Narodowy Bank Polski Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych WSTĘPNA INFORMACJA O KONDYCJI

Transkrypt

1 Narodowy Bank Polski Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych WSTĘPNA INFORMACJA O KONDYCJI SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM STANU KONIUNKTURY W IV KW 25

2 SPIS TREŚCI Synteza 4 I. Ogólny klimat koniunktury część analityczna 7 I.1. Popyt. Zamówienia. Produkcja. 7 Stan popytu 7 Prognozy popytu 7 Obszary zmian popytu 8 Nowe zamówienia 11 Obszary zmian poziomu zamówień 11 Prognozy produkcji 13 Obszary zmian poziomu produkcji 14 I.2. Sytuacja ekonomiczna 16 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej 16 Obszary zmian sytuacji ekonomicznej 16 Zmiany sytuacji na poziomie przdsiębiorstwa 18 Oceny sytuacji a bariery rozwoju 19 Prognozy sytuacji ekonomicznej 2 Obszary zamian sytuacji 2 Trafność prognoz 22 I.3. Zatrudnienie 23 Zmiany zatrudnienia 23 Prognozy zatrudnienia 24 Uwarunkowania planowanych zmian zatrudnienia 26 I.4. Wynagrodzenia 3 Prognozy wzrostu płac 3 Wysokość podwyżek wynagrodzeń 32 I.5. Inwestycje 34 Plany rozpoczęcia nowych inwestycji 34 Obszary zmian aktywności inwestycyjnej 35 Bariery terminowej realizacji inwestycji planowanych w b.r. 37 Źródła finansowania nowych inwestycji 39 Plany kontynuacji inwestycji rozpoczętych 4 I.6. Zapasy 41 I.7. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 44 Obszary zmian 45 1

3 Krótko- i długoterminowe skutki zmian wykorzystania mocy produkcyjnych 46 I.8. Kredyt bankowy 48 Zmiany zadłużenia a sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw 49 Dostępność kredytów. 5 I.9. Oprocentowanie kredytów 52 Obszary zmian oprocentowania kredytów 53 Oprocentowanie kredytu w świetle oceny kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw. 54 Zmiany oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw a stopa referencyjna NBP i oprocentowanie na rynku międzybankowym Wibor 1m. 55 Prognoza stóp procentowych 55 I.1. Płynność finansowa przedsiębiorstw. 57 Płynność finansowa a wielkość zatrudnienia. 58 Obsługa zadłużenia kredytowego 58 Obsługa zadłużenia pozakredytowego. 59 I.11. Ceny, koszty 61 Prognozy CPI 61 Prognozy PPI 62 Prognozy cen własnych wyrobów 63 Prognozy cen wykorzystywanych surowców i materiałów 65 Koszty stałe 66 Obszary zmian 67 I.12. Kurs walutowy 68 Kurs walutowy zagrożenie dla eksportu oraz krajowej produkcji 68 I.13. Eksport, import 72 Aktywność eksportowa 72 Opłacalność eksportu 73 Prognozy eksportu 75 Cechy zbiorowości eksporterów 76 Import 77 Cechy zbiorowości importerów 78 I.14. Szybki monitoring NBP a dane GUS wartość prognostyczna danych 79 Prognozy popytu 79 Prognozy produkcji 79 Prognozy sytuacji 79 I.15. Bariery rozwoju wybrane problemy 8 I.16. Indeksy koniunktury dane uzupełniające 81 2

4 II. Aneks 1 - Uwagi metodologiczne 83 III. Aneks 2 Konstrukcja zintegrowanego wskaźnika koniunktury 84 IV. Aneks 3 - Formularz badania ankietowego 88 3

5 SS Y Y NN TT EE ZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP, badań ankietowych prowadzonych przez inne ośrodki badawcze oraz danych makroekonomicznych statystyki publicznej, wykorzystanych przy konstruowaniu wskaźników koniunktury (patrz Aneks 2) można sformułować następujące wnioski. Pod koniec III kw. br. odnotowano dość wyraźną poprawę nastrojów wśród ankietowanych przedsiębiorstw, która sugeruje utrzymanie się dobrej koniunktury z możliwością dalszej jej poprawy w IV kw. Jeśli zaś chodzi o wskaźniki cząstkowe, to: 1. Wśród wskaźników cząstkowych, które sygnalizują poprawę sytuacji respondentów znalazły się m.in.: lepsze oceny sytuacji bieżącej przedsiębiorstw, poprawa zdolności do regulowania zobowiązań wobec banków, poprawa zdolności do regulowania zobowiązań pozabankowych, poprawa ocen płynności, wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych oraz spadek nadmiernych zapasów produktów gotowych. Do grupy wskaźników, które odzwierciedlają wzrost optymizmu przedsiębiorców co do najbliższej przyszłości należą: lepsze niż w poprzednim kwartale prognozy popytu, a także poprawa prognoz nowych zamówień, produkcji oraz eksportu. 2. Wśród czynników, które mogą działać niekorzystnie na rozwój sektora przedsiębiorstw należy wymienić oceniany przez eksporterów jako niekorzystny i trudno przewidywalny kurs złotego wobec walut obcych oraz wysokie ceny paliw. 3. W IV kw. ankietowane przedsiębiorstwa spodziewają się zwiększonego popytu na produkowane wyroby. W opinii badanych poprawa ta nosi jednak więcej cech sezonowego ożywienia niż trwałej poprawy. Ożywienie oczekiwane jest przede wszystkim przez przedsiębiorstwa produkujące dobra konsumpcyjne i zaopatrzeniowe, przy pewnym wyhamowaniu dynamiki wzrostu w firmach oferujących dobra inwestycyjne. Trwałe oznaki poprawy, mimo pewnego sezonowego spowolnienia, widoczne są natomiast w sekcji Budownictwo. Na uwagę zasługuje również silny wzrost popytu zgłaszany przez jednostki publiczne oraz firmy zorientowane wyłącznie na rynek krajowy w obu przypadkach optymizm prognoz osiągnął obecnie swoje historyczne maksimum Pod koniec III kw. deklarowane przez respondentów oceny własnej sytuacji ekonomicznej były najlepsze w całej historii badań ankietowych. Poprawę zanotowali zwłaszcza importerzy, a także sektor publiczny oraz firmy budowlane. 5. Na lepsze oceny kondycji przedsiębiorstw wpłynął m.in. poprawa płynności finansowej ankietowanych firm przejawiająca się zarówno w lepszej obsłudze zobowiązań wobec banków, jak też zobowiązań pozabankowych. Wskaźniki opisujące te kategorie ekonomiczne osiągnę- 1 Dane dostępne są od pocz. 2 r. 5

6 ły najwyższe poziomy w historii badań ankietowych. Zmniejszył się ponadto odsetek odrzucanych wniosków kredytowych. 6. Stopień wykorzystania mocy produkcyjnych przekroczył 8%, a zatem jest bardzo wysoki. Jednocześnie zaobserwowano poprawę dopasowania poziomu zapasów do potrzeb przedsiębiorstw. Odsetek firm informujących o nadmiernych zapasach w stosunku do potrzeb spadł, zaś w budownictwie pojawił się wręcz problem zbyt niskiego poziomu zapasów. 7. Poprawa sytuacji przedsiębiorstw nie przekłada się na zwiększoną skłonność do rozpoczynania nowych inwestycji. Trzeba jednak zauważyć, że osłabienie aktywności inwestycyjnej jest typowe dla tego okresu w IV kw. rzadziej niż w innych kwartałach przedsiębiorstwa decydują się na rozpoczęcie nowych projektów inwestycyjnych (w IV kw. 24 r. aktywność inwestycyjna próby była na zbliżonym poziomie). Nie widać także zagrożeń dla kontynuowania inwestycji już rozpoczętych w IV kw. po raz pierwszy w historii badań żadne z ankietowanych przedsiębiorstw nie planuje zaniechania realizacji rozpoczętych projektów inwestycyjnych. Respondenci napotykają jednak również na pewne bariery, hamujące działalność inwestycyjną. O istnieniu tego typu trudności poinformowało 38% próby (47% inwestorów). Przejawem tych trudności była konieczność odroczenia rozpoczęcia planowanych na rok bieżący inwestycji. Najczęstszą przyczyną skutkującą odroczeniem inwestycji były trudności z uzyskaniem środków z UE, oraz przejściowe pogorszenie kondycji, pojawienie się trudności formalno-prawnych i kłopoty z pozyskaniem finansowania innego niż fundusze UE. 8. Inwestorom sprzyja malejące oprocentowanie kredytów i pożyczek bankowych. Jednak zainteresowanie kredytami w próbie spadło i na IV kw. przedsiębiorcy zapowiadają najczęściej redukcję poziomu zadłużenia kredytowego (spadek salda prognoz kredytów jest głębszy niż sezonowy w tym okresie). Ze względu na zwiększony popyt na kredyt w największych przedsiębiorstwach (w tej grupie przeważają bowiem prognozy wzrostu zadłużenia) możliwy jest jednak wzrost zadłużenia kredytowego na poziomie agregatów. 9. W IV kw. nie należy oczekiwać większych zmian poziomu zatrudnienia. W planach przedsiębiorstw minimalnie przeważyły prognozy redukcji zatrudnienia. Ponieważ w IV kw. zwykle obserwuje się jednak dość istotne redukcje, uzyskane wyniki nie podważają kontynuacji pozytywnych tendencji w obszarze zatrudnienia. 1. Nie widać zagrożenia nadmiernym wzrostem płac. Podwyższyć wynagrodzenia planuje 9% przedsiębiorstw mniej niż w poprzednim kwartale, jak też mniej niż w analogicznym okresie ub.r. Również mediana dynamiki wynagrodzeń spadła w relacji do III kw. 11. Rosnące ceny surowców i materiałów, w tym zwłaszcza ceny paliw, stanowią dla przedsiębiorstw coraz większy problem. Pod koniec III kw. występowanie trudności związanych ze wzrostem tych cen deklarowało co dziesiąte przedsiębiorstwo, co dało temu problemowi czwarte miejsce na liście barier rozwoju, hamujących rozwój przedsiębiorstw (w poprzednim kwartale było to 9 miejsce). Nie widać jednak na razie oznak silniejszej transmisji tych kosz- 5

7 tów na ceny. Mimo wysokich cen paliw oraz oczekiwań nieznacznie większego wzrostu cen CPI, PPI oraz cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji, średnia deklarowana podwyżka cen wyrobów i usług oferowanych przez ankietowane przedsiębiorstwa zmniejszyła się w stosunku do poprzedniego kwartału. 12. Pozytywne sygnały płyną z analizy informacji dotyczących bieżącego i spodziewanego poziomu eksportu. Mimo niekorzystnego, z punktu widzenia eksporterów, kształtowania się kursu złotego w stosunku do walut obcych, eksport stale rośnie, a eksporterzy zamierzają nadal zwiększać sprzedaż i produkcję na rynki zagraniczne. Silny kurs złotego nie pozostaje jednak bez wpływu na sytuację eksporterów w opinii ankietowanych wzrósł udział nieopłacalnego eksportu. Wzrósł również odsetek eksporterów deklarujących, że kurs walutowy przekroczył barierę opłacalności eksportu. Silny złoty zachęca natomiast do importu. Udział importu w kosztach osiągnął obecnie poziom najwyższy w historii badań. Importerzy (zwłaszcza te przedsiębiorstwa, które sprzedają swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym) ocenili swoją kondycję ekonomiczną najlepiej na tle próby i jest to jednocześnie najlepszy dotychczasowy wynik tej grupy badanych. 6

8 I.. OO GÓÓLL G NN YY KKLL I MM AA TT KK OONN I UU NN KKTT UU RR YY CC ZZĘĘ ŚŚ ĆĆ AA NN AA LL I TT YY CC ZZNN AA I..11. PPooppyyt tt... ZZaammóówwi iieenni iiaa... PPr roodd uukk ccj jjaa... stan popytu prognozy popytu trwałe zmiany popytu - obszary wzrostu STAN POPYTU nieznacznie zmniejszyła się skala problemów ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa. podobnie jak w ciągu ostatnich pięciu kwartałów problemy z popytem znalazły się na trzecim miejscu wśród barier rozwoju od pięciu kwartałów bariera popytowa utrzymuje się na niskim i stabilnym poziomie w opinii przedsiębiorstw w IV kw. powinno nastąpić ożywienie popytu wzrost nosi cechy głównie sezonowej poprawy koniunktury, nieznacznie zmalał bowiem odsetek firm spodziewających się trwałego wzrostu popytu budownictwo (mimo sezonowego spadku optymizmu prognoz w tej branży) transport problemy z popytem trend I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 1 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty; trend tego wskaźnika uzyskano metodą x11; ze względu na brak danych dla III kw. 23 r. na rysunku przedstawiono dane szacunkowe) Nieznacznie spadła skala trudności ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez ankietowane przedsiębiorstwa. Od ponad roku problemy te lokują się na trzecim miejscu wśród 7 najpoważniejszych barier hamujących rozwój sektora przedsiębiorstw. We wrześniu b.r. istnienie bariery popytowej deklarowało 11,2% przedsiębiorstw (o 1,4 punktu proc. mniej niż w czerwcu b.r.) patrz Rys. 1. Z barierą popytu najczęściej stykały się firmy z sekcji Budownictwo (18% tej sekcji deklarowało istnienie takich problemów) oraz przedsiębiorstwa usługowe skupione w sekcji Pozostałe (17% przedsiębiorstw). I chociaż skala problemów w budownictwie wzrosła w ciągu kwartału, to wydaje się, że pogorszenie nastrojów ma tylko sezonowy charakter. PROGNOZY POPYTU W IV kwartale br. respondenci spodziewają się wzrostu popytu w stosunku do III kw. br. Optymizm ankietowanych przedsiębiorców osiągnął podobny poziom, co w analogicznym kw. ub.r. (patrz Rys. 2). Wzrost popytu nosi cechy przede wszystkim sezonowego ożywienia trwały komponent prognoz nieznacznie obniżył się w relacji do poprzedniego kwartału i IV kw. 24 r wskaźnik trend trwały komponent wskaźnika I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 2 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (różnica sald), trwały komponent wskaźnika (różnica sald) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem (uzyskany metodą x11)

9 Wśród eksporterów nieznacznie bardziej IV kw 25 25,8 6,3 58,8 7,6 1,5 optymistyczne prognozy popytu sformułowały przedsiębiorstwa o niskim udziale eksportu w przy- III kw 25 21,7 6,7 6,9 9,2 1,4 chodach (do 5%), jednak to wyspecjalizowani eksporterzy odznaczali się wyższym saldem trwałych komponentów popytu (było ono przy IV kw 24 26,1 7, 57, 9,2,6 tym wyższe niż w poprzednim kwartale). % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 3 Prognozy popytu struktura odpowiedzi OBSZARY ZMIAN POPYTU cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy 9,8 9,1 23, 21,9 22,2 25,7 28,3 31,1 1,9 17,2 21,1 31,5 23,1 26,5 22,7 23,3 22,9 22,5 24,6 2,2 23,3 2,4 48,7, 1, 2, 3, 4, 5, 6, Rys. 4 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na IV kw. 25 r. Wzrost optymizmu prognoz popytu nieco silniej odczuły przedsiębiorstwa sprzedające swoje produkty wyłącznie w kraju niż firmy zajmujące się również eksportem (patrz Rys. 5). Saldo trwałych komponentów popytu w obu grupach było dodatnie, nieznacznie wyższe w grupie nieeksporterów, którzy odnotowali wzrost tego salda. Również bariera popytowa była mniejsza właśnie w grupie nieeksporterów , 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, eksporterzy-trend nieeksporterzy-trend eksporterzy nieeksporterzy IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 eksporter nieeksporter IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 Rys. 5 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) górny rysunek; oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty dolny rysunek 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, eksport(-5)-trend eksport<5-1>-trend eksport(-5) eksport<5-1> IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 6 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 8

10 W klasyfikacji wg PKD oceny popytu były zróżnicowane ze względu na odmienne dla każdej z sekcji wahania sezonowe. Prognozy optymistyczne przeważyły we wszystkich sekcjach. Jednak wyraźna poprawa nastrojów nastąpiła w trzech branżach: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, Handel i naprawy oraz Transport. Ponadto niewielki wzrost miał miejsce jeszcze w sekcji Przetwórstwo przemysłowe. Ocena trwałych komponentów prognoz popytu sugeruje ożywienie w dwóch sekcjach: transport i budownictwo. 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, -4, -5, -6, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, -4, -5, przemysł wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 budownictwo wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 handel wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Po głębokim spadku, jaki zanotowano w III kw. br., w IV kw. wskaźnik prognoz popytu w sektorze publicznym wyraźnie wzrósł (do najwyższego poziomu w historii badań), zmniejszyła się również bariera popytowa w tej grupie. Oczekiwania sektora prywatnego nie uległy większym zmianom. (por.rys. 8). 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, prywatny-trend publiczny-trend prywatny publiczny III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 prywatny publiczny III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 8 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w sektorze publicznym i prywatnym (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) górny rysunek; oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty dolny rysunek W IV kw. bardziej optymistyczne prognozy popytu sformułowały duże przedsiębiorstwa, grupa ta odnotowała również poprawę wskaźnika w relacji do poprzedniego kwartału. Jednak analiza trwałych komponentów popytu, ocena bariery popytowej i porównanie wskaźników popytu z poziomem uzyskanym w IV kw. ub.r. sugeruje niewielką trwałą poprawę popytu w sektorze MSP, przy pewnej stabilizacji w grupie dużych przedsiębiorstw. Rys. 7 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w przemyśle, budownictwie i handlu (na rysunku surowe i odsezonowane wskaźniki popytu oraz trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) 9

11 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 duże małe III-5 IV-5 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, -35, -4, inwestycyjne-trend nieinwestycyjne-trend inwestycyjne nieinwestycyjne I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 9 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w podziale na małe i duże przedsiębiorstwa (do 5 i powyżej 5 zatrudnionych) W IV kw. odnotowano typowy dla tego okresu spadek optymizmu prognoz w branżach oferujących dobra inwestycyjne 2 (por. Rys.1). Saldo trwałych komponentów wskaźnika wskazuje na sezonowy charakter zaobserwowanych zmian czwarty kwartał z rzędu saldo to jest wyższe właśnie w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne niż w pozostałych branżach; pozostaje przy tym na stabilnym i dość wysokim poziomie inwestycyjne nieinwestycyjne I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 1 Wskaźniki popytu (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) górny rysunek; oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty dolny rysunek 2 W skład grupy branż oferujących dobra inwestycyjne zaliczono pięć działów sekcji Przetwórstwo przemysłowe : Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana, Produkcja maszyn biurowych i komputerów, Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków, Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, Produkcja pozostałego sprzętu transportowego oraz sekcję Budownictwo. 1

12 NOWE ZAMÓWIENIA prognozy nowych zamówień zmiany w długim okresie - obszary wzrostu wzrost w relacji do poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub.r. saldo prognoz utrzymuje się na wyraźnie dodatnim poziomie zmiana dotychczas obserwowanych cech sezonowych IV kw. był dotąd gorszy niż III kw. budownictwo branże oferujące dobra inwestycyjne IV-5 III-5 II-5 I-5 IV-4 19,5 32,7 32,9 37,7 32,1 6,3 54,1 54,1 51,8 15, 8,1 5,1 9, 4, 6,44,1 5,3 52, 1,4 5,5 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 12 Prognozy liczby nowych zamówień struktura odpowiedzi W IV kw. 25 r. dynamika napływu liczby nowych zamówień powinna nieznacznie wzrosnąć w stosunku do poprzedniego kwartału, może okazać się też wyższa niż w analogicznym okresie ub.r. Po raz pierwszy w IV kw. odnotowano poprawę oczekiwań odnośnie nowych zamówień w relacji do poprzedniego kwartału. 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, I-2 III-2 wskaźnik trend (TRAMO-SEATS) I-3 III-3 Rys. 11 Wskaźnik prognoz liczby nowych zamówień (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą tramoseats) I-4 III-4 I-5 III-5 OBSZARY ZMIAN POZIOMU ZAMÓWIEŃ Wzrost tempa napływu nowych zamówień zanotowały zarówno przedsiębiorstwa sprzedające swoje wyroby na rynku krajowym, jak i eksporterzy, jednak wśród tych ostatnich wzrost optymizmu prognoz zaobserwowali jedynie wyspecjalizowani eksporterzy. cała próba 24,7 prywatny 26,2 publiczny 24,5 budownictwo 15, górnictwo i kopalnictwo 4, handel i naprawy 33, przetwórstwo przemysłowe 26,6 transport 25, wytw. i zaopatr. w energię 26,9 pozostałe 17,5 poniżej 5 pracow. 28, pracow. 24, pracow. 32, pracow. 22,1 ponad 1999 pracow. 22,6 eksporterzy 25,9 nieeksporterzy 24,9 eksport(-49) 23,6 eksport(5-1) 29,4 importerzy 29,2 nieimporterzy 2,9 inwestorzy 24,6 nieinwestorzy 27, Rys. 13 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na IV kw. 25 r. 11

13 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, eksporterzy trend - eksporterzy nieeksporterzy trend - nieeksporterzy I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 14 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w grupie eksporterów i nieeksporterów (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, eksport49 eksport(-49) eksport5 eksport(5-1> I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 15 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w grupie eksporterów wyspecjalizowanych (pow. 5% udział eksportu w przychodach) i eksporterów niewyspecjalizowanych (do 5% udziału eksportu w przychodach) - (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) przekroju wg branż sugeruje trwały wzrost zleceń w budownictwie. 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, prywatny trend-prywatny publiczny trend-publiczny I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 17 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w sektorach własności (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Po spadku optymizmu prognoz w III kw. sektor publiczny spodziewa się wyraźnego wzrostu liczby zamówień w IV kw. W grupie firm prywatnych optymizm prognoz jest nieco niższy niż w poprzednim kwartale, ale za to wyższy niż w analogicznym okresie ub.r. 4, 35, 35, 3, 25, budownictwo handel i naprawy przemysł 3, 25, 2, 2, 15, 1, 5,, 15, 1, 5,, I-3 II-3 III-3 MSP duże 4 okr. śr. ruch. (MSP) 4 okr. śr. ruch. (duże) IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5-5, I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 18 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w MSP oraz dużych przedsiębiorstwach Rys. 16 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w przemyśle, handlu i budownictwie (na rysunku trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) Wzrost liczby zamówień przewidują wszystkie sekcje PKD, jednak poprawę w relacji do poprzedniego kwartału odnotowały sekcje: Handel i naprawy oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę. Niewielki wzrost widać również w Przetwórstwie przemysłowym. Analiza trendów wskaźnika nowych zamówień w Nie widać istotniejszych różnic w ocenie IV kw. między sektorem MSP i dużymi przedsiębiorstwami. W obu grupach odnotowano poprawę w relacji do analogicznego okresu ub.r. Prognozy tempa napływu nowych zamówień w IV kw. są w przedsiębiorstwach oferujących dobra inwestycyjne mniej optymistyczne niż w poprzednim kwartale, jednak odniesienie do IV kw. ub.r. wypada dla tej grupy korzystnie. 12

14 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, inwestycyjne trend - inwestycyjne nieinwestyjne trend - nieinwestyjne I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 19 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) PROGNOZY PRODUKCJI prognozy produkcji zmiany na poziomie mezoekonomicznym wyraźna poprawa wskaźnika w stosunku do poprzedniego kwartału wskaźnik osiągnął poziom zbliżony do obserwowanego w analogicznym okresie ub.r. po raz pierwszy w historii badań w IV kw. wskaźnik znacząco wzrósł w relacji do III kw. budownictwo branże oferujące dobra inwestycyjne wskaźnik trend IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 W IV kw. br. można oczekiwać wzrostu dynamiki produkcji w stosunku do III kw., przy zachowaniu zbliżonego tempa, co w analogicznym okresie ub.r. Po raz pierwszy w historii badań optymizm prognoz w IV kw. wzrósł w tak znaczący sposób w relacji do poprzedniego kwartału. Rys. 2 Wskaźnik prognoz produkcji (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) IV 25 III 25 II 25 34,9 29,9 37,8 55,4 57,6 53,3 9,7 12,5 8,9 I 25 18,5 64,8 16,7 IV 24 35,6 54, 1,5 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost bez zmian spadek Rys. 21 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi 13

15 OBSZARY ZMIAN POZIOMU PRODUKCJI cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy 11,9 17,3 15,9 18,2 19,4 24,3 24,5 24,2 23, 25,6 26, 26,2 25, 24,1 27,5 26,1 27,7 28,1 29,7 33, 31,7 38,2 46, Rys. 22 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach plany na IV kw. 25 r. Wzrost optymizmu prognoz produkcji zanotowali zarówno eksporterzy, jak i firmy produkujące wyłącznie na rynek krajowy. Poprawę w relacji do analogicznego okresu ub.r. odczuli jednak tylko nieeksporterzy. W grupie eksporterów więcej optymizmu wykazali wyspecjalizowani eksporterzy (patrz Rys. 23 i 24). 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, eksporterzy nieeksporterzy trend-eksporterzy trend-nieeksporterzy IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, eksport49 eksport5 trend-eksport49 trend-eksport5 IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 24 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Zwiększyć produkcję (skalę działalności) planują wszystkie sekcje PKD, w tym najsilniejszy wzrost możliwy jest w sekcjach: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, Handel i naprawy oraz Przetwórstwo przemysłowe. Niewielką poprawę przewidują firmy transportowe. W pozostałych branżach produkcja będzie rosła wolniej niż w III kw. Długookresowa poprawa widoczna jest w dalszym ciągu w sekcji Budownictwo. 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, budownictwo handel i naprawy przemysł IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 25 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w przemyśle, handlu i budownictwie (na rysunku trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) Rys. 23 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w klasach eksporterów i przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 14

16 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, prywatny publiczny trend-prywatny trend-publiczny III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 26 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w sektorach własności (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Zwiększać produkcję częściej zamierzają firmy publiczne niż prywatne. W sektorze publicznym odnotowano silną poprawę prognoz zarówno w stosunku do III kw., jak i w relacji do analogicznego okresu ub.r. Optymizm prognoz produkcji w sektorze publicznym okazał się najwyższy w całej historii badań. 35, 3, 25, MSP duże 4 okr. śr. ruch. (MSP) 4 okr. śr. ruch. (duże) 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, inwestycyjne pozostałe trend - inwestycyjne trend - pozostałe IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 28 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz pozostałych przedsiębiorstwach (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Dynamika produkcji w branżach oferujące dobra inwestycyjne może zmniejszyć się w relacji do poprzedniego kwartału, będzie również niższa niż pozostałych firmach, na co jednak wpływ mają głównie czynniki sezonowe. Analiza zmian długookresowych sugeruje poprawę właśnie w firmach specjalizujących się w dostarczaniu dóbr inwestycyjnych. 2, 15, 1, 5,, -5, I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 Rys. 27 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w sektorze MSP i dużych przedsiębiorstwach III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Zgodnie z tendencją obserwowaną również w poprzednich latach w IV kw. produkcja silniej rosnąć będzie w dużych przedsiębiorstwach niż w sektorze MSP. Niewielką poprawę w stosunku do analogicznego okresu ub.r. odnotowali jednak wyłącznie mniejsi respondenci. 15

