Narodowy Bank Polski Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych WSTĘPNA INFORMACJA O KONDYCJI

Transkrypt

1 Narodowy Bank Polski Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych WSTĘPNA INFORMACJA O KONDYCJI SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM STANU KONIUNKTURY W II KW 25

2 SPIS TREŚCI Synteza 4 I. Ogólny klimat koniunktury 6 Indeksy koniunktury stan i prognozy 6 Prognoza produkcji sprzedanej 7 Wskaźniki koniunktury 8 I.1. Popyt. Zamówienia. Produkcja. 9 Stan popytu 9 Prognozy popytu 9 Obszary zmian popytu 1 Nowe zamówienia 12 Obszary zmian poziomu zamówień 12 Prognozy produkcji 14 Obszary zmian poziomu produkcji 14 Produkcja a popyt i zamówienia 15 I.2. Sytuacja ekonomiczna 16 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej 16 Obszary zmian sytuacji ekonomicznej 17 Zmiany sytuacji na poziomie przdsiębiorstwa 19 Oceny sytuacji a bariery rozwoju 2 Prognozy sytuacji ekonomicznej 21 Obszary zamian sytuacji 21 Trafność prognoz 23 I.3. Zatrudnienie 24 Zmiany zatrudnienia 24 Prognozy zatrudnienia 25 Uwarunkowania planowanych zmian zatrudnienia 26 I.4. Wynagrodzenia 32 Prognozy wzrostu płac 32 I.5. Inwestycje. Zapasy. 34 Prognozy inwestycji 34 Obszary zmian aktywności inwestycyjnej 34 Determinanty nowych inwestycji 35 Struktura finansowania 36 Inwestycje rozpoczęte 38 1

3 I.6. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 42 Obszary zmian 43 Krótko- i długoterminowe skutki zmian wykorzystania mocy produkcyjnych 44 I.7. Kredyt bankowy. Popyt na kredyt 46 Obszary zmian poziomu zadłużenia kredytowego. 47 Zmiany zadłużenia a sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw. 47 Ocena dostępności kredytów 49 Dostępność kredytów a aktywność inwestycyjna. 5 Dostępność kredytów a wielkość zatrudnienia. 5 I.8. Oprocentowanie kredytów 51 Koszty kredytu a ocena kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw. 53 Zmiany oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych a zmiany stóp procentowych NBP. 54 Prognoza stóp procentowych 54 Jakość prognoz stóp procentowych 56 I.9. Struktura finansowania działalności przedsiębiorstw 57 Profil finansowania działalności 57 Typologia strategii finansowania działalności przedsiębiorstw 58 Finansowanie przedsiębiorstw a ich kondycja ekonomiczna 59 I.1. Płynność finansowa przedsiębiorstw. 6 Płynność finansowa a wielkość przedsiębiorstwa. 62 Obsługa zadłużenia kredytowego. 62 Obsługa zobowiązań pozakredytowych. 64 I.11. Ceny, koszty 67 Prognozy CPI 67 Prognozy PPI 68 Prognozy cen własnych wyrobów 69 Prognozy cen wykorzystywanych surowców i materiałów 7 Koszty stałe 72 Obszary zmian 72 I.12. Kurs walutowy 74 Prognozy kursu walutowego dolara i euro 74 Kurs walutowy zagrożenie dla eksportu oraz krajowej produkcji 74 I.13. Eksport, import 79 Aktywność eksportowa 79 Prognozy eksportu 8 Opłacalność eksportu 81 Cechy zbiorowości eksporterów 83 2

4 Import 84 Cechy zbiorowości importerów 85 I.14. Szybki monitoring NBP a dane GUS wartość prognostyczna danych 86 Prognozy popytu 86 Prognozy produkcji 86 Prognozy sytuacji 86 I.15. Bariery rozwoju wybrane problemy 87 II. Aneks 1 - Uwagi metodologiczne 88 III. Aneks 2 Konstrukcja zintegrowanego wskaźnika koniunktury 89 IV. Aneks 3 - Formularz badania ankietowego 93 3

5 SS Y Y NN TT EE ZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP, badań ankietowych prowadzonych przez inne ośrodki badawcze oraz danych makroekonomicznych statystyki publicznej, które zostały wykorzystane przy konstruowaniu wskaźników koniunktury (patrz Aneks 2) można sformułować następujące wnioski: 1. Analiza wskaźników koniunktury wskazuje na osłabienie tempa aktywności gospodarczej, chociaż ogólny stan koniunktury gospodarczej wciąż jest oceniany jako dobry. Do grupy wskaźników, w których widoczny jest spadek tempa poprawy koniunktury można zaliczyć większość wskaźników cząstkowych powstałych na bazie szybkiego monitoringu NBP. Druga grupa wskaźników, w tym: standaryzowany wskaźnik koniunktury NBP, jak też niektóre wskaźniki skonstruowane przez inne ośrodki badawcze: wskaźnik koniunktury GUS, wskaźnik PMI (NTC) sygnalizuje natomiast pogorszenie koniunktury. 2. Pomimo sezonowego wzrostu wskaźników prognoz popytu i produkcji do najwyższego poziomu w ciągu ostatnich kilku lat, tempo tej poprawy zmniejsza się. Z analizy rodzaju i skali problemów, z jakimi stykają się przedsiębiorstwa wynika, że malejąca do 24 r. bariera popytowa (mierzona odsetkiem respondentów zgłaszających taki problem) od trzech kwartałów pozostaje na niezmienionym poziomie. Ponadto salda prognoz nowych zamówień i prognoz eksportu, choć pozostają wciąż wyraźnie dodatnie, to zaczynają wykazywać lekkie tendencje spadkowe. 3. W I kw 25 r. odnotowano dość wyraźne pogorszenie sytuacji ekonomicznej w próbie. Jest to z jednej strony skutek działania czynników sezonowych sytuacja pogorszyła się głównie w tych firmach, które w I kw. w największym stopniu odczuwają sezonowe ochłodzenie koniunktury (np.: budownictwo, firmy produkujące na rynek krajowy), z drugiej jednak strony aż 44% przedsiębiorstw informujących o pogarszającej się kondycji wśród barier rozwoju wymieniło niekorzystny poziom bądź duże wahania kursu walutowego. Inne bariery wymieniane były z wyraźnie mniejszą częstotliwością. 4. Trzeci kwartał z rzędu kurs walutowy utrzymał się na pierwszym miejscu na liście barier rozwoju ankietowanych firm. Rzeczywisty kurs euro pozostaje blisko, ale wciąż powyżej granicznego poziomu kursu euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Odnotowano ponadto dalszy wzrost udziału nieopłacalnego eksportu w sumie przychodów z eksportu ogółem. Zaobserwowano jednak, że przedsiębiorstwa informujące o przynajmniej częściowej nieopłacalności sprzedaży zagranicznej planują jeszcze tę sprzedaż zwiększać takie plany ma co trzeci respondent, dla którego eksport nie jest w pełni opłacalny. Zjawisko to może wynikać z przyjęcia przez respondentów założenia o mającej wkrótce nastąpić poprawie opłacalności eksportu. 5. Pogorszenie sytuacji obserwowane było równolegle ze spadkiem stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, i choć kierunek zmian był zgodny z oczekiwaniami, to siła spadku okazała się 4

6 największa od 2 r. Spadek wykorzystania mocy produkcyjnych zanotowały przede wszystkim te przedsiębiorstwa, które charakteryzowały się najwyższym poziomem wykorzystania majątku wytwórczego. 6. W I kw. nasilił się problem nadmiernych zapasów. Wzrost zapasów dotknął bardziej podmioty zaangażowane w działalność eksportową niż przedsiębiorstwa produkujące na rynek krajowy. Większość przedsiębiorstw deklarujących nadmierne zapasy nie zamierza jednak ograniczać wielkości produkcji. 7. Odnotowano pogorszenie płynności finansowej ankietowanych przedsiębiorstw oraz niewielkie pogorszenie zdolności do obsługi zadłużenia wobec banków. Firmy, które deklarowały pogorszenie płynności okazały się w przeważającej większości kredytobiorcami. 8. Istnieje pewna rozbieżność pomiędzy stabilizującymi się wskaźnikami prognoz popytu, nowych zamówień i produkcji a planami inwestycyjnymi przedsiębiorstw. Drugi kwartał z rzędu obserwujemy bowiem coraz większe ożywienie aktywności inwestycyjnej. Wskaźnik prognoz inwestycji przyjął najwyższą wartość od 1998 r. Jednocześnie rośnie optymizm prognoz popytu i nowych zamówień w przedsiębiorstwach oferujących dobra inwestycyjne. Skłonność do inwestowania jest dodatnio skorelowana z sytuacją finansową przedsiębiorstwa. Nieco mniejsze znaczenie ma obecnie stopień wykorzystanie mocy produkcyjnych firmy z najwyższym stopniem wykorzystania majątku wytwórczego nieznacznie rzadziej planują inwestycje niż grupa jednostek posiadających jeszcze wolne moce. 9. Ankietowane przedsiębiorstwa w dalszym ciągu planują ograniczać zadłużenie, chociaż w mniejszym stopniu niż w poprzednim kwartale. 1. Poprawia się optymizm prognoz w obszarze zatrudnienia. Wciąż jednak więcej jest respondentów planujących zwalniać pracowników niż podmiotów zamierzających zwiększyć liczbę etatów. 11. W II kw. br. rzadziej i w mniejszym stopniu niż na początku bieżącego roku respondenci będą podwyższać wynagrodzenia swoim pracownikom. Zjawisko to może mieć jednak charakter sezonowy. Wzrost płac będzie częściej obserwowany w tych przedsiębiorstwach, które planują zwiększyć zatrudnienie. 12. Maleją oczekiwania inflacyjne. Przedsiębiorstwa planują zarówno mniejsze podwyżki cen na wyroby i usługi własne, jak i spodziewają się wolniejszego wzrostu cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji oraz spadku dynamiki inflacji PPI i CPI. 5

7 I.. OO GÓÓLL G NN YY KKLL I MM AA TT KK OONN I UU NN KKTT UU RR YY INDEKSY KONIUNKTURY STAN I PROGNOZY Poniżej przedstawiono cztery wybrane wskaźniki mierzące poziom koniunktury dla gospodarki polskiej wraz z interpretacją ich wskazań. Warto zwrócić uwagę, że zamieszczone poniżej wskaźniki koniunktury bardzo różnią się zarówno w ocenie bieżącego stanu koniunktury, jak i jej perspektyw, co utrudnia formułowanie ocen na temat przyszłej aktywności gospodarczej. Począwszy od następnego kwartału planuje się umieszczenie w tym materiale bardziej szczegółowej analizy wybranych wskaźników koniunktury. Tab. 1 Zmiany aktywności gospodarczej w świetle wybranych wskaźników koniunktury 1 nazwa indeksu przebieg indeksu prognoza uwagi Wskaźniki klimatu koniunktury GUS Skalowany indeks koniunktury przedsiębiorstw (NBP) Standaryzowany wskaźnik sytuacji przedsiębiorstw (NBP) Zintegrowany wskaźnik koniunktury (NBP) Wartości wskaźnika utrzymujące się powyżej granicznego poziomu pkt. wskazują na pozytywny obraz koniunktury. Od końca trzeciego kwartału zeszłego roku obserwujemy jednak spadek indeksu. W ostatnim kwartale 24 roku nastąpiła poprawa wskaźnika. Nadal jednak niższa niż 5 pkt. wartość wskaźnika sugeruje możliwość wystąpienia ochłodzenia koniunktury. Niewielki wzrost wskaźnika w relacji do analogicznego okresu ub.r. do poziomu najwyższego w historii badań. W ostatnich miesiącach wskaźnik wskazywał na systematyczne pogarszanie stanu koniunktury. Obecnie wartości wskaźnika bliskie są zeru, co powinno odpowiadać neutralnemu stanowi koniunktury. W perspektywie najbliższego kwartału wskaźnik będzie najprawdopodobniej nadal wskazywać na pozytywny stan koniunktury. Tempo jego pogarszania może ulec spowolnieniu. Wachlarzowa prognoza wskaźnika na dwa pierwsze kwartały 25 roku wskazuje, iż znacznie wyższe jest prawdopodobieństwo dalszego wzrostu wskaźnika niż jego spadku. Malejąca skala poprawy sugeruje słabnięcie bodźców podtrzymujących wzrost wskaźnika. Dotychczasowy przebieg wskaźnika może sugerować kontynuacje negatywnego trendu indeksu. Najciemniejsze pasmo prognozy reprezentujące obszar najbardziej prawdopodobnych realizacji wskaźnika w przyszłości, w III kwartale zbliża się do poziomu 5 pkt. co jest optymistycznym sygnałem. 1 Por. Uwagi metodologiczne 6

8 2, 1,5 1,,5, wskaźnik wsk.odsezonowany trend ,5-1, , , III 1999 IV 1999 I 2 II 2 III 2 IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 II Rys. 1 Ogólny wskaźnik koniunktury GUS (lewy górny wykres), skalowany indeks koniunktury NBP (prawy górny wykres), standaryzowany wskaźnik sytuacji przedsiębiorstw (lewy dolny wykres), zintegrowany wskaźnik koniunktury NBP (prawy dolny wykres) PROGNOZA PRODUKCJI SPRZEDANEJ 3% 25% 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% Rys. 2 Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w relacji do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Prognoza (25:4-25:6) zaznaczona kolorem czerwonym, ciągłym. Dodatkowo przerywane czerwone linie wyznaczają 95-proc. przedział błędu prognozy. Rys. 2 przedstawia prognozę realnej dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu w relacji do analogicznego miesiąca poprzedniego roku. Zgodnie z prognozą opartą na analizie szeregu czasowego indeksu produkcji sprzedanej przemysłu (a więc nie uwzględniającej innych informacji zawartych w tym opracowaniu) w kwietniu podobnie jak w marcu oczekiwać możemy ujemnej dynamiki produkcji. Oczekujemy, że spadek produkcji będzie w granicach -4%. Dalszy spadek dynamiki rocznej produkcji w kwietniu będzie podobnie jak w marcu częściowo związany z efektem bazy, a także z okresowym osłabieniem aktywności gospodarczej w pierwszym tygodniu kwietnia. Od maja spodziewamy się dodatnich dynamik produkcji (ponad 2% r/r w maju i ok. 1% r/r w czerwcu), które mają szansę utrzymać się także w następnych miesiącach. Należy jednak podkreślić niepewność prognozy na najbliższe trzy miesiące wynikającą z problemów oceny wpływu wydarzeń z pierwszej połowy kwietnia na dynamikę produkcji zarówno w kwietniu jak i w maju. 7

