhamowanie tempa spadku. 9 8,7 8, 8,2 8 7,7 7, 7,2 7 6,7 6, 6,2 6,7,,2 4,7 4, 4, średnia długoterm. st. % + odchylenie std. - odchylenie std. średnia krótkoterm. st. % + odchylenie std. - odchylenie std. Rys. 96 Przeciętne oprocentowanie krótkoterminowych i długoterminowych kredytów złotowych dla przedsiębiorstw w II kw. 9 r. OPROCENTOWANIE KREDYTÓW DEWIZOWYCH Obniżce w II kw. 9 r. uległo także oprocentowanie krótko- i długoterminowych kredytów dewizowych dla przedsiębiorstw (o,1 i,6 pp. kw./kw.), kształtując się w pobliżu 4% 19 (por. Rys. 97). W związku z tym, zawęziła się różnica między oprocentowaniem krótko i długoterminowym. W obydwu przypadkach wyhamowała jednak dynamika spadków oprocentowania w stosunku do poprzednich kwartałów. 7 6,7 6, 6,2 6,7,,2 4,7 4, 4,2 4 3,7 3, 3,2 3 2,7 2, 2, średnia długoterm. st. % + odchylenie std. - odchylenie std. średnia krótkoterm. st. % + odchylenie std. - odchylenie std. Rys. 97 Przeciętne oprocentowanie krótkoterminowych i długoterminowych kredytów dewizowych dla przedsiębiorstw w II kw. 9 r. 19 Ze względu na wysokie odchylenie standardowe oraz zaburzenia wywołane bardzo prawdopodobnym występowaniem outlier ów (pomimo prób ich eliminacji), otrzymaną wartość średnią należy traktować bardzo ostrożnie. Informacja o sytuacji pieniężnej z maja 9 r. (na podstawie danych bilansowych) wskazuje na wzrost oprocentowania nowo zawartych umów kredytowych dla przedsiębiorstw. Najprawdopodobniej więc, spadek przeciętnego oprocentowania wynika ze spadku stopy WIBOR, przy niższych marżach dla kredytów zawartych w przeszłości niż oferowanych obecnie. 42

43 OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W II kw. 9 r. spadek oprocentowania kredytu krótkoterminowego dotyczył wszystkich klas poza energetyką oraz przedsiębiorstwami z sektora publicznego (por. Tab. 3). Największy spadek oprocentowania odnotowano dla firm zatrudniających poniżej pracowników oraz firm z sekcji Górnictwo i kopalnictwo. Te ostatnie, wraz z przedsiębiorstwami zatrudniającymi co najmniej pracowników pozyskiwały kredyt krótkoterminowy relatywnie najtaniej; najdrożej firmy najmniejsze oraz budowlane. Największymi beneficjentami spadku oprocentowania kredytu długoterminowego w II kw. 9 r. okazały się przedsiębiorstwa najmniejsze i największe pod względem zatrudnienia oraz firmy budowlane. Najtaniej kredyt długoterminowy pozyskiwała energetyka, firmy z sektora publicznego oraz te zatrudniające powyżej osób; najdrożej firmy budowlane oraz firmy najmniejsze. Tab. 3 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w II kw. 9 r. oproc. kredytów krótkoterm. zmiana oproc. krótkoterm. (kw./kw. pp.) oproc. kredytów długoterm. zmiana oproc. długoterm. (kw./kw. pp.) poniżej 7,22 -,78 6,82-1, ,47 -, 6,8 -, ,81 -,,99 -, ,1 -,39,19 -,61 i więcej 4,88 -,1,2 -,93 budownictwo 7,13 -,16 6,74-1, górn. i kopaln.,14-1,17,92 -,6 energetyka 6,23,3,2 -,94 przetw. przem. 6, -,4,9 -,7 handel i napr. 6,8 -,3,6 -,62 transport 6,23 -,4 6,6 -,19 pozost. usługi 6,63 -,4 6,39 -,36 importer,87 -,41,9 -,62 nieimporter 6,63 -,4 6,29 -,49 inwestor,86 -,49,8 -,4 nieinwestor 6,97 -, 6,38 -,93 eksporter 6,14 -,21,93 -,63 nieeksporter 6,32 -,61 6,1 -,7 prywatny 6,18 -,46 6,6 -,66 publiczny 6,3,12, -,64 PROGNOZA OPROCENTOWANIA KREDYTU W próbie, zdecydowanie przeważają oczekiwania wzrostu oprocentowania kredytu bankowego w perspektywie kwartału nad oczekiwaniami spadku (por. Rys. 98). Saldo odpowiedzi wzrosło w stosunku do poprzedniego kwartału o pp. Może to sugerować, że większość przedsiębiorstw oczekuje wkrótce zakończenia cyklu obniżek stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego, rozpoczętego w IV kw. 8 r prognoza w zrostu oproc. kredytów saldo odpow iedzi prognoza spadku oproc. kredytów Rys. 98 Odsetek przedsiębiorstw będących kredytobiorcami prognozujących wzrost i spadek oprocentowania kredytów. 43