17 I..22. SSyyt ttuuaaccj jjaa eekkoonnoommi iiccz znnaa BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ sytuacja bieżąca enklawy dobrej sytuacji zmiany w długim okresie - obszary wzrostu prognoza sytuacji dość znaczna poprawa sytuacji wskaźnik osiągnął poziom najwyższy w historii badań ankietowych górnictwo i kopalnictwo wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę wielkie przedsiębiorstwa inwestorzy budownictwo przedsiębiorstwa zorientowane na rynek krajowy (bez eksportu i importu) kredytobiorcy firmy najmniejsze (do 5 zatrudnionych) i największe (ponad 2 pracowników) niewielki spadek wskaźnika prognoz sytuacji, przy zachowaniu optymizmu w ocenie najbliższej przyszłości IX 25 VI 25 III 25 XII 24 IX 24 13,9 13,3 11,6 13,3 14,1 63,9 6,8 62,9 64, 63, 16,5 18,1 17,3 15,6 15,9 4,7 1,1 6,1,7 6,71,5 5,21,9 5,21,9 % 2% 4% 6% 8% 1% bardzo dobra dosyć dobra słaba zła bardzo zła Rys. 3 Bieżąca ocena sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi OBSZARY ZMIAN SYTUACJI EKONOMICZNEJ W ciągu ostatnich trzech miesięcy oceny sytuacji w próbie dość wyraźnie poprawiły się zwiększył się odsetek przedsiębiorstw w bardzo dobrej i dobrej sytuacji, spadł procent firm w złej i bardzo złej kondycji ekonomicznej. Saldo ocen 3 we wrześniu br. wzrosło o ponad 7 punktów w relacji do czerwca br., nieznacznie wzrosło również w stosunku do analogicznego okresu ub.r. 6, 55, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, IX 22 wskaźnik 4 okr. śr. ruch. (wskaźnik) XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 29 Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej (różnica sald) 3 różnica między odsetkiem ocen bardzo dobrych i dosyć dobrych a odsetkiem ocen słabych, złych i bardzo złych VI 25 IX cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 2,8 46,7 53,1 43,6 49,3 5,3 54,6 54,7 54,1 51,2 55,4 55,6 56,5 58,8 57,3 56,6 56,9 55,2 56,7 65,7 7,3 69, 75,8 84,2, 2, 4, 6, 8, 1, Rys. 31 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach dane za czerwiec 25 r. Pod koniec III kw. najlepiej swoją sytuację oceniali importerzy sprzedający swoje produkty wyłącznie w kraju, a następnie nieeksporterzy. W grupie podmiotów sprzedających swoje 1,

18 towary na rynkach zagranicznych w najlepszej kondycji znalazły się firmy, które całość swojej sprzedaży na eksport określiły jako opłacalną oraz te firmy, które jednocześnie eksportowały i importowały, jak też niewyspecjalizowani eksporterzy. W najsłabszej kondycji znaleźli się eksporterzy z nieopłacalnym eksportem oraz eksporterzy nieimportujący 4. Najsilniejszą poprawę w klasyfikacji eksport-import odnotowali importerzy. 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 eksport-import eksport import rynek kraj. Rys. 32 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej 5 w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nieimporterzy; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 eksport49 eksport5 eksport>=9% Rys. 33 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w grupie eksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport49 eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport5 eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport9 eksporterzy z przynajmniej 9% udziałem eksportu w przychodach ogółem III 25 VI 25 IX 25 Kolejny już kwartał z rzędu (ponad trzy lata) najgorzej swoją sytuację oceniły przedsiębiorstwa budowlane. Sytuacja tej grupy w ostatnim okresie wyraźnie się jednak poprawia we wrześniu wskaźnik salda ocen wzrósł aż o 2 punktów w relacji do czerwca (najwięcej w próbie). Ponieważ jednak różnica w ocenach sytuacji budownictwa i pozostałych branż była bardzo duża, firmy budowlane pozostają wciąż w gorszej sytuacji niż pozostałe sekcje. Najlepszą kondycją w próbie charakteryzuje się sekcja Górnictwo i kopalnictwo oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, przy czym w tej ostatniej grupie nastąpiło nieznaczne pogorszenie w relacji do poprzedniego kwartału. Na trzeciej pozycji znalazły się firmy transportowe, informujące o sporej poprawie w relacji do II kw. 8, 6, 4, 2,, -2, -4, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 budownictwo handel i naprawy przemysł Rys. 34 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w przemyśle, budownictwie i handlu 6, 5, 4, 3, 2, 1,, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 publiczny prywatny III 25 VI 25 IX 25 IX 25 Rys. 35 Wskaźniki oceny sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w sektorach własności 4 W całej historii badań ankietowych eksporterzy bez importu oceniali swoją sytuację najgorzej na tle próby. 5 Liczone w postaci sald (odsetek firm w przynajmniej przeciętnej sytuacji minus odsetek firm w złej lub słabej sytuacji) 17

19 Od początku prowadzenia badań ankietowych sektor prywatny znajdował się w lepszej sytuacji ekonomicznej niż podmioty publiczne. Pod koniec III kw. 25 r. różnice te praktycznie zniknęły. Było to efektem wyraźnej poprawy sytuacji w przedsiębiorstwach publicznych, a zwłaszcza w firmach należących do państwowych osób prawnych, jak też, w nieco mniejszym stopniu, w przedsiębiorstwach należących do Skarbu kredytem. W obu grupach zaobserwowano poprawę kondycji w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Tab. 1 Zależność ocen sytuacji od ocen płynności (struktura w %; sumy w wierszach=1) ocena sytuacji bardzo dobra brak problemów sporadyczne problemy częste problemy 96, 4,, dosyć dobra 76,7 19,6 3,7 słaba 33,6 29,3 37,1 zła 8,8 14,7 76,5 Państwa. Sytuacja była zróżnicowana w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. Poprawę odnotowały wszystkie klasy, poza grupą firm zatrudniających od 5 do 2 osób. O lepszej kondycji poinformowały zwłaszcza firmy średniej wielkości (od 5 do 5 pracowników). 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, firmy bez kredytu kredytobiorcy 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, ponad_2 do_2 do_5 do_25 do_5 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 Rys. 37 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w grupie kredytobiorców oraz w przedsiębiorstwach nie posiłkujących się kredytem bankowym ZMIANY SYTUACJI NA POZIOMIE PRZEDSIĘBIORSTWA III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 Analiza zmian sytuacji na poziomie jednost- Rys. 36 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w klasach wielkości zatrudnienia Wśród badanych cech składających się na ocenę sytuacji przedsiębiorstw jedną z ważniejszych jest ocena problemów z płynnością. Przedsiębiorstwa nie zgłaszające żadnych poważniejszych problemów w tym obszarze oceniły swoją sytuację najlepiej wg opinii 92% respondentów z tej grupy ich sytuacja jest dobra lub bardzo dobra, kowym sugeruje odwrócenie obserwowanej do marca 25 r. tendencji stopniowego pogarszania się sytuacji przedsiębiorstw. Poprawę sytuacji w III kw. zaobserwowało 12% firm, wobec 9,3% odsetka przedsiębiorstw, które znalazły się w gorszej kondycji niż 3 miesiące wcześniej. Wskaźnik salda zmian sytuacji 6, prezentowany na Rys. 38, wzrósł o 2 punkty w relacji do poprzedniego kwartału i przyjął wartość 2,7 punktu. podczas gdy w klasie firm zgłaszających częste trudności odsetek ten spada do 18%. Jeśli chodzi o kredytobiorców, to obecnie nie widać różnic w ocenie sytuacji pomiędzy klasami firm korzystających z finansowania kredytem bankowym i przedsiębiorstw nie posiłkujących się 6 Definicję wskaźnika umieszczono w podpisie pod rysunkiem. 18

20 wskaźnik trend (wielomianowy) XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 IV-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 38 Zmiany sytuacji w relacji do poprzedniego kwartału na poziomie przedsiębiorstwa (krzywa pokazuje saldo zmian, tzn. różnicę między odsetkiem firm notujących poprawę oraz procentem firm obserwujących pogorszenie sytuacji; brak porównywalnych danych za marzec i czerwiec 22 r. oznaczono dwoma przerywanymi liniami) OCENY SYTUACJI A BARIERY ROZWOJU Tab. 2 Obszary występowania najpoważniejszych problemów sektor lub forma własności kurs konkurencja popyt prywatny (21%) pań.os.prawn. (24%) publiczny (14%) pań.os.prawn. (17%) Skarbu Państ. (17%) publiczny (14%) pań.os.prawn. (17%) wzrost cen surowców i materiałów, w tym paliw; inflacja zatory płatnicze bez różnic publiczny (1%) pań.os.prawn. (21%) samorządowa (14%) przepisy, podatki publiczny (12%) Skarbu Państwa (17%) sekcja PKD przetwórstwo (28%) budownictwo (21%) budownictwo (18%) transport (2%) budownictwo (18%) wytw.energii (15%) eksport/import inne nieimporterzy (15%) nieinwestorzy (15%) bez różnic eksporterzy (3%) eksporterzyimporzerzy (32%) kredytobiorcy (22%) eksporterzynieimporterzy (16%) rynek krajowy (13%) rynek krajowy (11%) inwestorzy (9%) We wrześniu br. nieznacznie zmniejszył się odsetek respondentów deklarujących brak poważniejszych problemów hamujących rozwój firmy z 24,5% do 23,5% jest to wciąż jednak wysoki poziom 7 (patrz Tab. 14). Piąty kwartał z rzędu najczęściej wymienianą barierą rozwoju pozostał kurs walutowy. Problem stanowiły zarówno jego wahania, jak i wartość. Na kolejnych pozycjach na liście barier znalazła się: silna konkurencja (skala problemów z tego 7 Wysoki odsetek firm nie zgłaszających żadnych większych barier rozwoju obserwuje się nieprzerwanie od połowy 24 r. 19 tytułu nieznacznie zmalała), niski popyt, wzrost cen, w tym zwłaszcza paliw (tym samym problem ten przesunął się z 9 na 4 pozycję na liście barier), zatory płatnicze oraz zmienność przepisów i niestabilność i niejasność prawa podatkowego. Obszary nasilonego występowania poszczególnych problemów zostały zaprezentowane w Tab. 2. Dane tam zawarte sugerują, że kurs walutowy najbardziej dokucza eksporterom będącym zarazem importerami, z najsilniejszą konkurencją borykają się jednostki budowlane, które też najczęściej uskarżają się na zbyt niski popyt. O trudnościach wynikają-

21 cych ze zbyt wysokiego wzrostu cen surowców i materiałów, w tym paliw informowały najczęściej firmy transportowe i należące do państwowych osób prawnych. Zatory płatnicze są zaś największym problemem dla podmiotów budowlanych. PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ Respondenci oczekują dalszej poprawy swojej sytuacji w IV kw. br., przy niewielkim obniżeniu skali tej poprawy w stosunku do poprzedniego kwartału i niewielkim wzroście tej skali w relacji do analogicznego okresu ub.r. 25, wskaźnik 2, trend 15, 1, 5,, OBSZARY ZAMIAN SYTUACJI cała próba 14,2 prywatny 15,4 publiczny 8,3 budownictwo 13,1 górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 2,8 przetwórstwo przemysłowe 13,3 transport 22,9 wytw. i zaopatr. w energię 5,1 pozostałe 8,7 poniżej 5 pracow. 17, pracow. 17, pracow. 11, pracow. 8,8 ponad 1999 pracow. 11,8 eksporterzy 13,1 nieeksporterzy 17,1 eksport(-49) 16,3 eksport(5-1) 8,3 27,3-5, IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 Rys. 39 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) IV 25 III 25 II 25 I 25 IV 24 9,6 19,6 22,3 22,7 18,7 8,7 75, 71,7 71,7 76,5 5,4 6, 5,6 9,7 4,7 % 2% 4% 6% 8% 1% poprawa bez zmian pogorszenie Rys. 4 Prognozy sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi 2 importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 11,8 13,4 12,8 14,7 15,8 18,6, 5, 1, 15, 2, 25, 3, 35, Rys. 41 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na IV kw. 25 r. Prognozy co do kierunku zmian sytuacji są zróżnicowane w badanych przekrojach. Jednak we wszystkich klasach przeważyły oczekiwania poprawy. Najbardziej optymistyczne prognozy na IV kw. sformułowały: górnictwo i kopalnictwo wśród sekcji PKD, importerzy bez eksportu w klasach importeksport, podmioty najmniejsze pod względem zatrudnienia, sektor prywatny, w tym zwłaszcza jednostki prywatne krajowe, kredytobiorcy.

22 2, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 eksport-import eksport import rynek kraj. Rys. 42 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nie zajmujący się importem; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 eksport49 eksport5 eksport9 Rys. 43 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w wybranych klasach eksporterów (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) wyjaśnienie skrótów: eksport49 eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport5 eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport9 eksporterzy z przynajmniej 9% udziałem eksportu w przychodach 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, -2, budownictwo handel i naprawy przemysł IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 Rys. 44 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald) w budownictwie, handlu i naprawach oraz przemyśle (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) 16, 12, 8, 4,, -4, III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 prywatny trend-prywatny publiczny trend-publiczny Rys. 45 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald) w sektorach własności Tab. 3 Sytuacja oczekiwana a sytuacja aktualna przedsiębiorstwa (dane w %, % wiersza) aktualna ocena prognoza na IV kw 25 r. (III kw 25 r.) poprawa bez zmian pogorszenie bardzo dobra 11, 89, dosyć dobra 17,4 75,6 7, słaba 34,4 59,7 5,9 zła 24,2 75,8 bardzo zła 12,5 87,5 Dla tych spośród przedsiębiorstw, które obawiają się pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej największy problem we wrześniu b.r. stanowił kurs walutowy (41% firm oczekujących pogorszenia sytuacji informowało o takich obawach) oraz silna konkurencja na rynku (2,5% wskazań). W poprzednim kwartale przedsiębiorstwa oczekujące pogorszenia sytuacji deklarowały istnienie podobnych problemów. Istnieje silna korelacja między planami odnośnie produkcji a kierunkiem zmian sytuacji. W grupie przedsiębiorstw, które oczekują poprawy sytuacji 63% zamierza zwiększyć produkcję (skalę działalności), zaś wśród firm informujących o pogorszeniu sytuacji 61% planuje ją ograniczyć. Podobny wpływ na prognozy sytuacji mają również prognozy popytu i nowych zamówień. Grupa eksporterów silnie reaguje również na prognozy eksportu. W przypadku przewidywanego pogorszenia sytuacji spadek sprzedaży na eksport jest oczekiwany przez 26% grupy. Wśród eksporterów prognozujących poprawę swojej kondycji 21

23 wzrostu eksportu spodziewa się 59% klasy. Widoczna jest tu zatem pewna asymetria wzrost produkcji, eksportu bądź popytu częściej przekłada się na poprawę sytuacji niż spadek tych czynników na jej pogorszenie. Takie rozłożenie prognoz sugeruje wyraźny optymizm w próbie. TRAFNOŚĆ PROGNOZ Trafność prognoz prezentuje Rys. 46. Na rysunku znajdują się dwie zmienne: różnica pomiędzy odsetkiem prognoz poprawy sytuacji a odsetkiem firm, które istotnie zanotowały wyraźną poprawę w danym kwartale, oraz różnica pomiędzy odsetkiem przedsiębiorstw, w których nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji a odsetkiem prognoz pogorszenia sytuacji w tym kwartale. Zachowanie się tych zmiennych jest nie tylko miarą trafności prognoz, pokazuje również klimat oczekiwań: optymistyczny lub pesymistyczny. Analiza zachowania obu zmiennych sugeruje, że po okresie pogorszenie nastrojów, które trwało do początku 24 r., ostatnie pięć kwartałów przyniosło wzrost optymizmu wśród przedsiębiorstw. 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, -2, -4, -6, nadmierni optymiści nadmierni pesymiści prognozy poprawy - rzeczywista poprawa rzeczywiste pogorszenie - prognozy pogorszenia IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 Rys. 46 Sprawdzalność prognoz sytuacji (brak porównywalnych danych za II i III kw. 22 r. linie przerywane) 22

24 I..33. ZZaat ttr ruuddnni iieenni iiee stan zatrudnienia prognozy zatrudnienia obszary prognozowanego wzrostu zatrudnienia Wzrost zatrudnienia w III kw., wbrew dotychczas obserwowanym sezonowym prawidłowościom. W III kw. zatrudnienie rosło najczęściej w firmach budowlanych, w sekcji Pozostałe, w firmach handlowych oraz u wyspecjalizowanych eksporterów. W równej mierze przedsiębiorstwa prognozują wzrost i spadek zatrudnienia wskaźnik zatrudnienia zmniejszył się w relacji kw/kw, ale wzrósł w relacji r/r. Po odsezonowaniu wskaźnik zatrudnienia ma wartość dodatnią i jest najwyższy od początku badań. Firmy handlowe, z udziałem kapitału zagranicznego, podmioty małe (do 5 osób) oraz wyspecjalizowani eksporterzy Przedsiębiorstwa, które: o są w bardzo dobrej kondycji ekonomicznej lub spodziewają się jej poprawy o oczekują wzrostu popytu (trwałego i sezonowego), wzrostu produkcji, zamówień o prognozują rozszerzenie rozpoczętych inwestycji, a także rozpoczęcie nowych o odnotowały wzrost liczby umów eksportowych i przewidują wzrost zarówno wolumenu eksportu, jak i liczby umów eksportowych o eksportują w większości na rynki zagraniczne o swój eksport uznały za opłacalny o wykorzystują swoje moce produkcyjne w znacznym stopniu o posiadają wystarczający stan zapasów o nie mają lub miewają sporadyczne problemy z płynnością o deklarują brak barier w swojej działalności ZMIANY ZATRUDNIENIA We wrześniu br. respondenci poinformowali o wzroście zatrudnienia w próbie o 1% w relacji do czerwca br. (dotyczy podmiotów, które wzięły udział w obu ostatnich monitoringach). W poprzednich latach zatrudnienie w tym okresie zwykle spadało. W III kw. 25 r było o 1/3 więcej firm zwiększających zatrudnienie niż przedsiębiorstw, które je zredukowały (w okresie VI.25 r. IX.25 r. w ok. 28% przedsiębiorstw zatrudnienie spadło 8, wzrosło zaś w 38% firm). Przewaga firm zwiększających zatrudnienie nad przedsiębiorstwami dokonującymi redukcji utrzymuje się drugi kwartał z rzędu (por. Rys. 48) kw23 zatrudnienie mediana zatrudnienia 2kw23 3kw23 4kw23 1kw24 Rys. 47 Zatrudnienie oraz mediana zatrudnienia (kwartał poprzedni=1) w badanej grupie przedsiębiorstw. W każdym przypadku próba ograniczona jest do przedsiębiorstw wspólnych dla danego i poprzedniego kwartału. 2kw24 3kw24 4kw24 1kw25 2kw25 3kw Za spadek przyjęto takie przypadki, w których zatrudnienie spadło o 1% lub więcej; analogicznie w przypadku wzrostu.

25 ogółem niepubliczne 5,314,7 6,4 15, publiczne -,4 1,8 kredytobiorcy bez kredu inwestorzy 4,715,2 6,8 14,5 7,1 18,3 nieinwestorzy -,4 1,9 exporterzy 2,6 12,8 nieexporterzy 1,2 16,1 eksport-do 5% -9,4 7,3 eksport- udział 5% i więcej 21,1 2,5 importerzy 2,3 12,4 nieimporterzy 11,9 16,8-49 osób,6 13, ,5 12, ,7 24, , 8,4 2 i więcej 6,5 26, Skarbu Państwa 1,7 11,4 państw. osób pr. -8,2-27,8 samorządowa 23,5 36, prywatna krajowa 3,516,5 prywatna zagraniczna 12,7 12,1 Górnictwo i kopalnictwo -52,8 Przetwórstwo przem. 5,413,2 Produkcja i zaop. w energię 9, 16,2 Budownictwo 21,2 Handel i naprawy 4,616,1 Transport -32,3-13, Pozostałe 14,6 46,6 inwestycyjne -6,3 13,3 nieinwestycyjne 7,9 15,5 III kw.25 zmiana-kwartał zmiana-rok Rys. 48 Rozkład zatrudnienia 1.IX.25 r. (górny wykres) oraz rozkład zmian zatrudnienia w okresie 1.VI.25 r 1.IX.25 r. (dolny wykres). Na Rys. 49 zamieszczone są informacje na temat przewagi rzeczywistego wzrostu nad spadkiem zatrudnienia (mierzonej odsetkiem przedsiębiorstw). W większości klas więcej było przedsiębiorstw zwiększających zatrudnienie niż tych, które je redukują. Najmniej korzystne zmiany zatrudnienia w III kwartale 25 r. odnotowano w jednostkach publicznych (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych) oraz w firmach górniczych, transportowych, a także energetycznych; najkorzystniejsze zaś w jednostkach wyspecjalizowanych w eksporcie, w przedsiębiorstwach budowlanych, w sekcji Pozostałe, w firmach handlowych oraz w firmach o przewadze kapitału zagranicznego i samorządowych. Rys. 49 Przewaga rzeczywistego wzrostu nad spadkiem zatrudnienia w okresie 1.VI.24 r 1.IX.25 r. (odsetek przedsiębiorstw o wzroście zatrudnienia minus odsetek przedsiębiorstw o spadku zatrudnienia; próba ograniczona do firm, które wzięły udział w obu ostatnich monitoringach) oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i roku. Różnice zatrudnienia +/- 1% potraktowane zostały jako bez zmian. W większości pokazanych grup zanotowano symptomy poprawy relacji wzrost/spadek zatrudnienia zarówno w relacji kwartalnej, jak i rocznej (wyjątek stanowiły m.in. podmioty państwowe osób prawnych, a także górnictwo i transport). PROGNOZY ZATRUDNIENIA Prognozy zatrudnienia na IV kwartał br. nieznacznie pogorszyły się; był to jednak spadek o charakterze sezonowym p. Rys. 5. Po pominięciu wahań sezonowych wskaźnik zatrudnienia przyjął najwyższą wartość od początku badań. Po raz pierwszy była to też wartość dodatnia. Praktycznie tyle samo przedsiębiorstw przewiduje wzrost co redukcję zatrudnienia (po ok. 13%). W perspektywie rocznej nastąpił ponad 1,5- krotny wzrost odsetka firm planujących zwiększyć liczbę zatrudnionych. 24

26 wskaźnik zatrudnienia trend wskaźnik SA IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 II 25 III 25 IV 25 Rys. 5 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ). Po III kwartale 25 r., w którym wzrostowa tendencja prognoz zatrudnienia wydawała się wyhamowywać, w IV kw. 25 r. rysuje się poprawa w tym obszarze. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 II 25 III 25 IV 25 wzrost bez zmian spadek Rys. 51 Prognoza zmian zatrudnienia Porównanie zamierzeń dotyczących zmian zatrudnienia dla różnych grup przedsiębiorstw pokazuje Rys. 52. W większości pokazanych tu klas relacja prognoz wzrostu i spadku zatrudnienia pogorszyła się od poprzedniego kwartału. Natomiast w porównaniu do sytuacji sprzed roku w większości klas (poza m.in. jednostkami publicznymi) zwiększył się odsetek prognoz wzrostu zatrudnienia i ograniczono plany redukcji. Wzrost zatrudnienia planują: sekcja Handel i naprawy, firmy zatrudniające do 5 osób, przedsiębiorstwa z działów produkujących dobra inwestycyjne (w tym budowlane), firmy prywatne, importerzy i eksporterzy (zwłaszcza wyspecjalizowani), a także przedsiębiorstwa, które nie korzystają z kredytów. Zmiany zatrudnienia w niektórych klasach wydają się mieć charakter systematyczny np. przedsiębiorstwa handlowe i usługowe, a także wyspecjalizowani eksporterzy planują wzrost zatrudnienia najczęściej, jednak już poprzednio, w III kw. br., odnotowały taki wzrost. ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 5% eksport- udział 5% i więcej importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię IV kw.25 zmiana-kwartał zmiana-rok Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne -1,9-2,2 4,9 5,6-1,1 2,8-2,2 6,,4 2,6 -,8 6,3-7, 1, 1,1 4,2-7,5 5,8 2,46,9 -,4-,7,8,6-4,1 9, -,7 13,9-5,4 2,8 5,8 3,4-3,2 6, -5,9-3,4-3,4,7-2,7-5,8 1,3 16,1-2,6 8,4-1,3,1 -,8 1,6 5,1 4,4-19, 14,4 7,17,2 -,3-3,6-18,1-5,9 13,8-1, 2, Rys. 52 Saldo prognoz zatrudnienia ( wzrost spadek ) wraz z wynikami poprzedniego monitoringu oraz sprzed roku. Wartości ujemne oznaczają de facto przewagę prognoz spadku zatrudnienia nad jego wzrostem inwestycyjne inne róznica wskaźników (inwestycyjne-inne_trend ) 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 53 Wskaźnik zatrudnienia ( wzrost spadek ) w działach, produkujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych. W Tab. 4 przedstawiona jest zależność pomiędzy prognozami zmian zatrudnienia w III i IV kw, dla przedsiębiorstw, które uczestniczyły w dwóch ostatnich edycjach badania. W tym zestawieniu zwraca uwagę fakt, że zarówno zatrudniać, 25