9 WSKAŹNIKI KONIUNKTURY popyt - analog.kw.ub.r. popyt - pop.kw. popyt - prognoza zamówienia - analog..kw.ub.r. zamówienia - pop.kw. zamówienia - pronoza produkcja - analog.kw.ub.r. produkcja - pop.kw. produkcja - prognoza eksport - analog.kw.ub.r. eksport - pop.kw. eksport - prognoza inwestycje - analog.kw.ub.r. inwestycje - pop.kw. inwestycje - prognoza zatrudnienie - analog.kw.ub.r. zatrudnienie - pop.kw. zatrudnienie - prognoza płynność - analog.kw.ub.r. płynność - pop.kw. płynność - bieżący kw. sytuacja - analog.kw.ub.r. sytuacja - pop.kw. zmiana sytuacji - prognoza Rys. 3 Zbiorcze zestawienie sald (kolor granatowy stan na II kw. 24 r., kolor zielony stan na I kwartał 25 r., kolor różowy prognoza na II kwartał 25r.) 2 Tab. 2 Wskaźniki klimatu koniunktury 3 na podstawie wyników szybkiego monitoringu NBP okres prognozy sezono wych zmian prognoza produ kcji 4 zatrud nienia sytuacji ekonom. ogółem popytu trwałych tendencji eksportu inwestycji kontynuacja inwestycji wzrostu cen oceny sytuacji bież. obsługa zadłużenia kredyt owego pozostałego II kwartał 22 r. 15,3 15,4,9 14,5 12,3 3,7-58,3 73,1-24,8-29,2 56,9 54,1-38,3-1,2 III kwartał 22 r. 12,1 12,5,2 12,2 14, 33,3-6,3 77,5-19,3-25,9 67,4 5 54,5-35, -13,7 IV kwartał 22 r. 4,8 11,6,6 11, 14,9 26, -56,3 81,6-25,1-32, 66,3 52,1-28,7-9,9 I kwartał 23 r. -1,7-1,7,9-11,6 4,1 23,7-52,6 77,4-24,1-25,9 71,5 55,2-18,8-11,2 II kwartał 23 r. 12,7 17,5 2,5 15, 23,3 38,8-44,7 82,7-17,3-29,9 71, 62,5-6,3-13,5 III kwartał 23 r. 15,7 18,9 4, 14,9 19,2 31,4-47,4 92,8-13,1-21,9 74,2 61, -6,5-9,5 IV kwartał 23 r. 9,6 16,6 5,5 11,1 19,8 25,8-49,6 89, -18,2-19,7 75,5 64,5-1,8-6,5 I kwartał 24 r. 1,3-7,6 6,3-14, 7,9 25,6-45,9 9, -16,1-26,1 82,1 69,5 3,1-4,4 II kwartał 24 r. 1,2 24,3 8,2 16,1 25,5 41,2-32,9 92,8-6,4-32, 82,7 69, 4,1-2,1 III kwartał 24 r. 13,8 22,1 7,3 14,8 24,6 33,3-36,7 94,4 2,3-24,6 86,4 73,2 1, -4,1 IV kwartał 24 r. 14, 23,3 6,4 16,9 25,1 26,3-48,5 91,5-5,1-26,3 85,9 72,3 9,4-7, I kwartał 25 r. -,2-4,5 5,7-1,2 1,8 17,4-28,8 93,6-11,6-27,8 85,7 79,6 1,8-4,6 II kwartał 25 r. 17,1 25,3 7,7 17,6 28,8 3,1-26,3 94,2 -,7-28, 83,6 57, 13,4-1,2 Pogrubioną czcionką wyróżniono maksymalny poziom wskaźników w historii badań ankietowych (pamiętajmy jednak, że szeregi mają niejednakową długość; niektóre sięgają 1997 r., inne rozpoczynają się w 21 r.). stan zapasów 2 Wskaźniki w formie sald obliczono jako różnice między odpowiedziami korzystnymi (poprawa sytuacji, wzrost popytu, wzrost produkcji, wzrost eksportu, nowe inwestycje, wzrost zatrudnienia) i niekorzystnymi (pogorszenie sytuacji, spadek popytu, spadek produkcji, spadek eksportu, brak inwestycji, spadek zatrudnienia) 3 Są to wskaźniki wyliczone wg metody tzw. testu koniunkturalnego. Metoda wyliczenia wskaźników została podana w Uwagach metodologicznych, w punkcie 5 4 Chodzi zarówno o produkcję przemysłową, jak i budowlano-montażową, a w przypadku pozostałych firm o skalę działalności. 5 Od III kw. 22 r. struktura pytania o ocenę sytuacji firmy uległa zmianie: wprowadzono dodatkową opcję dane nie są zatem w pełni porównywalne 8

10 I..11. PPooppyyt tt... ZZaammóówwi iieenni iiaa... PPr roodd uukk ccj jjaa... stan popytu prognozy popytu trwałe zmiany popytu - obszary wzrostu STAN POPYTU skala problemów ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa ustabilizowała się na dość niskim poziomie wyraźne sezonowe ożywienie zapotrzebowania na produkty oferowane przez respondentów niewielka poprawa trwałego komponentu prognoz popytu wskaźnik prognoz najwyższy od 1998 r. budownictwo, transport sektor prywatny branże oferujące dobra inwestycyjne problemy z popytem trend I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 4 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty; trend tego wskaźnika uzyskano metodą x11; ze względu na brak danych dla III kw. 23 r. na rysunku przedstawiono dane szacunkowe) W ciągu ostatnich trzech kwartałów stabilna pozostawała skala problemów ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez ankietowane przedsiębiorstwa. Trudności tego rodzaju plasują się na trzecim miejscu wśród najpoważniejszych barier hamujących rozwój sektora przedsiębiorstw. W marcu b.r. co dziesiąte przedsiębiorstwo sygnalizowało problemy z popytem (podobnie było w grudniu ub.r.) (patrz Rys. 4). O niedostatecznym poziomie popytu w relacji do możliwości wytwórczych informowały najczęściej firmy z sekcji Górnictwo i kopalnictwo (17% tej sekcji deklaruje istnienie takich problemów) oraz Budownictwo (16% przedsiębiorstw, wobec 25% w poprzednim kwartale), co może oznaczać przełamanie trwającej 2½ roku bessy w branży budowlanej. PROGNOZY POPYTU W II kwartale br. przedsiębiorstwa prognozują wyraźny wzrost popytu na swoje produkty i usługi (patrz Rys.5). Z jednej strony jest to efekt działania czynników sezonowych, z drugiej strony zaobserwowano niewielki wzrost wskaźnika w relacji do analogicznego okresu ub.r. wraz z niewielką poprawą trwałego komponentu prognoz popytu. Trzeba jednak zaznaczyć, że skala poprawy optymizmu prognoz popytu zaczyna słabnąć trend zjawiska sugeruje tendencję spadkową wskaźnik trend I-99 II-99 III-99 IV-99 I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 5 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) 9

11 Wśród eksporterów bardziej optymistycz- II kw 25 24,7 9,2 57,6 7,1 1,5 ne prognozy sformułowali niewyspecjalizowani eksporterzy (do 5% udziału eksportu w przy- I kw 25 7,4 7, 66,7 17,6 1,3 chodach). W tej grupie wyższe było również saldo trwałych komponentów popytu. II kw 24 23,5 1,3 56,6 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 6 Prognozy popytu struktura odpowiedzi OBSZARY ZMIAN POPYTU Wyraźny wzrost popytu sygnalizują zarówno firmy sprzedające swoje wyroby za granicą, jak i przedsiębiorstwa oferujące swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym (patrz Rys. 8). Saldo trwałych komponentów popytu w obu grupach jest dodatnie dwukrotnie większe w klasie eksporterów. Jednak analiza szeregu czasowego sugeruje nierosnące tempo poprawy w obu grupach. cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię-25, pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy -2,6 6, 22,8 23,1 2,9 25,3 25, 25, 26,9 25,4 29,2 3,1 29,8 7,4 36,1 29,2 18,4 32,9 23,4 3,9 16,9 25,4 23,9 2,2 43,5-3, -2, -1,, 1, 2, 3, 4, 5, Rys. 7 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na II kw. 25 r. 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, eksporterzy-trend nieeksporterzy-trend eksporterzy nieeksporterzy IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 8 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, eksport(-5)-trend eksport<5-1>-trend eksport(-5) eksport<5-1> IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 9 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) W klasyfikacji wg PKD oceny popytu były zróżnicowane ze względu na odmienne dla każdej z sekcji wahania sezonowe. Prognozy optymistyczne przeważyły we wszystkich sekcjach, poza Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. Analiza trwałych zmian popytu wskazuje na odczuwalną poprawę w dwóch sekcjach: Budownictwo oraz Transport. Najwyższym saldem trwałych komponentów popytu odznacza się sekcja Handel i naprawy oraz Przetwórstwo przemysłowe. 1

12 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, budownictwo handel i naprawy przemysł I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 1 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w przemyśle, budownictwie i handlu (na rysunku trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) O poprawie popytu informuje częściej sektor prywatny niż publiczny (por. Rys. 11). Optymizm prognoz w tej grupie jest większy niż w analogicznym okresie ub.r.; znacznie wyższe, niż w sektorze publicznym, jest tam również saldo trwałych komponentów popytu. Wskaźnik prognoz popytu w sektorze publicznym, chociaż dodatni, jest niższy niż w analogicznym okresie ub.r., ale też niższy niż w poprzednim kwartale, co jest niezgodne z kierunkiem zmian obserwowanym dotychczas w tym okresie. 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, prywatny-trend publiczny-trend prywatny publiczny III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 11 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w sektorze publicznym i prywatnym (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Charakterystyczne dla pierwszej połowy roku jest występowanie istotnych różnic w kształtowaniu się popytu w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. W małych przedsiębiorstwach prognozy popytu w I kw. są zwykle bardziej pesymistyczne, niż w dużych firmach, zaś w II kw. jest odwrotnie - więcej optymizmu zawierają prognozy małych podmiotów. Podobnie jest w br. Można jednak również zauważyć, że oczekiwania największych firm są wyraźnie bardziej pesymistyczne niż w ciągu ostatnich dwóch lat - analiza trwałych komponentów popytu sugeruje, że w II kw. wzrost popytu spodziewany jest we wszystkich grupach, poza przedsiębiorstwami zatrudniającymi ponad 2 osób. Wzrostu popytu w II kw. oczekują zarówno branże oferujące dobra inwestycyjne 6, jak i branże dostarczające pozostałych dóbr (por. Rys. 12). Trzeba przy tym podkreślić, że w branżach inwestycyjnych tempo poprawy popytu jest wciąż niemalejące, a przy tym trend zmiennej po raz pierwszy od 2 r. znalazł się powyżej trendu wskaźnika prognoz popytu wyliczonego dla grupy pozostałych firm. Sugeruje to wzrost popytu w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, przy stabilizacji popytu w pozostałych przedsiębiorstwach branże oferujące dobra inwestycyjne pozostałe branże trend (branże ofer.dob.inw.) trend (poz.bran.) I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 12 Wskaźniki popytu (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 11 6 W skład grupy branż oferujących dobra inwestycyjne zaliczono pięć działów sekcji Przetwórstwo przemysłowe : Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana, Produkcja maszyn biurowych i komputerów, Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków, Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, Produkcja pozostałego sprzętu transportowego oraz sekcję Budownictwo.

13 NOWE ZAMÓWIENIA prognozy nowych zamówień zmiany w długim okresie - obszary wzrostu sezonowe ożywienie nierosncące tempo napływu nowych zamówień budownictwo, transport firmy oferujące dobra inwestycyjne OBSZARY ZMIAN POZIOMU ZAMÓWIEŃ Wzrost liczby nowych zamówień przewidywany jest zarówno przez przedsiębiorstwa sprzedające swoje wyroby na eksport, jak i firmy oferujące je wyłącznie na rynku krajowym. W obu grupach analiza szeregu czasowego sugeruje jednak coraz wolniejszy napływ nowych zamówień. Oznaki spowolnienia widoczne są zwłaszcza w grupie eksporterów, dla których eksport stanowi ponad połowę wpływów ze sprzedaży. W II kw. 25 r. można oczekiwać wyraźnego wzrostu liczby nowych zamówień w stosunku do poprzedniego kwartału, przy stabilizującej się skali poprawy w relacji do analogicznego okresu ub.r. Trend zmiennej sugeruje słabnącą dynamikę wzrostu. cała próba prywatny 31,4 35,3 35, publiczny budownictwo 18,6 54, 3, górnictwo i kopalnictwo 25, 25, handel i naprawy poczta i telekomunikacja 34, 66,7 2, przetwórstwo przemysłowe 29,7 15, transport wytw. i zaopatr. w energię -4,8 47,2 1, 5, wskaźnik trend (x11) pozostałe poniżej 5 pracow pracow. 32,4 38,5 38,6, pracow. 31,5-5, I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy 11,4 23,7 32,3 Rys. 13 Wskaźnik prognoz liczby nowych zamówień (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) nieeksporterzy eksport(-49) 32,6 37,6 eksport(5-1) 24,1 II-5 37,7 51,8 6,4 4,1 importerzy 34,1 nieimporterzy 3,1 I-5 19,5 6,3 15, 5,3 inwestorzy 33,3 nieinwestorzy 31,3 IV-4 32,1 52, 1,4 5, III-4 34,8 53,5 5,1 6,6 Rys. 15 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na II kw. 25 r. II-4 38,4 48,8 6,8 6, % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 14 Prognozy liczby nowych zamówień struktura odpowiedzi 12

14 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, I-2 II-2 III-2 eksporterzy trend - eksporterzy IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 nieeksporterzy trend - nieeksporterzy Rys. 16 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w grupie eksporterów i nieeksporterów (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) III-4 IV-4 I-5 II-5 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, I-2 II-2 III-2 IV-2 prywatny trend-prywatny I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 publiczny trend-publiczny Rys. 18 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w sektorach własności (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) III-4 IV-4 I-5 II-5 35, 3, 25, 2, 15, 1, budownictwo handel i naprawy przemysł 5,, -5, I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 Rys. 17 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (różnice sald) w przemyśle, handlu i budownictwie (na rysunku trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) Wzrost liczby zamówień przewidują wszystkie sekcje PKD, poza respondentami z sekcji Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz, wodę jest to jednak typowe dla tego okresu. W pozostałych sekcjach prognozy optymistyczne przeważyły nad pesymistycznymi, w tym w czterech sekcjach oczekuje się, że napływ prognoz będzie większy niż w analogicznym kwartale ub.r. Analiza szeregu czasowego sugeruje, że rosnącym tempem napływu nowych zamówień charakteryzuje się sekcja Transport. Spadek dynamiki zamówień obserwują zaś firmy usługowe z sekcji Pozostałe. IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Większego wzrostu liczby zamówień można oczekiwać w sektorze prywatnym niż w publicznym, chociaż wskaźnik prognoz w grupie firm prywatnych jest niższy niż w II kw. ub.r. W sektorze prywatnym bardziej optymistyczne prognozy sformułowały jednostki prywatne krajowe niż przedsiębiorstwa zagraniczne. W ujęciu długookresowym obserwuje się stabilizację tempa wzrostu liczby nowych zamówień w obu sektorach. We wszystkich klasach skonstruowanych w oparciu o wielkość zatrudnienia prognozy wzrostu liczby nowych zamówień przeważyły nad prognozami spadku tej wielkości, w tym najmniej optymizmu wykazały podmioty największe. Przedsiębiorstwa te (firmy zatrudniające ponad 2 osób) odnotowały przy tym największy spadek optymizmu prognoz w relacji do analogicznego okresu ub.r. Podmioty oferujące dobra inwestycyjne spodziewają się znacznie większego napływu nowych zamówień niż pozostałe jednostki. Żadna z ankietowanych firm należących do tej klasy nie przewiduje spadku liczby nowych zamówień. 13