44 I I PPł łyynnnnoośśćć ffi innaannssoowaa pprrzzeeddssi ięębbi ioorrssttw Drugi kwartał z rzędu płynność finansowa respondentów uległa lekkiemu pogorszeniu. Spadł również odsetek przedsiębiorstw terminowo obsługujących zobowiązania, a średni czas płatności zobowiązań i ściągania należności handlowych uległ wydłużeniu. Skala pogorszenia ma jednak charakter stopniowy. Zbyt niski poziom środków bieżących w relacji do potrzeb deklaruje jedna trzecia przedsiębiorstw w próbie. OCENY PŁYNNOŚCI W II kw. 9 r. nieznacznie spadł odsetek przedsiębiorstw, które nie notowały problemów z płynnością finansową (do 69,%), przy wzroście udziału firm informujących o sporadycznych problemach tego typu (por. Rys. 99). Jednocześnie, nieznacznie wzrósł odsetek przedsiębiorstw wskazujących na płynność finansową (,1%) oraz zatory płatnicze (7,3%) 21 jako bariery istotne dla kondycji ekonomicznej i rozwoju przedsiębiorstwa (por. Rys. ) brak problemów z płynnością częste problemy z płynnością sporadyczne problemy z płynnością saldo odpowiedzi (brak problemów - problemy) Rys. 99 Płynność finansowa przedsiębiorstw (odsetek odpowiedzi) OCENY PŁYNNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZE- KROJACH W przekroju wg sekcji PKD, najrzadziej problemy z płynnością zgłaszała energetyka (ok. 8%), natomiast najczęściej budownictwo (blisko 4%) (por. Rys. 1). Wyraźnie zarysowuje się również tendencja, że przedsiębiorstwa większe w kategoriach zatrudnienia notują problemy z płynnością zdecydowanie rzadziej (od 17%) niż firmy mniejsze (do 38,%). Zdecydowanie mniejsze zróżnicowanie w tym zakresie wykazują przedsiębiorstwa w podziale ze względu na pozostałe analizowane klasy - por. Rys. 1. płynność barierą rozwoju zatory płatnicze barierą rozwoju Rys. Płynność finansowa oraz zatory płatnicze jako bariera rozwoju przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi) sekcja zatrudnienie sektor inw. eksp. imp. budownictwo górn. i kopaln. energetyka przetw. przem. handel i naprawy transport pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter 6,3,6 92,3 67,1 67,8 7,6 78,8 61,4 67,2 73, 76,3 83,3 68,9 73,2 71,9 6,7 67,6 71,9 7,3 67, brak problemów z płynnością częste problemy z płynnością sporadyczne problemy z płynnoscią Rys. 1 Płynność finansowa przedsiębiorstw (odsetek odpowiedzi) w najważniejszych klasach 21 W Ankiecie Rocznej NBP aż 62% przedsiębiorstw wskazało na zatory płatnicze jako istotny problem prowadzonej działalności. Jednocześnie jednak dość duża grupa tych przedsiębiorstw poinformowała o braku problemów ze spłatą zobowiązań. Może to oznaczać permanentność zjawiska zatorów płatniczych, jak też to, że niektóre przedsiębiorstwa nauczyły się sobie radzić z tym problemem. 44

45 ŚRODKI PIENIĘŻNE PRZEDSIĘBIORSTW W II kw. 9 r. blisko 33% przedsiębiorstw deklarowało zbyt niski stan środków pieniężnych w relacji do potrzeb bieżących 22, a tylko 13,2% z nich wskazywało, że środki te przewyższają potrzeby (por. Rys. 2). Relatywnie najgorzej sytuacja przedstawia się w sekcji Górnictwo i kopalnictwo, Handel i naprawy, Przetwórstwo przemysłowe, a także w przedsiębiorstwach najmniejszych pod względem zatrudnienia. Zdecydowanie najlepiej radzi sobie energetyka, sekcja Pozostałe usługi oraz firmy zatrudniające powyżej pracowników. sekcja zatrudnienie sektor inw. eksp. imp. CAŁA PRÓBA budownictwo górn. i kopaln. energetyka przetw. przem. handel i naprawy transport pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter ,3-44,44 -,3-36,2-38,36-32,6-13, -36,18-33,8-3,46-29,41-21,88-32,9-32,73-3,91-3,14-34, -3,7-29,7-36,11 13,2 14,7 21,1 14,3 8,9 13, 11,9 13,2,1 9,9 14,7 9,4 13, 13,6 12,8 14, 13,2 13,4 14,7 11, stan środków pieniężnych przewyższa potrzeby bieżące stan środków pieniężnych zbyt niski w relacji do potrzeb bieżących Rys. 2 Rozkład posiadanych środków pieniężnych w głównych klasach przedsiębiorstw OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO W II kw. 9 r. odsetek firm terminowo wywiązujących się ze swoich zobowiązań kredytowych pierwszy raz od r. spadł poniżej 9% i wynosi obecnie 88,2% (spadek o 3, pp. kw./kw.) (por. Rys. 3). Najprawdopodobniej zmaterializowały się obawy kredytobiorców, którzy dotąd regulowali zadłużenie kredytowe zgodnie z umową, a sygnalizowali możliwość pojawienia się problemów w najbliższym kwartale (w I kw. 9-11,3%, teraz,8%). Wciąż jednak, wskaźnik obsługi zadłużenia kredytowego kształtuje się na poziomie zdecydowanie wyższym w stosunku do minimum z 2 r. (76%). OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO ANALIZA W POD- STAWOWYCH PRZEKROJACH W badanych przekrojach firm, poprawę w obsłudze zadłużenia kredytowego zaobserwowano jedynie w przypadku budownictwa oraz pod udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytowego trend Rys. 3 Udział podmiotów regulujących zadłużenie kredytowe zgodnie z umową sekcja zatrudnienie sektor inw. eksp. imp. budownictwo górn. i kopaln. energetyka przetw. przem. handel i naprawy transport pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter 84,8, 96,2 79,2 82,7 78,6 91,1 77,3 84,4 83,2 77,, 82,3 82,8 83, 81,7 79,3 88,2 83,8 79, brak problemów z obsługą zadł. kredytowego, ale przewidywane problemy problemy z obsługą zadł. kredytowego, ale spodziewana poprawa problemy z obsługą zadł. kredytowego i brak przewidywania poprawy brak problemów z obsługą zadł. kredytowego i brak przewidywanych problemów Rys. 4 Obsługa zadłużenia kredytowego w głównych klasach przedsiębiorstw 22 Począwszy od bieżącej edycji Szybkiego Monitoringu, zmieniono formę pytania o środki pieniężne przedsiębiorstw w relacji do potrzeb. Uniemożliwia to przedstawienie zjawiska w przekroju czasowym. 4