27 jak i zwalniać zamierzają najczęściej te przedsiębiorstwa, które już w poprzednim kwartale planowały takie działania. Tab. 4 Prognozy zmian zatrudnienia w III kwartale 25r. a prognozy w IV kwartale 25r. dane w wierszach sumują się do 1%, w kolumnie ostatniej podany jest udział klasy w całości (próba ograniczona do przedsiębiorstw, które wzięły udział w obu monitoringach). IV kw.25 III kw.25 bez zmian spadek wzrost ogółem bez zmian 82,9 7,7 9,4 75,2 spadek 52,1 45,2 2,7 11,7 wzrost 48,8 14,6 36,6 13,1 ogółem 74,8 13, 12,2 1, I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I zmiany zatr prognozy zatr Rys. 54 Zmiany zatrudnienia a prognozy zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost minus spadek zarówno dla prognoz, jak i dla zmian zatrudnienia; dane dotyczą tego samego kwartału) 25 II 25 III 25 IV Sprawdzalność prognoz zatrudnienia w III kw. 25 r. była nieco niższa niż poprzednio. Blisko połowa respondentów trafnie przewidziała zmiany stanu zatrudnienia w firmie. Spadł odsetek przedsiębiorstw (do 22%), które nadmiernie optymistycznie postrzegały swoje możliwości w tym zakresie (tzn. w rzeczywistości zmiany zatrudnienia były mniej korzystne niż przewidywano), natomiast wzrósł udział (do 31%) pesymistów (czyli tych, którzy planowali redukcję, ale ostatecznie na taki krok się nie zdecydowali). Nie ma więc pełnej zgodności zmian zatrudnienia z uprzednimi prognozami, aczkolwiek istnieje wysoka i istotna korelacja między tymi kategoriami (współczynnik korelacji,76). Zmiany zatrudnienia są efektem przyjęć i zwolnień pracowników. Fluktuacja kadr w badanych podmiotach jest znaczna, przy czym więcej przedsiębiorstw planuje w IV kw. 25 r. przyjmowanie pracowników (31%) niż ich zwalnianie (22%). Istnieje przy tym w przedsiębiorstwach wyraźna tendencja do podnoszenia ogólnych kwalifikacji załogi m. in. dzięki wymianie kadr. Ponad połowa firm (54%), które planują przyjęcie nowych pracowników zamierza bowiem przede wszystkim przyjąć osoby o wyższych kwalifikacjach (np. kierowników, specjalistów, techników, personel średniego szczebla), podczas gdy aż 82% przedsiębiorstw, które będą zwalniać pracowników ma zamiar przede wszystkim wypowiedzieć pracę osobom nisko wykwalifikowanym (np. operatorom i monterom maszyn i urządzeń, pracownikom zatrudnionym przy pracach prostych). UWARUNKOWANIA PLANOWANYCH ZMIAN ZATRUDNIENIA Rys. 55 Rys. 59 pokazują, że prognozy zatrudnienia są ściśle dodatnio związane z istniejącą oraz przewidywaną kondycją firmy, spodziewanym popytem, poziomem produkcji, prognozą liczby zamówień. 26

28 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV bardzodobra kondycja dosyć dobra słaba zła 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I poprawa kondycji pogorszenie bez zmian 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 55 Zależność prognoz zatrudnienia od kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa (saldo odpowiedzi w klasach dot. kondycji). Rys. 56 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian sytuacji ekonomicznej (saldo odpowiedzi w klasach dot. prognoz kondycji) wzrost popytu sezonowy wzrost trwały bez zmian spadek sezonowy lub trwały 2 wzrost produkcji bez zmian spadek IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV -8 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 57 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian popytu (saldo odpowiedzi w klasach dot. popytu). Rys. 58 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności (saldo odpowiedzi w klasach dot. produkcji) wzrost zamówień spadek bez zmian 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 59 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian liczby zamówień (saldo odpowiedzi w klasach dot. zamówień) 27

29 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II eksport do 5% <5-9%) 9% i więcej nieeksporter 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV kw4 21 kw1 21 kw2 21 kw3 21 kw4 22 kw1 22 kw2 22 kw3 22 kw4 23 kw1 eksport oplacalny w całości nieopłacalny przynajmniej w części 23 kw2 23 kw3 23 kw4 24 kw1 24 kw2 24 kw3 24 kw4 25 kw1 25 kw2 25 kw3 25 kw4 Rys. 6 Prognozy zmian zatrudnienia a udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu) Rys. 61 Prognozy zmian zatrudnienia a opłacalność eksportu (saldo odpowiedzi w klasach wg opłacalności eksportu) wzrosła liczba umów exp. spadła bez zmian nieeksporter I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III wzrost eksportu spadek bez zmian nieeksporter 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 62 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy eksportu (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu). Rys. 63 Prognozy zmian zatrudnienia a zmiany liczby umów eksportowych w ostatnim kwartale (w relacji do poprzedniego). Przypadki, dotyczące spadku liczby umów eksportowych mają mały udział w próbie, więc należy je traktować ostrożnie. 4 znaczny wzrost l. nowych umów eksp. niewielki wzrost bez zmian spadek nieeksporter III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 64 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian liczby nowych umów eksportowych. Przypadki, dotyczące spadku liczby umów eksportowych mają mały udział w próbie, więc należy je traktować ostrożnie. Powyższe dane sugerują wzrost zatrudnienia przede wszystkim w przedsiębiorstwach, które spodziewają się wzrostu wolumenu eksportu lub wzrostu liczby umów eksportowych (nowych i dotychczasowych). W przedsiębiorstwach nieeksportujących prognozy zatrudnienia w badanej próbie pogorszyły się. Wysoki udział eksportu w przychodach (ponad 9%) jest wprawdzie korzystny dla wzrostu zatrudnienia w przedsiębiorstwach, ale nie wpłynął na poprawę prognoz w ostatnim kwartale. Pozy- 28

30 tywny wpływ na plany dotyczące zatrudnienia ma 2 również opłacalność produkcji na rynki zewnętrz- 1 ne 9 (p. Rys. 61) IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I moce-do 75% <75-9%) 9% i więcej 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV wzrost inwest ycji redukcja lub rezygnacja zakończenie wg planu 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I bez zmian nieinwestor Rys. 65 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy kontynuacji inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) II 25 III 25 IV Rys. 67 Prognozy zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (saldo odpowiedzi w klasach dot. mocy przetwórczych) Widoczna jest zależność planów dotyczących zmian zatrudnienia od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych przedsiębiorstwa. Generalnie im wyższy poziom wykorzystania tych mocy, tym lepsze prognozy zatrudnienia nowe inwestycje brak nowych inwestycji 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 66 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy nowych inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II zbyt duży stan zapasów wystarczający zbyt mały 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Zależność prognoz zatrudnienia i realizowanych inwestycji pokazuje Rys. 65. Dla przedsiębiorstw inwestujących występuje wyraźna przewaga wskazań wzrostu zatrudnienia nad jego spadkiem, choć optymizm prognoz w tej grupie zmniejszył się w relacji do III kw. Najwięcej pesymizmu wykazują firmy zamierzające zredukować lub wręcz zrezygnować z rozpoczętych inwestycji. Plany rozpoczęcia nowych inwestycji łączą się zaś z większą gotowością do rozszerzania zatrudnienia. Rys. 68 Prognozy zatrudnienia a stan zapasów produktów gotowych (saldo odpowiedzi w klasach dot. zapasów) Niemal w całym badanym okresie odpowiedni do potrzeb poziom zapasów stanowił czynnik zachęcający przedsiębiorstwo do zwiększania zatrudnienia. Od trzech kwartałów grupie tych firm utrzymuje się przewaga prognoz wzrostu zatrudnienia nad planami redukcji częste problemy z płynnością brak problemów sporadyczne problemy 23 I 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 9 Należy jednak zauważyć, że wśród eksporterów tylko 23% stanowią przedsiębiorstwa, które eksport choć w małej części uznały za nieopłacalny. Rys. 69 Prognozy zatrudnienia a problemty z płynnością (saldo odpowiedzi w klasach) 29

31 Przy formułowaniu prognoz zatrudnienia znaczenie ma również ocena płynności. Te przedsiębiorstwa, które odczuwają częste problemy z płynnością pogorszyły swoje prognozy zatrudnienia. Te natomiast firmy, których płynność nie jest zagrożona (stanowią blisko 2/3 próby) posiadają najlepsze prognozy zatrudnienia. Co ciekawe, sporadyczne problemy z płynnością nie zniechęcają do zwiększania zatrudnienia. Przedsiębiorstwa zamierzające zwiększać zatrudnienie częściej niż pozostałe firmy deklarują brak barier rozwoju. Rzadziej niż pozostałe podmioty skarżą się na niedostateczny popyt, wysokie ceny, konkurencję, zatory płatnicze, kłopoty z utrzymaniem płynności czy też szara strefę. Nieco jednak częściej niż inni (choć są to i tak nieliczne odpowiedzi) wśród barier wymieniają trudności z dostępem do kredytu, niepewność co do sytuacji gospodarczo politycznej, wysokość stóp procentowych, a w podobnym stopniu co pozostali respondenci w próbie wysokość kursów walutowych, problemy zmienności przepisów i wysokie podatki. Przedsiębiorstwa zamierzające dokonać redukcji zatrudnienia wyraźnie częściej niż inne podnoszą problemy konkurencji, taniego importu oraz wysokości podatków. I..44. Wyynnaaggrrooddzzeenni iiaa PROGNOZY WZROSTU PŁAC Podwyżki płac w IV kw. planuje 9% firm, mniej niż w III kw. br. i w IV kw. ub.r. Odsetek firm planujących zwiększyć płace spadł od poprzedniego kwartału w prawie wszystkich klasach przedsiębiorstw. Najwięcej planów wzrostu wynagrodzeń zgłaszają przede wszystkim firmy z przewagą kapitału zagranicznego. Plany regulacji płac są częstsze w przedsiębiorstwach, w których sytuacja jest lepsza, które przewidują wzrost produkcji, popytu, zamówień, także eksportowych, wzrost inwestycji Wysokość planowanych podwyżek płac nie jest duża średnia podwyżka wyniesie ok. 5,7%, przy czym w odniesieniu do całej próby jest to jedynie,5%. Tylko 5% firm w próbie zwiększy płace o więcej niż 3%. Średnia podwyżka płac nieznacznie wzrosła od poprzedniego kwartału, spadła jednak mediana. W 25 r. z kwartału na kwartał malał odsetek firm planujących podwyżki płac. W IV kwartale 25 r. tylko 9% firm przewiduje podwyższyć wynagrodzenia (niezdecydowani stanowią bardzo nieliczną grupę), w poprzednich kwartałach 25 r. takich zamierzeń było odpowiednio 28%, 15%, 11% w okresie od I do III kw. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, należy stwierdzić, że podwyżki wynagrodzeń mogą objąć ok. 6% pracowników 1. 25kw4 25kw3 25kw2 25kw1 24kw4 6,6 81,4 93,9 91,6 87,8 39,4 18,6 6,1 8,4 12,2 % 2% 4% 6% 8% 1% nie planowane planowane podwyżki płac Rys. 7 Planowane podwyżki wynagrodzeń (odsetek odpowiedzi ważony zatrudnieniem) Co trzecie przedsiębiorstwo, które zamierza podnieść wynagrodzenia w IV kw. 25 r. miało podobne plany w poprzednim kwartale. To pozwala sądzić, że część tych planów stanowią niezrealizowane dotąd przynajmniej w całości wcześniejsze zamierzenia. 1 Zmienność próby miała pewien wpływ na wyniki. Nowi respondenci 2-krotnie częściej niż pozostali mają zamiar dokonać podwyżki wynagrodzeń (ma nią być objęte 12% pracowników), podczas gdy firmy, które nie brały udziału w ostatniej edycji badania rzadziej poprzednio przewidywały wzrost płac (tyko 5% po uwzględnieniu poziomu zatrudnienia). 3

32 bardzo dobra dosyć dobra słaba zła, ew. poprawa ogółem spadek bez zmian wzrost zatrudnienia IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 1 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV Rys. 71 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) bez zmian spadek wzrost produkcji 24 kw4 25 kw1 25 kw4 25 kw3 25 kw4 Rys. 72 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy produkcji (odsetek odpowiedzi w klasie) Plany regulacji płac są związane z sytuacją firmy i jej prognozami. Te przedsiębiorstwa, które przewidują wzrost produkcji, popytu, zamówień, także eksportowych, wzrost inwestycji (już rozpoczętych, jak i nowych), które nie mają problemów z obsługą zadłużenia, nie są kredytobiorcami, ale także te, które planują wzrost zadłużenia kredytowego częściej są skłonne podnosić pracownikom pensje niż pozostałe firmy. Najbardziej widoczna różnica pomiędzy prognozami płac przedsiębiorstw w złej sytuacji i tych w dobrej widoczna była jednak w I kwartale, w którym dokonywane są zazwyczaj podwyżki wynagrodzeń. Z analizy Rys. 71 wynika, że przedsiębiorstwa będące w najlepszej kondycji częściej niż pozostałe planują zwiększenie wynagrodzeń. Dwukrotnie wzrosła w ostatnim kwartale częstotliwość projektowanych podwyżek płac w tej klasie, podczas gdy w pozostałych spadła. Rys. 73 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy zatrudnienia (odsetek odpowiedzi klasach zatrudnienia) Tab. 5 Planowane podwyżki płac (odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać podwyżek wynagrodzeń w klasach) klasy przedsiębiorstw 25 kw1 25 kw2 25 kw3 25 kw4 zmiana kwartał ogółem 28,1 15,1 11,1 8,9-2,2 niepubliczne 27,9 13,9 11, 7,2-3,9 publiczne 27,9 21,6 11,6 4, -7,6 kredytobiorcy 26,9 13,9 12, 5,4-6,6 bez kredytu 32,2 18,8 6,6 9,1 2,5 inwestorzy 31,1 16,2 12,3 6,3-6, nieinwestorzy 2,7 11,2 7,6 4,4-3,2 eksporterzy 29,6 15,1 11,8 7,8-4, nieeksporterzy 25,7 15,4 1, 2,3-7,7 eksport-do 5% 3, 15,4 13,3 8,3-5, eksport- 5% i więcej 32,1 15,3 9,6 7,4-2,3 importerzy 31,1 16,4 11,9 9,7-2,3 nieimporterzy 21,9 13, 8,6 2,1-6,5-49 osób 27,1 18,5 14,1 7,8-6, ,4 11,2 9,4 9,2 -, ,3 14,7 13, 9,7-3, , 18,3 1,5 7, -3,6 2 i więcej 44,1 21,6 11,1 3,6-7,5 Skarbu Państwa 32, 23,4 13,8 3,6-1,2 państw. osób pr. 21,4 13,3 4,5 8,7 4,2 samorządowa 21,1 29,4 1,5, -1,5 prywatna krajowa 21,9 9,4 1,3 3, -7,3 prywatna zagraniczna 4,1 22,8 12,4 12,4, Górnictwo i kopaln. 4, 9,1 8,3, -8,3 Przetwórstwo przem. 28,4 13,6 12,2 9,2-3, Produkcja i zaop. w energię, gaz, wodę 29,4 28,6 5,1 1,4-3,7 Budownictwo 2, 15, 1,7 2,3-8,4 Handel i naprawy 22,7 15,2 11,7 3,1-8,6 Transport 35,5 2, 13,9 11,9-1,9 Pozostałe 32,3 1,8 5,4 1,6 5,2 Inwestycyjne 29,6 15,7 8, 3,4-4,6 Nieinwestycyjne 27,8 15, 11,8 6,7-5,1 Nadal więc decyzje przedsiębiorstw dotyczące podwyżek płac są przede wszystkim pochodną posiadanych przez przedsiębiorstwo możliwości sfinansowania tej decyzji. Świadczy też o tym fakt, że wzrost wynagrodzeń idzie w parze z planami wzrostu zatrudnienia (p. Rys. 73). We wszystkich rozpatrywanych klasach przedsiębiorstw, poza podmiotami państwowych osób prawnych, sekcją Pozostałe oraz grupą przedsiębiorstw nie posiłkujących się kredytem, 31

33 spadł odsetek firm planujących podnieść wynagrodzenia. brak podwyżek wzrost do 5% 4,4 93,6 WYSOKOŚĆ PODWYŻEK WYNAGRODZEŃ Wysokość planowanych podwyżek płac nadal nie jest duża 11. Średni wzrost wynagrodzeń wśród przedsiębiorstw, które mają zamiar takiej podwyżki dokonać wynosi 5,7%, mediana - 4,% (ważone zatrudnieniem odpowiednio 5,1% i 3,%). W odniesieniu do całej próby średnia podwyżka wyniesie,5% jej wysokość spadła od poprzedniego kwartału. 6, 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, średnia mediana średnia-ważona mediana-ważona 24kw4 25kw1 25kw2 25kw3 25kw4 Rys. 74 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (dla tych przedsiębiorstw, które posiadają tego typu plany; dane za 4 kw. 24 r. dotyczą podwyżek przeprowadzonych, a nie planowanych) Wprawdzie średnia planowana podwyżka płac rośnie od dwóch kwartałów (zarówno ważona zatrudnieniem, jak i nie), to jej mediana spadła. Na taką sytuację wpływ miała niewielka, ale liczniejsza niż poprzednio grupa przedsiębiorstw, w których prognozowane podwyżki są stosunkowo wysokie powyżej 1%. Porównanie z danymi ważonymi zatrudnieniem pokazuje, że większe podwyżki wynagrodzeń częstsze są w podmiotach mniejszych. 11 Tu na wyniki zmienność próby miała pewien wpływ. Średnia podwyżka ważona zatrudnienie będzie niższa dla nowych respondentów niż dla pozostałych (3,8%), za to była wyższa w poprzednim badaniu dla tych, którzy nie wzięli udziału w ostatniej edycji badania. 32 <5-1%) 1% i więcej 1,2, Rys. 75 Rozkład planowanych podwyżek wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem) Tab. 6 Wysokość planowanych podwyżek płac (średnia w klasie, dla tych przedsiębiorstw, które zamierzają podnosić wynagrodzenia; ostatnia kolumna średnia dla ostatniej prognozy w relacji do całej próby ) kw4 klasy przedsiębiorstw kw2 kw3 dla wsz ogółem 4,8 5,1 5,7,5 niepubliczne 5,1 5,5 6,3,5 publiczne 3,8 3,5 3,8,5 kredytobiorcy 4,5 4,7 5,8,5 bez kredytu 5,4 6,5 5,4,6 inwestorzy 4,4 4,7 5,5,6 nieinwestorzy 6,5 6,2 6,4,5 eksporterzy 4,3 4,6 5,7,5 nieeksporterzy 5,5 6, 6,4,5 eksport-do 5% 4,3 4,4 6,4,7 eksport- 5% i więcej 4,2 4,8 4,2,3 importerzy 4,3 4,5 6,3,6 nieimporterzy 5,7 5,8 5,,4-49 osób 8,6 8,4 6,7, , 5,1 6,1, , 3,6 5,1, ,4 4,1 5,2,3 2 i więcej 4,3 4,7 3,,1 Skarbu Państwa 4,1 3,9 4,6,6 państw. osób pr. 3,6 4,5 3,,5 samorządowa 3,4,8 2,,1 prywatna krajowa 5,6 6,5 7,,4 prywatna zagraniczna 4,6 3,9 5,6,8 Górnictwo i kopaln. 4,5 4,5,, Przetwórstwo przem. 4,4 4,9 5,5,6 Produkcja i zaop. w energię, gaz, wodę 3,8 1,9 2,,1 Budownictwo 6,3 5,4 5,,3 Handel i naprawy 5,9 6,1 6,4,4 Transport 5, 6,7 6,,5 Pozostałe 6,4 3,3 8, 1, Inwestycyjne 4,8 4,7 5,3,4 Nieinwestycyjne 4,8 5,2 5,8,6 Blisko 5% przedsiębiorstw podało, że wzrost wynagrodzeń przekroczy 3%, a mniej niż 1% - że będzie wyższy niż 1%. Stosunkowo większe podwyżki wynagrodzeń planowane są w przedsiębiorstwach niepublicznych, zwłaszcza prywatnych krajowych, a także w sekcji Pozostałe (gdzie jednak poprzednio były najniższe) oraz w jednostkach najmniejszych. Najniższe zaś obejmą górnictwo, energetykę, przedsiębiorstwa samorządowe,

34 firmy państwowych osób prawnych oraz podmioty największe. Rys. 76 pokazuje udział części ruchomej wynagrodzeń. 9% przedsiębiorstw (co dotyczy 4% ogółu pracujących) nie stosuje w ogóle takiej formy wynagradzania, zaś w ¾ z nich ten udział nie przekracza 25%. Co trzecia osoba zatrudniona w badanych przedsiębiorstwach otrzymuje 1 2% swoich poborów poza stałą pensją. Średni udział ruchomych części wynagrodzeń wyniósł 2% (ważony zatrudnieniem 22%), mediana zaś 15%. W polityce płac takie narzędzie stosują w podobnym stopniu zarówno przedsiębiorstwa publiczne, jak i prywatne. W podstawowych klasyfikacjach średnie te są zbliżone do siebie. Stosunkowo najwyższą średnią osiągnęły przedsiębiorstwa największe (powyżej 2 osób) oraz energetyczne i górnicze, najniższą zaś firmy o przewadze kapitału zagranicznego oraz firmy państwowych osób prawnych. Pogorszenie sytuacji ekonomicznej, spadek popytu, problemy z płynnością, z obsługą zadłużenia kredytowego, brak zdolności kredytowej pozwalają wprawdzie na stosowanie ruchomych składników wynagrodzeń, ale w mniejszym stopniu % (,1%> (1,2%> (2,3%> (3,5%> powyżej 5% Rys. 76 Rozkład udziału części ruchomej w wynagrodzeniach (dane ważone zatrudnieniem) 33

35 I..55. Innwwees I st ttyyccj jjee prognozy inwestycji zmiany w długim okresie bariery inwestycyjne źródła finansowania nowych inwestycji kontynuacja inwestycji Respondenci przewidują spadek (również o komponencie sezonowym) aktywności inwestycyjnej w IV kw. b.r. Odsetek inwestorów w ostatnim kw. roku od trzech lat kształtuje się jednak na dość zbliżonym poziomie. Oceny respondentów wskazują, że spadek aktywności objął niemal wszystkie podstawowe przekroje. W IV kw. b.r. relatywnie szybciej będzie się rozwijał sektor przedsiębiorstw największych i publicznych, a w podziale branżowym energetyka i transport. Od połowy b.r. trend wskaźnika nowych inwestycji maleje. Przedsiębiorstwa poinformowały o barierach odraczających rozpoczęcie planowanych na 25 r. inwestycji. Sytuacja taka nastąpiła w b.r. w przypadku prawie co drugiego inwestora. Najistotniejszą przyczyną opóźniającą inwestycje zaplanowane w b.r. były problemy związane z uzyskaniem finansowania z funduszy unijnych, a w dalszej kolejności pogorszenie sytuacji finansowej, problemy natury formalno-prawnej oraz komplikacje związane z pozyskaniem finansowania ze źródeł poza unijnych. Mniejszym problemem jest dla inwestorów niepewność polityczna i gospodarcza. Zasadniczym źródłem finansowania nowych inwestycji nadal są środki własne. Znaczenie tego źródła stopniowo jednak maleje. Od III kw. 23 r. rośnie zaś rola kredytów bankowych. Po kredyty bankowe dla sfinansowania nowych inwestycji sięgną przedsiębiorstwa, które już mają relatywnie większy udział kredytów wśród źródeł finansowania dotychczasowej działalności rozwojowej. Nie ma sygnałów o przeszkodach dla kontynuowania już rozpoczętych inwestycji. Wskaźnik kontynuacji od czterech kwartałów utrzymuje się na relatywnie stabilnym i wysokim poziomie. Po raz pierwszy w historii badań żaden z respondentów nie widział konieczności całkowitej rezygnacji z prowadzonych inwestycji. Niepokoi jednak malejący od połowy ub. r. udział inwestorów zwiększających nakłady na inwestycje. Większe trudności z planowym dokończeniem inwestycji ujawniły się w działających na rynkach międzynarodowych, niż wśród przedsiębiorstw działających tylko na rynku krajowym PLANY ROZPOCZĘCIA NOWYCH INWESTYCJI Zgodnie z prognozami respondentów w IV kw. b.r. spodziewane jest obniżenie (również sezonowe) aktywności inwestycyjnej (kw/kw). Za spadek ten w dużym stopniu odpowiedzialne są czynniki sezonowe (z badań wynika, że w IV kw. rozpoczyna się zwykle mniej nowych inwestycji niż w II i III kw.). Zaobserwowano ponadto, że od trzech lat udział nowych inwestorów w IV kw. kształtuje się na podobnym poziomie ok. 25%. Trzeba jednak również zauważyć, że od dwóch kwartałów trend wskaźnika nowych inwestycji wykazuje tendencję spadkową (Rys. 77) :2 2:2 21:2 22:2 23:2 24:2 25:2 udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje trend x11 SA Rys. 77 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału. 34

36 45, OBSZARY ZMIAN AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ 4, 35, 3, 25, 2, udział nowych inwestorów ważony udział nowych inwestorów nieważony Rys. 78 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału. Obrazu aktywności inwestycyjnej nie zmienia zasadniczo procedura przeważenia wskaźnika wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Przebieg wskaźnika po przeważeniu jest zbliżony do przebiegu wskaźnika wyjściowego, choć ze względu na wyższą aktywność inwestycyjną dużych przedsiębiorstw wskaźnik ważony kształtuje się na wyższym poziomie. Wyniki badania koniunktury NBP sugerują bardziej optymistyczny obraz aktywności inwestycyjnej w pierwszej połowie b.r. niż wynika to z tzw. twardych danych (F1 GUS). Ocena aktywności inwestycyjnej NBP bardziej spójna jest natomiast z innymi wynikami badań GUS dotyczącymi nowych zadań inwestycyjnych. Rezultaty tych badań tłumaczyć mogą przyczynę większego optymizmu wyników NBP. Z badań tych wynika mianowicie, że w pierwszej połowie b.r. szybko rosła liczba nowych zadań (o 24% r/r), przy jednak słabym wzroście wartości kosztorysowej nowych inwestycji (5% r/r nominalnie w cenach bieżących). Szybszy wzrost liczby zadań niż ich wartości może skłaniać do wniosku, że realizowane są coraz drobniejsze nowe zadania. Fakt ten może w pewnym stopniu tłumaczyć, dlaczego wysoki poziom optymizmu w badaniu NBP nie przekłada się na wymierny efekt na twardych danych. forma PKD zatrud. kredyt inwest. eksp. import niepubliczne publiczne Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport -3, Pozostałe -31,2 ponad poniżej 5 pracow. kredytobiorcy nie ma kredytów inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM -9,2-8,5-7,4-12,8-8,9-11,1-2,5-13,4-1,2-9,7-1, -1,4-3,6-12,6-7,4-12,4-8,2-8,1-9,2 23,7 32,5 2, 27,1 33,3 19,7 16, 32,4 8, 22,6 36,4 31, 25,8 22,5 19,6 26,1 22,7 29,6 13,3 1,5 26,2 23,1 24,6 26,1 25, udział firm planujących nowe inwest. przyrost udziału Rys. 79 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału w podstawowych przekrojach (niebieskie słupki) i przyrost tego udziału w por. do pop. kw. (słupki różowe). 25q4. Słupki kreskowane - grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. Zapowiadane obniżenie aktywności inwestycyjnej objęło niemal wszystkie analizowane podstawowe przekroje (Rys. 79). Wyjątek stanowiła sekcja Transport, gdzie udział nowych inwestorów zwiększył się. Ponadto w przedsiębiorstwach najmniejszych (poniżej 5 zatrudnionych) i największych (ponad 2 pracowników) oraz w firmach nie korzystających z kredytów zainteresowanie inwestycjami spadło tylko nieznacznie. W IV kw. b.r. najwyższej aktywności inwestycyjnej w próbie możemy oczekiwać w grupie przedsiębiorstw największych i publicznych 12, a w podziale branżowym w energetyce i transporcie. 12 Prawidłowość tą potwierdzają dane F1 GUS. W pierwszym półroczu b.r. nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw rosły dzięki sektorowi dużych i publicznych przedsiębiorstw. 35