15 PROGNOZY PRODUKCJI prognozy sezonowe ożywienie produkcji II 25 37,8 53,3 8,9 wskaźnik prognoz najwyższy od 2 r. zmiany w długim okresie - obszary wzrostu budownictwo, transport eksporterzy niewyspecjalizowani firmy oferujące dobra inwestycyjne I 25 IV 24 18,5 35,6 64,8 54, 16,7 1,5 W II kw. br. zwiększyć produkcję zamierza największy odsetek firm od 2 r. Poprawa jest z jednej strony efektem działania czynników sezonowych (II kw. jest zawsze okresem wyraźnego ożywienia produkcji), może być też jednak jednym ze skutków wyhamowania produkcji, jaki obserwujemy w trzech pierwszych miesiącach roku, a zatem relatywnie niskiej bazy odniesienia wskaźnik trend IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 19 Wskaźnik prognoz produkcji (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) III 24 32, 6,6 7,4 II 24 34,1 57,3 8,6 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost bez zmian spadek Rys. 2 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi OBSZARY ZMIAN POZIOMU PRODUKCJI cała próba 28,8 prywatny 32,8 publiczny 9,6 budownictwo 55,6 górnictwo i kopalnictwo 16,7 handel i naprawy 26,8 poczta i telekomunikacja 25, przetwórstwo przemysłowe 27,9 transport 54,3 wytw. i zaopatr. w energię -25, pozostałe 31,6 poniżej 5 pracow. 36, pracow. 33, pracow. 26, pracow. 22,3 ponad 1999 pracow. 13,2 eksporterzy 32,3 nieeksporterzy 22,9 eksport(-49) 36,5 eksport(5-1) 25,8 importerzy 32,6 nieimporterzy 25,2 inwestorzy 29,4 nieinwestorzy 26, Rys. 21 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach plany na II kw. 25 r. 14 Zwiększać produkcję zamierzają zarówno firmy produkujące na rynek krajowy, jak i eksporterzy, w tym zwłaszcza eksporterzy o niskim zaangażowaniu w działalność eksportową. Analiza szeregu czasowego sugeruje tendencję wzrostową dynamiki produkcji jedynie właśnie w tej grupie firm wśród eksporterów z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach (patrz Rys. 22 i Rys. 23).

16 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, eksporterzy nieeksporterzy trend-eksporterzy trend-nieeksporterzy IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 22 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w klasach eksporterów i przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, eksport49 eksport5 trend-eksport49 trend-eksport5 IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 23 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) Zwiększyć produkcję planują wszystkie sekcje PKD, poza Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, gdzie z przyczyn sezonowych produkcja będzie ograniczana. Największym odsetkiem firm zwiększających produkcję (skalę działalności) odznacza się zaś sekcja Budownictwo i Transport w obu sekcjach ponad połowa firm deklaruje takie zamiary. 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, budownictwo handel i naprawy przemysł IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 24 Wskaźniki prognoz produkcji (różnice sald) w przemyśle, handlu i budownictwie (na rysunku trendy tych zmiennych uzyskane metodą x11) 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, prywatny publiczny trend-prywatny trend-publiczny III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 25 Wskaźnik prognoz produkcji (różnice sald) w sektorach własności (trendy zmiennych uzyskano metodą x11) O wzroście dynamiki produkcji informują oba sektory własności. O znaczącym wzroście można jednak mówić tylko w przypadku firm prywatnych, gdzie wskaźnik prognoz popytu przyjął najwyższą wartość od 21 r. Produkcja rosnąć będzie głównie w sektorze MSP, a zatem w tych klasach, które w największym stopniu planowały ograniczyć produkcję w I kw. Najmniejszym odsetkiem firm planujących zwiększenie produkcji odznacza się grupa największych przedsiębiorstwach (ponad 2 pracowników) a więc podmioty, które deklarowały największy wzrost produkcji w I kw. Wzrost produkcji planują znacznie częściej podmioty oferujące dobra inwestycyjne niż pozostałe firmy. PRODUKCJA A POPYT I ZAMÓWIENIA Tab. 3 Prognozy popytu oraz nowych zamówień a prognozy produkcji skali działalności (dane w %, % wiersza) prognoza popytu prognoza produkcji wzrost bez zmian spadek wzrost 86,6 12,9,4 stabilny 13,6 82,1 4,4 spadek 5,2 2,7 74,1 prognoza prognoza produkcji nowych zamówień wzrost bez zmian spadek wzrost 81,5 18,2,4 stabilny 1,5 84,1 5,4 spadek 9,3 16,3 74,4 15

17 Związek między prognozowaną zmianą popytu i zamówień a planowanymi zmianami produkcji prezentuje Tab. 3. Wynika z niej, że w II kw. br. reakcja przedsiębiorstw na te zmiany będzie bardzo zbliżona do reakcji obserwowanych wcześniej tzn. reakcja ta będzie asymetryczna wzrost popytu częściej spowoduje wzrost produkcji niż spadek popytu zaowocuje jej spadkiem, a ponadto reakcja produkcji na zmiany liczby nowych zamówień będzie nieco słabsza niż w przypadku popytu. Niemal co trzecie przedsiębiorstwo pomimo wzrostu liczby zamówień powstrzyma się od zwiększenia produkcji. Przyczyny tego zjawiska mogą być różne. W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa nie będą zwiększać produkcji ze względu na brak wolnych mocy produkcyjnych, inne przyczyny to np.: redukcja nadmiernych zapasów. I..22. SSyyt ttuuaaccj jjaa eekkoonnoommi iiccz znnaa BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ sytuacja bieżąca enklawy dobrej sytuacji zmiany w długim okresie - obszary wzrostu prognoza sytuacji wyraźne pogorszenie sytuacji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, górnictwo i kopalnictwo firmy samorządowe, zagraniczne przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 5 osób eksporterzy kredytobiorcy inwestorzy budownictwo eksporterzy z opłacalnym eksportem wyraźna poprawa sytuacji, typowa dla tego okresu 6, 55, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 Rys. 26 Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej (różnica sald) III 25 XII 24 11,6 13,3 62,9 XII 23 64, III 24 VI 24 IX 24 17,3 15,6 XII-24 III 25 6,71,5 5,21,9 W ciągu ostatnich trzech miesięcy oceny sytuacji w próbie wyraźnie się pogorszyły. Saldo ocen 7 w marcu br. spadło o 5,6 punktu w relacji do grudnia ub.r., ale pozostało nieco wyższe w stosunku do analogicznego okresu ub.r. Analiza zmian w długim okresie sugeruje zakończenie fazy szybkiej poprawy. IX 24 VI 24 III 24 14,1 15,4 13,8 63, 61,8 59,3 15,9 16,1 18,2 5,21,9 5,31,4 6,62, % 2% 4% 6% 8% 1% bardzo dobra dosyć dobra słaba zła bardzo zła Rys. 27 Bieżąca ocena sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi 7 różnica między odsetkiem ocen bardzo dobrych i dosyć dobrych a odsetkiem ocen słabych, złych i bardzo złych 16

18 OBSZARY ZMIAN SYTUACJI EKONOMICZNEJ 1, cała próba 83,6 9, prywatny publiczny 84,2 8,5 8, budownictwo górnictwo i kopalnictwo 77,4 1, 7, handel i naprawy 86, 6, poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe 82,1 1, 5, transport wytw. i zaopatr. w energię 88,6 1, 4, pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. 78,9 79,1 79,4 84,6 91,8 3, IX 2 III 21 IX 21 III 22 IX 22 III 23 eksport-import eksport import rynek kraj. IX 23 III 24 IX 24 III 25 ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy 89,5 87,1 79,4 88,5 84,9 86,9 77,6 Rys. 29 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej 8 w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nieimporterzy; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach inwestorzy nieinwestorzy 68,3 89,9 1, kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 77,3 86,1 9,, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1, 8, 7, Rys. 28 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach dane za wrzesień 24 r. Pod koniec I kw. lepiej swoją sytuację oceniali eksporterzy niż podmioty sprzedające swoje towary wyłącznie na rynku krajowym, a w grupie eksporterów, te spośród przedsiębiorstw, które całość swojej sprzedaży na eksport określiły jako opłacalną, jak też te firmy, które odznaczały się niskim zaangażowaniem w działalność eksportową (sprzedaż na eksport stanowiła mniej niż 5% przychodów). Pondato w lepszej kondycji byli importerzy niż respondenci zaopatrujący się na rynku krajowym. Najsłabsze oceny wystawiły sobie podmioty zaopatrujące się i sprzedające swoje produkty wyłącznie w kraju. Trzeba podkreślić, że najsilniejsze pogorszenie sytuacji odczuli importerzy nie zajmujący się eksportem. 6, 5, 4, 3, eksport49 eksport5 eksport>=9% IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 3 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w grupie eksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport49 eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport5 eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport9 eksporterzy z przynajmniej 9% udziałem eksportu w przychodach ogółem Kolejny już kwartał z rzędu (ponad trzy lata) najgorzej swoją sytuację oceniły przedsiębiorstwa budowlane. Trzeba przy tym dodać, że sytuacja tej grupy w ostatnim okresie poprawiała się, i chociaż w marcu wskaźnik ocen w budownictwie pogorszył się (długa zima), to w ciągu ostatnich dwóch lat wzrósł o ponad 3 punktów. Zmniejszyła się również różnica między oceną sytuacji w tej sekcji a kolejną na liście branżą (tylko 1,5 punktu dzieli budownictwo od oceny grupy firm usługowych skupionych w sekcji Pozostałe ) Liczone w postaci sald (odsetek firm w przynajmniej przeciętnej sytuacji minus odsetek firm w złej lub słabej sytuacji)

19 Najlepszą kondycją w próbie charakteryzują się firmy z sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. W obu tych branżach odnotowano poprawę w relacji do poprzedniego kwartału. 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, budownictwo handel i naprawy przemysł IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 31 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w przemyśle, budownictwie i handlu 9, Od początku prowadzenia badań ankietowych sektor prywatny był w lepszej sytuacji ekonomicznej niż podmioty publiczne. Pod koniec I kw. 25 r. kondycja firm prywatnych nieco się pogorszyła, a przewaga w relacji do podmiotów publicznych zmalała. O pogorszeniu kondycji poinformowały jednostki prywatne krajowe, podczas gdy prywatne przedsiębiorstwa zagraniczne poprawiły swoją sytuację. Nie odnotowano większych zmian w ocenach sytuacji w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. W I kw. nieznacznie pogorszyła się sytuacja firm o zatrudnieniu z przedziału 5-5 osób, a poprawiła w jednostkach najmniejszych (poniżej 5 osób) i największych (powyżej 5 zatrudnionych). Wciąż jednak sektor MSP ocenia swoją sytuację gorzej niż duże przedsiębiorstwa. 95, 9, 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 ponad_2 do_2 do_5 do_25 do_5 Rys. 33 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w klasach wielkości zatrudnienia wyjaśnienie skrótów: do_25 firmy zatrudniające od 5 do 25 osób, do _5 firmy zatrudniające od 25 do 5 osób, do_2 firmy zatrudniające od 5 do 2 osób XII-24 III 25 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, publiczny prywatny VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 32 Wskaźniki oceny sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w sektorach własności Wśród badanych cech charakteryzujących działalność i sytuację przedsiębiorstw najsilniej związana z oceną kondycji firmy była skala problemów z płynnością. Przedsiębiorstwa nie zgłaszające żadnych poważniejszych problemów w tym obszarze oceniły swoją sytuację najlepiej wg opinii 88% respondentów z tej grupy sytuacja firmy jest przynajmniej dobra, podczas gdy w klasie firm zgłaszających częste trudności odsetek ten spada do 22%. Jeśli chodzi o kredytobiorców, to grupa tych firm nie odnotowała większych zmian swojej sytuacji w I kw. 25 r., podczas gdy respondenci nie posiłkujący się kredytem wg własnej opinii zaobserwowali dość istotne pogorszenie. Tab. 4 Zależność ocen sytuacji od ocen płynności (struktura w %; sumy w wierszach=1) ocena sytuacji bardzo dobra brak problemów sporadyczne problemy częste problemy 94,9 5,1 dosyć dobra 72,5 21,4 6,1 słaba 32,8 29,3 37,9 zła 8,9 4,4 86,7 18

20 Wśród kredytobiorców pozytywnie wyróżniła się klasa podmiotów korzystających z kredytów zagranicznych 9, w tym zwłaszcza firmy nieeksportujące. 9, 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, 35, firmy bez kredytu kredytobiorcy IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 34 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w grupie kredytobiorców oraz w przedsiębiorstwach nie posiłkujących się kredytem bankowym ZMIANY SYTUACJI NA POZIOMIE PRZDSIĘBIORSTWA Przeanalizowano zmiany sytuacji w grupie respondentów, którzy wzięli udział w dwóch ostatnich edycjach szybkiego monitoringu. Okazało się, że poprawę sytuacji w stosunku do poprzedniego kwartału zaobserwowało 6,6% firm, wobec 13,7% odsetka przedsiębiorstw, które znalazły się w gorszej kondycji niż 3 miesiące wcześniej. Wskaźnik salda zmian sytuacji 1, prezentowany na Rys. 35, spadł o 8 punktów w relacji do poprzedniego kwartału i przyjął wartość ujemną (minus 7,1). Był to najsilniejszy spadek od 2 r. Krzywa trendu sugeruje przejście z fazy poprawy do fazy pogorszenia sytuacji w ankietowanych przedsiębiorstwach wskaźnik trend (wielomianowy) IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 IV-24 IX-24 XII-24 Rys. 35 Zmiany sytuacji w relacji do poprzedniego kwartału na poziomie przedsiębiorstwa (krzywa pokazuje saldo zmian, tzn. różnicę między odsetkiem firm notujących poprawę oraz procentem firm obserwujących pogorszenie sytuacji; brak porównywalnych danych za marzec i czerwiec 22 r. oznaczono dwoma przerywanymi liniami) Podjęto próbę ustalenia, co było przyczyną zmian sytuacji w próbie? Zaobserwowano, m.in. że: przedsiębiorstwa, które poinformowały o pogorszeniu sytuacji jako przyczynę swoich problemów najczęściej wymieniały niekorzystny lub podlegający zbyt dużym wahaniom kurs walutowy (44% grupy, wobec 24% odsetka takich deklaracji w grupie respondentów, w których sytuacja nie pogorszyła się), podczas gdy pozostałe problemy wymieniane były znacznie rzadziej (13% firm informujących o pogorszeniu sytuacji wśród barier wymieniło niski popyt, zbliżony odsetek respondentów wskazał na inflację), problemy z kursem przełożyły się na wzrost nieopłacalnego eksportu; taki wzrost miał miejsce w firmach, w których sytuacja pogorszyła się (był on najsilniejszy), jak też w jednostkach, które nie odnotowały zmian sytuacji; podmioty, które odczuły poprawę poinformowały o niewielkim spadku udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach, analiza nie potwierdziła związku między stopniem zaangażowania w eksport a kierunkiem zmian sytuacji, nie mniej jednak trzeba zauważyć, że firmy, w których sytuacja pogorszyła się 9 W tej klasie znalazły się wszystkie przedsiębiorstwa, które korzystały z kredytów zagranicznych, w tym również takie firmy, które miały zobowiązania z tytułu innych kredytów 1 Definicję wskaźnika umieszczono w podpisie pod rysunkiem. odznaczały się średnio najwyższym udziałem eksportu w przychodach, 19