46 miotów największych pod względem zatrudnienia (wzrost o ok.,7 i 8,7 pp. kw./kw.). W przypadku firm z sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz energetyki, obsługa zadłużenia kredytowego nie uległa zmianie i wciąż kształtuje się na bardzo wysokim poziomie (por. Rys. 4). W pozostałych klasach zaobserwowano wzrost problemów z obsługą zobowiązań kredytowych, przy czym jedynie w przypadku przedsiębiorstw z sektora publicznego spadek (o 6,7 pp. kw./kw.) znacząco odbiegał od przeciętnego. Zdecydowanie najczęściej, problemy z obsługą zadłużenia kredytowego wciąż dotykają przedsiębiorstw najmniejszych pod względem liczby zatrudnianych pracowników (ok. 17,% klasy) (por. Rys. 4). OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO W II kw. 9 r. odsetek firm terminowo obsługujących zobowiązania pozabankowe spadł o 1,7 pp. w relacji do poprzedniego kwartału. Obecnie około 61,7% badanych przedsiębiorstw twierdzi, że nie ma problemów z obsługą zobowiązań pozabankowych, a 27,% miewa je sporadycznie (por. Rys. ) brak problemów częste problemy sporadyczne problemy saldo odpowiedzi (brak problemów - problemy) Rys. Problemy przedsiębiorstw z obsługą zadłużenia pozabankowego OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W analizowanych przekrojach, najgłębszy spadek odsetka firm terminowo regulujących swoje zobowiązania pozabankowe odnotowano wśród przedsiębiorstw budowlanych 23 oraz z sekcji PKD Górnictwo i kopalnictwo (spadek o ok. pp. kw./kw.). Jednocześnie, łącznie z firmami najmniejszymi pod względem zatrudnienia, są to przedsiębiorstwa, które najrzadziej deklarują brak problemów z obsługą tego typu zobowiązań (,2-7,4% w klasie) (por. Rys. 6). Największą poprawę w zakresie obsługi zadłużenia tego typu sekcja zatrudnienie sektor inw. eksp. imp. budownictwo górn. i kopaln. energetyka przetw. przem. handel i naprawy transport pozostałe usługi poniżej i więcej prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter 7,4,6 92,3 8,8 8,1 64,4 69,4,2 9,6 9,2 71,1 9,6 6, 68, 64,6 6,8 9,9 64,3 63, 9, brak problemów sporadyczne problemy częste problemy Rys. 6 Problemy przedsiębiorstw z obsługą zadłużenia pozabankowego zanotowały natomiast przedsiębiorstwa zatrudniające co najmniej pracowników (wzrost o 17 pp. kw./kw.). Wraz z energetyką, przedsiębiorstwa największe jako jedyne w analizowanych przekrojach, deklarują w ponad 9% przypadków brak problemów z obsługą zadłużenia pozabankowego. 23 Poprawa w obsłudze zadłużenia kredytowego i pogorszenie w obsłudze zadłużenia pozakredytowego w budownictwie, przy jednocześnie zgłaszanych problemach z płynnością przez ok. 4% przedsiębiorstw z tej sekcji, świadczy o tym, że firmy te regulują swe zobowiązania kredytowe kosztem kooperantów. Być może, dzieje się tak ze względu na problemy tych firm z uzyskaniem kredytu, a podwyższona dbałość w obsłudze zadłużenia kredytowego ma na celu ułatwić im dostęp do kredytu bankowego. 46