37 6, 5, 4, 3, 2, 1,, ponad poniżej 5 pracow. Rys. 8 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału w klasach wielkość zatrudnienia. Najgłębsze obniżenie aktywności inwestycyjnej zapowiadają przedsiębiorstwa będące w słabej kondycji ekonomicznej (Rys. 81). Badanie pokazało ponadto, że pogarszająca się kondycja przedsiębiorstw była jedną z głównych przyczyn przesuwania terminów zaplanowanych inwestycji w b.r. Najwyższą aktywność inwestycyjną utrzymują przedsiębiorstwa najlepiej oceniające swoją sytuacje ekonomiczną. Od początku badania to one informowały najczęściej o planach rozpoczęcia nowych inwestycji. 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, b. dobra lub dobra słaba zła b. zła Rys. 81 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału w klasach oceny sytuacji ekonomicznej. Czynnikiem ograniczającym możliwości inwestowania w grupie nieinwestorów może być m.in. ich relatywnie słabsza płynność finansowa. Wyniki potwierdzają, że przedsiębiorstwa nie planujące nowych inwestycji charakteryzują się niższą płynnością niż inwestorzy rozpoczynający nowe projekty (Rys. 82). 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, przedsiębiorstwa planujące nowe inwestycje brak nowych inwestycji Rys. 82 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów z płynnością w grupie podmiotów planujących realizacje nowych inwestycji w perspektywie kwartału oraz w grupie firm nie przewidujących realizacji nowych inwestycji. W obu tych grupach równolegle następuje jednak widoczna poprawa płynności. Przedsiębiorstwa nieinwestujące, mimo częstszych niż wśród inwestorów problemów z płynnością, coraz sprawniej obsługują m.in. swoje zobowiązania kredytowe (Rys. 83). Dzięki dynamicznej poprawie obsługi kredytów w tej grupie podmiotów nie ma obecnie już tak wyraźnej jak dotychczas różnicy w ocenie zdolności do spłaty kredytów pomiędzy przedsiębiorstwami rozpoczynającymi nowe inwestycje a podmiotami nie zamierzającymi inwestować przedsiębiorstwa planujące nowe inwest ycje brak nowych inwest ycji Rys. 83 Udział przedsiębiorstw sprawnie obsługujących kredyty w grupie podmiotów planujących realizacje nowych inwestycji w perspektywie kwartału oraz w grupie firm nie przewidujących realizacji nowych inwestycji. 36

38 Barierą inwestowania nie wydaje się być obecnie popyt. Od dwóch kwartałów udział przedsiębiorstw zgłaszających zamiar rozpoczęcia nowych inwestycji jest bowiem zbliżony w grupie przedsiębiorstw oceniających popyt jako zbyt niski i wśród podmiotów nie dostrzegających bariery popytowej. Co więcej, w obu tych grupach spadek aktywności inwestycyjnej w IV. kw. b. r. nastąpi podobnej skali (Rys. 84) :2 2:2 21:2 22:2 23:2 24:2 25:2 przedsiębiorstwa, deklarujące istnienie bariery popytowej trend x11 pozostałe przedsiębiorstwa trend x11 przedsiębiorstwa, deklarujące istnienie bariery popytowej sa pozostałe przedsiębiorstwa sa Rys. 84 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału wśród przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych (trend i szereg odsezonowany). Identyfikacja bariery popytowej na podstawie wyników pytania otwartego. Prognozy badanych przedsiębiorstw sugerują, że nie zwiększą one intensywności działań inwestycyjnych, mimo wysokiego i rosnącego w próbie w ostatnim kwartale stopnia wykorzystania mocy przetwórczych. Co ciekawe, wzrost aktywności inwestycyjnej w IV kw. zgłaszają przedsiębiorstwa posiadające wysokie rezerwy wolnych mocy (patrz Rys. 85) :4 2:3 21:2 22:1 22:4 23:3 24:2 25:1 25:4 <,3) <3,6) <6,8) <8,1) <1> Rys. 85 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału w klasach wykorzystania mocy produkcyjnych (trend x11). BARIERY TERMINOWEJ REALIZACJI INWESTYCJI PLANOWANYCH W B.R. Przedsiębiorstwa poinformowały o występowaniu pewnych barier utrudniających realizację inwestycji. Ponad 47% respondentów, którzy planowali w 25 r. nowe inwestycje (a 38% pełnej próby) boryka się z przeszkodami przyczyniającymi się do przesunięcia terminów planowanych projektów (Rys. 86). Najistotniejszą przyczyną opóźniającą realizację inwestycji były problemy związane z uzyskaniem finansowania z funduszy unijnych (35% inwestorów). Wśród pozostałych barier przedsiębiorstwa wymieniały pogorszenie sytuacji finansowej, problemy natury formalnoprawnej oraz komplikacje związane z pozyskaniem finansowania ze źródeł poza-unijnych (po ok. 3% inwestorów). Mniejszym problemem jest niepewność gospodarcza, chociaż w przypadku prawie 16% respondentów czynnik ten doprowadził do przesunięcia terminu realizacji zaplanowanych inwestycji. przedwyborcza niepewnosc polit 3,1 nieopewnosc gosp probl z uzysk finans probl prawne pogorsz syt fin probl z dofin z UE najważniejszy czynnik inne 6,13,1 11,8 13,7 21,8 23,7 19,8 4,6 13, 7,6 6,9 14, drugi co do istotności czynnik Rys. 86 Przyczyny przesunięcia terminu realizacji inwestycji zaplanowanych na b.r. Udział przedsiębiorstw wymieniających danych czynnik jako jedną z dwóch barier w grupie inwestorów planujących inwestycje w b.r. (przedsiębiorstwo mogło wskazać dwie przyczyny, stąd udziały nie sumują się do 1%) Rozpoczęcie inwestycji zgodnie z wcześniejszymi planami więcej trudności przysparzało mniejszym przedsiębiorstwom one bowiem najczęściej informowały o przesunięciach w terminach realizacji inwestycji w b.r. Opóźnienia zano- 37

39 towało aż 2/3 najmniejszych przedsiębiorstw, a tylko ¼ firm zatrudniających ponad 1999 pracowników (Rys. 88). zatrud. ponad poniżej 5 pracow. 33,3 57, 55,3 5,2 75, Rys. 87 Udział przedsiębiorstw informujących o odroczeniu inwestycji planowanych w b.r. a wielkość zatrudnienia. Analiza przyczyn opóźnień w zależności od wielkości przedsiębiorstwa pokazuje, że duże przedsiębiorstwa najczęściej musiały przesuwać termin realizacji ze względu na problemy natury prawnej, częściej niż podmioty mniejsze miały też kłopoty z finansowaniem, ale nie związanym z dotacjami ze środków unijnych (Rys. 88). Natomiast problemy z dopłatami z Unii wpływały głównie na opóźnienia w przedsiębiorstwach małych (choć nie tych najmniejszych). Najmniejsze podmioty (zatrudniające poniżej 5 pracowników) jako źródło trudności wskazywały zaś głównie na pogorszenie sytuacji finansowej oraz na niepewność gospodarczo-polityczną. ponad powszechne, jednocześnie zaś wskaźnik kontynuacji inwestycji utrzymuje się na wysokich poziomach świadcząc, że przedsiębiorstwa bez większych przeszkód realizują rozpoczęte przedsięwzięcia. Przyczyną tej rozbieżności jest fakt, że te dwie informacje dotyczą nieco innych kategorii, ponadto odnoszą się do innych zakresów czasowych. Wsk. kontynuacji informuje o zdolności do planowego przeprowadzenia w ciągu najbliższego kwartału już rozpoczętych i realizowanych obecnie projektów. Informacja o przyczynach odraczania terminów inwestycji dotyczy zaś inwestycji planowanych, w tym również nierozpoczętych, ponadto obejmuje dłuższy horyzont czasowy - odnosi się do sytuacji w całym bieżącym roku. Z zestawienia odpowiedzi na poziomie jednostkowym wynika, że największe trudności z planowym kontynuowaniem rozpoczętych inwestycji w ost. kw. b.r. będą miały przedsiębiorstwa, w których przesunięcia terminów planowanych w b.r. inwestycji nastąpiły ze względu na pogorszenie sytuacji finansowej (co czwarty inwestor będący w takiej sytuacjo przewiduje konieczność ograniczenia bądź redukcji realizowanych inwestycji, Rys. 89). Problemy z kontynuowaniem inwestycji częściej pojawiać się będą także wśród firm, które decyzje inwestycyjne przełożyły ze względu na niepewność gospodarczą. zatrud poniżej 5 pracow., 2, 4, 6, 8, 1, przedwyborcza niepewnosc polit nieopewnosc gosp pogorsz syt fin probl prawne probl z dofin z UE probl z uzysk finans inne zgodnie z planem inne probl z uzysk finans probl z dofin z UE probl prawne pogorsz syt fin Rys. 88 Przyczyny opóźnień w realizacji inwestycji a wielkość zatrudnienia. Grupa przedsiębiorstw odraczających inwestycje planowane na b.r.. 25q3. Z opinii przedsiębiorstw wynika, że problemy powodujące konieczność przesuwania terminów realizacji zaplanowanych inwestycji są dość nieopewnosc gosp przedwyborcza niepewnosc polit, 5, 1, 15, 2, 25, 3, Rys. 89 Udział inwestorów ograniczających realizowane inwestycje a przyczyny opóźnienia realizacji inwestycji zaplanowanych na b.r. 38

40 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI Planowane na IV kw. nowe inwestycje przedsiębiorstwa sfinansują głównie z własnych środków. Znaczenie środków własnych w finansowaniu nowych inwestycji od III kw. 23 r. stopniowo jednak maleje (Rys. 9). Z kolei większa niż w początku tego okresu jest obecnie rola kredytów bankowych :3 24:1 24:3 25:1 25:3 kredyt bankowy środki własne Rys. 9 Udział inwestorów finansujących rozwój z wybranych źródeł kredyty bankowe, środki własne. Podgrupa inwestorów planujących nowe przedsięwzięcia. Zmiany preferencji źródeł finansowania rozwoju w ostatnim kwartale odbiegają od tendencji obserwowanych w szerszej perspektywie czasowej (w poprzednim kwartale miał bowiem miejsce znaczny wzrost zainteresowania kredytem bankowym i w bieżącym kw. nastąpił spadek z tego wyższego poziomu). Udział inwestorów planujących sfinansowanie nowych inwestycji kredytem w ciągu kwartału spadł o ponad 4 pkt. proc. do poziomu 32% (Rys. 91), był jednak wyższy niż przed rokiem (o 2,4 pkt. proc.). W porównaniu z ub. kw. wzrosło znaczenie środków własnych, które stanowią zasadnicze źródło finansowania nowych inwestycji. Samofinansowanie nowych inwestycji w IV kw. b.r. zapowiedziało 43% inwestorów (o ponad 3 pkt. proc. więcej niż w kw. pop.). źródło finansowania nowych inwestycji kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce -4,3 -,1 2,4 3,4,5,9 17, 31,9 43,4 7,7 inne źródła, -2,7 % firm 25,1 planujących -9,2 nowe inwest. -, :4 przyrost kwartał przyrost rok Rys. 91 Główne źródło finansowania nowo planowanych inwestycji. Udział inwestorów. 25q3. Obszary zmian znaczenia kredytów bankowych i środków własnych w ostatnim kwartale prezentuje (Rys. 92) forma PKD zatrud. niepubliczne publiczne Górnict wo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe ponad poniżej 5 pracow. OGÓŁEM przyrost - kredyt bankowy przyrost - środki własne Rys. 92 Zmiana znaczenia kredytów bankowych i środków własnych w finansowaniu nowo planowanych inwestycji w wybranych przekrojach (zmiana procentowa udziału inwestorów korzystających z wybranego źródła w por. do pop. kw.). Podgrupa przedsiębiorstw planujących realizację nowych inwestycji. 25q4. Środki własne będą głównym źródłem sfinansowania nowo planowanych inwestycji w przedsiębiorstwach najlepszych pod względem ocen kondycji ekonomicznej. Ci inwestorzy są natomiast relatywnie mniej zainteresowani kredytami bankowymi, niż inwestorzy gorzej oceniający swoją sytuację (Rys. 93). Wraz ze słabszą oceną kondycji ekonomicznej większego znaczenia w finansowaniu rozwoju nabierają pozabankowe środki obce. 39

41 syt. ekonom. b dobra dobra słaba 17,9 zła, 2, 37,3 33,3 25, 66,7 6, 38,9 33,3 7,7 16,7 2,, 2, 4, 6, 8, 1, kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Rys. 93 Główne źródło sfinansowania nowo planowanych inwestycji a ocena sytuacji ekonomicznej w 25q3. 7,1 8,3 4% inwestorów. Będą się one wiązały jednak najwyżej z koniecznością cięć realizowanych projektów. Po raz pierwszy w historii badań żaden z respondentów nie widział konieczności całkowitej rezygnacji z prowadzonych inwestycji. Niepokoi jednak malejący od połowy ub. r. udział inwestorów intensyfikujących nakłady na inwestycje. Po kredyty bankowe sięgną przedsiębiorstwa, które już w relatywnie większej skali korzystają z tego źródła w finansowaniu działalności inwestycyjnej. W grupie inwestorów zamierzających sfinansować nowe inwestycje z kredytów udział kredytów w finansowaniu dotychczasowych inwestycji przekroczył 36%, podczas gdy w pozostałych nie był wyższy niż 12% (Tab. 7). Tab. 7 Główne źródło sfinansowania nowo planowanych inwestycji a udział kredytów w finansowaniu działalności inwestycyjnej Źródło finansowania nowych inwestycji Udział kredytów w finansowaniu działalności inwestycyjnej kredyty bankowe 36,3 środki własne 6,9 pozabankowe środki obce 6,4 inne 11,8 PLANY KONTYNUACJI INWESTYCJI ROZPOCZĘTYCH Nie ma sygnałów o przeszkodach dla kontynuowania już rozpoczętych inwestycji - wskaźnik kontynuacji od czterech kwartałów utrzymuje się na relatywnie stabilnym i wysokim poziomie (Rys. 94). Kontynuowanie realizowanych aktualnie inwestycji zapowiedziało blisko 97% badanych inwestorów, a 12% spośród nich przewiduje nawet rozszerzenie skali inwestycji w ciągu kwartału. W grupie 12% przedsiębiorstw projekty inwestycyjne zostaną zgodnie z planem zakończone. Przeszkody uniemożliwiające dokończenie rozpoczętych przedsięwzięć wystąpią jedynie w przypadku niespełna :4 21:3 22:2 23:1 23:4 24:3 25:2 udział inwestorów kontynuujących inwestycje udział - trenx x11 saldo - PRAWA OŚ Rys. 94 Wskaźnik kontynuacji inwestycji udział inwestorów przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem) oraz saldo udziału inwestorów zwiększających i ograniczających inwestycje w perspektywie kwartału. Podgrupa inwestorów. planowana realizacja inwestycji udział inwestorów kontyn. inwestycje zakończenie inwestycji rezygnacja redukcja bez zmian -1,2 wzrost inwestycji -4,1 -,4 12, 4,9, -,4 3,4,8 11,6 73, 96, różnica kwartał 25:4 Rys. 95 Przewidywany przebieg rozpoczętych inwestycji. 25q4. Podgrupa inwestorów. Z opinii badanych wynika, że w ciągu kwartału możliwości kontynuowania inwestycji pogorszyły się przede wszystkim w budownictwie jest to obecnie grupa przedsiębiorstw, w której są największe trudności z planowym przeprowadzeniem inwestycji (Rys. 96). Prawie 8% inwestorów z branży budowlanej przewiduje, że będzie musiało w ciągu kwartału ograniczyć skalę realizowanych

42 inwestycji. Warunki dla inwestowania pogorszyły się także widocznie w ocenie przedsiębiorstw dużych (zatrudniających od 5 do 2 pracowników). Trzeba też zauważyć, że większe trudności z planowym dokończeniem inwestycji ujawniły się w przedsiębiorstwach eksportujących i importujących niż wśród przedsiębiorstw działających tylko na rynku krajowym. Pewną poprawę odnotowano zaś w transporcie. Jedną z przyczyn przerwania procesu inwestycyjnego mogą być trudności płatnicze przedsiębiorstwa. Z badań wynika, że przedsiębiorstwa mające problemy z płynnością finansową, szczególnie związane z obsługą zadłużenia kredytowego, częściej zapowiadały cięcia realizowanych programów inwestycyjnych , -1, -5,, 5, 1, 15, 85 forma PKD niepubliczne publiczne Górnict wo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport 91,2-8,8 96,6-1, 96,7 2, 1,, 95,6 -,4 1,, 98,4, 1, 9, nie ma probl. z obsł. kredytów ma probl. z obsł. kredytów nie korzysta z kredytów zatrud. kredyt inwest. eksp. import Pozostałe ponad ,, 1, 2, ,8-4, , -,2 97,2,8 poniżej 5 pracow. kredytobiorcy 1, 96,4 -,8 2,4 nie ma kredytów inwestorzy 97,3 96,6 -,4 1, nieinwestorzy, eksporterzy 95,5 -,6 nieeksporterzy -,6 98,8 importerzy 95,3-1,2 nieimporterzy OGÓŁEM 98,7 96,6 -,4, udział inwestorów kontunuujących inwestycje przyrost udziału w por. do pop. kw.- GÓRNA OŚ Rys. 96 Wskaźnik kontynuacji inwestycji udział inwestorów przewidujących kontynuowanie rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem) w podstawowych przekrojach. 25q4. Rys. 97 Wskaźnik kontynuacji inwestycji udział inwestorów kontynuujących rozpoczęte inwestycje (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem) a sprawność obsługi zadłużenia kredytowego nie ma problemów z terminowym regulowaniem zobow. pozab sporadyczne częste Rys. 98 Wskaźnik kontynuacji inwestycji udział inwestorów kontynuujących rozpoczęte inwestycje (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem) a sprawność obsługi zadłużenia pozakredytowego. I..66. ZZaappaas syy stan poprawa oceny poziomu zapasów (kw/kw), pogorszenie w relacji (r/r) obszary zmian największa poprawa ocen poziomu zapasów w przedsiębiorstwach największych oraz publicznych, a w podziale branżowym budownictwo, które zaczęło już sygnalizować problem zbyt niskich zapasów. Ostatni kwartał przyniósł poprawę ocen poziomu zapasów w badanych przedsiębiorstwach, przy jednak pewnym pogorszeniu w stosunku do analogicznego okresu ub.r. (Rys. 99). 41

43 2Q4 21:3 22:2 23:1 23:4 24:3 25:2 forma niepubliczne publiczne,7 14, PKD Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport 1,7, 4,3, 1,5 25, SALDO trend (x11) Rys. 99 Saldo ocen poziomu zapasów (różnica odsetka przedsiębiorstw oceniających ten poziom jako zbyt niski i zbyt wysoki). 25, 2, 15, 1, 5,, 22:4 21:4 22:4 23:4 24:4 zbyt duże zbyt małe wystarczające - PRAWA OŚ 81,9 84, 78, 13,1 76, Rys. 1 Ocena poziomu zapasów. 25q3. Odsetek odpowiedzi. W III kw. b.r. większość przedsiębiorstw określiło poziom zapasów produktów gotowych jako odpowiedni (wzrost o 2,5 pkt. proc. kw/kw), 13% jako nadmierny (spadek o2,5 pkt. proc. kw/kw), a tylko 5 % badanych jako niedostateczny. W ciągu kwartału ocena poziomu zapasów poprawiła się najsilniej w przedsiębiorstwach największych oraz publicznych (Rys. 11). Saldo ocen zapasów wzrosło także w budownictwie; przedsiębiorstwa z tej branży zaczęły już sygnalizować problem zbyt niskich zapasów. Posiadanie nadmiernych zapasów częściej deklarowały przedsiębiorstwa eksportujące, niż firmy nie uzyskujące przychodów ze sprzedaży na eksport. 5, 82, 8, 74, 72, 7, 68, 66, zatrud. kredyt inwest. eksp. import Pozostałe -9,7 ponad , , , ,8 poniżej 5 pracow. -4,4 kredytobiorcy, nie ma kredytów 1,9 inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM 1,3 4,1 1,8 5,,5 4,8 2, Rys. 11 Ocena poziomu zapasów saldo (niebieskie słupki) i przyrost salda w por. do pop. kw. (różowe słupki). 25q3 Jeśli chodzi o związek pomiędzy kondycją ekonomiczną a poziomem zapasów, to można zauważyć, że nadmierny poziom zapasów jest problemem głównie słabszych ekonomicznie przedsiębiorstw (Rys. 12). Zbyt wysokie zapasy w III kw. gromadziły się bowiem aż w co czwartym przedsiębiorstwie oceniającym swoją sytuacje jako słabą, a tylko w przypadku niespełna 4% najlepszych firm. syt. ekonom. b dobra dobra słaba zła zła, upadłość -21,1-19,2-13,2 3,8 5,1-7, 1,, 6, 33, saldo (zbyt mały- zbyt duży) przyrost kw. Rys. 12 Saldo ocen poziomu zapasów (niebieskie słupki). i przyrost salda w por. do pop. kw. (różowe słupki) a ocena sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw. 25q3. 42

44 Nieoptymalny poziom zapasów często oznacza problemy z utrzymaniem płynności. Prawie co czwarte przedsiębiorstwo odnotowujące poważne zaburzenia płynności informowało o nadmiernym poziomie zapasów produktów gotowych (Rys. 13). problemy z płynnością częste brak sporadyczne 1,8 24,7 13, zbyt duży wystarczający zbyt mały Rys. 13 Problemy z utrzymaniem płynności finansowej a ocena poziomu zapasów. 25q2. Analiza poziomu zapasów w zależności od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych pokazuje, że przedsiębiorstwa, w których poziom zapasów odchyla się od poziomu optymalnego, zarówno w górę, jak i w dół, działają przy niższym stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego niż podmioty posiadające odpowiednie zasoby zapasów. W próbie uruchomiły się mechanizmy dostosowawcze i w ciągu ostatnich trzech kwartałów przedsiębiorstwa o nadmiernych zapasach obniżyły widocznie stopień wykorzystania mocy produkcyjnych zbyt duży wystarczający zbyt mały Rys. 14 Średni stopień wykorzystania mocy w klasach ocen poziomu zapasów. 43

45 I..77. Wyykkoor rzyys st ttaanni iiee mmooccyy ppr roodduukkccyyj jjnnyycchh sytuacja bieżąca wykorzystania obszary wysokiego (ponad 8%) mocy produkcyjnych obszary spadku w III kw. 81,5 81, 8,5 8, 79,5 79, 78,5 78, 77,5 77, 76,5 76, 75,5 75, 74,5 74, 73,5 73, dość wyraźny, typowy dla tego okresu, wzrost wskaźnika wszystkie sekcje PKD, poza transportem i sekcją wytwarzanie w energię elektryczną, gaz i wodę, przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 5 pracowników, eksporterzy, zwłaszcza wyspecjalizowani, oraz importerzy kredytobiorcy, inwestorzy firmy należące do państwowych osób prawnych, budownictwo i górnictwo, wskaźnik trend IX 1999 XII III 2 VI 2 IX 2 XII III 21 VI 21 IX 21 XII III 22 VI 22 IX 22 XII III 23 VI 23 IX 23 XII III 24 VI 24 IX 24 XII- III 25 VI 25 IX 25 Rys. 15 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) firm z najniższym stopniem wykorzystania majątku wytwórczego. 4, 3, 2, 1,, -1, -2, wzrost spadek saldo VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 Rys. 16 Zmiany stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym (ciemnozielone słupki wzrost w stosunku do poprzedniego kwartału, jasnozielone słupki spadek, różowa linia saldo wzrost minus spadek) Średnia zmiana stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie przedsiębiorstwa była dodatnia i wyniosła 1 punkt proc. Wykorzystanie mocy produkcyjnych wzrosło w grupie liczącej 3% przedsiębiorstw, spadek odczuła co piąta firma. We wrześniu 25 r. średnia rozkładu stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych wzrosła o 1 pp. w stosunku do czerwca osiągając poziom 8,6%. Nieznacznie wzrosła też mediana rozkładu - do 8,3% 13. Rys. 52 przedstawia rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych w próbie. W ciągu ostatnich trzech miesięcy w próbie przybyło przedsiębiorstw z 8% i wyższym poziomem wykorzystania mocy produkcyjnych (odsetek takich jednostek zwiększył się o 1,5 pp. i objął ponad 66% próby) oraz ubyło 13 W całej historii badań mediana tego wskaźnika była bardzo stabilna i kształtowała się na poziomie 8%; do chwili obecnej tylko czterokrotnie odchyliła się od tej wartości. 44 Rys. 17 Rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych w czerwcu 25 r. Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym w szerszym horyzoncie czasowym prezentuje Rys. 53. Trend zmiennej

46 sugeruje odwrócenie tendencji spadkowej obserwowanej do połowy 25 r. 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2,5 moce produkcyjne trend SA XII-1999 III-2 VI-2 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 18 Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym 14 oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) OBSZARY ZMIAN cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 74, 76,9 76,2 77,9 77,5 78,8 78,1 79,1 8,6 8,5 8,5 8,5 8,1 81,3 8,4 8,3 82,1 81,7 82,2 82,4 82, 81,5 84,9 85,5 85,1 87,5 6, 65, 7, 75, 8, 85, 9, 95, Rys. 19 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w podstawowych klasyfikacjach dane za czerwiec 25 r. Wśród ośmiu sekcji PKD pięć odnotowało wzrost wykorzystania majątku wytwórczego, a trzy spadek. Wykorzystanie mocy produkcyjnych spadło w firmach budowlanych, sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz w jednostkach pocztowo- 14 Analizę przeprowadzono na próbie cylindrycznej. Jednostkowe zmiany wyliczono jako różnicę między wykorzystaniem mocy produkcyjnych w dwóch kolejnych kwartałach. telekomunikacyjnych. Najsilniejszy wzrost wykorzystania mocy produkcyjnych nastąpił w sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, zarówno w stosunku do poprzedniego kwartału, jak i analogicznego okresu ub.r. transport handel i naprawy budownictwo wytwarzanie i zaopatrywanie w energię przetwórstwo przemysłowe -6,9 górnictwo i kopalnictwo anal.kw. pop.kw. -1,2-1,4 -,4 -,2 -,4,,5 1,2 1, 1,8 4, Rys. 11 Zmiany poziomu wykorzystania mocy produkcyjnych w stosunku do pop.kw. oraz anal.kw.ub.r. w sekcjach PKD 9, 85, 8, 75, 7, 65, przemysł budownictwo trend-budownictwo VI-2 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 111 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie oraz przemyśle Wykorzystanie majątku przetwórczego wzrosło w równym stopniu w grupie firm prywatnych, jak i w publicznych przedsiębiorstwach. W całym badanym okresie sektor prywatny charakteryzował się pełniejszym wykorzystaniem majątku niż podmioty publiczne. 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, prywatny publiczny VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 112 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorach własności 45