21 stopień wykorzystania mocy produkcyjnych zmniejszył się we wszystkich klasach, bez względu na kierunek zmiany sytuacji przedsiębiorstwa, odnotowano też pewien związek między pogorszeniem sytuacji a zwiększeniem się odsetka firm deklarujących nadmierne zapasy produktów gotowych; warto tu jednak dodać, że grupa firm, które odczuły pogorszenie kondycji już w poprzednim kwartale częściej zgłaszała problem nadmiernych zapasów, trzeba odnotować, że prognozy na I kw. odnośnie popytu, zamówień i produkcji nie były w grupie firm, które odnotowały pogorszenie sytuacji bardziej pesymistyczne niż w innych przedsiębiorstwach, co sugeruje albo przestrzelenie prognoz w tej grupie, albo inną niż popyt przyczynę zmian, pogorszenie sytuacji było skorelowane ze zmianami płynności; wśród firm, w których sytuacja pogorszyła się problemy z płynnością pojawiły się (lub nasiliły) w co piątej firmie, tym samym w grupie tej pogorszyła się również terminowość obsługi zobowiązań z tytułu kredytów bankowych oraz zobowiązań pozakredytowych. OCENY SYTUACJI A BARIERY ROZWOJU W marcu br. nieznacznie wzrósł odsetek respondentów deklarujących brak poważniejszych problemów hamujących rozwój firmy z 21% do 23%. Tab. 5 Obszary występowania najpoważniejszych problemów sektor lub forma własności sekcja PKD eksport/import ocena sytuacji kredyt/ inwestycje kurs inflacja popyt konkurencja zatory płatnicze płynność prywatny (28%) w obu (7%) publiczny (12%) publiczny (13%) publiczny (11%) publiczny (1%) poza samorząd. Sk.Pań.(1%) pań.os.pr.(17%) samorządowa (17%) Sk.Pań.(13%) przetwórstwo budownictwo wytwarz.i zaop.w wytwarz.i zaop.w poczta górnictwo (17%) przem. (36%) (3%) energ. elektr. (19%) energ. elektr (17%) budownictwo budownictwo transport (25%) budownictwo (17%) (16%) (14%) eksporterzy (4%) eksport.-import. (43%) bez względu na sytuację (od 2% do 4%) kredytobiorcy (29%) eksportimport (1%) eksporterzy (11%) zła (13%) Słaba (2%) eksporterzy (17%) słaba (18%) zła (15%) zorientowane na rynek krajowy (12%) słaba (1%) b.zła (1%) zorientowane na rynek krajowy (14%) im gorsza tym większy problem b.dobra (%) b.zła (3%) Trzeci kwartał z rzędu najczęściej wymienianą barierą rozwoju pozostał kurs walutowy. Problem stanowiły zarówno jego wahania, jak i wartość. Na kolejnych pozycjach na liście barier znalazła się: silna konkurencja (skala problemów z tego tytułu nasila się w ciągu ostatniego roku), niski popyt, wzrost cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji oraz zatory płatnicze. Obszary nasilonego występowania poszczególnych problemów zostały zaprezentowane w Tab.5. Dane tam zawarte sugerują, że kurs walutowy najbardziej dokucza eksporterom będącym zarazem importerami. Z najsilniejszą konkurencją walczą jednostki budowlane. Niski popyt jest zaś bolączką podmiotów z branży górniczej i budowlanej, choć ta ostatnia grupa (o czym pisano w rozdziale dot. popytu) odnotowuje w ostatnim czasie wyraźną poprawę. 2

22 PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ Respondenci oczekują znacznej poprawy sytuacji w II kw. br. i chociaż wzrost optymizmu prognoz jest typowy dla tego okresu, to trzeba odnotować, że wskaźnik prognoz jest najwyższy od 21 r. Poprawy oczekuje co piąte przedsiębiorstwo w próbie. 25, 2, 15, 1, 5,, -5, wskaźnik trend IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 36 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (różnica sald) oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) II 25 I 25 IV 24 III 24 II 24 9,6 22,7 18,7 19,8 18,5 8,7 71,7 76,5 74,5 73,3 5,6 9,7 4,7 5,7 8,3 % 2% 4% 6% 8% 1% poprawa bez zmian pogorszenie Rys. 37 Prognozy sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi OBSZARY ZAMIAN SYTUACJI cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu, 2,7 8,8 1,3 12,4 14,1 13,5 16,8 15,8 17,1 16,2 18,1 18,2 17,3 17,2 17,1 16,5 17,5 17,6 19,8 21,1 22,2 22,6 22,7 25, 31,1, 5, 1, 15, 2, 25, 3, 35, Rys. 38 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na II kw. 25 r. Prognozy co do kierunku zmian sytuacji są zróżnicowane w badanych agregacjach. Jednak zasadniczo przeważyły oczekiwania poprawy. Najbardziej optymistyczne prognozy na II kw. sformułowały: budownictwo wśród sekcji PKD, eksporterzy niewyspecjalizowani w klasach import-eksport, podmioty najmniejsze pod względem zatrudnienia, jednostki prywatne krajowe wśród form własności, firmy nie posiłkujące się kredytem. Pogorszenie sytuacji w II kw. sygnalizują: kredytobiorcy posiadający zadłużenie z tytułu kredytu zagranicznego eksporterzy z bardzo wysokim udziałem eksportu w przychodach (ponad 9%) 21

23 przedsiębiorstwa w bardzo złej kondycji eko- 2, nomicznej. 16, 3, 25, 2, 12, 8, 4, 15,, 1, 5,, -4, III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 prywatny trend-prywatny III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 publiczny trend-publiczny IV-4 I-5 II-5-5, IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 eksport-import eksport import rynek kraj. Rys. 39 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nie zajmujący się importem; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 eksport49 eksport5 eksport9 Rys. 4 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej (różnice sald) w wybranych klasach eksporterów (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) wyjaśnienie skrótów: eksport49 eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport5 eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport9 eksporterzy z przynajmniej 9% udziałem eksportu w przychodach 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, -2, budownictwo handel i naprawy przemysł IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 41 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald) w budownictwie, handlu i naprawach oraz przemyśle (na rysunku trend tych zmiennych wyliczony metodą x11) Rys. 42 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald) w sektorach własności Tab. 6 Sytuacja oczekiwana a sytuacja aktualna przedsiębiorstwa (dane w %, % wiersza) aktualna ocena prognoza na II kw 25 r. (I kw 25 r.) poprawa bez zmian pogorszenie bardzo dobra 13,9 84,8 1,3 dosyć dobra 22,1 73,7 4,2 słaba 27,4 62,4 1,3 zła 32,6 56,5 1,9 bardzo zła 1, 7, 2, Dla tych spośród przedsiębiorstw, które obawiają się pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej największy problem w grudniu ub.r. stanowił kurs walutowy (66% firm oczekujących pogorszenia sytuacji informowało o takich obawach) oraz zbyt silna konkurencja na rynku (24%). W poprzednim kwartale przedsiębiorstwa oczekujące pogorszenia sytuacji deklarowały, że podstawowym dla nich problemem jest kurs walutowy oraz inflacja. Istnieje silna korelacja między kierunkiem zmian sytuacji a planami odnośnie produkcji. W grupie przedsiębiorstw, które oczekują poprawy sytuacji 77% zamierza zwiększyć produkcję (skalę działalności). Wśród firm informujących o pogorszeniu sytuacji 44% planuje ograniczyć produkcję. Podobny wpływ na prognozy sytuacji mają również prognozy popytu i nowych zamówień. Grupa eksporterów silnie reaguje również na prognozy eksportu. W przypadku przewidywanego pogorszenia sytuacji spadek sprzedaży na eksport jest oczekiwany przez 46% grupy. Wśród eksporte- 22

24 rów prognozujących poprawę swojej kondycji wzrostu eksportu spodziewa się 63% klasy. Widoczna jest tu zatem pewna asymetria wzrost produkcji, eksportu bądź popytu częściej przekłada się na poprawę sytuacji niż spadek tych czynników na jej pogorszenie. TRAFNOŚĆ PROGNOZ Trafność prognoz prezentuje Rys. 43. Na rysunku znajdują się dwie zmienne: pierwsza to różnica pomiędzy odsetkiem prognoz poprawy sytuacji a odsetkiem firm, które istotnie zanotowały wyraźną poprawę w danym kwartale, druga zaś to różnica pomiędzy odsetkiem przedsiębiorstw, w których nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji a odsetkiem prognoz pogorszenia sytuacji w tym kwartale. Zachowanie się tych zmiennych jest nie tylko miarą celności prognoz, pokazuje również klimat oczekiwań: optymistyczny lub pesymistyczny. Analiza zachowania obu zmiennych sugeruje, że po okresie pogorszenie nastrojów, które trwało od końca ub. r. do początku 24 r., ostatnie cztery kwartały przyniosły wzrost optymizmu prognoz. 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, -2, -4, -6, nadmierni optymiści nadmierni pesymiści prognozy poprawy - rzeczywista poprawa rzeczywiste pogorszenie - prognozy pogorszenia IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 IV-24 IX-24 XII-24 Rys. 43 Sprawdzalność prognoz sytuacji (brak porównywalnych danych za II i III kw. 22 r. linie przerywane) 23

25 I..33. ZZaat ttr ruuddnni iieenni iiee stan zatrudnienia prognozy zatrudnienia obszary prognozowanego wzrostu zatrudnienia Sezonowy spadek zatrudnienia Najrzadziej zatrudnienie spadało w firmach transportowych (jedyna z prezentowanych tu klas, gdzie wzrost zatrudnienia był częstszy niż jego spadek), samorządowych, handlowych, wśród wyspecjalizowanych eksporterów Nastąpiła niemal równowaga prognoz wzrostu i spadku zatrudnienia wskaźnik zatrudnienia wprawdzie zwiększył się, ale jego trend wzrostowy wyhamował. Firmy budowlane, eksporterzy, zwłaszcza firmy wyspecjalizowane w eksporcie, a także podmioty prywatne, szczególnie zagraniczne, branże oferujące dobra inwestycyjne Przedsiębiorstwa: o w bardzo dobrej kondycji ekonomicznej o oczekujące wzrostu popytu, zwłaszcza trwałego, ale też sezonowego o oczekujące wzrostu produkcji, zamówień o prognozujące rozszerzenie rozpoczętych inwestycji, a także rozpoczęcie nowych o przewidujące wzrost eksportu o eksporterzy, którzy produkują niemal wyłącznie na rynki zagraniczne. Zatrudnienie w ankietowanych przedsiębiorstwach zmniejszyło się w marcu 25 r. w relacji do grudnia 24 r. (dotyczy podmiotów, które wzięły udział w obu porównywanych w każdym przypadku okresach). Spadek ten jest prawidłowością sezonową. W okresie XII.24 r. III.25 r. w ok. 42% przedsiębiorstw zatrudnienie spadło (w poprzednim kwartale w 31%, dotyczy tylko firm, dla których obydwie informacje były dostępne), wzrosło zaś w 25% firm (w poprzednim w 34%) ZMIANY ZATRUDNIENIA zatrudnienie mediana kw23 2kw23 3kw23 4kw23 Rys. 44 Dynamika zatrudnienia oraz mediany zatrudnienia (kwartał poprzedni=1) w badanej grupie przedsiębiorstw. W każdym przypadku próba ograniczona jest do przedsiębiorstw wspólnych dla danego i poprzedniego kwartału. 1kw24 2kw24 3kw24 4kw24 1kw25 Rys. 45 Rozkład zatrudnienia 1.III.25 r. (górny wykres) oraz rozkład zmian zatrudnienia w okresie 1.XII.24 r 1.III.25 r. (dolny wykres). W pozostałych 34%, poza zakładami, w których liczba pracujących pozostała bez zmian, mieszczą się także przedsiębiorstwa, w których zmiany zatrudnienia były nieznaczne, tzn. mniejsze niż 1%. Rozkład zatrudnienia w marcu 25 r. wraz z roz- 24

26 kładem zmian zatrudnienia w badanej próbie 11 dla ostatniego kwartału pokazuje Rys. 45. Na Rys. 46 zamieszczone są informacje na temat przewagi rzeczywistego wzrostu nad spadkiem zatrudnienia (mierzonej odsetkiem przedsiębiorstw). Z kilku podstawowych klasyfikacji jedyną klasą, w którym wystąpiła przewaga przedsiębiorstw, zwiększających zatrudnienie nad tymi, które je zmniejszają to sekcja Transport. W pozostałych grupach więcej firm zredukowało liczbę pracowników niż ją zwiększyło. Sektory, w których sytuacja w zakresie zatrudnienia była najkorzystniejsza w I kwartale 25 r. to przede wszystkim: przedsiębiorstwa transportowe, samorządowe, handlowe, o dominującej roli eksportu w przychodach, duże, z sekcji Pozostałe. ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredu inwestorzy nieinwestorzy exporterzy nieexporterzy eksport- udział 5% i więcej eksport-do 5% importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe Rys. 46 Przewaga rzeczywistego wzrostu nad spadkiem zatrudnienia w okresie 1.XII.24 r 1.III.25 r. (odsetek przedsiębiorstw o wzroście zatrudnienia minus odsetek przedsiębiorstw o spadku zatrudnienia; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które wzięły udział w obu ostatnich monitoringach). Różnice zatrudnienia +/- 1% potraktowane zostały jako bez zmian. 11 Inna jest struktura badanej próby pod względem wielkości zatrudnienia niż cały sektor przedsiębiorstw jest tu wyraźna nadreprezentacja podmiotów dużych (powyżej 25 osób) oraz małych (tzn. do 5 osób, które w F-1 są jedynie w formie szczątkowej), a zdecydowanie mniejszy udział przedsiębiorstw średnich (5 25 osób). Najgorszą, jeśli chodzi zatrudnienie, sytuację w I kwartale 25 r. posiadały przedsiębiorstwa: budowlane, średnie (25 5 osób), nieimportujące, nieinwestujące, eksporterzy, ale ci którzy działają głównie na rynku krajowym, a także przedsiębiorstwa górnicze (choć jest ich niewiele w próbie i do tych danych należy podchodzić z ostrożnością). Najgorzej spośród regionów wypadło woj. podlaskie, najlepiej zaś małopolskie, choć największą poprawę odnotowało woj. mazowieckie. PROGNOZY ZATRUDNIENIA W prognozach zatrudnienia na II kwartał 25 r. odnotowano wyraźną, sezonową poprawę p. Rys. 47. Wskaźnik zatrudnienia osiągnął najwyższy, nie licząc III kw. 24 r., poziom. Nastąpił zarówno wzrost odsetka powiększających załogę, co spadek liczebności redukujących etaty (po ok. 5% pkt. proc. w ciągu kwartału p. Rys. 48). Przedsiębiorstwa w równej mierze zamierzają obecnie zwiększać zatrudnienie jak i je zmniejszać (po ok. 13%) wskaźnik zatrudnienia trend IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 II 25 Rys. 47 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ). Kwartalny wzrost wskaźnika, charakterystyczny dla II kwartałów, jest wyższy niż w poprzednich latach, natomiast wzrost w ciągu roku jest niższy niż w 24 r., kiedy był maksymalny. Wyraźna wzrostowa tendencja prognoz zatrudnienia z 24 r. uległa wyhamowaniu. 25