47 W II kw. 9 r. wśród badanych przedsiębiorstw średni okres płatności zobowiązań wyniósł 39,4 dnia (wydłużył się o,8 dnia względem pop. kw.), a okres ściągania należności - 44,8 dnia (dłużej o 1,3 dnia kw./kw.). W przypadku połowy próby, spłata zobowiązań następuje do 3 dni, natomiast ściąganie należności do 4 dni (por. Tab. 4). W głównej mierze, problem wydłużania czasu ściągania należności dotyka przedsiębiorstw najmniejszych pod względem zatrudnienia, firm budowlanych i transportowych oraz tych, które nie inwestują (por Tab. ). Warto zaobserwować, że są to te same klasy przedsiębiorstw, które wydłużają czas spłaty swoich zobowiązań. Może to świadczyć o podejmowanych przez nich próbach przerzucenia problemów płynnościowych 24 na partnerów biznesowych. Tendencja ta jest o tyle niekorzystna, że grozi nasileniem problemów z zatorami płatniczymi, które są wymieniane przez firmy jako bariery istotne dla ich kondycji ekonomicznej i rozwoju (por. Rys. ). Jedynie przedsiębiorstwa z sektora publicznego, sekcji PKD Górnictwo i kopalnictwo oraz firmy inwestujące odnotowały spadek czasu ściągania należności. Tab. 4 Rozkład realizacji płatności z tytułu należności i zobowiązań percentyle ściąganie należności (w dniach) płatność zobowiązań (w dniach) (mediana) średnia 44,8 39,4 Tab. Średni czas realizacji płatności z tytułu należności i zobowiązań w głównych klasach przedsiębiorstw ściąganie należności w dniach zmiana (kw./kw. w dniach) spłata zobowiązań w dniach zmiana (kw./kw. w dniach) poniżej 42,72,3 33,43 2, ,82,33 39,12 2, ,91,93 38,29-3, ,,8 47, 1,49 i więcej 1,71 1,88 48,43-2,63 budownictwo 4,8 4,8 41,14,8 górn. i kopaln. 31,89-1,98 21,44-2,3 energia 32,9 2,2 31,18-2,2 przetw. przem.,94,64 43,86 -,11 handel i napr. 41,12 1,22 42,31 3,4 transport 4,9 6,9 32,93 4,4 pozost. usługi 31,64,87 21,91-2,13 importer 1,7,69 44,61 -,6 nieimporter 37,8 2,68 34,4 3,4 inwestor 44,24 -,7 39,63 -,77 nieinwestor 46,49,48 39,27 3,16 eksporter 1,28 1,16 44,73, nieeksporter 3,4 1,92 31,68 2,14 prywatny 4,96 2,34 39,8 1,29 publiczny 38,78-2,32 4,66,39 24 Świadczy o tym również analiza w przekroju według ocen płynności. Przedsiębiorstwa ze sporadycznymi problemami z płynnością ściągają swe należności przeciętnie w 4,7 dnia, a regulują swe zobowiązania średnio w 4,8 dnia. Dla firm, które notują częste problemy z płynnością czas ten wynosi odpowiednio 6,9 oraz 73,8 dnia. 47

48 I I CCeennyy i maarrżżee Oczekiwania inflacyjne uległy osłabieniu - ankietowane przedsiębiorstwa zdecydowanie częściej przewidują spadek inflacji w ciągu najbliższego roku niż jej wzrost spadek dynamiki cen towarów i usług prognozuje blisko połowa firm. W III kw. 9 r. osłabieniu w stosunku do poprzedniego kwartału uległy także oczekiwania wzrostu cen surowców. Można natomiast oczekiwać wzrostu dynamiki cen własnych produktów i usług w większości analizowanych klas. Jest to widoczne zwłaszcza w budownictwie, a także w przemyśle przetwórczym. Złożył się na to przede wszystkim spadek odsetka firm redukujących ceny. Częstsze i większe podwyżki cen planują firmy działające na rynku krajowym niż eksporterzy. Wyhamował wzrost marż na rynkach eksportowych, poza wyspecjalizowanymi eksporterami, gdzie marże nadal rosły. Wyhamował również spadek marż na rynku krajowym. PROGNOZY CEN SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ CEN WYROBÓW WŁASNYCH W III kw. 9 r. przedsiębiorstwa oczekują nadal spadku dynamiki cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji w relacji do ubiegłego kwartału oraz poziomu sprzed roku. Oczekiwania kształtują się na poziomie 1,9% kw/kw (o,4 pp. mniej w II kw. i o 1,2 pp. mniej niż co rok wcześniej - por. Rys. 7). 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,, 1999 kw kw 3 kw 1 kw 3 1 kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 8 kw 1 8 kw 3 9 kw 1 9 kw 3 oczekiwania kw. wzrostu cen mat i sur (średnia) dane odsezonowane Po pięciu kwartałach spadku przedsiębiorstwa przewidują w III kw. 9 r. wzrost dynamiki cen własnych. Planowane na III kw. br. podwyżki cen wyrobów i usług wyniosą średnio 1,1%, tj. o,2 pp. więcej niż w poprzednim kwartale, ale o,9 pp. mniej niż rok wcześniej (dane po korekcie sezonowej) - por. Rys. 8. W III kw. 9 r. podwyżki cen wyrobów i usług planuje 36,1% respondentów, po uwzględnieniu sezonowości odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać Rys. 7 Kwartalne prognozy wzrostu cen surowców i materiałów wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa (średnia) oraz wskaźnik PPI (kw. do analog. kw. roku poprzedniego) 3, 2, 2, 1, 1,,, ceny wyrobów_średnia dane odsezonowane 1999 kw kw 3 kw 1 kw 3 1 kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 8 kw 1 8 kw 3 9 kw 1 9 kw 3 Rys. 8 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług oraz dane SA 48