47 We wrześniu br. wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych odczuła zarówno grupa eksporterów, jak i przedsiębiorstwa sprzedające swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, eksporterzy brak eksportu VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 113 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów i nieeksporterów 86, 84, 82, 8, 78, 76, 74, 72, 7, eksport49 eksport5 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 114 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad 5% udziałem eksportu w przychodach eksport5) i niewyspecjalizowanych (z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach) Wzrost wykorzystania mocy produkcyjnych obserwowany był we wszystkich klasach skonstruowanych w oparciu o wielkość zatrudnienia, w tym w największym stopniu wykorzystanie majątku wzrosło w grupie firm największych (ponad 2 pracowników). KRÓTKO- I DŁUGOTERMINOWE SKUTKI ZMIAN WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJNYCH Na rysunkach od Rys. 115 do Rys. 117 zaprezentowano kształtowanie się stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w zależności od ocen stanu zapasów, ocen stanu popytu oraz aktywności inwestycyjnej. Na wszystkich trzech rysunkach zastosowano tą samą skalę na osi, co daje pojęcie o wpływie poszczególnych czynników na poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w przedsiębiorstwie. Zauważono, że: - wzrost wykorzystania majątku wytwórczego odnotowały wszystkie analizowane klasy, - III kw. nie przyniósł zasadniczych zmian, jeśli chodzi o różnice między klasami, jedynie w klasyfikacji wg oceny poziomu zapasów zanotowano pewne korekty, jednak obserwowany od początku badań brak stabilności w tym przekroju uniemożliwia właściwe wnioskowanie. 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, nadmierne właściwe zbyt niskie XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 116 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w klasyfikacji wg oceny stanu zapasów 86, 84, 82, 8, 78, 76, ponad do 5 osób , 72, 7, XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 Rys. 115 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach wielkości przedsiębiorstw (wielkość mierzona liczbą zatrudnionych osób) VI-24 IX 24 XII-24 III-25 VI-25 IX bariera popytowa brak bariery IX 1999 XII III 2 VI 2 IX 2 XII III 21 VI 21 IX 21 XII III 22 VI 22 IX 22 XII III 23 VI 23 IX 23 XII III 24 VI 24 IX 24 XII- III 25 VI 25 IX 25 Rys. 117 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w zależności od ocen stanu popytu (na podstawie pytania otwartego o bariery rozwoju) 46

48 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, brak inwestycji inwestor VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 Rys. 118 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w grupie firm inwestujących (przynajmniej raz w ciągu ostatnich czterech kwartałów) i nieinwestujących 47

49 I..88. KKr reeddyyt tt bbaannkkoowwyy Prognozy zadłużenia kredytowego Wśród przebadanych przedsiębiorstw dominowały plany redukcji zadłużenie kredytowego. W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku zmniejszył się odsetek firm planujących redukcję zadłużenia. Na poziomie całej populacji przeważają prognozy niewielkich zmian. Prognoza zadłużenia ważona zatrudnieniem wskazuje jednak na wzrost zadłużenia w IV kwartale br. Czynniki wpływające Przedsiębiorstwa duże (zatr. powyżej na wiel- 2 osób), przedsiębiorstwa sekcji kość kredytu i Wytwarzanie i zaopatrywanie w zmiany w popycie na kredyt w klasach odpowiedzi. energię, podmioty sektora publicznego planują zwiększać zadłużenie kredytowe Największe redukcje zapowiadają eksporterzy i przedsiębiorstwa zatrudniające W przedsiębiorstwach liczących na spadek oprocentowania przeważają plany zwiększania zadłużenia. Dostępność kredytu W III kw. zmniejszyła się ilość odmów kredytu Więcej problemów z pozyskaniem kredytu w obecnym kwartale (w porównaniu do poprzedniego) miały przedsiębiorstwa z sekcji Transport, Przetwórstwo przemysłowe oraz przedsiębiorstwa zatrudniające między 5 a 2 osób. Ankietowane przedsiębiorstwa planują zmniejszyć zadłużenie w IV kw. Saldo prognoz zadłużenia kredytowego ponownie spadło poniżej zera. W całym okresie badań tylko w II kwartale 25 r. przeważyły plany wzrostu zadłużenia. Trend salda prognoz zadłużenia kredytowego rośnie. Prognoza zadłużenia ważona wielkością zatrudnienia wskazuje, że IV kwartał 25 r. będzie drugim w historii badań, kiedy odsetek przedsiębiorstw planujących zwiększyć zadłużenie jest większy od odsetka przewidującego zmniejszenie zadłużenia kredytowego. Trzeba jednak podkreślić, że udział dużych przedsiębiorstw w próbie jest większy niż w całej populacji II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo odsezonowane saldo prognoz saldo ważone wielkością zatrudnienia trend X11 salda prognoz Rys Saldo prognoz zadłużenia kredytowego (obliczone jako różnica odsetka przedsiębiorstw prognozujących wzrost zadłużenia i zmniejszenie zadłużenia w perspektywie jednego kwartału). (Populacja kredytobiorców = 1). Na koniec III kw. br. udział kredytobiorców w próbie wyniósł 73%, wobec 73,5% w poprzednim kwartale. Spadek odsetka kredytobiorców w próbie obserwowany jest od początku prowadzenia badań I'99 II III IVI' II III IVI'1 II III IV I'2 II III IV I'3 II III IVI'4 II III IV I'5 II III IV udział kredytobiorców w próbie (lew a oś) dynamika kw artalna udziału kredytobiorców w próbie Rys. 12. Udział kredytobiorców w próbie

50 saldo prognoz znaczny wzrost wzrost bez zmian spadek znaczny spadek stan różnica kw \kw -9,2-11,5 różnica r\r stan 1,5 1,9 różnica kw \kw -3, różnica r\r,4 stan 19,8 różnica kw \kw -2,3 różnica r\r 5,1 stan 29,4 różnica kw \kw różnica r\r -1, -,6 stan 3,7 różnica kw \kw 5,6 różnica r\r -,1 stan 9,2 różnica kw \kw,7 różnica r\r -4, Rys Planowane zmiany w obszarze zadłużenia kredytowego. (Populacja kredytobiorców = 1). Prognozy zmian zadłużenia w zależności od spodziewanych zmian oprocentowania kredytów wskazują, że niezależnie od kształtowania się przyszłych stóp procentowych przedsiębiorstwa zamierzają zredukować swoje zadłużenie. W grupie firm, które prognozują wzrost stóp procentowych znalazło się najwięcej w relacji do pozostałych klas przedsiębiorstw, które zamierzają istotnie powiększyć zobowiązania z tytułu kredytów. Takie rozłożenie prognoz sugeruje brak silnego związku między kształtowaniem się stóp procentowych a wielkością zadłużenia. spadek stóp procentowych wzrost bez zmian 11,1 1,2 21,7 16,4 25,1 13, 29,3 28,5 26,1 33,2 27,2 39,1 8,1 1,9 % 2% 4% 6% 8% 1% duży wzrost kredytów bez zmian duży spadek kredytów słaby wzrost kredytów słaby spadek Rys. 122.Planowana zmiana poziomu zadłużenia w świetle oczekiwań zmian stóp procentowych. Prognozy na najbliższy kwartał., zadłużenie kredytowe. Największe redukcje zadłużenia przewidują eksporterzy i przedsiębiorstwa zatrudniające 25-5 osób. sekcja zatrud. sektor inwest. eksp. imp. Budow nictw o Górnictw o i kopalnictw o Handel i napraw y Pozostałe Przetw. przemysłow e Transport Wytw.i zaopatr.w energie poniżej 5 pracow pow yżej 2 pryw atny publiczny inw estor nieinw estor eksporter nieeksporter importer nieimporter -37,5-16,7-14,4 6,9-13,5-18,5-6,5-1,6-9,6-14,3-5, -1,3 3,4 3,4-15,4-28,3-14,9-7, 8,5-9,9-23,3-13, 7,7-11,7-14,7 3,6 2,5-4,4-12,4-27, -12,4-8,8-15,7-11,1-7,2-5,1-9,9-14, -9,7 2, saldo prognoz przyrost salda kw /kw Rys Prognoza zadłużenia kredytowego na IV kw. 25 r. wg. klas. Saldo prognoz jest różnicą między prognozami wzrostu zadłużenia i spadku. Przyrost salda oznacza zmianę salda w poszczególnych klasach w stosunku do ubiegłego kwartału. Kolorem szarym zaznaczono klasy niedoreprezentowane w próbie. ZMIANY ZADŁUŻENIA A SYTUACJA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTW Plany redukcji zadłużenia przeważały w większości z rozpatrywanych klas i przekrojów. Zwiększyć zadłużenie zamierzają w głównej mierze przedsiębiorstwa planujące rozpocząć nowe inwestycje i zwiększyć zatrudnienie. Takie plany mają również przedsiębiorstwa oczekujące pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej. Analiza prognozy zadłużenia w różnych przekrojach sugeruje, że podmioty z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, przedsiębiorstwa duże (zatrudniające powyżej 2 osób) i podmioty sektora publicznego planują zwiększać 49

51 sytuacja ekonom prognoza syt. ekonom. prognoza eksportu prognoza popytu prognoza produkcji prognoza zatrudnienia prognoza inwestycji bardzo dobra dość dobra słaba zła bardzo zła poprawa pogorszenie bez zmian wzrosnie spadnie bez zmian wzrost sezon. wzrost trwały bez zmian spadek sezon. spadek trwały bez zmian spadek wzrost bez zmian spadek wzrost bez zmian nie dotyczy redukcja wzrost zakończenie -42,3-6, -35,3-5, -44, -7,9-5,3-11,1-4,6-11,1-6,3-12,5-7,1-5,1-8,3-6,5-3,6-1,4-2,3-26, -31,3-7,5-6,8 3,4, 4,4 23,9 Trudności z otrzymaniem kredytu wzrosły w przedsiębiorstwach z sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz Transport, a także w grupie podmiotów zatrudniających między 5 a 2 osób. W pozostałych grupach w porównaniu do poprzedniego kwartału przeważały opinie o łatwiejszym dostępie do środków bankowych. W dalszym ciągu utrzymuje się wysoki odsetek przedsiębiorstw nieinwestujących, deklarujących problemy z uzyskaniem kredytu. Z dużymi trudnościami borykają się również przedsiębiorstwa średniej wielkości. Z kolei, wyraźnie poprawił się dostęp do kredytów podmiotów nieimportujących, podobnie jak podmiotów zatrudniających 25-5 osób, oraz przedsiębiorstw z sekcji Pozostałe Rys Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz prognozy a przewidywane zadłużenie kredytowe w IV kw 25 r. Saldo obliczone jako odsetek prognoz wzrostu i spadku w klasach odpowiedzi. DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW. W III kwartale zmniejszyła się ilość odmów przyznania kredytu. Mniejsza ilość odmów przyznania kredytu wynikała z lepszej kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt. Brak zdolności kredytowej, jak i czynniki niezależne od przedsiębiorstwa, w mniejszym stopniu niż w poprzednim kwartale stanowiły przyczynę odmów. Podstawą decyzji o nie przyznaniu kredytu przez instytucje finansowe są problemy z obsługą zobowiązań kredytowych, częste trudności z obsługą zobowiązań pozabankowych, problemy z utrzymywaniem płynności a przede wszystkim trudna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa. W grupie respondentów, którzy zgłosili takie trudności niemal 6% nie uzyskało kredytu ,2 16,6 5,7 2,4 4,8 17, ,4 14,8 12,4 25 kw I 25 kw II 25 kw III odmowa kredytu, brak zdolności kredytowej odmowa kredytu, czynniki niezależne odmowy przyznania kredytu ogółem Rys Odsetek przedsiębiorstw, którym banki odmówiły przyznania kredytu i jego czynniki. 5

52 sekcja zatrudn. sektor inwestor eksp. import Górnictwo i kopalnictwo -33,3, Przetw. przemysłowe 3,5 22,7 Wytw. i zaopatr.w energie,, Budownictwo -15,9 17,4 Handel i naprawy -16,2 8, Transport 1, 16,7 Pozostale , -19,2, 6, ,3 23, ,7 16,9 poniżej 5 prac. powyżej 2 prac. prywatny -7,3-4,5-2,6 15,4 14,3 14,8 publiczny -4,6 31,3 inwestor -3,7 11,8 nieinwestor -1,6 28,6 eksporter 1,5 2, nieeksporter importer nieimporter -11,6 -,6-1,7 13, 16,5 17, udział podmiotów w próbie, którym nie przyznano kredytu przyrost udziału kw/kw Rys Udział przedsiębiorstw w próbie, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w III kw. 25 r. oraz zmiana tej wielkości w stosunku do poprzedniego kwartału. Problemy z uzyskaniem kredytu przy braku trudności z płynnością finansową najczęściej miały przedsiębiorstwa z sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz przedsiębiorstwa małe i średnie (zatrudniające do 25 osób). sytuacja ekonom. prognoza syt. ekonom. problemy z płynnością problemy z obsługą zob. kredyt. problemy z obsługą zob. pozabank. b. dobra dobra słaba zła poprawa pogorszenie bez zmian często nie sporadycznie brak brak ale będą są ale zmniejszą się są i będą nie, nigdy tak, sporadycznie tak, często, 9,5 46,7 56,3 25, 18,8 15,1 59, 3,4 16, 6,7, 57,1 7, 2,9 17,1 56, Rys Udział przedsiębiorstw w próbie, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w III kw. 25 r. w świetle wybranych elementów oceny sytuacji ekonomicznej. Populacja kredytobiorców. 51

53 I..99. OOppr roocceennt ttoo wwaanni iiee kkr reeddyyt ttóóww Stan Spada oprocentowanie kredytów złotowych i dewizowych, w tym najszybciej oprocentowanie kredytów złotowych długoterminowych. Zmiany w oprocentowaniu kredytów Przedsiębiorstwa poinformowały, że rośnie oprocentowanie kredytów długoterminowych dla podmiotów zatrudniających do 5 osób oraz dla Budownictwa Najtaniej kredyt krótkoterminowy pozyskują podmioty sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie oraz przedsiębiorstwa duże (zatr. 5-2). Taniej kredyty (zarówno długo- jak i krótkoterminowe) pozyskują eksporterzy i importerzy. Im lepsza sytuacja ekonomiczna tym kredyt jest tańszy. Wraz z obniżkami podstawowej stopy procentowej banku centralnego rośnie spread między tą stopą a oprocentowaniem komercyjnym kredytów. Prognozy stóp Utrzymuje się wysoki odsetek prognoz procentowych dalszego spadku oprocentowania kredytów Zgodnie z oczekiwaniami przedsiębiorstw, oprocentowanie kredytów w III kw. zmniejszyło się, w tym najbardziej spadło oprocentowanie kredytu długoterminowego. W ostatnim kwartale przedsiębiorstwa pozyskiwały pieniądz bankowy na krótki okres średnio za 6,9% (6,5% mediana, w poprzednim kwartale 7,2%.), natomiast kredyt długoterminowy średnio za 6,8% (6,4% mediana, w poprzednim kwartale było to 7,3%). Prognoza oprocentowania złotowego kredytu długoterminowego różniła się od faktycznych stóp rynkowych zaledwie,2 pkt. proc. Niższą sprawdzalność miały prognozy oprocentowania złotowych kredytów krótkoterminowych; różnica prognozy i rzeczywistych stóp w III kw. wyniosła,9 pkt. proc średnia krótkoterm. stóp procentow ych min. stopa kredytów PLN krótkoterm. max. stopa kredytów PLN krótkoterm. prognoza stóp prognoza+odch. st. prognoza-odch.st Rys Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych, korytarz stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (+/-odch. std.) średnie długoterm. oproc. kredytów PLN min. stopa kredytów PLN długoterm. max. stopa kredytów PLN długoterm. prognoza stóp długoterm. prognoza długoterm. +odch.std. prognoza długoterm. -odch.std. Rys Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych, korytarz stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (+/-odch. std.). 2 5 Q Q Rys. 13. Rozkład średniego oprocentowania kredytów złotowych krótkoterminowych w II kw. i III kw. 25 r. Linie czerwone oznaczają średnią stopę minimalną i maksymalną dla III kwartału W próbie uwzględniono przedsiębiorstwa, których średnia stopa procentowa mieściła się w przedziale od 5 do1%. 52

54 Q Q Rys Rozkład średniego oprocentowania kredytów złotowych długoterminowych w II kw. i III kw. 25 r. Linie czerwone oznaczają przedział między średnim oprocentowaniem minimalnym i maksymalnym w III kwartale IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III średnie min oproc. długoterm. kred. dew iz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dew iz. średnie oproc. długoterm. kred. dew iz. Rys Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych w korytarzu minimalnej i maksymalnej średniej stopy oprocentowania kredytu. Oprocentowania krótkoterminowych kredytów dewizowych od połowy 23 r. utrzymuje się na stabilnym poziomie. Poza jednorazowym wzrostem, zanotowanym w poprzednim kwartale, od końca 24 r. stopa kredytu dewizowego krótkoterminowego nie przewyższa 4 % IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III średnie min oproc. krótkoterm. kred. dew iz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dew iz. średnie oproc. krótkoterm. kred. dew iz. Rys Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych w korytarzu minimalnej i maksymalnej średniej stopy oprocentowania kredytu. Oprocentowania długoterminowych kredytów dewizowych wykazuje tendencję spadkową. W III kw. 25 r. oprocentowanie osiągnęło najniższy poziom w całym badanym okresie, tj. 3,82%. OBSZARY ZMIAN OPROCENTOWANIA KREDYTÓW W III kw. br. najtaniej kredyt długoterminowy pozyskiwały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz największe podmioty (zatrudniające powyżej 2 osób). Najdrożej za kredyt płaciły przedsiębiorstwa małe, dla których koszt tego kapitału wyniósł ponad 1,2%, oraz firmy z sekcji Budownictwo, które płaciły za kredyt średnio 8,5%. W tych dwóch grupach kredyt długoterminowy zdrożał w porównaniu z analogicznym kwartałem ubiegłego roku. Z kolei kredyt krótkoterminowy najtaniej pozyskiwały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz przedsiębiorstwa duże (zatrudniające od 5-2 osób). W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku oprocentowanie kredytu krótkoterminowego najbardziej wzrosło w klasie przedsiębiorstw największych (zatrudnienie powyżej 2) o 13%. Najdrożej kredyt krótkoterminowy pozyskiwały podmioty najmniejsze, płacąc średnio 8,7%, oraz przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo, dla których koszt kredytu osiągnął poziom 8% (należy jednak zaznaczyć, że w obu grupach oprocentowanie kredytów spadło w stosunku do okresu sprzed roku). Tylko w sekcji Górnictwo i kopalnictwo oba rodzaje kredytu zdrożały w porównaniu do III 16 W próbie uwzględniono przedsiębiorstwa, których średnia stopa mieściła się w przedziale 2 do 1%. 53

55 kw. poprzedniego roku, pozostając jednak na wciąż stosunkowo niskim poziomie. Tab. 8 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w III kw. 25 r. Zmiana oprocentowania w stosunku do analogicznego kwartału poprzedniego roku poniżej 5 pracow powyżej 2 prywatny publiczny Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa Pozostał e Przetwórstwo przemysł owe Transport Wytwarz. i zaopatr. w energie importer nieimporter inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter oproc. kredytów dł ugoterm. oproc. kredytów krótkoterm. zmiana oproc. dł ugotermin. kw/ kw zmiana oproc. krótkotermin. kw/ kw średnie 1,26 8,67 17,42 94,3 med.oproc. 9,1 8,94 19,88 12,2 średnie 7,34 7,16 96,98 9,61 med.oproc. 7,14 6,75 92,15 87,72 średnie 6,51 6,46 89,67 89,88 med.oproc. 6,4 6,4 89,44 91,46 średnie 5,85 6,3 86,56 87,74 med.oproc. 5,85 6,1 85,71 87,16 średnie 5,36 7,56 84,33 113,89 med.oproc. 5,5 6,7 83,7 91,41 średnie 7,4 6,98 93,75 91,75 med.oproc. 6,75 6,58 9, 9,63 średnie 6,2 6,75 91,87 88,82 med.oproc. 5,71 6,41 87,5 91,5 średnie 8,45 7,97 1,2 95,78 med.oproc. 8,7 7,44 97,75 91,8 średnie 6,47 7,15 112,71 12,11 med.oproc. 6,5 6,68 95,28 86,69 średnie 8,2 6,89 97,2 87,7 med.oproc. 7,38 6,58 94,62 89,52 średnie 6,99 7,11 87,7 84,3 med.oproc. 6,75 6,62 82,22 82,78 średnie 6,6 6,9 92,69 91,93 med.oproc. 6,4 6,5 88,46 9,91 średnie 6,42 6,69 9,3 95,79 med.oproc. 6,3 6,7 9,6 94,9 średnie 5,16 5,71 86,15 84,35 med.oproc. 5,15 5,33 82,93 8,9 średnie 6,88 6,63 93,55 9,98 med.oproc. 6,38 6,37 88,3 89,97 średnie 6,82 7,55 93,2 93,58 med.oproc. 6,66 7,1 88,89 92,14 średnie 6,52 6,74 92,9 91,72 med.oproc. 6,4 6,43 88,89 9,44 średnie 7,71 7,85 95,76 91,27 med.oproc. 8, 7,5 97,56 9,36 średnie 6,93 6,75 96,49 91,88 med.oproc. 6,5 6,45 9,3 9,85 średnie 6,83 7,45 91,24 92,31 med.oproc. 6,67 6,94 87,7 9,25 Analiza kosztu pieniądza bankowego dla przedsiębiorstw w zależności od poziomu zatrudnienia wskazuje, że najwyższą cenę za kredyt płacą przedsiębiorstwa małe i średnie. Konsekwentnie, najtaniej kredyt pozyskują przedsiębiorstwa największe. W ostatnich kilku latach widoczny był silny związek między kosztem kredytu a wielkością podmiotu (im większa firma, tym tańszy kredyt). Dopiero w ostatnim kwartale, obserwuje się pewną zmianę nastawienia banków. Oprocentowanie kredytu dla największych przedsiębiorstw wzrosło do poziomu sprzed dwóch lat. 7 6 IV I II III IV I II III IV I II III poniżej 5 pracow pow yżej 2 Rys Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość przedsiębiorstwa. OPROCENTOWANIE KREDYTU W ŚWIETLE OCENY KONDYCJI EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTW. Widoczna jest korelacja między poziomem oprocentowania złotowych kredytów krótkoterminowych a oceną sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw. Im przedsiębiorstwo lepiej ocenia swoją kondycję, tym taniej pozyskuje pieniądz. Warto zaznaczyć, że podmioty bardzo źle oceniające swoją sytuację pozyskują kredyt najdrożej, aczkolwiek to właśnie w tej grupie nastąpiła największa redukcja średniego oprocentowania kredytu w ostatnim roku III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III bardzo dobra dobra słaba zła, z prognozą popraw y bardzo zła Rys Ocena kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa, a średni koszt kredytu krótkoterminowego. 54

56 ZMIANY OPROCENTOWANIA KREDYTÓW DLA PRZEDSIĘBIORSTW A STOPA REFERENCYJNA NBP I OPROCENTOWANIE NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM WIBOR 1M. 1,5 1,4 1,3 Relacja średniego oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw w stosunku do średniej 1,2 1,1 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III stopy referencyjnej NBP oraz do stopy WIBOR 1M pokazuje, że oprocentowanie kredytów spada wolniej niż oczekują tego przedsiębiorstwa. Wraz z obniżkami podstawowej stopy procentowej banku centralnego rośnie spread między tą stopą a oprocentowaniem komercyjnym kredytów. W III kw. br. różnica stóp była największa w całym badanym okresie i wyniosła: dla kredytu długoterminowego - 1,44, a dla krótkoterminowego - 1,46. Relacje średniego oprocentowania kredytów długo-, i krótkoterminowych do WIBORU 1M 17, który jest podstawą ustalania oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw, kształtują się nieco powyżej relacji stóp średnich do stopy referencyjnej NBP. W latach różnica między stopą referencyjną a WIBOREM była większa, stąd i większe rozbież relacja średn oprocent kred krótkoterm. do średniej z trzech m-cy stopy referencyjnej NBP relacja średn oprocent kred długoterm. do średniej z trzech m-cy stopy referencyjnej NBP relacja oproc kredyt.długoterm do Wibor 1M relacja oproc kredyt. krótkoterm do Wibor 1M Rys Relacje średniego oprocentowania złotowych kredytów długo- i krótkoterminowych do stopy referencyjnej NBP i Wiboru 1M. PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH W prognozach stóp procentowych na IV kw. 25 r niemal połowa przebadanej populacji przedsiębiorstw oczekuje stabilizacji oprocentowania kredytów. Począwszy od II kw. br. udział firm prognozujących spadek oprocentowania kredytów utrzymuje się na wysokim poziomie - ok. 45% (31 marca br. nastąpiła pierwsza po dziewięciu miesiącach obniżka stóp procentowych banku centralnego). Konsekwentnie zmniejsza się udział prognoz wzrostu oprocentowania w sumie prognoz. ności relacji stóp średnich oprocentowania kredy- 24 kw I 18,6 12,5 68,9 tów do tychże właśnie stóp. 24 kw II 24 kw III 14,8 6,5 13, 49,5 72,2 44, 24 kw IV 3,9 67,8 28,3 25 kw I 13,7 24,1 62,2 25 kw II 42,8 8,5 48,6 25 kw III 44,2 5,1 5,7 25 kw IV 46, 4,6 49,4 % 2% 4% 6% 8% 1% prognoza obniżki stóp proc. prognoza wzrostu stóp proc. brak zmian Rys Oczekiwane zmiany oprocentowania kredytów w perspektywie miesiąca. 17 W bankach komercyjnych podstawą ustalania oprocentowania kredytów długoterminowych (gdzie okres wymagalności jest dłuższy niż 5 lat) jest WIBOR 3M. Z uwagi jednak na brak informacji, jaka cześć kredytu długoterminowego badanych przedsiębiorstw jest kredytem średnioterminowym, a jaka długoterminowym sensu stricte przyjęto takie uproszczenie. 55