27 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % I 21 III 21 I 22 III 22 I 23 III 23 I 24 III 24 wzrost bez zmian spadek Rys. 48 Prognoza zmian zatrudnienia I 25 Sprawdzalność prognoz zatrudnienia w I kw. 25 r. była wyższa niż poprzednio. Blisko połowa przedsiębiorstw trafnie przewidziała swoje zmiany stanu zatrudnienia. Wzrósł odsetek firm, które nadmiernie optymistycznie widziały swoje możliwości w tym zakresie (tzn. w rzeczywistości zmiany zatrudnienia były mniej korzystne niż przewidywano), natomiast spadł udział pesymistów (czyli tych, którzy spodziewali się gorszej sytuacji niż nastąpiła) zmiany zatr prognozy zatr Rys. 49 Zmiany zatrudnienia a prognozy zatrudnienia (odsetek wzrost minus spadek zarówno dla prognoz, jak i dla zmian zatrudnienia, dane dotyczą tego samego kwartału) UWARUNKOWANIA PLANOWANYCH ZMIAN ZATRUDNIENIA Racjonalizacja zatrudnienia pozostała najczęściej wymienianą przyczyną planowanych ograniczeń zatrudnienia, ale jej rola wśród czynników ograniczenia liczebności załogi spadła w ostatnim kwartale. W ciągu ostatnich 3 miesięcy spadła również wyraźnie częstotliwość deklaracji o redukcji kosztów, jako o przyczynie spadku zatrudnienia. 1% 8% 6% 4% 2% % III I III I III I III I ograniczenie kosztów redukcja zbędnych etatów inne Rys. 5 Przyczyny prognozowanego dla kolejnych kwartałów spadku zatrudnienia (dane na wykresie odsetek wszystkich odpowiedzi, zapowiadających redukcję zatrudnienia). Porównanie zamierzeń dotyczących zmian zatrudnienia dla różnych grup przedsiębiorstw pokazuje Rys. 51. W praktycznie wszystkich pokazanych tu klasach od poprzedniego kwartału poprawiła się wyraźnie relacja prognoz wzrostu i spadku zatrudnienia: nastąpiło osłabienie przewidywań redukcji zatrudnienia (poza przedsiębiorstwami Skarbu Państwa, samorządowymi, największymi) i zwiększenie częstotliwości prognoz wzrostu zatrudnienia (poza tymi samymi klasami plus górnictwo). W porównaniu do sytuacji sprzed roku także w prawie wszystkich klasach nastąpiła poprawa prognoz zatrudnienia. Jednak w firmach samorządowych, największych, handlowych oraz wśród importerów nastąpiło pogorszenie. W połowie rozpatrywanych klas obecnie więcej firm prognozuje wzrost niż spadek zatrudnienia. Ta przewaga największa jest w budownictwie. Nadal korzystniejsze prognozy wzrostu zatrudnienia formułują firmy prywatne niż publiczne, inwestorzy niż nieinwestorzy, eksporterzy niż nieeksporterzy (wśród tych pierwszych ci o dominującej roli eksportu w przychodach niż ci, którzy eksportują w mniejszym zakresie) oraz przedsiębiorstwa nie korzystające z kredytów niż kredytobiorcy. 26

28 ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy exporterzy nieexporterzy eksport- co najmniej 5% eksport-do 5% importerzy nieimporterzy i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe spadek bez zmian wzrost Rys. 51 Prognozy zmian zatrudnienia w I kwartale 25 r. dla różnych klas przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa duże i bardzo duże częściej przewidują spadek zatrudnienia niż pozostałe. W tych największych częstość tych prognoz zwiększyła się. W klasach skonstruowanych wg form własności poprawa prognoz zatrudnienia nastąpiła przede wszystkim w przedsiębiorstwach państwowych osób prawnych oraz prywatnych (krajowych i zagranicznych) w relacji zarówno do poprzedniego kwartału, jak i o rok wcześniejszego. Najlepsze formułują nadal przedsiębiorstwa zagraniczne. W podziale wg PKD pogorszyły się od zeszłego kwartału przewidywania zatrudnienia jedynie w sekcji Handel i naprawy. W perspektywie rocznej prognozy zatrudnienia pogorszyły się tylko w Górnictwie. ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport- udział 5% i więcej eksport-do 5% importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe II kw I Rys. 52 Saldo prognoz zatrudnienia (wzrost spadek) porównanie dla dwu ostatnich badań oraz monitoringu sprzed roku. Wartości ujemne oznaczają de facto przewagę prognoz spadku zatrudnienia nad jego wzrostem inwestycyjne inne trend róznicy Rys. 53 Przewaga prognoz wzrostu nad spadkiem zatrudnienia (odsetek wzrost minus odsetek spadek ) w działach, produkujących dobra inwestycyjne oraz pozostałych. Lepsze prognozy zatrudnienia formułowane są w działach, produkujących dobra inwestycyjne (w tym budowlane), niż w pozostałych. Taka sytu- 27

29 acja była dotąd sporadyczna, miała jednak miejsce także w zeszłym roku (w mniejszym wymiarze). Przyczyny planowanych zmian liczby pracowników powiązane są ściśle z kondycją firmy. Im lepsza ocena własnej sytuacji ekonomicznej, tym wyższy odsetek firm prognozujących wzrost lub przynajmniej stabilizację zatrudnienia (p. Rys. 54). Prognozy zatrudnienia poprawiły się we wszystkich grupach, skonstruowanych wg ocen własnej kondycji, nawet w klasie najsłabszej. Obecnie częściej planują wzrost niż spadek liczby pracowników nie tylko przedsiębiorstwa, które bardzo dobrze oceniają swoją kondycję ekonomiczną, ale także te, które określają ją jako dobrą bardzodobra kondycja dosyć dobra słaba zła Rys. 54 Zależność prognoz zatrudnienie od kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa (saldo odpowiedzi w klasach dot. kondycji). Przedsiębiorstwa przewidujące poprawę swojej sytuacji ekonomicznej dwukrotnie częściej prognozują obecnie wzrost zatrudnienia niż jego spadek (p. Rys. 55). W przedsiębiorstwach, które stanowią zdecydowaną większość próby, a mianowicie te, które nie przewidują zmian kondycji ekonomicznej, prawie wyrównana jest częstotliwość wskazań wzrostu i spadku zatrudnienia. Przy spodziewanej poprawie i braku zmian sytuacji ekonomicznej prognozy zatrudnienia poprawiły się, pogorszyły natomiast w grupie firm, przewidujących pogorszenie swojej kondycji poprawa kondycji pogorszenie bez zmian Rys. 55 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian sytuacji ekonomicznej (saldo odpowiedzi w klasach dot. prognoz kondycji). Związki pomiędzy prognozą zmian popytu a prognozą zatrudnienia pokazuje Rys. 56. Niezależnie od spodziewanego popytu ankietowani najczęściej przewidują stabilizację zatrudnienia. Respondenci spodziewający się zarówno trwałego, jak i sezonowego wzrostu popytu częściej prognozują wzrost niż spadek zatrudnienia. Prognozy poprawiły się we wszystkich grupach, poza tymi, którzy oczekują spadku popytu. Przy optymistycznych przewidywaniach co do popytu, a więc malejącym ryzyku działalności, wyraźnie poprawia się dynamika zatrudnienia wzrost popytu sezonowy wzrost trwały bez zmian spadek sezonowy lub trwały Rys. 56 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian popytu (saldo odpowiedzi w klasach dot. popytu). Prognozy wzrostu produkcji (których jest ponad 2 razy więcej niż w zeszłym kwartale) częściej niż poprzednio wiążą się z możliwością wzrostu zatrudnienia. Redukcja spodziewanej skali działalności w prawie połowie przypadków idzie w 28

30 parze z redukcją zatrudnienia. Wśród przedsiębiorstw oczekujących rozszerzenia produkcji wzrosła przewaga tych podmiotów, które oczekują zwiększenia zatrudnienia nad tymi, które obawiają się jego spadku jest ona prawie 4-krotna (poprzednio mniej niż 2-krotna) wzrost produkcji bez zmian spadek Rys. 57 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności (saldo odpowiedzi w klasach dot. produkcji). Zależność zmian zatrudnienia od liczby zamówień pokazuje Rys. 58. Blisko 1/4 firm oczekujących zwiększenia liczby nowych zamówień zamierza w najbliższym kwartale zwiększyć zatrudnienie, wobec jedynie 6% firm w reszcie próby. W stosunku do poprzedniego kwartału zwiększyły się oczekiwania wzrostu zatrudnienia w firmach przewidujących intensyfikację zamówień. W tych podmiotach jest także mniej niż poprzednio prognoz redukcji zatrudnienia wzrost zamówień bez zmian spadek Rys. 58 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy zmian liczby zamówień (saldo odpowiedzi w klasach dot. zamówień) Związek faktu prowadzenia działalności eksportowej z prognozami zatrudnienia przedstawiony jest na Rys. 59. Eksporterzy półtorakrotnie częściej niż przedsiębiorstwa nieeksportujące planują wzrost liczby pracujących, ale w podobnym stopniu spadek zatrudnienia. Poprawa prognoz zatrudnienia była bardziej wyraźna dla przedsiębiorstw nie będących eksporterami. W porównaniu z poprzednim kwartałem nastąpił wzrost oczekiwań zwiększenia zatrudnienia - silniejszy wśród firm nieeksportujących (ponad 2,5- krotny) niż eksporterów (mniej niż 1,5-krotny). W dalszym ciągu jednak firmy wyspecjalizowane w eksporcie (ponad 5% przychodów) mają najlepsze prognozy zatrudnienia, pomimo że najmniej się one poprawiły nastąpił dla nich najmniejszy wzrost prognoz zwiększenia liczby pracowników, a wskazania redukcji zatrudnienia nie zmieniły się. Przedsiębiorstwa produkujące praktycznie wyłącznie (w co najmniej 9%) na eksport najbardziej poprawiły swoje prognozy: tu nastąpił 1,5-krotne zmniejszenie prognoz redukcji zatrudnienia i 2-krotne zwiększenie przewidywań wzrostu. Wśród pozostałych przedsiębiorstw, które zajmują się w większym stopniu produkcją na rynki zagraniczne niż krajowe, istnieje równowaga prognoz wzrostu i spadku zatrudnienia eksport do 5% <5-9%) 9% i więcej nieeksporter Rys. 59 Prognozy zmian zatrudnienia a udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu) Prognozy zatrudnienia reagują również na zmiany wielkości eksportu (p. Rys. 6). W grupie firm spodziewających się wzrostu wolumenu eksportu odsetek firm, które zwiększą zatrudnienie 2- krotnie przewyższa odsetek tych, które je zmniej- 29

31 szą. Wśród tych podmiotów, które przewidują spadek wielkości eksportu prawie 4% zamierza zmniejszyć liczbę etatów. W tej klasie prognozy zatrudnienia pogorszyły się od zeszłego kwartału wzrost eksportu spadek bez zmian nieeksporter Rys. 6 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy eksportu (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu). 2, 1,, -1, -2, -3, -4, -5, -6, -7, wzrosła liczba umów exp. spadła bez zmian nieeksporter znaczny wzrost l. nowych umów eksp. niewielki wzrost spadek nieeksporter Rys. 61 Prognozy zatrudnienia a zmiany liczby umów eksportowych w I kw. 24 r. w relacji do IV kw. 24 r. (górny wykres) oraz prognozy na II kwartał 25 r. zmian liczby nowych umów eksportowych (dolny wykres). Przypadki, dotyczące spadku liczby umów eksportowych, szczególnie przewidywanego, mają mały udział w próbie, więc należy je traktować ostrożnie Rys. 61 pokazuje zależność prognoz zatrudnienia od zmian liczby umów eksportowych, zarówno zawartych w ostatnim kwartale, jak i nowych, przewidzianych na II kw. 25 r. Wyraźnie widoczny jest fakt, że znaczny wzrost liczby planowanych umów eksportowych osłabia prognozy zatrudnienia, choć są one dla grupy przedsiębiorstw, spodziewających się takiego wzrostu w dalszym ciągu lepsze niż dla pozostałych podmiotów. Pogorszenie prognoz zatrudnienia przy oczekiwaniu wyraźnego wzrostu liczby kontraktów eksportowych nie wynika z tego, że ten eksport jest nieopłacalny. Poprawa prognoz zatrudnienia obserwowana jest jedynie w klasie firm, które w niewielkim stopniu mają zamiar zwiększyć liczbę umów eksportowych. Dla wszystkich klas, skonstruowanych wg zaobserwowanej w poprzednim kwartale dynamiki liczby takich umów, prognozy zatrudnienia polepszyły się. Zależność prognoz zatrudnienia i inwestycji pokazuje Rys. 62. Dla przedsiębiorstw oczekujących zwiększenia aktywności inwestycyjnej występuje wyraźna przewaga wskazań wzrostu zatrudnienia nad jego spadkiem, choć ta grupa jako jedyna tu nie poprawiła swoich prognoz zatrudnienia. Dla tych inwestorów, którzy zamierzają pozostawić inwestycje bez zmian wskazania wzrostu zatrudnienia są równie częste co spadku. Bardzo znaczna jest przewaga wskazań spadku liczby pracowników nad wzrostem dla firm, oczekujących redukcji lub wręcz rezygnacji z inwestycji (nie jest ich wiele). Także plany rozpoczęcia nowych inwestycji występują wraz z większą gotowością do rozszerzania zatrudnienia. Firmy, które planują rozpoczęcie poważniejszych inwestycji w najbliższym kwartale nadal są bardziej optymistyczne, jeśli chodzi o możliwość zmian zatrudnienia niż reszta. Co więcej ich prognozy też bardziej się poprawiły. 3