49 podwyżek piąty kwartał z rzędu spada (o 21 pp. w relacji z rekordowym I kw. 8 r. - por. Rys. 9) 2. W III kw. 9 r. spadnie także, i to w większym stopniu, rosnący od początku 9 r. odsetek firm zamierzających obniżyć ceny (,4%, w kw. pop. 16,4%). Jest on jednak nadal prawie dwukrotnie wyższy niż rok wcześniej por. Rys W efekcie, po pięciu kwartałach spadku, w III kw. 9 r. wzrósł wskaźnik informujący o zasięgu podwyżek (WPC 26 ; por. Rys. 117) - w relacji do poprzedniego kwartału zwiększył się z 22,8% do 27,1% (po odsezonowaniu), ale w relacji rocznej spadł o pp % firm dane odsezonowane 1999 I 1999 III I III 1 I 1 III 2 I 2 III 3 I 3 III 4 I 4 III I III 6 I 6 III 7 I 7 III 8 I 8 III 9 I 9 III Rys. 9 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W budownictwie spodziewany jest wzrost cen, po silnych korektach cen w tej branży w pop. kw. (zmiana średniej zmiany z -,7% do +,%) Zwiększył się także zasięg podwyżek (wskaźnik informujący o zasięgu podwyżek (WPC) wzrósł do % z 7,% poprzednio; rok wcześniej było to 7%). Zwiększyła się przewidywana dynamika cen w sekcji Przetwórstwo przemysłowe - wzrost cen wyniesie średnio,8%. Także wskaźnik WPC wzrósł o 4,3 pp. kw/kw i wyniósł,9%, Wzrost cen w usługach wyniesie średnio 1,4% (1,6% w kw. pop.). Spadek wskaźnika prognoz cen miał miejsce przede wszystkim w pozostałych sekcjach usługowych, w tym sekcji Obsługa nieruchomości (z 1,1% do,4%). W handlu utrzymuje się duży zasięg podwyżek cen (WPC wyniósł 46,4%); ich wysokość utrzymała się na poziomie z pop. kw. i wyniesie 2,1%. Respondenci prognozujący poprawę sytuacji ekonomicznej w III kw. 9 r. planują podwyżki cen wyrobów częściej i znaczniejsze (średnia planowanych podwyżek cen wynosi 1,%, WPC - 3% ) niż pozostałe firmy, zwłaszcza te obawiające się pogorszenia kondycji (które nie przewidują wzrostu cen). Przedsiębiorstwa największe ( i więcej zatrudnionych) dokonają minimalnych podwyżek cen średnia zmiana cen wyniesie,1% i obejmą one mniej firm niż w pozostałych klasach (wskaźnik WPC 16,7%, czyli o ok. pp. mniej niż w pozostałej grupie przedsiębiorstw). CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZMIANY CEN Problem wysokich kosztów działalności (w tym cen surowców, materiałów i paliw) wprawdzie stracił na znaczeniu wśród najważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw 27, jednak prognozy na 2 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach -% w różnych kwartałach). 26 Wskaźnik WPC jest to saldo prognoz zmian cen wyrobów i usług (podwyżki minus obniżki) 27 W odpowiedzi na pyt. otwarte o bariery rozwoju 49