57 prog. spadku oproc. kred. srednie oproc. krótkot. kred. PLN prog. w zrostu oproc. kred. saldo prognozy zadłużenia kred. Rys Prognozy zmian oprocentowania kredytów, saldo prognoz zmian, średnie oprocentowanie złotowego kredytu krótkoterminowego. -21 We wszystkich badanych przekrojach dominują przewidywania obniżki stóp procentowych. Najczęściej spodziewają się jej przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz przedsiębiorstwa największe. import eksp. inwest. sektor zatrudn. ekd Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa Leśnictwo i rybołóstwo Pozostale Przetwórstwo przem. Transport Wytw. i zaopatryw. w energie poniżej 5 pracow powyżej 2 prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter saldo prognoz -71,4-62,1-34, -37,5-45,9-83,3-42,4-39,1-35, -36,1-42,4-34,8-46,5-41,4-41, -46,9-28, -39,3-44,4-42,4-4, -3,6-17,5-3,1-33,3-13,3 3,7-19,2-3,8-1,6-12, -,5 5,9-4,8 -,9-1, -4,1,2 3, -1, 1,7-4, zmiana salda kw/kw Rys Saldo prognoz zmian oprocentowania kredytów w podstawowych przekrojach(prognozy wzrostu prognozy spadku stóp procentowych), oraz zmiana salda w stosunku do poprzedniego kwartału. Kolorem szarym znaczono sekcję niedoreprezentowaną w próbie. 56

58 I..11. PPł łłyynnnnooś śćć fif iinnaann soowwaa s ppr rzeedds si iięębbi iioor rst ttww... Płynność finansowa Poprawa płynności finansowej Coraz więcej przedsiębiorstw termi- nowo reguluje swoje zobowiązania kredytowe i pozabankowe Utrzymuje się dodatnia zależność między wielkością przedsiębiorstwa a terminowością regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa im większe tym mniejsze problemy z płynnością Wskaźniki sprawności w Przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz klasach przedsiębiorstwa duże (zatr. powyżej 2 osób) charakteryzowały się najwyższą płynnością finansową. Stosunkowo najwięcej problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych mają nieinwestorzy i nieimporterzy oraz przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo. Zmiany w stosunku Największa poprawa płynności nastąprzedniego do popiła w sekcji Pozostałe i w sektorze kwartału w publicznym. Największa poprawa zdolności do klasach terminowego regulowania zobowiązań kredytowych nastąpiła w sekcji Górnictwo i kopalnictwo i u nieimporterów. Największa poprawa zdolności do terminowego regulowania zobowiązań pozakredytowych nastąpiła w sekcjach Budownictwo i Pozostałe oraz w przedsiębiorstwach największych. Od 23 r. obserwuje się zmniejszenie odsetka przedsiębiorstw posiadających problemy z płynnością. We wrześniu br. ponad 68% podmiotów (najwięcej w całym badanym okresie) deklarowało posiadanie płynności finansowej na zadowalającym poziomie ,4 58,9 61, 62,4 64, 65,7 63,4 65,8 III IV I II III IV I II III ,4 Rys. 14. Udział przedsiębiorstw bez problemów z płynnością finansową. Przedsiębiorstw bez problemów z płynnością przybyło zarówno w porównaniu do poprzedniego kwartału, jaki III kw. 24 r. Znacznie zmniejszyła się ilość przedsiębiorstw zgłaszających częste problemy z płynnością i nieznacznie - ilość przedsiębiorstw ze sporadycznym brakiem płynności. brak problemów sporadyczne problemy z płynnością często 25kw 2 różnica kw \kw różnica r\r 25kw 2 różnica kw \kw różnica r\r 25kw 2 różnica kw \kw różnica r\r -1,5-2,3-3,5 2,6 4,4 1,9 12,9 18,7 68, Rys Występowanie problemów z płynnością w III kw. 25 r. oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz analogicznego kwartału poprzedniego roku. Najmniej problemów z utrzymaniem płynności zgłaszały przedsiębiorstwa największe (zatrudniające powyżej 2 osób) oraz podmioty z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię. Zmniejszenie się problemów z utrzymaniem płynności deklarowała większość badanych grup; poza sekcją Transport, największymi przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami importującymi. 57

59 ekd zatrudn. sektor inwest. eksp. import Budow nictw o 5,8 Górnictw o i kopalnictw o -11,4 Handel hurt. i detal. 4,7 Leśnictw o i rybołóstw o -9,5 Pozostale 1,6 Przetw órstw o przem. 1,6 Transport -5,1 Wytw. i zaopatryw. w energie 8, , , ,1 poniżej 5 pracow 6,4 powyżej 2-3,4 pryw atny,7 publiczny 11,8 inw estor 1,4 nieinw estor 8,1 eksporter,6 nieeksporter 5,1 importer -2,5 nieimporter 8,6 56,7 63,6 69,8 57,1 75,5 66,3 68,6 97,4 71, 64,8 7,5 63,6 91,2 66,1 79,8 74, 53,4 67,2 69,8 68,5 67, udział podmiotów bez problemów z płynnością przyrost udziału podm. bez problemów z płynnością Rys Występowanie problemów z płynnością w przedsiębiorstwach w różnych przekrojach oraz przyrost udziału przedsiębiorstw bez problemów z płynnością w stosunku do poprzedniego kwartału. PŁYNNOŚĆ FINANSOWA A WIELKOŚĆ ZATRUDNIENIA. Utrzymuje się ujemna zależność między występowaniem problemów z płynnością a wielkością przedsiębiorstwa. Im mniejsza firma tym częściej pojawiają się problemy z płynnością. W III kw. 25 r. ponad 35% najmniejszych przedsiębiorstw zmagało się z problemami z płynnością. W klasie przedsiębiorstw największych było to niecałe 9% grupy. powyżej 1999 pracow. poniżej 5 pracow ,6 71,1 64,8 7,4 91,2 2,6 19,7 18,9 19,2 2,9 5,9 15,9 1,1 15,5 1,4 % 2% 4% 6% 8% 1% brak problemów sporadyczne częste problemy Rys Częstotliwość występowania problemów z płynnością a wielkość przedsiębiorstwa. Poprawa płynności obserwowana jest jednak we wszystkich klasach. W latach udział dużych przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 2 osób) deklarujących brak problemów z płynnością wzrósł z ok. 64% do ponad 9%, natomiast w klasie przedsiębiorstw zatrudniających do 5 osób udział ten wzrósł z 35% do 62%. W pozostałych przedsiębiorstwach zmiany były zmniejsze II III IV I II III IV I II III poniżej 5 pracow powyżej 1999 Rys Udział procentowy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością a wielkość zatrudnienia. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO Rośnie odsetek przedsiębiorstw sprawnie regulujących zobowiązania kredytowe. W I półroczu nastąpiło lekkie, chwilowe osłabienie, ale już w kolejnym kwartale widoczna jest kontynuacja wzrostu tej kategorii IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytow ego trend _ARIMA X11 Rys Udział podmiotów prawidłowo regulujących zadłużenie kredytowe. W III kw. 25 r. ponad 86% przedsiębiorstw zadeklarowało brak problemów z regulowaniem zobowiązań kredytowych. Jest to niemal o 2 pkt. proc więcej przedsiębiorstw niż w poprzednim kwartale i aż o 4 pkt. proc więcej niż w III kw. 24 r. Pozytywnym zjawiskiem jest spadek udziału przedsiębiorstw, które mają problemy z regulowaniem swoich zobowiązań i nie przewidują ich zmniejszenia. 58

60 brak probl. z obsługą zobow. kredyt. brak problemów ale będą są problemy ale się zmniejszą są problemy i będą udział zmiana r/r zmiana kw/kw udział zmiana r/r zmiana kw/kw -,4 udział zmiana r/r -2,1 zmiana kw/kw udział zmiana r/r -2,2 zmiana kw/kw -1,2 4, 1,8 4,2,4 5,3 -,3 4,2 86, Rys Stopień terminowości obsługi zadłużenia kredytowego, oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku. Analizując w wybranych przekrojach zdolność przedsiębiorstw do regulowania zobowiązań kredytowych można zauważyć poprawę tej kategorii niemal we wszystkich klasach. Jedynie wśród przedsiębiorstw z sekcji Transport oraz w grupie największych podmiotów zmniejszył się udział firm terminowo regulujących swoje zobowiązania. ekd zatr. sektor inwest. eksp. imp. Budownictwo 3, 84,4 Górnictwo i kopalnictwo Handel hurtowy i detal. 11,1 4,4 88,9 91,8 Leśnictwo i rybołóstwo 33,3 1, Pozostałe,5 83,9 Przetwórstwo przemysł. 91,1,6 Transport 89,5-5, Wytw. i zaopatr. w energie poniżej 5 pracow, 5,5,6 1,8 2,2 1, 93,4 9,6 89,3 87,9 powyżej 2-3,6 96,4 prywatny publiczny 1,3 2,1 9,3 92,8 inwestor 94,3 1,4 nieinwestor 79,2 3,7 eksporter nieeksporter importer nieimporter 1,2 1,9 -,4 6, 9, 91, 92,2 82, udział podmiotów bez problemów z regulowaniem zobowiązań kredytowych przyrost udziału podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytowego Rys Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe w III kw. 25 r. w wybranych klasyfikacjach oraz przyrost udziału w porównaniu z poprzednim kwartałem. Kolorem szarym oznaczono klasy niedoreprezentowane w próbie. Obsługa długu wobec banku w klasach wielkości zatrudnienia wskazuje, że w każdej klasie udział przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania wzrósł. Największy odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania jest wśród podmiotów zatrudniających powyżej 2. Największe problemy z obsługą zadłużenia mają podmioty najmniejsze (zatrudniające do 5 osób). Wzrost udziału przedsiębiorstw małych, terminowo regulujących swoje zobowiązania wobec banku był największy w całym badanym okresie IV I II III IV I II III IV I II III poniżej 5 pracow powyżej 1999 Rys Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe a wielość zatrudnienia. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO. Odnotowano poprawę zdolności do obsługi zobowiązań pozakredytowych. Po trwającej kilka miesięcy stabilizacji tego wskaźnika widać wyraźną poprawę. Wskaźnik zdolności do regulowania zobowiązań wzrósł w III kw. 25 o 8 pkt. proc. (w stos. do poprzedniego kwartału) i osiągnął najwyższy poziom w historii badań 2% I'99 II III IVI' II III IVI'1 II III IVI'2 II III IVI'3 II III IVI'4 II III IVI'5 II III saldo odsetka podmiotów termionowo i nieterminowo regulujących zobow. pozabankowe Trend ARIMA X11 Rys Saldo odsetka przedsiębiorstw terminowo i nieterminowo regulujących swoje zobowiązania. 59

61 W całej próbie ponad 6% podmiotów deklaruje brak problemów z terminowym regulowaniem swoich zobowiązań pozabankowych; jest to wzrost zarówno w stosunku do poprzedniego kwartału, jak i analogicznego kwartału ubiegłego roku. terminowe regulow zobow. pozabank sporadyczne problemy częste problemy udział zmiana r/r zmiana kw/kw udział zmiana r/r -3,7 zmiana kw/kw -2,8 udział zmiana r/r -2, zmiana kw/kw -1,7 5,7 4,4 13,1 26,5 6, Rys. 15. Stopień terminowości obsługi zadłużenia pozakredytowego, zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz do analogicznego kwartału poprzedniego roku. Wszystkie grupy przedsiębiorstw zdecydowanie mniej terminowo regulują zobowiązania pozabankowe niż wobec banków. Należy jednak zaznaczyć, że sytuacja z roku na rok poprawia się. Problemy z regulowaniem zobowiązań pozakredytowych zmniejszyły się we wszystkich badanych przekrojach. Największy spadek odsetka przedsiębiorstw deklarujących takie problemy zanotowano w sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz Pozostałe. Terminowość regulowania zobowiązań poprawiły również przedsiębiorstwa nieinwestujące i nieimportujące (o ponad 9%). ekd zatr. sektor inwest. eksp. imp. Budownictwo -7,3 57,6 Górnictwo i kopalnictwo -22, 36,4 Handel hurtowy i detal. -3,2 36,4 Leśnictwo i rybołóstwo 23,8 57,1 Pozostałe -12,6 3,6 Przetwórstwo przemysł. -2,7 43, Transport -6,7 25,7 Wytw. i zaopatr. w energie -1,7 5, ,4 35, ,5 45, ,1 34,8 poniżej 5 pracow 1,3 46,2 powyżej 2-14,8 17,6 prywatny -3, 41,4 publiczny inwestor -11,4-4,6 3,3 34,5 nieinwestor -9,3 51,3 eksporter nieeksporter importer nieimporter -3, -4,7-1,7-9, 4,3 39,9 38,8 4, udział podmiotów posiadających problemy z regulowaniem zobow. pozakred. przyrost udziału podmiotów posiadajacych problemy z obsługą zobow. pozakred. Rys Udział podmiotów posiadających problemy z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w III kw. 25 r. oraz zmiana tej kategorii w stosunku do poprzedniego kwartału. Kolorem szarym oznaczono sekcję niedoreprezentowaną w próbie. Obsługa zobowiązań pozabankowych w klasach wielkości zatrudnienia wskazuje, że zdecydowanie mniej problemów mają przedsiębiorstwa największe, a wyraźnie więcej sektor MSP. W III kw. 25 r. udział dużych przedsiębiorstw prawidłowo regulujących swoje zobowiązania przekroczył 8%. W pozostałych klasach udział przedsiębiorstw terminowo wywiązujących się z zobowiązań handlowych oscylował wokół 65% IV'2 I'3 II III IV I'4 II III IV I'5 II III poniżej 5 pracow pow yżej 1999 Rys Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasach wielkości zatrudnienia. 6

62 I CCeennyy,,, kkoos szt ttyy rocznym (powyżej 3,5%) i zwiększył procent tych, którzy spodziewają się wzrostu niewiększego niż 2,5% w skali roku. Spadek oczekiwań w okresie najbliższych 12 miesięcy potwierdza Rys Średnia oraz mediana ocen, choć nieznacznie, ale spadły w porównaniu z zeszłym kwartałem i wynoszą odpowiednio 2,8% i 2,5%. Niewielki wzrost oczekiwań inflacyjnych CPI oraz PPI Niewielka rozbieżność w prognozach dynamiki podwyżek cen wyrobów i usług oraz cen wykorzystywanych materiałów i surowców przedsiębiorstwa, mimo oczekiwanego niewielkiego wzrostu dynamiki cen materiałów i surowców, planują mniejsze, niż w poprzednim kwartale podwyżki cen wyrobów. Wzrost odsetka przedsiębiorstw zgłaszających, że rosnące koszty działalności (ceny materiałów i surowców, paliw, inflacja) stają się barierą ich rozwoju PROGNOZY CPI ,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 154 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (procentowe wartości za IV kw. 25 r. - rys. dolny, oraz za III kw. 25 r. - rys. górny). 7, 6, , 4, Rys. 153 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). 3, 2, 1, Rys. 153 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach Średnia szacunków w IV kw. br. wyniosła 1,4%, zaś mediana 1%. Analiza rozkładów prognoz dotyczących Rys. 155 Średnie oczekiwania wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). oczekiwań inflacyjnych w horyzoncie kwartalnym i rocznym (por. Rys. 154 i Rys. 156) pokazuje, że w IV kwartale wzrósł odsetek respondentów przewidujących wzrost inflacji (w ciągu kwartału). Jednocześnie jednak zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw prognozujących wzrost cen w horyzoncie 61

63 Rys. 157 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w latach Średnia w IV kwartale br. kształtuje się na poziomie 1,2%, mediana 1%. Podobnie, jak w przypadku prognoz CPI, nastąpił nieznaczny wzrost oczekiwań inflacyjnych w porównaniu z poprzednim kwartałem, natomiast widać wyraźny spadek rocznej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu. Średnia ocen (w skali roku) wynosi 2,6%, mediana 2,3% (patrz Rys. 158). Rozkłady prognoz kwartalnych i rocznych przedstawiają Rys. 159 i Rys. 16. Tu, podobnie jak w rozkładach dotyczących oczekiwań CPI, widać pewne przesunięcie rozkładu odpowiedzi dla prognoz rocznych (mniej firm oczekuje, że wskaźnik PPI przekroczy 3,5% w skali roku, więcej natomiast spodziewa się wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu nie większego niż 2,5%) , 5,5 5, 4,5 4, ,5 3, Rys. 156 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za IV kw. 25 r. - rys. dolny oraz za III kw. 25 r. - rys. górny). PROGNOZY PPI 3, 2,5 2, 1, Rys. 158 Średnie oczekiwania wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 157 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona) Rys. 159 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (procentowe wartości za IV kw. 25 r. - rys. dolny oraz za III kw. 25 r. - rys. górny) Rys. 16 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za IV kw. 25 r. - rys. dolny oraz za III kw. 25 r. - rys. górny). 62

64 PROGNOZY CEN WŁASNYCH WYROBÓW Rys. 161 zawiera informacje dotyczące prognozowanych przez przedsiębiorstwa podwyżek cen sprzedawanych wyrobów i usług. Połowa badanych przedsiębiorstw nie planuje żadnych zmian, a średnia dynamika wzrostu cen w IV kwartale br. wyniesie,7%. Widać niewielki spadek presji na podwyżki cen; oczekiwania przedsiębiorstw kształtują się na poziomie porównywalnym z sytuacją z 22 roku (podobnie jak oczekiwania wskaźników PPI oraz cen materiałów i surowców). Kierunek zmian cen wyrobów badanych firm w całym okresie badania był ściśle skorelowany z prognozowanymi zmianami cen materiałów i surowców. Dwa ostatnie kwartały przyniosły pewne rozbieżności w kształtowaniu się tych wskaźników. Otóż, przedsiębiorstwa oczekują niewielkiego wzrostu dynamiki cen materiałów w IV kwartale br., a mimo to planują mniejszy niż w poprzednim kw. wzrost cen wyrobów. Ciekawym zjawiskiem, które pojawiło się już na początku 24 r., jest rozbieżność między średnią oczekiwań kwartalnego wzrostu cen towarów i usług a tą średnią, ważoną wielkością przedsiębiorstwa (liczbą zatrudnionych). Otóż, mimo, że wielkości te w bieżącym kwartale zbliżyły się do siebie (co oznacza, że planowane podwyżki cen rozkładają się bardziej równomiernie wśród przedsiębiorstw różnej wielkości, przy zachowaniu jednak prawidłowości, że większe podwyżki planują podmioty mniejsze), kierunek ich zmian jest różny. Jest to efektem wzrostu oczekiwanych podwyżek cen wyrobów, zwłaszcza wśród przedsiębiorstw o większym zatrudnieniu. 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 161 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług (linia zielona), średnia ważona wielkością firmy (linia niebieska) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa). Mimo spadku dynamiki cen wyrobów przedsiębiorstw odsetek firm planujących podwyżki pozostaje, w porównaniu z poprzednim kwartałem, na niezmienionym poziomie 4,2% (por. Rys. 162) Rys. 162 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi linia zielona oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. Analiza prognozowanych zmian cen wyrobów własnych i usług w różnych przekrojach pokazuje, że ceny najczęściej planują podnosić przedsiębiorstwa należące do branży Górnictwo i kopalnictwo oraz Handel hurtowy i detaliczny, Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności całej badanej grupy, niezależnie od tego czy przedsiębiorstwo odpowiedziało na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach 1-15% w różnych kwartałach).

65 najrzadziej zaś - podmioty z sekcji Przetwórstwo przemysłowe. Warto też zwrócić uwagę, że średnia podwyżek cen wyrobów w sekcji Handel i naprawy w całym okresie badań była wyższa niż dla pozostałej części analizowanej populacji (por. Rys. 162). Chęć obniżania cen najczęściej deklarują firmy należące do branży Górnictwo i kopalnictwo, najrzadziej podmioty z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię czy Poczta i telekomunikacja - żadna firma z tej grupy nie zamierza dokonać obniżek (por. Tab. 8). Odsetek przedsiębiorstw planujących podnosić ceny swoich wyrobów w klasach wielkości zatrudnienia jest najwyższy w firmach, w których liczba zatrudnionych wynosi od 5 do 1999 osób oraz w przedsiębiorstwach najmniejszych (zatrudniających do 5 pracowników), i w tej też grupie średnia podwyżka cen będzie najwyższa 1%. Tab. 9 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w IV kwartale 25r. w różnych przekrojach (dane w procentach). sekcja budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel hurtowy i detaliczny poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe zatrudnienie zmiany cen spadek bez zmian wzrost 5,7 52,8 41,5 11,1 33,3 55,6 8, 44,3 47, 7, 5, 5, 8,9 53,6 37,5 6,9 51,7 41,4, 61,8 38,2, 58,5 41,5 do 5 9,1 48,9 42, od 5 do 249 6,6 53,9 39,5 od 25 do 499 8,3 54,6 37, od 5 do ,5 48,5 44, ponad 2 1,3 58,6 31, import importerzy 9,4 5,6 4,1 nieimporterzy 4,3 54,5 41,2 eksport eksporterzy 9, 52,1 38,9 nieeksporterzy 4,2 54,2 41,6 Prognozy ankietowanych wskazują, że ceny częściej podnosić będą podmioty nieeksportujące niż eksportujące (nieeksporterzy planują też średnio wyższe podwyżki niż eksporterzy,9% wobec,7%) oraz nieimporterzy niż importerzy (wzrost cen wyniesie odpowiednio,8% wobec,7%, Tab. 8). Warto zauważyć także, że częściej będą obniżać ceny te podmioty, których działalność nie ogranicza się tylko do rynku krajowego. 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, ceny_pop ceny_handel ceny_bez sekcji Handel Rys. 163 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w całej populacji, w sekcji Handel i naprawy oraz w populacji po wyłączeniu sekcji Handel i naprawy. Dane zawarte w Jednak trzeba również zauważyć, że średni wzrost cen w grupie firm podnoszących płace będzie zgodnie z ich prognozami wyraźnie większy niż w pozostałych przedsiębiorstwach (i wyniesie odpowiednio 1,4% wobec,7%). Tab. 1 pokazują, że częstotliwość planowanych podwyżek cen jest podobna zarówno w grupie firm planujących zwiększyć płace, jak i w firmach nie planujących zmieniać wynagrodzeń. Jednak trzeba również zauważyć, że średni wzrost cen w grupie firm podnoszących płace będzie zgodnie z ich prognozami wyraźnie większy niż w pozostałych przedsiębiorstwach (i wyniesie odpowiednio 1,4% wobec,7%). Tab. 1 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w IV kwartale 25r. w podziale wg

66 zmian płac w przedsiębiorstwach (dane w procentach). prognoza podwyżek płac zmiany cen spadek bez zmian wzrost nie 7,5 52, 4,5 tak 7,1 53,6 39,3 Należy także zwrócić uwagę na rozkład prognozowanych zmian cen wyrobów w klasach wielkości zapasów produktów gotowych przedsiębiorstw. Widać, że jedynie co dziesiąta firma, która boryka się z problemem zbyt dużych zapasów próbuje rozwiązać go poprzez obniżenie cen. Widoczne jest też, że skłonność do podwyżek cen w tej grupie znacznie się zwiększyła (z 24% grupy w III kwartale do 41% w IV kwartale) i porównywalna jest z prognozami pozostałych klas- por.tab. 11. Tab. 11 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w III kwartale 25r. w podziale wg stanu zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwach (dane w procentach). stan zapasów produktów zmiany cen gotowych spadek bez zmian wzrost zbyt duży 1,9 48,4 4,6 wystarczający 7,5 5,6 41,8 zbyt mały 8,3 5, 41,7 Tab. 12 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w III kwartale 25r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach). zmiany cen surowców spadek bez zmian wzrost zmiany cen wyrobów spadek bez zmian wzrost 54,5 27,3 18,2 2,7 87,6 9,7 5,8 36,9 57,3 Tab. 12 przedstawia wpływ cen materiałów na ceny wyrobów przedsiębiorstwa. Zdecydowana większość przedsiębiorstw z grupy, która nie spodziewa się wzrostu cen surowców nie zamierza też podnosić cen. W przypadku prognoz wzrostu cen surowców blisko 43% przedsiębiorstw nie przerzuci ciężaru wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów. Należy jednak zwrócić uwagę na niemały odsetek respondentów deklarujących, że mimo spadku cen materiałów i surowców podniosą ceny swoich wyrobów. Ta grupa firm to w przeważającej większości przedsiębiorstwa w bardzo dobrej lub dosyć dobrej sytuacji ekonomicznej, a zatem firmy, które nie mają większych trudności ze znalezieniem nabywcy na swoje towary. PROGNOZY CEN WYKORZYSTYWANYCH SUROWCÓW I MATERIAŁÓW Rys. 11 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen nabywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów. Odnotowano niewielki wzrost dynamiki tych cen. Połowa przedsiębiorstw oczekuje, że zmiany cen nie przekroczą,6%, natomiast średnia ocen wynosi 1,4%. Dynamika wzrostu tych cen pozostaje zatem niższa niż w okresie I kw.24 II kw. 25r., ale cały czas wyższa niż w latach , 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 164 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów (linia zielona) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa). Rośnie odsetek firm (w porównaniu z dwoma poprzednimi kwartałami), które informują, że rosnące koszty działalności (ceny surowców, materiałów, paliw czy inflacja) stają się barierą ich rozwoju. Poniższa tabela ukazuje, że w tej grupie podmiotów średnia ocena wzrostu cen materiałów i surowców jest znacznie wyższa niż wśród pozosta- 65