32 2 różnicuje prognozy zatrudnienia przedsiębiorstw. O ile poprawiły się one zarówno dla tych przedsiębiorstw, które zapasy określają jako odpowiednie (znakomita większość próby), jak i dla posiadają wzrost inwestycji redukcja lub rezygnacja zakończenie wg planu bez zmian nieinwestor cych zbyt wysoki poziom zapasów, to uległy osłabieniu dla firm, które swoje zapasy oceniają na jako za małe. Pogarszające się prognozy zatrudnienia wraz z malejącymi zapasami są wyrazem trudności w funkcjonowaniu tych przedsiębiorstw. Rys. 62 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy kontynuacji inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) nowe inwestycje brak nowych inwestycji Rys. 63 Prognozy zmian zatrudnienia a prognozy nowych inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji). Widoczna jest zależność planów dotyczących zmian zatrudnienia od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych przedsiębiorstwa. Generalnie im wyższy poziom wykorzystania tych mocy, tym lepsze prognozy zatrudnienia, choć poprawiły się one we wszystkich klasach moce-do 75% <75-9%) 9% i więcej Rys. 64 Prognozy zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (saldo odpowiedzi w klasach dot. mocy przetwórczych) Wśród przedsiębiorstw sklasyfikowanych wg wielkości posiadanych zapasów zwraca uwagę to, że stan tychże zapasów bardziej niż poprzednio zbyt duży stan zapasów wystarczający zbyt mały Rys. 65 Prognozy zatrudnienia a stan zapasów produktów gotowych (saldo odpowiedzi w klasach dot. zapasów) Nawet te przedsiębiorstwa, które często odczuwają problemy z płynnością poprawiły swoje prognozy zatrudnienia. Te przedsiębiorstwa, których płynność nie jest zagrożona (stanowią blisko 2/3 próby) posiadają jednak najlepsze prognozy zatrudnienia częste problemy z płynnością brak sporadyczne problemy Rys. 66 Prognozy zatrudnienia a problemty z płynnością (saldo odpowiedzi w klasach) Przedsiębiorstwa zamierzające zwiększać zatrudnienie częściej niż pozostałe firmy nie stwierdzają jakichkolwiek barier w swojej działalności. Praktycznie żadne z nich nie narzeka na brak środków, wysokie koszty, niedostępność kredytu, wysokie stopy, wysokie podatki, wzrost zobowią

33 zań, zatory płatnicze czy import. Rzadziej także niż inni podkreślają takie problemy jak kurs walutowy, niski popyt czy konkurencja. W Tab. 7 przedstawiona jest zależność pomiędzy aktualnymi a poprzednimi prognozami zmian zatrudnienia w przedsiębiorstwach, które uczestniczyły w dwu ostatnich edycjach badania. Tab. 7 Prognozy zmian zatrudnienia w I kwartale 25r. a prognozy w II kwartale 25r. dane w wierszach sumują się do 1%, w kolumnie ostatniej podany jest udział klasy w całości (próba ograniczona do przedsiębiorstw, które wzięły udział w obu monitoringach). II kw.25 I kw.25 bez zmian spadek wzrost ogółem bez zmian 83,7 7,1 9,2 74,1 spadek 45,8 44,8 9,4 18,1 wzrost 31,7 7,3 61, 7,8 ogółem 72,8 14, 13,2 W drugim kwartale br. znacznie więcej firm niż poprzednio zamierza utrzymać wzrost zatrudnienia (61% wobec 37%), a spadek ma zamiar kontynuować mniej przedsiębiorstw 45% (poprzednio 54%). Firmy, które w poprzednim kwartale nie planowały zmian zatrudnienia obecnie razy częściej prognozują jego wzrost niż spadek. I..44. Wyynnaaggr rooddz zeenni iiaa PROGNOZY WZROSTU PŁAC Zmniejszył się zakres i skala podwyżek płac. Odsetek firm planujących zwiększyć płace spadł od poprzedniego kwartału w prawie wszystkich klasach przedsiębiorstw, poza podmiotami samorządowymi,. Najwięcej planów wzrostu wynagrodzeń zgłaszają przede wszystkim firmy samorządowe i energetyczne. Najrzadziej będą podnosić wynagrodzenia przedsiębiorstwa górnicze oraz prywatne krajowe. W II kwartale 25 r. 15% firm planuje podwyżki wynagrodzeń (niezdecydowani stanowią bardzo nieliczną grupę). Takich planów jest dwa razy mniej niż w poprzednim kwartale 12. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, należy stwierdzić, że podwyżki wynagrodzeń mogą objąć ok. 19% pracowników (w poprzednim kwartale było to 4%). 25kw2 25kw1 24kw4 6,6 81,4 87,8 39,4 18,6 12,2 % 2% 4% 6% 8% 1% nie planowane planowane podwyżki płac 12 Trzeba jednak wspomnieć, że podwyżki płac w pierwszym kwartale roku są sezonową prawidłowością Rys. 67 Planowane podwyżki wynagrodzeń (odsetek odpowiedzi ważony zatrudnieniem) Dwa razy częściej podwyższać płace planują te przedsiębiorstwa, które takie zamierzenia zgłaszały także poprzednio. Pozwala to przypuszczać, że część tych planów to są niezrealizowane dotąd zamierzenia z zeszłego okresu. 25kw2 25kw1 24kw4 8,7 1,3 9,1 12,5 16,1 1,5 14,5 14,9 18,9 21,8 29,5 b.zła, nie oczekuje poprawy zła, ew. poprawa słaba dosyć dobra bardzo dobra 42, Rys. 68 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) Plany podwyżek płac są bowiem na ogół związane z dobrą sytuacją firmy. Te przedsiębiorstwa, które przewidują wzrost produkcji, popytu, zamówień, także eksportowych, wzrost inwestycji (już rozpoczętych, jak i nowych), dobrze oceniają swoją kondycję obecną i przyszłą są częściej skłonne podnieść pracownikom pensje niż pozostałe podmioty. 32

34 Decyzje przedsiębiorstw dotyczące podwyżek płac są więc przede wszystkim pochodną możliwości. W firmach zamierzających zwiększyć zatrudnienie sytuacja pozwala na podwyżki wynagrodzeń częściej niż w pozostałych. 25kw2 25kw1 24kw4 8,7 11,8 11,1 15, 2,7 26,2 25,2 29,4 51,1 wzrost zatrudnienia bez zmian spadek Rys. 69 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy zatrudnienia (odsetek odpowiedzi w klasie) Wśród przedsiębiorstw planujących podwyżki wynagrodzeń mniej jest podmiotów skarżących się na konkurencję, niski popyt, wysokie podatki, czy też trudności z uzyskaniem kredytu niż wśród pozostałych firm, za to więcej takich, dla których dotkliwy jest kurs walutowy, wzrost kosztów czy zatory płatnicze. We wszystkich rozpatrywanych klasach przedsiębiorstw, poza podmiotami samorządowymi, spadł odsetek firm planujących podnieść wynagrodzenia. Najwięcej firm planujących zwiększać płace (blisko 3%) jest w grupach przedsiębiorstw samorządowych i energetycznych, najmniej (poniżej 1%) w sektorze prywatnym krajowym oraz w górnictwie. Obecnie przedsiębiorstwa publiczne 2 razy częściej niż prywatne planują zwiększać wynagrodzenia. Wysokość planowanych podwyżek płac jest niewielka. Średni wzrost wynagrodzeń wśród tych przedsiębiorstw, które mają zamiar takiej podwyżki dokonać, wynosi 4,8%, mediana - 4,% (ważone zatrudnieniem odpowiednio 3,8% i 3,7%). W odniesieniu do całej próby średnia podwyżka wyniesie,7%. 9% przedsiębiorstw podało, że wzrost wynagrodzeń, którego oczekują, nie przekroczy 3%. Tab. 8 Planowane podwyżki płac (odsetek przedsiębiorstw w klasie) klasy przedsiębiorstw zmiana kw2 kw1 kw2 ogółem 13, 28,1 15,1-13, niepubliczne 11,6 27,9 13,9-14,1 publiczne 2,2 27,9 21,6-6,3 kredytobiorcy 11,8 26,9 13,9-12,9 bez kredytu 16,8 32,2 18,8-13,5 inwestorzy 6,3 31,1 16,2-14,8 nieinwestorzy 14,3 2,7 11,2-9,5 eksporterzy 13,3 29,6 15,1-14,5 nieeksporterzy 12, 25,7 15,4-1,3 eksport- udział 5% i więcej 13,4 32,1 15,3-16,8 eksport-do 5% 13,2 3, 15,4-14,6 importerzy 11,4 31,1 16,37-14,7 nieimporterzy 15,2 21,9 13,1-8,9-49 osób 14,4 27,1 18,5-8, , 22,4 11,2-11, ,6 34,3 14,7-19, ,8 29, 18,3-1,7 2 i więcej 12,1 44,1 21,6-22,5 Skarbu Państwa 15,1 32, 23,4-8,6 państw. osób pr. 32, 21,4 13,3-8,1 samorządowa 25, 21,1 29,4 8,4 prywatna krajowa 13,5 21,9 9,4-12,5 prywatna zagraniczna 7,8 4,1 22,8-17,4 Górnictwo i kopalnictwo 9,1 4, 9,1-3,9 Przetwórstwo przem. 11,2 28,4 13,6-14,8 Produkcja i zaop. w energię 24,2 29,4 28,6 -,8 Budownictwo 8,6 2, 15, -5, Handel i naprawy 11,8 22,7 15,2-7,6 Transport 19,4 35,5 2, -15,5 Pozostałe 23,3 32,3 1,8-21,5 brak podwyżek wzrost do 5% <5-1) 1% i więcej 2,1 1, 15,1 81, Rys. 7 Średnia planowana podwyżka wynagrodzeń (dla tych przedsiębiorstw, które posiadają tego typu plany) 33

35 I..55. Innwwees I st ttyyccj jjee... ZZaappaas syy... prognozy inwestycji inwestycje rozpoczęte finansowanie inwestycji Obserwowane jest dalsze ożywienie działalności inwestycyjnej (największe od 1999 r.). Im lepsza sytuacja ekonomiczna podmiotu, tym większa jego skłonność do podejmowania nowych inwestycji. Nieznacznie wzrósł odsetek podmiotów posiadających już rozpoczęte programy inwestycyjne (o 2,7 pkt. proc.), Nastąpił 2,5 punktowy wzrost odsetka podmiotów planujących zwiększenie nakładów na rozpoczęte projekty inwestycyjne. Podstawowym źródłem finansowania zarówno nowych, jak i już rozpoczętych inwestycji, są środki własne I-99 III-99 wskaźnik trend (x11) I- III- I-1 III-1 I-2 Rys. 71 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej oraz trend liczony metodą x11. OBSZARY ZMIAN AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ III-2 I-3 III-3 I-4 III-4 I-5 PROGNOZY INWESTYCJI W II kwartale 25 r. można spodziewać się dalszego wzrostu aktywności inwestycyjnej badanych przedsiębiorstw. Nowe inwestycje planuje rozpocząć 36,9% respondentów. Jest to o niecały 1 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale oraz o ponad 3 pkt. proc. więcej niż w analogicznym kwartale roku poprzedniego. Obecnie wskaźnik aktywności inwestycyjnej osiągnął najwyższą wartość od początku 1999 r. 13, a trend wzrostowy tego wskaźnika utrzymuje się od II kw. 22 r. Przewiduje się, że aktywność inwestycyjna będzie rosła w większości z badanych podstawowych klasyfikacji. Jedynie w czterech klasach odnotowano znaczniejszy (powyżej 2,5 pkt. proc.) spadek odsetka nowoplanowanych inwestycji; są to podmioty z sekcji Transport, jednostki samorządowe oraz przedsiębiorstwa największe i najmniejsze pod względem zatrudnienia. Jednocześnie również w czterech klasach odnotowano ponad 5 punktowy przyrost nowych inwestycji w porównaniu do poprzedniego kwartału największy w sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (ponad 11 pkt. proc.). (patrz Rys. 72). 13 Wskaźnik ten jest różnicą między procentem odpowiedzi wskazujących na to, że firma planuje rozpoczęcie nowych inwestycji w badanym kwartale, a procentem odpowiedzi mówiących o braku planowanych inwestycji 34

36 niekorzystający z kredytu kredytobiorcy nieimporterzy,4 1,7 1,4 5 ponad_2 do_5 do_5 do_2 do_25 importerzy -,5 4 eksport(5-1) eksport (-49) -1,6,4 3 nieeksporterzy 2,9 2 eksporterzy -,4 ponad 1999 pracow. -2, pracow. -, pracow pracow.,6 6, mar-3 cze-3 wrz-3 gru-3 mar-4 cze-4 wrz-4 gru-4 mar-5 cze-5 poniżej 5 pracow. -2,5 pozostałe wytw. i zaopatr. w energię transport -8,9,9 11,9 Rys. 73 Wskaźniki prognoz inwestycji w klasach wielkości przedsiębiorstw przetwórstwo przemysłowe handel i naprawy -,1 1,3 DETERMINANTY NOWYCH INWESTYCJI budownictwo 5,4 Prognozy inwestycji na II kwartał 25 r. zagraniczna prywatna krajowa 1, 1,6 potwierdzają istnienie zależności między sytuacją samorządowa państwowych osób prawnych Skarbu państwa -5,6,9 7,4 ekonomiczną przedsiębiorstwa a jego skłonnością do inwestowania. Im lepsza sytuacja gospodarcza publiczny prywatny cała próba 1,7 1,4 1,3 badanych podmiotów, tym większy odsetek respondentów planuje rozpoczęcie nowych inwe- -1, -5,, 5, 1, Rys. 72 Zmiana odsetka nowoplanowanych inwestycji w podziale na podstawowe klasyfikacje (odsetek planujących rozpoczęcie inwestycji w II kw. 25 minus odsetek planujących rozpoczęcie inwestycji I kw. 25 r.). W klasyfikacji wg wielkości zatrudnienia największą aktywność inwestycyjną wykazują podmioty duże (ponad 249 zatrudnionych) ponad 4% tej grupy, a następnie firmy średnie (od 5 do 249 zatrudnionych) 36% i małe (do 5 zatrudnionych) 25%. Jest to zależność obserwowana stale firmy małe zwykle planują mniej inwestycji niż duże przedsiębiorstwa (por. Rys. 73). Może to wynikać z interpretacji pytania, w myśl stycji. Spośród podmiotów oceniających swoją sytuację jako bardzo dobrą blisko 52% zamierza zacząć nowe inwestycje w II kw. Natomiast w przypadku przedsiębiorstw uważających swoje położenie za złe i bardzo złe, odsetek respondentów planujących nowe projekty inwestycyjne spada poniżej 11%. 1 9 bdb i db słabe złe b.złe którego chodzi wyłącznie o plany dotyczące istotnych inwestycji. Zauważmy zaś, że dla dużej firmy 2M12 21M3 21M6 21M9 21M12 22M3 22M6 22M9 22M12 23M3 23M6 23M9 23M12 24M4 24M6 24M9 24M12 25M5 25M6 nawet inwestycje odtworzeniowe mogą oznaczać konieczność wydania dużej kwoty pieniędzy, co Rys. 74 Odsetek nowoplanowanych inwestycji w klasyfikacji wg ocen kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa może być interpretowane jako znaczące inwestycje. Mniejsze ze względu na niewielki majątek wytwórczy nakłady na środki trwałe w małym przedsiębiorstwie mogą zaś zostać potraktowane jako zbyt mało znaczące, by uwzględnić je w prognozach. Decyzje o nowych inwestycjach są wrażliwe na prognozowane wielkości popytu, co ilustruje Rys. 75. Inwestorzy rzadziej zgłaszają istnienie bariery popytowej. Na Rys. 75 widoczne jest po- 35