50 III kw. 9 r. potwierdzają dalsze istnienie wyraźnego wpływu wzrostu cen surowców i materiałów na ceny własne przedsiębiorstw (por. Rys. 1). W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców i materiałów 9,% respondentów deklaruje przeniesienie wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów, a 3,% przedsiębiorstw pozostawi ceny wyrobów na niezmienionym poziomie (por. Tab. 6) w pop. kw. było to odp. 9% oraz 3%. Zdecydowana większość firm, które nie spodziewają się zmian cen surowców nie zamierza też zmieniać cen własnych wyrobów. Skala wpływu planowanego wzrostu płac III 9, 2,1 11,1 86,4 II 9,4 1, 12,1 86,6 na zmiany cen wyrobów nie zwiększyła się I 9 1,64,6 24,3 69, IV 8 1,4,7 17,1 77,2 (por. Rys. 1). W III kw. 9 r. utrzymał się na III 8 1,97,2 22, 68,9 II 8 2, 11,6 37,3 48,7 poziomie z pop. kw. niski udział firm planujących I 8 3,8 14, 39,1 42,6 IV 7 1,76,2 26,2 6,9 III 7 2,1 14,7 47, 3,7 zwiększyć płace oraz relatywnie niski odsetek II 7 1,6 13,3 6,2 28,9 przedsiębiorstw deklarujących, że wzrost wynagrodzeń ma wpływ na ceny. Zdaniem 81% przed- nie wpłynie (bądź marginalnie) % % 4% 6% 8% % tak, wzrost płac główną przyczyną wzrostu cen tak, ale to jedna z przyczyn nie, brak planów wzrostu płac siębiorstw, które zamierzają w III kw. 9 r. Rys. 1 Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w najbliższym kwartale zmiany wynagrodzeń będą miały wpływ na podwyższyć wynagrodzenia (stanowią one 11% próby) wzrost płac nie wpłynie na zmiany cen, ceny produktów i (lub) usług oferowanych przez przedsiębiorstwo? bądź wpływ ten będzie marginalny. Wynagrodzenia będą zasadniczą przyczyną spodziewanych podwyżek cen w 3,8% tych przedsiębiorstw (tj.,% całej próby, podobnie było w pop. kw.), a w dalszych % firm podwyżki wynagrodzeń będą tylko jedną z przyczyn wzrostu cen (tj. 2,% próby). Nieco większy wpływ płac na ceny odnotowano jedynie w przedsiębiorstwach usługowych, poza handlem i transportem - por. Rys. 1. W przemyśle przetwórczym 14,6% przedsiębiorstw podwyższających wynagrodzenia podniesie też wskutek tego ceny, ale jedynie w 2% będzie to główny czynnik wzrostu cen. ZMIANY CEN A EKSPORT Przedsiębiorstwa eksportujące będą w III kw. 9 r. nadal podnosić ceny w mniejszym stopniu niż nieeksporterzy. Zasięg podwyżek cen jest wyższy w firmach, których działalność skierowana jest na rynek krajowy niż u eksporterów por. Rys. 111., w obu grupach wskaźnik ten wzrósł po ponad roku spadku. Wskaźnik WPC dla nieeksporterów wyniósł 31,6% (wzrost o 3,2 pp. kw/kw), podczas gdy dla eksporterów 22,% (co oznacza wzrost o 4, pp. kw/kw). Warto zauważyć, że w obu grupach spadły odsetki zarówno przedsiębiorstw podnoszących ceny, jak i je redukujących, tych drugich w większym stopniu. W sekcji Przetwórstwo przemysłowe wzrost wskaźnika WPC był efektem jedynie spadku udziału przedsiębiorstw redukujących ceny, zarówno w grupie eksporterów, jaki i w pozostałych firmach. W III kw. 9 r. średni wzrost cen w grupie nieeksporterów wyniesie 1,3% (wzrost o,3 pp. kw/kw), podczas gdy eksporterzy prognozują podwyżki rzędu,8% (wzrost o,1 pp.).

51 6 eksporter nieeksporter 7 6 wzrost cen eksporter spadek cen eksporter wzrost cen nieeksporter spadek cen nieeksporter kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw 2 Rys. 111 Wskaźnik WPC w podziale na eksporterów i nieeksporterów kw 4 1 kw 1 1 kw 2 1 kw 3 1 kw 4 2 kw 1 2 kw 2 2 kw 3 2 kw 4 3 kw 1 3 kw 2 3 kw 3 3 kw 4 4 kw 1 4 kw 2 4 kw 3 4 kw 4 kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 6 kw 1 6 kw 2 6 kw 3 6 kw 4 7 kw 1 7 kw 2 7 kw 3 7 kw 4 8 kw 1 8 kw 2 8 kw 3 8 kw 4 9 kw 1 9 kw 2 9 kw 3 Rys. 112 Prognozy wzrostu i spadku cen w podziale na eksporterów i nieeksporterów próba ograniczone do sekcji Przetwórstwo przemysłowe OCZEKIWANIA ZMIAN CPI Oczekiwania inflacyjne uległy osłabieniu w stosunku do pop. kw. Odsetek firm oczekujących szybszego niż dotychczas wzrostu cen spadł o blisko połowę, najbardziej zaś zwiększyła się grupa firm przewidująca spadek CPI. W III kw. 9 r. wzrostu cen w ciągu najbliższego roku spodziewa się ogółem 7% respondentów, w pop. kw. było to 69% (por. Rys. 113), zaś spadek cen prognozuje 4,2% firm, wobec 6,9% w pop. kw. 9 III 9 II 9 I 8 IV 8,1,6 16, 16,9 31,6 26,9 23,1 3, 26,3 29,3 3,3 28,, 8,1 8,9 6,9,8 4,2 11,9 14,3 12,2 7,2 2, 9, wzrost CPI CPI bz spadek CPI (CPI>) ceny bz spadek cen nie wiem Rys. 113 Prognozy rocznych zmian wskaźnika CPI w relacji do kwartału poprzedniego Tab. 6 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w II kw. 9 r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach) zmiany cen zmiany cen wyrobów surowców spadek bez zmian wzrost spadek 1,7 34, 13,8 bez zmian,1 84,3,6 wzrost 6,7 34,4 9, cała próba poprawa sytuacji ekon. pogorszenie bez zmian kw4 1 kw2 1 kw4 2 kw2 2 kw4 3 kw2 3 kw4 4 kw2 4 kw4 kw2 kw4 6 kw2 6 kw4 7 kw2 7 kw4 8 kw2 8 kw4 9 kw2 Rys. 114 Wskaźnik podwyżek cen netto - różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów w całej populacji oraz w podziale wg prognoz zmian sytuacji ekonomicznej Przetwórstwo przem. 2,1 12, 8,4 12,8 Energetyka Budownictwo 33,3 77,8 66,7 24,3 8,8 Handel; naprawy, 8,,8 Transport, 13,6 Pozostale usługi 11,8 17,7 7,6, % % % 3% 4% % 6% 7% 8% 9% % tak, wzrost płac główną przyczyną wzrostu cen tak, ale to jedna z przyczyn nie wpłynie (bądź marginalnie) % podnoszących płace Rys. 1 Rozkład odpowiedzi na pytanie o wpływ płac na ceny w III kw. 9 r. próba ograniczona do przedsiębiorstw, które podniosą płace wielkość podgrupy oznaczona czerwono 1