67 łych przedsiębiorstw. Natomiast możliwości podnoszenia cen wyrobów w obu grupach utrzymują się na podobnym poziomie. 39, 38,5 38, średnia trend 37,5 37, 36,5 36, Tab. 13 Średnia oczekiwań wzrostu cen wyrobów i usług oraz cen materiałów i surowców w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o istnienie problemu wysokich kosztów działalności, inflacji jako bariery rozwoju. moment wypełniania ankiety grudzień 24 marzec 25 czerwiec 25 wrzesień 25 średnia prognozowanego wzrostu koszty dział., inflacja bariera rozwoju cen nie tak wyroby i usługi 1,6 1,5 materiały i surowce 2,2 3,6 wyroby i usługi,6,7 materiały i surowce 1,5 2,7 wyroby i usługi,9,7 materiały i surowce 1,4 2,1 wyroby i usługi,7 1,1 materiały i surowce 1,3 2,4 35,5 IX-2 XII- III-21 VI-21 IX-21 XII- III-22 VI-22 IX-22 XII- III-23 VI-23 IX-23 XII- III-24 VI-24 IX 24 XII- III-25 VI-25 IX-25 Rys. 165 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) Na poziomie jednostkowym udział kosztów stałych wzrósł średnio o,2 punktu proc. Koszty stałe zwiększyły się w grupie liczącej 33% respondentów (średnio o 8 punktów), spadły zaś w 29% przedsiębiorstw (średnio o 9 punktów proc.). KOSZTY STAŁE sytuacja bieżąca Niewielki wzrost udziału kosztów stałych w kosztach ogółem zmiany w Przetwórstwo przemysłowe długim okresie Poczta i telekomunikacja - obszary Eksporterzy importujący spadku We wrześniu 25 r. udział kosztów stałych w kosztach ogółem wzrósł. Koszty stałe zwiększyły się o,2 punktu proc., osiągając poziom 36,6% kosztów ogółem. Rys. 166 Rozkład udziału kosztów stałych w kosztach ogółem w czerwcu 25 r. W okresie 2-25 zmiana kosztów stałych była ujemnie skorelowana ze zmianami stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (koszty reagowały z opóźnieniem trzy-, sześciomiesięcznym). Zauważono też, że reakcja kosztów stałych (ujemna korelacja) na zmiany aktywności inwestycyjnej następuje z opóźnieniem sześcio-, dziewięciomiesięcznym. 66

68 OBSZARY ZMIAN cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 29,6 33,2 31,1 33,9 33,3 34,7 33,1 36,6 35,1 35, 35, 36,4 37,2 4,1 4,4 41,7 41,3 39,9 44,1 41,8 36,8 35,1 49,3 43,7 48,5 53,1, 1, 2, 3, 4, 5, 6, Rys. 167 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w podstawowych klasyfikacjach dane na wrzesień 25 r. We wrześniu b.r. wzrost kosztów stałych obserwowany był w: Budownictwie, sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę wśród sekcji PKD, sektorze publicznym, w tym zwłaszcza w podmiotach należących do Skarbu Państwa, wszystkich klasach skonstruowanych w oparciu o wielkość zatrudnienia, poza firmami zatrudniającymi od 5 do 249 osób, grupie eksporterów i nieeksporterów, grupie nieimporterów, grupie kredytobiorców, grupie nieinwestorów. Udział kosztów stałych w kosztach ogółem zmniejszył się w: Górnictwie i kopalnictwie, w sekcji Transport i Przetwórstwo przemysłowe, sektorze prywatnym, a głównie w firmach z udziałem kapitału zagranicznego, grupie importerów, grupie firm nie posiłkujących się kredytem, grupie inwestorów. pozostałe poczta i telekomunikacja transport handel i naprawy budownictwo wytwarzanie i zaopatrywanie w energię przetwórstwo przemysłowe górnictwo i kopalnictwo -7,5-4,3-1,7-1,3 -,3-1, -,4 -,8-1,8,3, 1, ,1 1,2 3,1 4,9 anal.kw. pop.kw. Rys. 168 Zmiany udziału kosztów stałych w kosztach ogółem w stosunku do pop.kw. i anal.okresu ub.r.. w sekcjach PKD 37, 36, 35, 34, 33, 32, 31, 3, Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 169 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sekcjach Przetwórstwo przemysłowe oraz Budownictwo 44, 42, 4, 38, 36, 34, 32, 3, eksporterzy nieeksporterzy IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 17 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w klasie eksporterów i nieeksporterów 47, 45, 43, 41, 39, 37, 35, 33, 31, prywatny publiczny VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 VI-25 IX-25 Rys. 171 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sektorach własności 32, 3, 28, 26, 24, 22, 2, 67

69 I KKuur rss wwaal lluut ttoowwyy Wzrósł znacznie odsetek przedsiębiorstw deklarujących, że kurs walutowy spadł poniżej granicy, którą firmy uznają za wartość minimalną z punktu widzenia opłacalności eksportu. Przedsiębiorstwa, które sygnalizują, że kurs walutowy nie zapewnia opłacalności ich sprzedaży eksportowej, gorzej niż pozostałe firmy (eksporterzy) oceniają swoją sytuację gospodarczą, częściej zamierzają redukować zatrudnienie oraz częściej prognozują spadek eksportu i nowych umów eksportowych ale nie spadek wielkości produkcji. Bieżący kwartał jest piątym z kolei, kiedy problem kursu walutowego pozostaje na pierwszym miejscu wśród barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy zgłasza go 2% respondentów. KURS WALUTOWY ZAGROŻENIE DLA EKSPORTU ORAZ KRAJOWEJ PRODUKCJI Rys. 172 przedstawia zależność w czasie między kursem dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny oraz rzeczywistym kursem dolara. 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, 2, Rys. 172 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna) 19, wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona) Na Rys. 172, Rys przedstawiona jest średnia granicznych kursów walutowych dla opłacalnego eksportu (zarówno dla dolara i euro), obliczona dla grupy przedsiębiorstw eksporterów, natomiast Rys. 173 i Rys. 176 przedstawia średnią liczoną dla całej badanej populacji. 2 Użyto w tym przypadku przedatowania rzeczywistego kursu o jeden kwartał wprzód tzn.: rzeczywistemu kursowi w ostatnim kwartale 2 przyporządkowano datę 211. Należy 68 W III kwartale 25 roku wartość złotego w stosunku do dolara i euro wzrosła (w porównaniu z poprzednim kwartałem). Mimo to rzeczywisty kurs walutowy (PLN/USD) utrzymuje się powyżej progu, który przedsiębiorstwa uznają (średnio) za wartość minimalną z punktu widzenia opłacalności eksportu; pozostaje jednak w obszarze wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe granicznego kursu opłacalności eksportu, co sygnalizuje istnienie zagrożenia dla opłacalności eksportu dla pewnej grupy przedsiębiorstw. Analiza Rys. 173 pokazuje, że po raz kolejny rzeczywisty kurs walutowy (PLN/USD) spadł poniżej granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową ze względu na bardziej atrakcyjną cenę. 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, 2, Rys. 173 Kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). Rozkłady odpowiedzi przedsiębiorstw dotyczących granicznych poziomów kursów prezentują Rys. 175 oraz Rys dodać, że za kurs kwartalny uznajemy ostatni kurs miesięczny (średnia notowań dziennych) z danego kwartału.

70 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, Rys. 174 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro (linia zielona). Kursy graniczne dla eksportu w odniesieniu do euro przedstawiono na Rys Widać, że rzeczywisty kurs euro cały czas pozostaje powyżej deklarowanych przez respondentów kursów granicznych dla opłacalności eksportu. Oznacza to, że przy obecnym poziomie kursu walutowego sprzedaż eksportowa (średnio) dla większości eksporterów pozostaje cały czas opłacalna. Trzeba jednak zauważyć, że rzeczywisty kurs walutowy pozostaje wewnątrz obszaru wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe, co może stanowić zagrożenie dla opłacalności eksportu dla pewnej grupy firm Rys. 175 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw dotyczących poziomu kursu, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Rysunek po lewej stronie informuje o kursie dolara, zaś prawy rysunek dotyczy kursu euro. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio dolara i euro) na koniec września 25r. 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3, Rys. 176 Kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). 69 Widać natomiast, że rzeczywisty kurs euro w IV kw. 25 spadł (po raz pierwszy od 22 roku) poniżej kursu granicznego niekorzystnego z powodu większej konkurencyjności produkcji importowej (por. Rys. 176). Oznacza to, że import zagraża krajowym producentom. Istotny jest też fakt, że średnia wartości granicznych kursu walutowego dla opłacalnego eksportu, podawanych przez firmy, po raz kolejny spadła, co może oznaczać, że sytuacja na rynku walutowym (aprecjacja złotego) wymusiła działania przedsiębiorstw na rzecz ograniczenia kosztów i zwiększenia efektywności działalności. Jednak

71 wykresy pokazują pewne spłaszczenie krzywych granicznych kursów zarówno dla dolara jak i euro. To z kolei oznaczać może, że przedsiębiorstwa nie mają już możliwości dalszej znaczącej redukcji kosztów działalności, bądź rekompensują sobie straty na sprzedaży eksportowej tańszymi zakupami części surowców i komponentów pochodzącymi z importu. Korelacja między kierunkiem zmian rzeczywistego kursu złotego i kursu granicznego opłacalności eksportu może wskazywać, iż bieżący kurs złotego stanowi punkt odniesienia dla ocen respondentów. Jednak prowadzone przez NBP badania statystyczne wskazują, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy o braku bezpośredniego związku między tymi wielkościami, a korelacja między nimi wynika z wpływu na oba omawiane kursy tych samych czynników egzogenicznych (np. poziom cen w kraju i za granicą, czynniki popytowe czy poziom płac) ,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3, Rys. 177 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowych (linia czerwona), oraz rzeczywisty kurs euro (linia zielona). 21 K.Budnik,Kursy progowe przedsiębiorstw wybrane problemy,bank i Kredyt, w druku. 7 Rys. 178 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi dotyczących poziomu kursu walutowego, przy którym mogą pojawić się, wg firm, problemy ze zbyciem własnych wyrobów, spowodowane większą atrakcyjnością (niższe ceny) wyrobów importowanych. Górny rysunek informuje o kursie dolara, zaś prawy rysunek dotyczy kursu euro. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio dolara i euro) na koniec września 25r. Aprecjacja złotego mogła spowodować zmniejszenie opłacalności części działalności eksportowej. Ankietowane przedsiębiorstwa informują, że wzrósł, choć w niewielkim stopniu, udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej, natomiast znacznie wzrósł, w wyniku umocnienia się kursu złotego wobec dolara i euro, odsetek eksporterów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przewyższył rzeczywisty kurs tych walut. W przypadku kursu euro odsetek ten w IV kwartale 25 roku wyniósł 38%(wobec 22%w poprzednim kwartale), natomiast dla dolara 34% (wobec 19% w poprzednim badaniu ankietowym) por. Rys. 179.

72 Trzeba jednak do tych informacji podchodzić ostrożnie, gdyż analiza danych jednostkowych wskazuje na to, że część przedsiębiorstw może szacować graniczny kurs opłacalności swojej działalności z pewnym marginesem, w którym zawiera się ustalony z góry zysk. Jest bowiem grupa respondentów, która mimo spadku rzeczywistego kursu walutowego poniżej określonego przez nich kursu granicznego nie zgłasza problemu posiadania nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej. 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Rys. 179 Udział podmiotów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przekroczył (przewyższył) rzeczywisty kurs dolara (linia zielona) oraz euro (linia różowa). Odpowiedzi respondentów wskazują, że ta grupa eksporterów, która deklaruje, iż poziom kursu walutowego przekroczył próg, przy którym eksport staje się nieopłacalny gorzej ocenia swoją bieżącą sytuację ekonomiczną niż pozostałe firmy. Natomiast wskaźnik prognoz przyszłej sytuacji jest nieco wyższy w klasie podmiotów zgłaszających, że kurs walutowy jest niższy niż granica opłacalności ich eksportu, co oznacza, że oczekiwania przyszłej sytuacji w tej grupie są bardziej optymistyczne niż wśród pozostałych przedsiębiorstw. Prognozy poziomu produkcji (liczone jako różnica między odsetkiem firm planujących zwiększyć produkcję a procentem tych, którzy przewidują spadek poziomu produkcji) są także w obu grupach porównywalne, a ponadto lepsze niż w poprzednim kwartale. Sugerują więc, że aprecjacja złotego nie spowoduje spadku produkcji wśród przedsiębiorstw, którym kurs zagraża. Jednak widać wyraźnie, że przewidywania wzrostu eksportu i nowych umów eksportowych są znacznie mniej optymistyczne w omawianej grupie. Oznaczać to może więc, że przedsiębiorstwa przerzucą część nieopłacalnej produkcji eksportowej na rynek krajowy. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, że wśród respondentów, którym bieżący kurs (PLN/$ i PLN/EURO) nie zapewnia opłacalności działalności eksportowej i jednocześnie takich, które oczekują, że wielkość eksportu w IV kw. 25r. spadnie w porównaniu z poprzednim kwartałem jedynie 27% (dla kursu euro) i 3% (dla kursu dolara) firm zamierza zmniejszyć produkcję. Odpowiedzi respondentów pokazują także, że sytuacja na rynku walutowym ma wpływ na decyzje przedsiębiorstw odnośnie zatrudnienia. Widać bowiem, że częściej planują redukować zatrudnienie i rzadziej je zwiększać firmy (eksporterzy), które zgłaszają, że kurs walutowy przekroczył próg, poniżej którego eksport przestaje być opłacalny. W badaniu ankietowym przedsiębiorstwa proszone są o podanie głównych barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. W IV kwartale 25r., po raz kolejny (piąty z rzędu), kurs walutowy stał się najważniejszym (najczęściej wymienianym) problemem sygnalizowanym przez respondentów zgłasza go 2% ankietowanych przedsiębiorstw. W IV kwartale br. problem kursu walutowego zgłaszały przede wszystkim firmy eksportujące i zarazem importujące (blisko 32% grupy) oraz tylko eksportujące (28%). Widać, że w klasach przedsiębiorstw zajmujących się sprzedażą poza granice kraju odsetek respondentów, deklarujących, że sytuacja na rynku walutowym stanowi zagrożenie dla ich rozwoju wzrósł, natomiast wśród firm oferu- 71

73 jących swoje dobra jedynie na rynku krajowym oraz importerów obniżył się (patrz Tab. 14). Tab. 14 Kurs walutowy jako bariera rozwoju w klasach przedsiębiorstw zaliczanych do eksporterów, importerów lub działających tylko na rynku krajowym (dane w procentach.). przedsiębiorstwa eksportujące i importujące tylko eksportujące tylko importujące rynek krajowy moment wypełniania ankiety kurs walutowy bariera rozwoju nie tak czerwiec 24 86,5 13,5 wrzesień 24 75,9 24,1 grudzień 24 6,6 39,4 marzec 25 56,8 43,2 czerwiec 25 7,8 29,2 grudzień 25 68,2 31,8 czerwiec 24 91,9 8,1 wrzesień 24 85,7 14,3 grudzień 24 74,1 25,9 marzec 25 72,5 27,5 czerwiec 25 76,7 23,3 grudzień 25 71,6 28,4 czerwiec 24 92,2 7,8 wrzesień 24 93,2 6,8 grudzień 24 92,2 7,8 marzec 25 86,4 13,6 czerwiec 25 88,3 11,7 grudzień 25 92,6 7,4 czerwiec 24 95,7 4,3 wrzesień 24 96,1 3,9 grudzień 24 93,5 6,5 marzec 25 92,5 7,5 czerwiec 25 93,1 6,9 grudzień 25 96,8 3,2 I EEkks sppoor rt tt,,, iimm i ppoor rt tt Wzrósł nieznacznie odsetek firm prowadzących działalność eksportową. Zwiększył się udział eksportu w przychodach ogółem. Można oczekiwać zwiększenia tempa wzrostu eksportu oraz liczby zawieranych nowych umów eksportowych. Nieznacznie wzrósł średni udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu (do poziomu 7,2%) oraz odsetek badanych informujących o występowaniu tego zjawiska. Wyniki badań informują o wzroście średniego udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach. AKTYWNOŚĆ EKSPORTOWA III kwartał 25 przyniósł niewielki wzrost aktywności eksportowej badanych przedsiębiorstw: w porównaniu z poprzednim kwartałem nieznacznie wzrósł odsetek firm prowadzących działalność eksportową (i wyniósł 62,4% badanej populacji) oraz zwiększył się średni udział eksportu w przychodach ankietowanych przedsiębiorstw (eksporterów) - do poziomu 4,6% (por. Rys. 181). Linia trendu sugeruje jednak, iż udział ten osiągnął swoje maksimum dla badanej populacji, i praktycznie od 23 roku oscyluje wokół wartości 4%. 72

74 Badania pokazały także, że tyle samo przedsiębiorstw (25%) zwiększyło i zmniejszyło udział eksportu w przychodach. Nieznacznie spadł natomiast odsetek firm, których przychody z eksportu przekraczają 8% przychodów ogółem (por. Rys. 18) q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q2 25q3 25q Udział podmiotów eksportujących w podziale na podstawowe klasyfikacje prezentuje Rys Można zauważyć, że eksporterzy stanowią przeważającą większość przedsiębiorstw w sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz grupy firm prowadzących działalność importową. Widać także, że więcej eksporterów jest wśród przedsiębiorstw prywatnych, inwestujących czy korzystających z kredytu. Zwraca uwagę też korelacja między odsetkiem eksporterów a wielkością przedsiębiorstwa (sklasyfikowaną w trzech grupach przedsiębiorstw: małe - do 49 zatrudnionych, średnie - od 5 do 249 zatr. oraz duże powyżej 25). Średni udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem dla tak wydzielonych klas jest wprost proporcjonalny do wielkości zatrudnienia i wynosi odpowiednio: 13%, 22% i 32%. Najmniejszy udział eksporterów cechuje natomiast respondentów z grupy przedsiębiorstw należących do sekcji Budownictwo, Pozostałe czy Górnictwo i kopalnictwo, także wśród firm nie zajmujących się importem towarów jedynie co trzecia prowadzi działalność eksportową. małe 36,4 średnie 6,9 duże 73, publiczny 43,6 Rys. 18 Odsetek eksporterów w próbie (zielona linia), trend uzyskany metodą x11 (różowa linia) oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza 8% przychodów ogółem (linia żółta, prawa oś). prywatny wytw i zaopatr w energię transport przetwórstwo przemyslowe 2,7 56,7 66, 87, 42 pozostale handel i naprawy 22,2 41,2 4 górnictwo i kopalnictwo 27,3 38 budownictwo 24,6 36 powyżej 1999 pracow pracow 64,7 76, pracow 71, pracow poniżej 5 pracow 36,4 6,9 3 nieimporter 33, importer niekorzystający z kredytu 57,5 85,7 kredytobiorca 64,2 Rys. 181 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-linia zielona oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr)-linia czerwona (dane w %). nieinwestor inwestor cała próba 51,3 62,4 66, Rys. 182 Odsetek eksporterów w podstawowych klasyfikacjach w III kw. 25 r. OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU W III kw. 25 roku zanotowano w badanej populacji nieznaczny wzrost udziału nieopła-

75 calnego eksportu 22 w przychodach w stosunku do poprzedniego kwartału por. Rys Średnia wartość tego udziału wyniosła 7,2% (jest to o,2 punktu procentowego więcej niż w poprzednim kwartale i o 4,4 pkt. proc więcej w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku). Taka sytuacja może być wynikiem obserwowanej postępującej aprecjacji złotego w relacji do euro i dolara. Udział nieopłacalnego eksportu w klasach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o stopień zaangażowania w sprzedaż eksportową przedstawia Rys Analiza danych pokazuje, że nie we wszystkich klasach udział nieopłacalnego eksportu wzrósł. Niepokojący jest natomiast fakt, że bardzo duży wzrost (blisko o 4%), a przy tym największy wśród badanych grup, odnotowali najwięksi eksporterzy. 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, , 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> II kw. 25 III kw. 25 Rys. 183 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (dane w %). Wzrost udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej obserwowany był wraz ze wzrostem odsetka podmiotów informujących o nieopłacalności tej sprzedaży - z poziomu 21,2% do 22.8% /patrz Rys. 184/. 3, 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, , 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, Rys. 184 Odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie oraz rzeczywisty kurs euro (prawa oś). 22 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 74 moment wypełniania klasy wielkości eksporterów ankiety (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> czerwiec 25 4,8 14,2 15,4 13,3 16,4 wrzesień 25 39,1 14,9 16,5 14,4 15,1 Rys. 185 Udział nieopłacalnego eksportu w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych na podstawie udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (na osi pionowej udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu) rys. górny; w tabeli przedstawiono odsetek przedsiębiorstw w każdej z badanych klas w II kw. 25 r. i III kw. 25 r. Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży na rynki zagraniczne w podziale na podstawowe klasyfikacje przedstawia Rys Eksport w całości opłacalny zgłaszają przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, Transport. Z kolei udział nieopłacalnego eksportu przekraczający znacznie średni udział dla całej populacji eksporterów odnotowano w sekcji Górnictwo i kopalnictwo, w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 1999 pracowników oraz w sektorze publicznym. Widoczna jest także zależność między wielkością przedsiębiorstwa a udziałem nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu w każdej z badanych klas. Udział ten rośnie wraz z wielkością

76 zatrudnienia w przedsiębiorstwach, co może oznaczać, że firmy małe z większą elastycznością dostosowują się do zmian sytuacji gospodarczej bądź z większą ostrożnością podejmują decyzje o sprzedaży za granicę (potwierdzać to może fakt, iż średni udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem jest mniejszy w mniejszych firmach). małe średnie duże publiczny prywatny wytwarzanie i zaopatrywanie w energie transport przetwórstwo przemyslowe pozostale handel i naprawy górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow pracow pracow poniżej 5 pracow nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca nieinwestor inwestor cała próba,,,8 2,2 2,2 4,4 3,8 5,8 5,8 5,4 6,4 7,4 6,7 7,6 6,9 8,1 7,8 7,9 7,2 9,3 8,5 13,7 19,5 33,3, 1, 2, 3, 4, Rys. 186 Udział nieopłacalnego eksportu przychodach z eksportu w podziale na podstawowe klasyfikacje w III kw. 25 r. Przedsiębiorstwa, w których eksport nie jest w pełni opłacalny charakteryzują się większym udziałem przychodów z eksportu w przychodach ogółem (średnio 56% wobec 36% w grupie eksporterów, których sprzedaż eksportowa jest w całości opłacalna), nieco mniejszym wykorzystaniem mocy produkcyjnych oraz większym udziałem kosztów stałych w kosztach działalności (choć i tak udział ten jest średnio niższy niż dla całej analizowanej populacji). Z badania monitoringowego wynika, iż respondenci zgłaszający problem nieopłacalnego eksportu gorzej oceniają swoją bieżącą sytuację ekonomiczną, ale wykazują większy optymizm odnośnie przyszłej sytuacji, ponadto dużo częściej niż pozostałe firmy skarżą się na zbyt duży poziom zapasów. Częściej też informują, że w III kw 25 roku nastąpił spadek zawieranych umów eksportowych oraz dwukrotnie częściej spodziewają się spadku eksportu w IV kwartale 25. PROGNOZY EKSPORTU W IV kwartale 25 roku można oczekiwać nieco szybszego tempa wzrostu eksportu w badanej próbie. Po spadku wskaźnika prognoz eksportu (liczonego jako różnica między odsetkiem przewidywań wzrostu eksportu a odsetkiem oczekiwań jego spadku) w poprzednim kwartale wzrósł on o 3,1 punktu procentowego do poziomu 27,1% (por. Rys. 187). Niewielka aprecjacja złotego wobec dolara i euro (jaka miała miejsce w III kw. br.) nie zmniejszyła optymizmu firm eksporterów. Jak pokazuje Rys. 187, kierunek zmian wskaźnika prognoz eksportu (zwłaszcza po odsezonowaniu) jest zbieżny ze zmianami kursu walutowego euro (potwierdza to analiza korelacji dla tych dwóch zmiennych). Prognozy dotyczące zawarcia w IV kw. 25r. nowych umów eksportowych potwierdzają możliwość wystąpienia wyższej niż w III kw. dynamiki wielkości eksportu. Spadł bowiem procent przedsiębiorstw, które spodziewają się redukcji nowych umów eksportowych, nie zmienił się natomiast odsetek tych, którzy planują takie umowy podpisać (por. Rys. 188). 75

77 45, 4,8 małe średnie -12,6-2,3 4, 4,6 duże 6,8 35, 3, 25, 2, 4,4 4,2 4 3,8 3,6 publiczny prywatny wytw i zaopatr w energie transport przetwórstwo przemyslowe pozostale handel i naprawy -25, -11,4-1,1 2,6 6,8 6,1 15, 1, 3,4 3,2 górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow 2,1 2q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q2 25q3 25q pracow pracow 3,9 7, pracow -2,3 Rys. 187 Wskaźnik salda prognoz eksportu (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia żółta) oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. Na rys. umieszczono także rzeczywisty kurs euro (linia niebieska). poniżej 5 pracow nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca -12,6-2,8 3,2 3,4 6,7 nieinwestor 6,8 inwestor 1, 45, 4, 35, cała próba ,1 3, 25, 2, 15, 1, 5,, Rys. 188 Wskaźnik (saldo odpowiedzi) prognoz nowych umów eksportowych. Analiza danych zawartych na Rys. 189 pokazuje, że nie we wszystkich badanych przekrojach w IV kw. br. poprawił się optymizm prognoz eksportu (w por. do poprzedniego kwartału). I tak: wśród przedsiębiorstw małych i średnich, firm należących do sekcji Pozostałe czy Transport oraz firm nieimportujących prognozy eksportu pogorszyły się w porównaniu z poprzednim kwartałem Rys. 189 Różnica między wskaźnikiem salda prognoz eksportu w IV kw. 25 i w III kw. 25 r., w podziale na podstawowe klasyfikacje. CECHY ZBIOROWOŚCI EKSPORTERÓW Zbiorowość eksporterów cechuje wyższe, niż grupę firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy wykorzystanie mocy produkcyjnych (średnio o 4 punkty proc.). Odmienność tych dwóch grup jest także widoczna w zakresie udziału kosztów stałych w kosztach ogółem. Podmioty produkujące wyłącznie na rynek krajowy mają średnio o 7,8 punktu proc. wyższe koszty stałe od firm eksportujących (41,7% wobec 33,9%). Cechą najbardziej różnicującą obie grupy jest udział importu zaopatrzeniowego w kosztach przedsiębiorstwa. Dla eksporterów udział ten we wrześniu 25r. wynosił 25%. Jednocześnie w grupie tej importuje 8% podmiotów. W firmach nieeksportujących udział importu zaopatrzeniowego w kosztach, w tym okresie, kształtował się na poziomie 5%, a towary poza granicami kraju nabywało jedynie 25% przedsiębiorstw (patrz też Rys. 19). Dynamika udziału importu zaopatrzeniowego 76