37 nadto, że prognozy firm deklarujących istnienie 45, tego rodzaju problemów charakteryzują się dużą 4, amplitudą wahań. 35, 4 3, 35 25, 3 2, 25 15, , I- II- III- IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II brak problemów z popytem trend popyt jest problemem trend 1999M3 1999M6 1999M9 1999M12 2M3 2M6 2M9 2M12 21M3 21M6 21M9 21M12 22M3 22M6 22M9 22M12 23M3 23M6 23M9 23M12 24M4 24M6 24M9 24M12 25M5 25M6 (-3) [3-6) [6-8) [8-1) 1, Rys. 76 Trend. Odsetek podmiotów planujących nowe inwestycje w klasach wielkości mocy produkcyjnych (trend dla poszczególnych klas wyliczony metodą x11). Rys. 75 Odsetek nowoplanowanych inwestycji w klasyfikacji wg istnienia bariery popytowej (różowa linia firmy zgłaszające istnienie bariery popytowej, czarna linia brak takich problemów) Zaobserwowano również istnienie związku między stopniem wykorzystania mocy produkcyjnych a aktywnością inwestycyjną przedsiębiorstwa. Prognozy na II kw. br. sugerują, że największy przyrost odsetka nowych inwestorów (7,5 pkt. proc.) możliwy jest w firmach, w których wykorzystanie mocy produkcyjnych znajduje się w przedziale 6-8%. Grupa ta charakteryzuje się obecnie najwyższym odsetkiem nowoplanowanych inwestycji. Co ciekawe, respondenci, którzy zgodnie z własną oceną wykorzystują w całości swój majątek wytwórczy nie przejawiają największej aktywności inwestycyjnej (około 38% planuje nowe inwestycje); jednakże jest to wielkość o 3,7 pkt. proc. większa niż w poprzednim badaniu. STRUKTURA FINANSOWANIA Struktura finansowania nowoplanowanych inwestycji w II kw. 25 r. nie ulegnie zasadniczym zmianom. Nadal podstawowym źródłem finansowania nowych projektów inwestycyjnych będą środki własne (odsetek podmiotów informujących o wyborze takiego sposobu finansowania wzrósł o blisko 2 pkt. proc.). Zmalało zainteresowanie innymi źródłami finansowania, m. in. pozabankowymi środkami obcymi. Spadek udziału tego źródła w stosunku do poprzedniego badania wynosi 2,5 pkt. proc. (patrz Rys. 77). II 23 33,3 48,2 18,5 III 23 25,1 5,6 24,4 IV 23 27,8 52,4 2,3 I 24 29,6 5, 2,4 II 24 3,7 49,6 19,7 III 24 3,4 43,7 26 IV 24 29,5 42,9 27,6 I 25 29,6 46,4 24,1 II 25 3,3 48,2 21,5 % 2% 4% 6% 8% 1% kredyt bankowy środki własne inne Rys. 77 Struktura finansowania planowanych inwestycji (na osi pionowej data prognozy). 36

38 Zróżnicowanie sposobu finansowania nowych inwestycji jest zależne od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Spośród firm planujących rozpoczęcie nowych projektów inwestycyjnych finansowanych kredytem bankowym 84% respondentów ocenia swoją sytuację ekonomiczną jako przynajmniej dobrą, a pozostałe jako słabą. W tej subpopulacji nie znajduje się ani jedna firma oceniająca sytuację jako złą lub bardzo złą. Jednak z analizy danych z Rys. 78 wynika, że firmy w bardzo dobrej i dobrej sytuacji ekonomicznej będą finansowały nowe inwestycje przede wszystkim środkami własnymi, a tylko firmy w słabej sytuacji sięgać będą równie często po środki własne, jak i po kredyt bankowy. Pozabankowe środki obce będą stanowiły główne źródło finansowania inwestycji w przedsiębiorstwach w bardzo złej sytuacji. Wśród nowych inwestorów, którzy zgodnie w własnymi deklaracjami sfinansują inwestycje głównie z kredytu zadłużenie zwiększy 67% grupy. zakończył inwestycje nie inwestuje 6,7 6,1 13,6 16,7 15,8 27,9 17,4 3, 34,2 22,1 31,4 2,6 4, 33,3 spadek inwestycji 1, 5, 2, bez zmian wzrost iwestycji 28,4 19,1 2, 6,7 1,5 9,1 1,3 % 2% 4% 6% 8% 1% znacząco wzrośnie bez zmian znacznie spadnie nieznacznie wzrośnie nieznacznie spadnie Rys. 79 Planowane zamiany wykorzystania kredytu bankowego w grupach podmiotów planujących wzrost, spadek, zakończenie, utrzymanie bez zmian poziomu inwestycji oraz podmiotów nie posiadających rozpoczętych inwestycji. nieinwestor nowy inwestor, nie zamierzający finanoswac kredytem 6,1 12,1 14,5 18,9 35,1 28, 35,1 27,3 9,1 13,6 b.zła 1, 9, nowy inwestor zamierzający f inansować kredytem 42,5 24,7 17,8 8,2 6,8 zła 89,1 znacząco wzrośnie bez zmian znacznie spadnie nieznacznie wzrośnie nieznacznie spadnie słaba 1,3 1,3 dość dobra 12,1 18,1 7,1 71,8 6,6 Rys. 8 Planowane zamiany wykorzystania kredytu bankowego w grupach podmiotów: planujących rozpoczęcie nowych inwestycji i finansowanie ich kredytem bankowym, nowych inwestorów nie planujących finansowania inwestycji kredytem bankowym oraz w grupie podmiotów nie zamierzających rozpoczynać nowych inwestycji. b. dobra 15,4 32,1 48,7 % 2% 4% 6% 8% 1% kredyty środki własne pozabank.środ.obce inne brak inwestycji Rys. 78 Sytuacja finansowa przedsiębiorstw, a struktura finansowania planowanych inwestycji. Trzeba podkreślić, że tylko w grupie przedsiębiorstw planujących rozpocząć nowe projekty inwestycyjne bądź rozszerzyć skalę inwestycji już rozpoczętych można oczekiwać wzrostu zadłużenia z tytułu kredytów takie zamiary deklaruje 43% nowoinwestujących i 5% respondentów deklarujących rozszerzenie już rozpoczętych projektów. 37 Analiza klastrowa potwierdza tezę o finansowaniu obecnej działalności inwestycyjnej przede wszystkim środkami własnymi (patrz Rys. 81, klaster 1). Liczba przedsiębiorstw wykorzystujących je jako główne źródło finansowania inwestycji wynosi blisko 7%. Jednostki, których głównym źródłem finansowania są środki obce (pozostałe klastry) również w znacznym stopniu wykorzystują zasoby własne (16% - 24%) Szerzej na ten temat w rozdziale Struktura finansowania działalności przedsiębiorstw.

39 1% 8% 23,2 22, 22,5 male 31, 37,9 17,2 13,8 6% 68,4 74,1 średnie 31,1 43,3 21,1 4,4 4% 95,2 71,1 74, 68,5 duże 29,5 53,8 1,6 6,1 2% % 22,3 3,9 3,7 5,3 16,6 9, kredyt złotowy kredyt zagraniczny pozabank.śr.obce kredyt dewizowy środki własne inne klaster %populacji 68,9 12,7 8,8 1,7 3,7 4,3 Rys. 81 Źródła finansowania działalności inwestycyjnej analiza klastrowa. Środki własne będą stanowiły ważne źródło finansowania inwestycji we wszystkich klasach przedsiębiorstw, bez względu na wielkość zatrudnienia 15 odsetek inwestycji finansowanych kredytem bankowym kształtował się od 38% (małe firmy) do 54% (duże firmy). Średnie firmy najczęściej w relacji do pozostałych grup będą sięgać po pozakredytowe środki obce. Bardzo zbliżony dla wszystkich grup będzie zaś odsetek inwestycji finansowanych kredytami bankowymi ok. 3% (patrz Rys. 82). % 2% 4% 6% 8% 1% kredyt bakowy środki własne pozabankowe śr.obce inne Rys. 82 Struktura finansowania nowych inwestycji w klasach wielkości przedsiębiorstwa w II kw. 25 r. INWESTYCJE ROZPOCZĘTE W I kw. 25 r., po głębokim spadku odsetka podmiotów informujących o rozpoczętych inwestycjach, odnotowano nieznaczny wzrost tego wskaźnika o 2,7 pkt. proc. do poziomu 7,2% (porównaj Rys. 83). W grupie podmiotów, które mają rozpoczęte inwestycje blisko 78% badanych planuje utrzymanie ich na niezmienionym poziomie, prawie 2% zamierza zwiększyć zakres, zaś 2,2% zredukować. Pozostali inwestorzy (poniżej 1%) planują zrezygnować z dokończenia rozpoczętych projektów. W porównaniu do poprzedniego kwartału nastąpił dość znaczny wzrost odsetka podmiotów planujących zwiększyć już rozpoczęte inwestycje (wzrost o ponad 8 pkt. proc.). Takie zjawisko zaobserwowano pierwszy raz od początku 24 r. 8,% 75,% 7,% 65,% 15 Badaną populację podzielono na małe, średnie i duże przedsiębiorstwa pod względem liczby zatrudnionych. Do małych przedsiębiorstw zaliczono te podmioty, u których zatrudnienie wynosi co najwyżej 49 osób. Średnie firmy to takie, gdzie zatrudnienie jest większe niż 49 osób, a mniejsze 25. Wszystkie podmioty o zatrudnieniu przekraczającym bądź równym 25 osób to firmy duże. 38 6,% IV 1998 II 1999 IV 1999 II 2 IV 2 II 21 Rys. 83 Odsetek respondentów posiadających rozpoczęte inwestycje (zielona linia) oraz trend x11 (czerwona linia). IV 21 II 22 IV 22 II 23 IV 23 II 24 IV 24

40 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 Rys. 84 Odsetek podmiotów planujących zwiększyć już rozpoczęte inwestycje. 17,% 12,% IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 przedsiębiorstwach 16 ponad 85% grupy posiada rozpoczęte inwestycje. W przypadku firm średnich odsetek ten spada do 64%, a dla małych do 45%. W przypadku średnich podmiotów, w porównaniu do poprzedniego badania, nastąpił bardzo znaczny przyrost jednostek z rozpoczętymi inwestycjami (wzrost o ponad 2 pkt. proc.); z kolei w przypadku małych firm zaobserwowano ponad 1 punktowy spadek. W grupie podmiotów, które poinformowały o planowym zakończeniu realizowanych wcześniej projektów inwestycyjnych, co trzecia firma zamierza rozpocząć nowe (kolejne) inwestycje w II kw. 25 r. (na tle całej próby grupa ta jest jednak stosunkowo nieliczna 2% próby). ZAPASY 7,% 2,% I 1999 III 1999 I 2 III 2 I 21 III 21 I 22 Rys. 85 Odsetek inwestorów zamierzających ograniczyć lub zrezygnować z już rozpoczętych inwestycji (zielona linia) oraz trend x11 (czerwona linia). Podmioty, które planują zwiększyć zakres już realizowanych programów inwestycyjnych, częściej niż pozostałe podmioty oczekują: - wzrostu popytu, - wzrostu liczby zamówień, - wzrostu liczby zamówień eksportowych, - poprawy swojej sytuacji ekonomicznej. Również, lepiej oceniają swoją obecną sytuację i planują zwiększyć zatrudnienie. Z kolei podmioty planujące zredukować, bądź całkowicie zrezygnować z już rozpoczętych działań inwestycyjnych częściej przewidują redukcję zatrudnienia, spadek popytu, jak i pogorszenie się sytuacji ekonomicznej w II kw. 25 r. Największy odsetek podmiotów posiadających rozpoczęte inwestycje znajduje się w dużych III 22 I 23 III 23 I 24 III 24 I 25 Zwiększył się udział podmiotów informujących o zbyt dużych zapasach w stosunku do potrzeb. Problem nieodpowiednich zapasów wzrastał w miarę pogarszania się sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Odnotowano wzrost nadmiernych zapasów we wszystkich podstawowych klasyfikacjach. W I kw. 25 r. respondenci poinformowali o niekorzystnych zmianach struktury zapasów w stosunku do poprzedniego kwartału. Odsetek podmiotów informujących o nadmiernych zapasach zwiększył się o 4,4 pkt. proc. i wyniósł 15,5%. Jak wynika z Rys. 86 trend wzrostowy tej wielkości utrzymuje się od początku 24 r. Sytuacja ta może wiązać się z rosnącą konkurencją. Zauważmy bowiem, że silna konkurencja znalazła się na drugim miejscu na liście barier rozwoju, a trudności tego typu zaczęły nasilać się w ciągu ostatniego roku podobnie jak wzrost zapasów. 16 Patrz przypis nr 15 39

41 2, nie inwestujący 6,1 18, inwestorzy niekorzystający z kredytu 2,7 6,3 16, kredytobiorcy nieimporterzy 3,2 3,9 14, importerzy eksport(5-1),9 5,3 12, eksport (-49) nieeksporterzy 2,9 7,2 eksporterzy 4,8 1, pracow. 3,4 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I pracow pracow. 1,3 5,9 poniżej 5 pracow. 5,8 Rys. 86 Odsetek respondentów deklarujących nadmierne zapasy (zielona linia) oraz trend x11 (czerwona linia). przetwórstwo przemysłowe handel i naprawy 1,2 5,1 zagraniczna 3, Zmiany struktury zapasów w stosunku do IV kw. 24 r. w podziale na podstawowe klasyfikacje zostały zaprezentowane na Rys. 87. Wynika z niego, że we wszystkich podstawowych klasyfikacjach zwiększył się odsetek podmiotów informujących o nadmiernych zapasach. Największy wzrost odnotowali niewyspecjalizowani eksporterzy (do 49% przychodów ogółem stanowią przychody z eksportu), podmioty niekorzystające z kredytów bankowych oraz podmioty nieprowadzące obecnie działalności inwestycyjnej (ponad 6 punktowy wzrost odsetka w każdej z tych grup) oraz podmioty małe i średnie pod względem zatrudnienia (poniżej 25 zatrudnionych) blisko 6 punktowy wzrost. prywatna krajowa prywatny cała próba 3,9 4,4 4,4, 2, 4, 6, 8, Rys. 87 Różnica odsetka podmiotów deklarujących nadmierne zapasy w I kw. 25 r. i IV kw. 24 r. Problem nieodpowiednich zapasów w stosunku do potrzeb przedsiębiorstwa był tym silniejszy, im gorsza była jego sytuacja ekonomiczna (patrz Rys. 88). W przypadku firm w bardzo złej sytuacji ekonomicznej ponad 8% badanych zgłaszało problem nieodpowiednich zapasów, a w przypadku firm w złej kondycji 44%. Jest to znacznie więcej niż w poprzednim kwartale według danych z poprzedniego badania 5% jednostek w bardzo złej sytuacji informowało o odbiegającym od normy poziomie zapasów, a w przypadku przedsiębiorstw w złej sytuacji ekonomicznej 34%. W pozostałych klasach odsetek firm z niedopasowanymi zapasami kształtował się w I kw. na poziomie 28% wśród podmiotów w słabej sytuacji, 17% - w grupie firm w dobrej kondycji i 9% - dla firm najlepszych. 4