52 % 8% 6% 2,9 62,6 2, 46,2 41, 48, 41,3 42, 38,4 3,2 39, 36,8 38,4 49,4 2,6 8,4 4, 3,4 38,2 39,9 4,2 43, 41,4 4,2 47,9 7,9,3, 2,6 6,9 7,8 2,2 44,9 46,6 38,9 36, WPC_SA_ważone zatr WPC_SA 4% % wzrost cen bez zmian spadek cen % 1, 2,9,8 9, 9,9 8,6 11,9, 9, 11,3 8,6 8,4 8,3 8,3 4,8,4,4 8,9 9, 7,4 7, 9,8 7,1,8 4, 6,4 4,2 3,7 3,7 4,3 3,9,8 6,2 17, 16,4,4 kw 4 1 kw 1 1 kw 2 1 kw 3 1 kw 4 2 kw 1 2 kw 2 2 kw 3 2 kw 4 3 kw 1 3 kw 2 3 kw 3 3 kw 4 4 kw 1 4 kw 2 4 kw 3 4 kw 4 kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 6 kw 1 6 kw 2 6 kw 3 6 kw 4 7 kw 1 7 kw 2 7 kw 3 7 kw 4 8 kw 1 8 kw 2 8 kw 3 8 kw 4 9 kw 1 9 kw 2 9 kw kw kw kw 4 kw 2 kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw 2 Rys. 116 Odsetek przedsiębiorstw prognozujących wzrost i spadek cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług Rys. 117 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług WPC (saldo prognoz zmian cen wyrobów i usług), 8 7 wzrost sezonowy popytu bz wzrost trwały spadek sezonowy 4, 3, Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel 6 2, 1, 4 3, 1 kw 1 1 kw 3 2 kw 1 2 kw 3 3 kw 1 3 kw 3 4 kw 1 4 kw 3 kw 1 kw 3 6 kw 1 6 kw 3 7 kw 1 7 kw 3 8 kw 1 8 kw 3 9 kw 1 9 kw 3 Rys. 118 Wskaźnik WPC a przewidywane zmiany zapotrzebowania na produkty przedsiębiorstwa -1, kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 1 kw 1 1 kw 2 1 kw 3 1 kw 4 2 kw 1 2 kw 2 2 kw 3 2 kw 4 3 kw 1 3 kw 2 3 kw 3 3 kw 4 4 kw 1 4 kw 2 4 kw 3 4 kw 4 kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 6 kw 1 6 kw 2 6 kw 3 6 kw 4 7 kw 1 7 kw 2 7 kw 3 7 kw 4 8 kw 1 8 kw 2 8 kw 3 8 kw 4 9 kw 1 9 kw 2 9 kw 3 Rys. 119 Kwartalne prognozy wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w przetwórstwie przemysłowym, w sekcji Handel i naprawy oraz Budownictwo spadek cen sur bez zmian wzrost cen 1998 kw kw kw 4 kw 2 kw 4 1 kw 2 1 kw 4 2 kw 2 2 kw 4 3 kw 2 3 kw 4 4 kw 2 4 kw 4 kw 2 kw 4 6 kw 2 6 kw 4 7 kw 2 7 kw 4 8 kw 2 8 kw 4 9 kw 2 Rys. 1 Wskaźnik WPC wśród przedsiębiorstw prognozujących wzrost, spadek lub brak zmian cen nabywanych surowców i materiałów 2

53 MARŻE NA SPRZEDAŻY KRAJOWEJ I ZAGRANICZNEJ W II kw. 9 r. pojawiły się sygnały o wyhamowaniu obserwowanych od końca ub.r. tendencji w zakresie marż ze sprzedaży - marże ze sprzedaży krajowej przestały się obniżać, natomiast marże ze sprzedaży zagranicznej przestały rosnąć (por. Rys. 121). Jedynie w grupie firm z wysokim udziałem eksportu w przychodach marże nieznaczne się zwiększyły. Zachowanie się marż było podobnie jak w poprzednich kwartałach, zróżnicowane w poszczególnych sekcjach PKD (por. Rys. 122). I tak, wyhamowały tendencje spadkowe w przetwórstwie przemysłowym oraz budownictwie; niewielki wzrost nastąpił w transporcie i energetyce; wyraźny wzrost miał miejsce w sekcji Hotele i restauracje, co może być jednak efektem sezonowym; dalszy spadek marż ze sprzedaży krajowej zanotowano w obsłudze nieruchomości oraz handlu. W przypadku sprzedaży zagranicznej spadek marż odnotowało przetwórstwo przemysłowe oraz transport; nie zmieniła się zaś sytuacja w handlu. Za powód spadku marż (bez względu na rodzaj rynku, na którym oferowany był produkt) ankietowani najczęściej wskazywali spadek popytu oraz wzrost kosztów produkcji (głównie cen surowców i energii, wyraźnie rzadziej płac). Czynnikiem pozwalającym na wzrost marż eksportowych był korzystny kurs złotego względem walut obcych; w przypadku marż ze sprzedaży krajowej - spadek kosztów produkcji i podniesienie cen na produkty własne. 11, , 1,3-4,1 sprzedaż krajowa sprzedaż eksportowa -33,3-7,3-18,2 2, -4,4-23,3-22, , -27,1 eksporterzy niewyspecjalizowani eksporterzy wyspecjalizowani -,4-24,1-22,9 3,9,7 7,3-11, , ,7-4, -48,3 - I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 - I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. 121 Zmiany marż na sprzedaży krajowej i zagranicznej (w tabeli zmiany marż prezentowane są w postaci wskaźników wyliczonych wg formuły: odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost marż minus odsetek przedsiębiorstw deklarujących spadek marż) 3