78 w kosztach (liczona r/r), począwszy od 21 roku, jest wyższa w grupie eksporterów, choć warto zauważyć, że w bieżącym kwartale wielkości te (dla eksporterów i grupy firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy) się zrównały. 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, 3, 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, eksporter nieeksporter Rys. 191 Odsetek podmiotów mówiących o niedopasowanych zapasach w grupach eksporterów i nieeksporterów eksporter nieeksporter Rys. 19 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach u eksporterów i nieeksporterów. Analiza wybranych wskaźników i oczekiwań przedsiębiorstw wykazała istnienie kolejnych różnic między grupami eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy. Eksporterzy nieznacznie częściej, niż podmioty produkujące wyłącznie na rynek krajowy, prognozują wzrost zatrudnienia czy rozpoczęcie nowych inwestycji w IV kw. 25r. Podmioty sprzedające na rynkach zagranicznych informują także o większym niedopasowaniu zapasów do potrzeb przedsiębiorstwa (porównaj Rys. 191). Natomiast prognozy dotyczące wzrostu popytu na produkty czy poziomu produkcji są w obu grupach zbliżone. IMPORT W III kwartale 25 roku (wg stanu na wrzesień) z importu zaopatrzeniowego korzystało 62% respondentów, o 2,3% pkt. proc. mniej niż w poprzednim kwartale. Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach działalności przedsiębiorstw nieznacznie wzrósł i osiągnął poziom 18,6%. Obie wielkości (pomijając II kw. 25r) utrzymują się na najwyższym poziomie w całej historii badań ankietowych (por. Rys. 192). 19, 18,5 18, 17,5 17, 16,5 16, 15,5 15, 14,5 14, 13,5 13, 12,5 12, 11,5 11, 1,5 1, sredni udz imp ods_imp , 64, 63, 62, 61, 6, 59, 58, 57, 56, 55, 54, 53, 52, 51, 5, 49, Rys. 192 Średni udział importu zaopatrzeniowego w badanej populacji (lewa oś) oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś). Spadek udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach ogółem stosunku do poprzedniego kwartału odnotowało 2% respondentów (przy czym w 2,8% przypadków nastąpiła całkowita rezygnacja). Blisko 25% podmiotów zwiększyło udział importu. Z kolei 2,3% populacji w III kw. 25r. skorzystało 77

79 z importowanych artykułów zaopatrzeniowych, mimo, że wcześniej nie zgłaszało obecności importu zaopatrzeniowego w kosztach swojej działalności.. publiczny -1,3 prywatny,5 wytw i zaopatr w energie -,8 transport -,2 przetwórstwo przemyslowe,4 pozostale 1,7 poczta i telekomunikacja 1,2 handel i naprawy 1,9 górnictwo i kopalnictwo -1, budownictwo -,9 powyżej 1999 pracow -, pracow, pracow -1, pracow 1,7 poniżej 5 pracow 1,1 eksporter(5-1%),3 eksporter (-49%),2 nieeksporter,1 eksporter,3 niekorzystający z kredytu -,6 kredytobiorca,9 dwóch grup są zbliżone. Generalnie importerzy w stosunku do reszty populacji charakteryzują się: - większym wykorzystaniem mocy produkcyjnych; - niższym udziałem kosztów stałych w kosztach ogółem; - większym udziałem przychodów z eksportu w przychodach ogółem, ale też wyższym udziałem nieopłacalnego eksportu; - większym odsetkiem firm: spodziewających się wzrostu popytu na ich wyroby, wzrostu poziomu produkcji, podmiotów przewidujących wzrost zatrudnienia oraz rozpoczęcie nowych inwestycji; - większym niedopasowaniem zapasów do potrzeb przedsiębiorstwa; - bardziej optymistyczną oceną swojej obecnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej. nieinwestor inwestor cała próba -,2,3 1, -2, -1,, 1, 2, Rys. 193 Zmiana wielkości udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach w podziale na podstawowe klasyfikacje (różnica pomiędzy udziałem importu zaopatrzeniowego w kosztach w III kw. 25 r., i II kw. 25 r.) Zmiany udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach (liczone jako różnica między wielkością tego udziału w czerwcu 25r. i w marcu 25r.) w różnych przekrojach zostały zaprezentowane na Rys Najsilniejszy spadek tak liczonego wskaźnika odnotowały przedsiębiorstwa publiczne, zatrudniające od 25 do 499 pracowników oraz firmy z sekcji: Górnictwo i kopalnictwo, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz Budownictwo. CECHY ZBIOROWOŚCI IMPORTERÓW Zbiorowość importerów i eksporterów w dużej mierze pokrywa się blisko 86% importerów to eksporterzy. W związku z tym, cechy tych 78

80 I SSz zyybbkki ii mmoonni iit ttoor ri iinngg NNBBPP aa ddaannee GGUUSS wwaar rt ttooś śćć ppr rooggnnoos st ttyy ccz znnaa ddaannyycchh PROGNOZY POPYTU Związek dynamiki przychodów z prognozami popytu prezentuje Rys Krzywa dynamiki przychodów jest dość dobrze opisana przez krzywą wskaźnika popytu (wskaźnik korelacji Pearson a dla tej realcji wyniósł,88). Jednak ostatnie miesiące przyniosły sporą korektę i obie krzywe oddaliły się od siebie. Generalnie, wydaje się, że optymizm próby jest nieco zbyt duży w stosunku do rzeczywistej dynamiki przychodów. 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2,5-3, dyn.przychodów - F-1GUS wsk.popytu IV-98 I-99 II-99 III- IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 Rys. 194 Relacja między nominalną dynamiką przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (pop.kw=1, dane GUS) a wskaźnikiem popytu (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS F-1 oraz szybki monitoring NBP PROGNOZY PRODUKCJI Wartość prognostyczną danych dotyczących produkcji przemysłu względem danych GUS prezentuje Rys Wskaźnik korelacji Pearson a wskazuje na silną dodatnią zależność między obiema zmiennymi (wartość wskaźnika,78). W ciągu ostatnich dwóch kwartałów optymizm prognoz produkcji (podobnie jak prognoz popytu) okazał się jednak wyraźnie większy niż rzeczywista dynamika wielkości produkcji sprzedanej przemysłu. 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, wsk.produkcji - szybki monitoring dyn.produkcji - GUS IV- I-1 II-1 III- IV-1 I-2 II-2 III- IV-2 I-3 II-3 III- IV-3 I-4 II-4 III- IV-4 I-5 II-5 III- IV-5 Rys. 195 Relacja między dynamiką produkcji sprzedanej przemysłu (pop.kw.=1, dane GUS) a wskaźnikiem prognoz produkcji w przemyśle (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS oraz szybki monitoring PROGNOZY SYTUACJI 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2,5 wskaźnik prognoz sytuacji dyn. przychodów - F-1 IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 III-5 IV-5 Rys. 196 Relacja między nominalną dynamiką przychodów ogółem (pop.kw=1, dane GUS) a wskaźnikiem prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS F-1 oraz szybki monitoring Analizie poddano również predykcyjność prognoz sytuacji. Okazało się, że wskaźnik oparty na saldzie prognoz sytuacji dość dobrze odzwierciedla dynamikę przychodów populacji przedsiębiorstw zobligowanych do składania sprawozdań F- 1. Wskaźnik korelacji Person a dla tej relacji wyniósł,82. 79

81 I BBaar ri iieer ryy rooz r zwwooj jjuu wwyybbr raannee ppr roobbl lleemmyy Tab. 15 Bariery rozwoju 23 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) częstotliwość pojawiania kursy walutowe, się problemów w zgłoszonych w: tym wahania wartości maksymalne w historii badań ankietowych duża konkurencja niski popyt wzrost cen inflacja zmiany podatków zmiany przepisów ściąganie należności, zatory płatnicze brak płynności konkurencyjny import, ochrona rynku spowolnienie gospodarcze, bezrobocie trudności w uzyskaniu kredytu wysoka cena kredytu bankowego 26,8 21,2 28,2 13,4 17,2 2, 15,1 9,7 21,6 9,2 18,6 I kw. 23 r. 14,3 6,4 19,7 2, 17,1 7,5 2,6 16,5 9, 5,1 II kw. 23 r. 15,5 8,2 2,4 5,3 2, 17,4 9,5 2,3 17,1 9,2 3,9 III kw. 23 r. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. IV kw. 23 r. 13,5 8,3 15,6 3,6 1,9 14,5 6,3 2,6 9,8 8, 4,9 I kw. 24 r. 14,4 8,4 12,8 5,8 11,2 13,3 5,3 2,9 6,6 6,3 3,7 II kw. 24 r. 13,8 8,1 11,4 8,3 17,2 9,8 4,8 3,6 6,3 5,2 3,3 III kw. 24 r. 9,8 7,1 9,1 11,6 9,9 9,6 4,2 2, 4, 4,6 3,6 IV kw. 24 r. 14,6 9,3 11,8 13,4 5,1 11,4 4,8 1,6 3,9 4,4 6,4 I kw. 25 r. 24,2 9,6 1,8 13,1 7,5 8,5 5,4 3,3 3,2 3,8 4,8 II kw. 25 r. 26,8 11,4 1,4 7,4 4,5 7,2 6,7 4,3 2,3 3,5 3,9 III kw. 25 r. 19,8 13,6 12,6 3,6 5,4 7,3 7,6 4,9 4, 3, 3,4 IV kw. 25 r. 2,1 11,3 11,2 11,1 7,7 7, 4,8 4,4 4,4 2,9 2,6 23 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 8

82 I Innddeekks I syy kkoonni iiuunnkkt ttuur ryy ddaannee uuz zuuppeeł łłnni iiaaj jjąąccee Prezentowane w materiale wskaźniki koniunktury, do konstrukcji których użyto m.in. twardych danych statystyki publicznej GUS (skalowany indeks koniunktury NBP, zintegrowany wskaźnik koniunktury NBP oraz wskaźnik niepewności w przedsiębiorstwach), sugerują dość słaby poziom koniunktury, ale z możliwością jej poprawy w ciągu najbliższych miesięcy. Należy jednak pamiętać, że bazą odniesienia dla zmiennych wchodzących do tych wskaźników jest wciąż charakteryzujący się wysoką dynamiką wzrostu rok akcesji Polski do UE. Efekt bazy wygaśnie dopiero w 26 r. Tab. 16 Zmiany aktywności gospodarczej w świetle zbiorczych wskaźników koniunktury skonstruowanych w oparciu o dane statystyki publicznej oraz dane ankietowe SM NBP i dane ankietowe GUS 24 nazwa indeksu przebieg indeksu prognoza Skalowany indeks koniunktury przedsiębiorstw (NBP) Zintegrowany wskaźnik koniunktury (NBP) Dwie wersje wskaźnika prezentują odmienny stan koniunktury. Indeks skonstruowany na podstawie pełnych szeregów wskazuje na negatywny obraz koniunktury w drugim kwartale, przy tendencji do jego poprawy w stosunku do początku roku. Ocena koniunktury w świetle wskaźnika w wersji niepełnej (zawierającego dodatkowo zmienne kwartalne) jest bardziej optymistyczna. Indeks ten od początku bieżącego roku znajduje się na poziomie bliskim, co oznacza neutralny stan koniunktury. W drugim kwartale 25 roku oba wskaźniki niepewności wzrosły (co należy interpretować jako sygnał pozytywny) i przyjęły wartości bliskie zeru. Oznacza to, że przedsiębiorstwa osiągnęły przychody na poziomie bliskim do prognozowanego, co z kolei wskazuje brak szoków. Wskaźnik niepewności w przedsiębiorstwach (NBP) Skalowany indeks koniunktury po dużym spadku w pierwszym kwartale bieżącego roku, powrócił do poziomów z końca 24 roku. Obraz koniunktury wskazywany przez indeks pozostaje negatywny. Prognoza indeksu wskazuje, że znacznie większe jest podobieństwo dalszej poprawy koniunktury w przedsiębiorstwach w dwóch kolejnych kwartałach 25 roku oraz na początku 26 roku niż jej pogorszenia, mimo to mediana prognozy wskazuje na utrzymanie się negatywnego obrazu koniunktury. 24 Por. Aneks 2 - Konstrukcja zintegrowanego wskaźnika koniunktury. 81

83 Q99 3Q99 1Q 3Q 1Q1 3Q1 1Q2 3Q2 1Q3 3Q3 1Q4 3Q4 1Q Rys. 197 Skalowany indeks koniunktury NBP (górny wykres), zintegrowany wskaźnik koniunktury NBP (lewy dolny wykres), wskaźnik niepewności w przedsiębiorstwach NBP (prawy dolny wykres) Opracowali: Z. Jankiewicz D. Kołodziejczyk P. Popowski K. Puchalska kierująca tematem A. Sawicka I. Tymoczko Akceptował: Dyr. P. Boguszewski 82

84 III I... AA N EE KKSS 11 - UU W AA GGI I MM EE TT OODD OOLL OOGGI I CC ZZNN EE 1. Prezentowane opracowanie jest sporządzone głównie w oparciu o prognozy stanu koniunktury i jakościowe indykatory sytuacji przedsiębiorstw. Przedstawia ono przewidywania ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw oraz ekonometryczne prognozy niektórych szeregów czasowych na okres październik-grudzień 25 r. 2. W opracowaniu wykorzystano następujące źródła danych: szybki monitoring NBP, Biuletyn Statystyczny GUS, Badania Koniunktury GUS, materiały IRG SGH, materiały ABN AMRO. 3. W monitoringu NBP wzięło udział 732 podmioty wybrane z terenu całego kraju. Przeważyły pytania o charakterze prognostycznym, które dotyczyły: popytu, produkcji, sytuacji ekonomicznej firmy, eksportu, zatrudnienia, inwestycji, stóp procentowych, wielkości kredytu dewizowego, ruchów cen oraz kursu dolara i euro. Ponadto pytano również o bieżącą sytuację przedsiębiorstwa, terminowość obsługi zadłużenia, trudności z utrzymaniem płynności oraz opłacalność eksportu. 4. W opracowaniu posługujemy się następującymi przekrojami klasyfikacyjnymi: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji), wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od 5 do 249, od 25 do 499, od 5 do 1999 oraz 2 i więcej osób. wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 25 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (25 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne (działy PKD: 29, 3, 33, 34, 35 oraz 45 - budownictwo) i pozostałe przedsiębiorstwa 5. Ilekroć w opracowaniu jest mowa o dynamice wzrostu, rozumiemy przez to wzrost danej wielkości w stosunku do poprzedniego kwartału lub analogicznego okresu ub.r. W przypadku realnej dynamiki, nominalny wzrost jest deflowany wskaźnikiem cen produkcji sprzedanej przemysłu. 6. W tekście pojawiają się wskaźniki klimatu koniunktury. Wyliczono je jako różnicę między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki przyjmują wartości z przedziału od +1 do 1. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 7. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 83

85 III II... AA N EE KKSS 22 KK ONN O SS TT RR UU KKCC J J AA ZZI I NN TT EE GGRR OOWW AA NN EE GGOO WW SS KKAA ŹŹNN I KK AA KK OONN I UU NN KKTT UU RR YY Dążąc do skonstruowania wskaźnika koniunktury kierowaliśmy się trzema głównymi przesłankami: Wskaźnik powinien być dostępny z częstotliwością miesięczną Powinien być przejrzysty (łatwo interpretowalny) Powinien konsumować możliwie wszystkie informacje dotyczące szeroko rozumianej koniunktury gospodarczej, a co za tym idzie, powinien uwzględniać także zmienne kwartalne (część z nich ma bowiem znaczenie fundamentalne jak np. PKB) Model, który posłużył do uzyskania wskaźnika koniunktury (spełniający powyższe trzy warunki) można zapisać przy pomocy poniższego schematu: X t = ΛF t + ε t gdzie X t to wektor zmiennych o wymiarze N 1, zakwalifikowanych przez nas jako potencjalne indykatory sytuacji gospodarczej, obserwowanych w czasie t : ( X 1t, X 2t,..., X Nt ), Λ - macierz nieznanych parametrów o wymiarze N r, w której i-ty wiersz (λ i1, λ i2,..., λ ir ) λ i, tj.: macierz Λ można zapisać jako: (λ 1 λ 2... λ N ) Λ. F t jest wektorem r 1 stanowiącym r wspólnych czynników: (F 1t, F 2t,..., F rt ) F t, zaś ε t jest składnikiem losowym (N 1). Łatwo dostrzec, że taka konstrukcja podsumowuje najważniejsze cechy N zmiennych przy pomocy r wspólnych czynników, tzn.: redukuje zachowanie N zmiennych do zaledwie r głównych charakterystyk (r wspólnych czynników), gdzie N > r. Oczywiście różne zmienne mogą mieć mniejszy lub większy związek z głównymi tendencjami (wspólnymi czynnikami). Stopień korelacji poszczególnych zmiennych z głównymi charakterystykami obserwowanymi w zbiorze danych mierzą składowe współczynniki macierzy Λ. Gdyby macierz kowariancji składnika losowego - E(ε t ε t ), była diagonalna, mielibyśmy do czynienia z typowym modelem czynnikowym. Jednak założenie to eliminuje możliwość korelacji między zmiennymi ekonomicznymi (oprócz tej ujętej w ramach wspólnych czynników). Okazuje się jednak, że jeśli ograniczymy się do pewnej klasy zależności (związków) między elementami wektora ε t, to analiza czynnikowa jest poprawna, nawet, gdy macierz kowariancji nie jest diagonalna. Mamy wtedy do czynienia z tzw. przybliżoną analizą czynnikową. Oznacza to, że dopuszczalna jest autokorelacja poszczególnych składowych ε t tj.: E(ε it ε it-k ) i współzależność między zmiennymi ekonomicznymi X t : E(ε it ε st ). Kluczowym założeniem natomiast jest brak zależności między wspólnym czynnikiem (F t ), a składnikiem losowym (ε t ). Zauważmy, że brak szczegółowej parametryzacji procesów F t oraz ε t jest, przy operowaniu na dużych zbiorach danych, jedynie zaletą. Znaczącą zaletą zastosowanej metodologii jest możliwość uwzględnienia różnego typu nieregularności występujących w dostępnych szeregach czasowych. Oznacza to, że do obliczania wskaźnika koniunktury posłużyły nam zarówno dane o różnej częstotliwości pojawiania (miesięczne i kwartalne), jak również szeregi niedostępne od początku panelu. W szczególności np. mimo, że wskaźnik jest liczony od początku 1997 r. z częstotliwością miesięczną, to do jego odtwarzania posłużyły nam np. dane ankietowe z monitoringu NBP dostępne z częstotliwością kwartalną, a wśród nich stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dostępny od końca 1999 r.). Ważne jest, że zaproponowana struktura modelowa w sposób koherentny i formalny może przetwarzać w zasadzie wszystkie dostępne informacje nt. ogólnego stanu koniunktury i na ich podstawie stawiać diagnozę sytuacji gospodarczej. Opisana wyżej metodologia (analiza czynnikowa), jest właściwie szerokim uogólnieniem aparatu średniej arytmetycznej (lub ważonej) zastosowanej do zbioru wszystkich zmiennych. Zapewnia jednak zarówno zróżnicowany dobór wag, odzwierciedlający rzeczywisty wkład poszczególnych zmiennych w nieobserwowalny klimat koniunktury, jak również pozwala na jednoczesne posługiwanie się szeregami o różnej częstotliwości obserwacji. W odróżnieniu od standardowych modeli ekonometrycznych liczba zmiennych nie jest przeszkodą w estymacji. Wręcz przeciwnie: im większy zasób dostępnych szeregów tym bardziej wiarygodny przebieg wskaźnika koniunktury. Na obecnym, eksperymentalnym etapie do konstrukcji wskaźnika użyliśmy 55 szeregów czasowych (zob. spis w aneksie). Proces konstrukcji przebiegał w kilku fazach: I etap: - Wybór zmiennych potencjalnie przydatnych do tworzenia wskaźnika koniunktury (zob. spis w aneksie) - Odsezonowanie (większości) zmiennych przy pomocy metod analizy spektralnej, umożliwiającej odfiltrowanie szeregów czasowych z cykli o zadanej częstotliwości. W tym kontekście należy wspomnieć, że w literaturze uważa się najczęściej, że cykl koniunkturalny trwa od 2 do 8 lat. W związku z tym, posługując się filtrem spektralnym pozbawiliśmy zmienne cykliczności nieprzekraczającej 2 lat (pozbawiając tym samym szeregi czasowe zwykłej sezonowości cykli rocznych). 84

86 - Zbadanie szeregów czasowych pod względem stacjonarności. Wszystkie zmienne zostały pozbawione ewentualnych trendów (deterministycznych bądź stochastycznych) i poddane standaryzacji (przez odjęcie średniej i podzielenie przez odchylenie standardowe) II etap: - Estymacja wskaźnika koniunktury. W początkowej fazie do estymacji posłużyły nam wyłącznie szeregi pełne (1997:1 23:11). W wyniku estymacji, uzyskaliśmy kilka wspólnych czynników. Następnie zakładając liniowy związek między tymi czynnikami i szeregami niepełnymi (o częstotliwości kwartalnej lub z brakującymi obserwacjami), odtworzyliśmy wagi (macierz Λ) i w konsekwencji otrzymaliśmy pewne przybliżenie brakujących obserwacji. Uzyskaliśmy w ten sposób pełny panel obserwacji. Estymując ponownie czynniki a następnie wagi (macierz Λ), uzyskaliśmy kolejne przybliżenie brakujących obserwacji oraz - co najważniejsze wspólnych czynników. Proces ten był powtarzany iteracyjnie. Należy podkreślić, że wzięto pod uwagę charakter zasobowy lub strumieniowy poszczególnych zmiennych kwartalnych przy odtwarzaniu brakujących obserwacji, co szczególnie przy operowaniu na dynamikach nie jest rzeczą trywialną. W wyniku estymacji modelu otrzymujemy przebieg r wspólnych tendencji, które wyjaśniają w sposób możliwie największy zachowanie wszystkich zmiennych. Idealną sytuacją byłoby założenie o istnieniu jednej wspólnej tendencji, która wyjaśniałaby w sposób znaczący dynamikę wszystkich szeregów czasowych, naturalnie interpretowanej jako poziom koniunktury. Co prawda użyte przez nas zmienne ekonomiczne stanowią w miarę jednorodny zbiór danych (z punktu widzenia przydatności do informowania o rzeczywistych procesach gospodarczych), jednak z kilku powodów nie należy ograniczyć się do założenia jednej wspólnej tendencji zawartej w zbiorze. Wśród nich można wymienić fakt, że część zmiennych może mieć charakter wyprzedzający, część antycykliczny, a pozostała może stanowić jednoczesne indykatory koniunktury. W takiej sytuacji można się spodziewać, że każdy z, powiedzmy 3-ch wspólnych czynników będzie miał inną interpretację związaną z własnościami poszczególnych 3-ch grup zmiennych. Ponadto należy wspomnieć, że dość znaczny wkład w zbiorze zmiennych stanowią dane pochodzące z badań ankietowych, które ze względu na dużą dozę subiektywizmu (lub prawdopodobne własności wyprzedzające względem zmiennych makroekonomicznych) mogą mieć odmienny charakter od zmiennych makroekonomicznych. W konsekwencji przyjęliśmy następującą strategię. Założyliśmy istnienie kilku wspólnych tendencji w dostępnym zbiorze zmiennych. Na drodze eksperymentu wybraliśmy jeden czynnik, który jest najsilniej skorelowany ze zmiennymi powszechnie uznanymi za dobrze opisujące klimat gospodarczy. W szczególności wskaźnik (wybrany przez nas czynnik) wykazuje ścisły związek z następującymi zmiennymi: DANE ILOŚCIOWE: Inwestycje krótkoterminowe Inwestycje w przedsiębiorstwach Produkcja sprzedana przemysłu Eksport (w PLN i dolarach) Import (w PLN i dolarach) Zapasy w przedsiębiorstwach Przychody w przedsiębiorstwach Pozwolenia budowlane Zatrudnienie w przedsiębiorstwach DANE JAKOŚCIOWE: Nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) GUS Produkcja sprzedana (diagnoza) GUS Prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa GUS Prognoza nowych zamówień GUS Prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa GUS Prognoza aktywności gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej GUS Poziom zapasów w dział. handlowo-usługowej GUS Prognoza sytuacji ekonomicznej jednostek handlowo-usługowych GUS Przewidywana ilość sprzedawanych towarów jednostek handlowo-usługowych GUS Wskaźnik produkcji Monitoring NBP 85

87 ANEKS: Spis zmiennych służących do uzyskania wskaźnika koniunktury I. Sfera realna: 1) sprzedaż detaliczna towarów 2) sprzedaż hurtowa przedsiębiorstw handlowych 3) PKB 4) spożycie indywidualne 5) inwestycje w przedsiębiorstwach 6) inwestycje krótkoterminowe 7) produkcja sprzedana przemysłu 8) eksport w pln 9) eksport w usd 1) import w pln 11) import w usd 12) zapasy w przedsiębiorstwach 13) dostawy energii elektrycznej 14) przychody w przedsiębiorstwach 15) wynik finansowy netto 16) kredyty złotowe dla osób prywatnych 17) pozwolenia budowlane II. Dane jakościowe dot. koniunktury konsumenckiej i producentów: KONIUNKTURA KONSUMENCKA GUS: 18) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ostatnich 12 miesiącach 19) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ciągu najbliższych 12 miesięcy 2) obecne dokonywanie ważnych zakupów BADANIA KONIUNKTURY GUS: PRZEMYSŁ 21) ogólna sytuacja przedsiębiorstwa 22) nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) 23) zmiany produkcji sprzedanej przedsiębiorstw 24) stan zapasów 25) prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa 26) prognoza nowych zamówień 27) prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa 28) prognoza zatrudnienia BADANIA KONIUNKTURY GUS: BUDOWNICTWO 29) aktywność gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej 3) przewidywana aktywność gosp. w zakresie dział. budow.-montażowej BADANIA KONIUNKTURY GUS: HANDEL 31) ogólna sytuacja ekonomiczna jednostki (do pop. mies.) 32) ilość sprzedawanych towarów (do pop. mies.) 33) poziom zapasów 34) prognoza ogólnej sytuacji ekonomicznej jednostki 35) przewidywana ilość sprzedawanych towarów MONITORING NBP: 36) nowe inwestycje 37) rozpoczęte inwestycje 38) produkcja 86

88 39) popyt ogółem 4) wykorzystanie mocy produkcyjnych III. Uwarunkowania makroekonomiczne: 41) wynik budżetu 42) podaż pieniądza M 43) podaż pieniądza M1 44) podaż pieniądza M2 45) stopa procentowa (wibor 3-mies) 46) CPI 47) PPI 48) Terms of trade w okresie 49) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wpływy z exportu 5) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wypłaty za import 51) kurs Euro 52) kurs dolara IV. Rynek pracy: 53) stopa bezrobocia 54) przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 55) przeciętne wynagrodzenie w sek. przeds. 87

89 IVV. I.. AA N EE KKSS 33 - FF O RR MM UU LL AA RR ZZ BB AA DD AA NN I AA AA NN KKI I EE TT OO WW EE GG OO 88

90 89

91 9

92 91