54 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa Obsluga nieruchomosci, wynajem, nauka, uslugi Przetwórstwo przemyslowe Transport, gospodarka magazynowa i lacznosc I-8 II-8 III-8 8 I-9 II Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Hotele i restauracje Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa Transport, gospodarka magazynowa i lacznosc Przetwórstwo przemyslowe I-8 II-8 III-8 8 I-9 II-9 Rys. 122 Zmiany marż na sprzedaży krajowej (górny rząd) i zagranicznej (dolny rys.) w sekcjach PKD (w tabeli zmiany marż prezentowane są w postaci wskaźników wyliczonych wg formuły: odsetek przedsiębiorstw deklarujących wzrost marż minus odsetek przedsiębiorstw deklarujących spadek marż) 4

55 BBaarri ieerryy rroozzwoojjuu wyybbrraannee pprroobbl leemyy Tab. 7 Bariery rozwoju 28 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) duża, rosnąca konkurencja częstotliwość pojawiania się problemów zgłoszonych w: wartości maksymalne w historii badań ankietowych niski popyt kursy walutowe, w tym wahania zła koniunktura, kryzys zatory płatnicze, problemy z płynnością trudności w uzyskaniu kredytu wzrost cen surowców i materiałów niejasne przepisy, zmiany prawa 3, 26,8 21,6 21,2 9,2 17, 21,2 17,2 I kw. 6 r. 9,7 18,9 2,,3 1,8 6,4 9,8 7, II kw. 6 r. 8,9 16,6 2,8,3 1,9, 9,9 8,6 III kw. 6 r. 7, 11,2 1, 6,1 1,1,1 8,2 7, IV kw. 6 r.,9,2 1,,9 1,6 9,8 9, 8, I kw. 7 r.,3,7,9 4,9,9 9,7 7,2 7,6 II kw. 7 r. 4,3,6 1,4 4,1 1,1,1,4 4,8 III kw. 7 r.,1,4 1, 6, 2,7 9,9 7,1,7 IV kw. 7 r.,8, 1,3,1 2, 11,3 6,9,3 I kw. 8 r. 7,8 17,7 1,1 4,9 1, 14,7 6,7 6,1 II kw. 8 r. 7,8, 2,,7 1,1 17,,7, III kw. 8 r. 13,1 16,6 4,,1 1,8 16,9 7,8 4,3 IV kw. 8 r.,8,3 12,9 7,2 3,6 7,2 6,2 4, I kw. 9 r. 3, 14,4 11, 9,4 6,3, 7,3 4,9 II kw. 9 r. 24,3 13,7,9,4 7,6 6,9,8 4,7 OPRACOWANIE: Z.JANKIEWICZ P.POPOWSKI Ł.POSTEK K.PUCHALSKA KIERUJĄCA TEMATEM AKCEPTOWALI: M.GRADZEWICZ Z.ŻÓŁKIEWSKI 28 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju)

56 ANNEEKKSS 11 UWWAAGGI II MMEETTOODDOOLLOOGGI IICCZZNNEE 1. Prezentowane opracowanie przedstawia oceny ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw w II kw. 9 r. i przewidywania na III kw. 9 r. 2. W czerwcu 9 r. w szybkim monitoringu NBP wzięły udział 824 podmioty wybrane z terenu całego kraju. Były to przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego, reprezentujące wszystkie sekcje PKD, poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem, oba sektory własności, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 3. Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw dużych, za którą jednak przemawia silna koncentracja zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych należy traktować z pewną ostrożnością. 4. W opracowaniu wykorzystano następujące przekroje klasyfikacyjne: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji); sekcja Pozostałe usługi skupia przedsiębiorstwa usługowe z sekcji Hotele i restauracje, Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, Edukacja, Ochrona zdrowia i pomoc społeczna wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od do 249, od 2 do 499, od do 1999 oraz i więcej osób. wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 249 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (2 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne (działy PKD: 29, 3, 33, 34, 3 oraz 4 - budownictwo) i pozostałe przedsiębiorstwa. Podstawową metodą konstrukcji prezentowanych w raporcie wskaźników jest różnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od + do. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 6. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 7. Dla oznaczenia wskaźników wyrównanych sezonowo zastosowano skrót SA, pochodzący od ang. wyrażenia seasonally adjusted. 6

57 ANNEEKKSS 22 FFOORRMMUULLAARRZZ BBAADDAANNI IIAA AANNKKI IIEETTOOWWEEGGOO 7

58 8

59 9

60 6