42 bardzo zła 66,7 16,7 16,7 zła 16,7 55,6 27,8 słaba 22,2 72,2 5,6 dobra 14,5 82,5 3,1 bardzo dobra 7,6 9,9 1,5 % 2% 4% 6% 8% 1% nadmierne wystarczające zbyt małe Rys. 88 Zapasy w klasach skonstruowanych w oparciu o ocenę sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa w I kw. 25 r. 41

43 I..66. Wyykkoor rzyys st ttaanni iiee mmooccyy ppr roodduukkccyyj jjnnyycchh sytuacja bieżąca obszary wysokiego wykorzystania mocy produkcyjnych (ponad 8%) obszary spadku w I kw. typowy dla tego okresu, spadek siła spadku największa od 2 r. sektor prywatny budownictwo eksporterzy, zwłaszcza wyspecjalizowani importerzy firmy o wysokim wykorzystaniu majątku wytwórczego eksporterzy bez importu (wys.poz.wyk.mocy) górnictwo (wys.poz.wyk.mocy) firmy państwowe osób prawnych (wys.poz.wyk.mocy) kredytobiorcy (wys.poz.wyk.mocy) spadku odsetka firm z 8% i wyższym poziomem wykorzystania mocy produkcyjnych (odsetek takich jednostek zmniejszył się o 6 punktów proc. i objął 63% próby) oraz niewielkiego zwiększenia udziału przedsiębiorstw z najniższym stopniem wykorzystania majątku wytwórczego. 4, wzrost spadek saldo 3, 2, 1,, -1, 81,5 81, 8,5 8, 79,5 79, 78,5 78, 77,5 77, 76,5 76, 75,5 75, 74,5 74, 73,5 73, wskaźnik trend IX 1999 XII III 2 VI 2 IX 2 XII III 21 VI 21 IX 21 XII III 22 VI 22 IX 22 XII III 23 VI 23 IX 23 XII III 24 VI 24 IX 24 XII- III 25 Rys. 89 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) -2, VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 Rys. 9 Zmiany stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym (ciemnozielone słupki wzrost w stosunku do poprzedniego kwartału, jasnozielone słupki spadek, różowa linia saldo wzrost minus spadek) Średnia zmiana stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie przedsiębiorstwa była ujemna i wyniosła 1,8 punktu proc. Wykorzystanie mocy produkcyjnych wzrosło w grupie liczącej 2% przedsiębiorstw, spadek odczuła co trzecia firma. W marcu 25 r. stopień wykorzystania mocy produkcyjnych zmniejszył się z 81,2% w grudniu ub.r. do 79,1%. Zmniejszyła się również mediana rozkładu o 5 punktów, do 8% 17. Rys. 91 przedstawia rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych w próbie. W ciągu ostatnich trzech miesięcy zmienił on kształt, co było efektem 17 W całej historii badań mediana tego wskaźnika była bardzo stabilna i kształtowała się na poziomie 8%, tylko dwukrotnie odchylając się od tej wartości po raz pierwszy w marcu 22 r., kiedy to nastąpił spadek do 75%, po raz drugi w czerwcu 24 r., kiedy to odnotowano wzrost do 85%. 42 Rys. 91 Rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych we grudniu 24 r.

44 Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym w szerszym horyzoncie czasowym prezentuje Rys. 92. Trend zmiennej sugeruje wyhamowanie tendencji wzrostowych. 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5 moce produkcyjne -2, trend -2,5 XII-1999 III-2 VI-2 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 Rys. 92 Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym 18 oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) OBSZARY ZMIAN dlowych oraz w sekcji Poczta i telekomunikacja. Najsiliniejszy spadek wykorzystania mocy produkcyjnych odczuła sekcja Górnictwo i kopalnictwo, a w następnej kolejności Budownictwo i Przetwórstwo przemysłowe", co jest jednak w tych sekcjach zjawiskiem typowym dla I kw. pozostałe poczta i telekomunikacja transport handel i naprawy budownictwo wytwarzanie i zaopatrywanie w energię przetwórstwo przemysłowe górnictwo i kopalnictwo -5,6 anal.kw. pop.kw. -5,1-2,8-2,3 -,3-1,4 -,3-2,8 -,4 2,3 3,1 1, -8, -6, -4, -2,, 2, 4, 6, 8, Rys. 94 Zmiany poziomu wykorzystania mocy produkcyjnych w stosunku do pop.kw. oraz anal.kw.ub.r. w sekcjach PKD 9, 85, 8, przemysł budownictwo trend-budownictwo 1,2 2,2 5,1 6,3 cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 69,2 75,2 76,2 76,8 79,1 78,7 78,4 79,7 78,8 8,4 81, 8,7 8,7 8,5 8,7 8,9 81,9 81,9 81,3 76,3 79,5 78,3 79,9 77,5 84,7 86,3 6, 65, 7, 75, 8, 85, 9, Rys. 93 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w podstawowych klasyfikacjach dane za wrzesień 24 r. Wśród ośmiu sekcji PKD cztery odnotowały spadek wykorzystania majątku wytwórczego, a trzy wzrost. Wykorzystanie mocy produkcyjnych wzrosło w firmach transportowych i jednostkach han- 75, 7, 65, VI-2 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 Rys. 95 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie oraz przemyśle Od początku prowadzenia badań ankietowych sektor prywatny charakteryzował się wyższym wykorzystaniem mocy wytwórczych niż firmy publiczne. W obu sektorach w marcu br. odnotowano podobny co do skali wzrost wolnych mocy produkcyjnych. Wewnątrz sektorów wolne moce zwiększyły się w czterech z pięciu podstawowych form własności, w tym najwyższy wzrost miał miejsce w firmach państwowych osób prawnych grupie o najwyższym zaangażowaniu majątku produkcyjnego. W przedsiębiorstwach samorządowych grupie podmiotów o najniższym poziomie wykorzystania majątku wytwórczego wolne moce zmniejszyły się. 18 Analizę przeprowadzono na próbie cylindrycznej. Jednostkowe zmiany wyliczono jako różnicę między wykorzystaniem mocy produkcyjnych w dwóch kolejnych kwartałach. 43

45 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, prywatny publiczny VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 Rys. 96 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorach własności W marcu br. spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych odczuła zarówno grupa przedsiębiorstw sprzedających swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym, jak i eksporterzy. Wśród eksporterów silniejszy spadek zanotowali niewyspecjalizowani eksporterzy. 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, eksporterzy brak eksportu VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 Rys. 97 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów i nieeksporterów 86, 86, 84, 82, 8, 78, 76, 74, 72, 7, XII-22 ponad do 5 osób III-23 VI-23 IX-23 XII-23 Rys. 99 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach wielkości przedsiębiorstw (wielkość mierzona liczbą zatrudnionych osób) KRÓTKO- I DŁUGOTERMINOWE SKUTKI ZMIAN WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJNYCH Rys. 1 przedstawia kształtowanie się stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w klasyfikacji wg oceny stanu zapasów. Wynika z niego, że w ciągu ostatnich dwóch lat, niezależnie od poziomu zapasów, miał miejsce wzrost wykorzystania mocy produkcyjnych. W marcu b.r. taki wzrost odnotowano w grupie przedsiębiorstw, które oceniły stan zapasów jako zbyt niski w stosunku do swoich potrzeb. Silny spadek był odczuwalny w klasie firm oceniających swoje zapasy jako nadmierne (w poprzednim kwartale było odwrotnie). III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 84, 82, 8, 78, 9, 85, 8, nadmierne właściwe zbyt niskie 76, 74, 72, eksport49 eksport5 75, 7, 7, IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 Rys. 98 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad 5% udziałem eksportu w przychodach eksport5) i niewyspecjalizowanych (z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach) Spadek wykorzystania mocy produkcyjnych nie zależał od wielkości podmiotu, mierzonej wielkością zatrudnienia. Wszystkie klasy odnotowały spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. 65, 6, 55, 5, XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 Rys. 1 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w klasyfikacji wg oceny stanu zapasów 44

46 17, 16, 15, 14, 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, <9-1) <8-9) <7-8) <5-7) (-5) Reakcją przedsiębiorstwa na utrzymujące się pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych powinna być decyzja o powiększeniu majątku wytwórczego, a zatem wzrost inwestycji. Z danych wynika jednak, że brak wolnych mocy nie jest obecnie najbardziej istotnym czynnikiem decydującym o rozpoczęciu inwestycji. W analizowanym okresie (lata ) wielokrotnie zdarzało się (co trzeci kwartał), że odsetek nowych inwestorów w grupie firm o najwyższym stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych (9% i więcej) był niższy niż w grupie podmiotów wykorzystujących moce w nieco mniejszym stopniu (od 7% do 9%). Również w II kw. 25 r. mamy do czynienia z taką właśnie sytuacją (patrz Rys. 11). Można zatem przypuszczać, że są czynniki ważniejsze niż wyczerpanie się wolnych mocy produkcyjnych decydujące o zwiększeniu aktywności inwestycyjnej. Skłonność do inwestowania bardziej zależy od stanu koniunktury niezależnie od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych skłonność ta rosła wraz z poprawą koniunktury (od połowy 22 r.) i malała na skutek jej osłabienia (do 22 r.). Tylko w przedsiębiorstwach wykorzystujących swój majątek wytwórczy w niewielkim stopniu (do 5%) plany inwestycyjne nie rosły wraz z ożywieniem gospodarczym, pozostając niezmiennie stosunkowo rzadkim zjawiskiem. XII-1999 III-2 VI-2 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 Rys. 11 Odsetek nowych inwestorów a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (na rysunku trendy zmiennych) wyjaśnienie skrótów: (-5) stopień wykorzystania mocy nie większy niż 5%; <5-7) moce wykorzystywane są w granicach od 5 do 7%; analog.pozost.klasy. 45

47 I..77. KKr reeddyyt tt bbaa nnkkoowwyy... PPooppyyt tt nnaa kkr reeddyyt tt Drugi kwartał z rzędu rośnie wskaźnik prognoz zadłużenia, wciąż jednak więcej jest prognoz redukcji zadłużenia niż prognoz wzrostu Zwiększonego zapotrzebowania na kredyt bankowy można spodziewać się ze strony przedsiębiorstw będących w bardzo dobrej kondycji ekonomicznej, widzących możliwości wzrostu popytu, zwiększających poziom inwestycji i zatrudnienia. Wyraźne pogorszenie nastrojów w grupie podmiotów planujących znaczne zwiększenie kredytów. Przedsiębiorstwa małe rzadziej niż podmiotu duże starają się o kredyt, nie wynika to jednak z większych niż w innych przedsiębiorstwach trudności z uzyskaniem kredytu. Już drugi kwartał z rzędu rośnie popyt na kredyt zgłaszany przez badane przedsiębiorstwa. Nadal wprawdzie dominują prognozy spadku kredytu, jednak ich przewaga stopniowo maleje. Przede wszystkim trzeba zauważyć, że w ostatnich kwartałach przedsiębiorstwa coraz rzadziej informowały o planach obniżenia poziomu zobowiązań kredytowych (Rys. 12). firm nie zamierzało dokonać poważniejszych zmian poziomu kredytów , 13,3 1,5 14,5 17,2 16,8 14,7 15,8 3,7 29,1 1, 28,4 28,9 12,5 3, 3,8 14, 3,5 28,9 1, ,6 16, 31,6 27,9 9, duży wzrost słaby wzrost bez zmian słaby spadek duży spadek Rys. 13 Planowana zmiana zadłużenia kredytowego w perspektywie kwartału. Grupa przedsiębiorstw korzystających z kredytów. -23 saldo prognoz 4 okr. śr. ruch. (saldo prognoz) Rys. 12 Saldo prognoz zadłużenia kredytowego 19. Grupa przedsiębiorstw korzystających z kredytów. Obniżenie stanu zadłużenia kredytowego na II kw. 25 r. zaplanowało łącznie 39% respondentów posiadających zadłużenie kredytowe, przy czym w przypadku 1% firm będzie to znaczna redukcja (odsetek prognoz znacznego obniżenia stanu kredytów ten jest o 2,5 pkt. proc. niższy niż w poprzednim kwartale, Rys. 13). Zamiar zwiększenia poziomu kredytów deklarowało podobnie jak w ubiegłym kwartale 3% badanych, w tym 13% oceniło, że będzie to duże wzrost. Pozostałe 3% Poprawiającemu się wskaźnikowi prognoz zadłużenia towarzyszyły m.in. nasilające się w próbie oczekiwania spadku oprocentowania kredytów w II kw. b.r. Przekonania dotyczące zmian poziomu oprocentowania nie były jednak jednoznacznie skorelowane z planami kredytowymi. O planowanym wzroście poziomu zadłużenia kredytowego relatywnie częściej informowali bowiem zarówno przedsiębiorcy liczący na spadek cen kredytów, jak i obawiający się jej wzrostu. Co więcej, mimo obaw wzrostu oprocentowania w tej ostatniej grupie zanotowano najwyższy odsetek prognoz znacznego wzrostu zadłużenia kredytowego. 19 Saldo prognoz kredytów jest różnicą odsetka przedsiębiorstw prognozujących wzrost i spadek poziomu kredytów w perspektywie kwartału. 46

48 OBSZARY ZMIAN POZIOMU ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO. W niemal wszystkich analizowanych przekrojach salda prognoz zadłużenia kredytowego pozostały ujemne (Rys. 14). Przewagę przedsiębiorstw prognozujących wzrost poziomu kredytów zanotowano jedynie w sekcji Pozostałe, a w Transporcie prognozy wzrostu i spadku kredytów występowały z podobną częstotliwością. We wszystkich pozostałych grupach dominowały prognozy zmniejszenia poziomu kredytów. Stosunkowo niewielkie obniżki zobowiązań kredytowych przeprowadzą największe pod względem zatrudnienia przedsiębiorstwa, inwestorzy, importerzy, eksporterzy oraz przedsiębiorstwa budowlane. Głębokiego spadku kredytów można się spodziewać przede wszystkim w grupie średnich i małych przedsiębiorstw (o zatrudnieniu poniżej 25 osób). Zadłużenie kredytowe będzie spadać także w przedsiębiorstwach nieinwestujących, w Handlu, w grupie nieeksporterów, nieimporterów oraz w sektorze publicznym. import eksp. inwest. zatrud. PKD forma niepubliczne -7,6 publiczne -16,7 Górnictwo -11,1 Przetw. przemysł. -7,5 Wytw. en. elektr. -15,4 Budownictwo -6,4 Handel -2,5 Transport,, Pozostałe 3,4 ponad , poniżej 5 pracow. -16,8-17,2 inwestorzy -3,5 nieinwestorzy -21,9 eksporterzy -6,5 nieeksporterzy -14,5 importerzy -5, nieimporterzy -15,3 OGÓŁEM -9, W porównaniu z wynikami poprzedniego kwartału zainteresowanie kredytami wzrosło w większości analizowanych przekrojów, najwyraźniej zaś w sekcji Pozostałe, w górnictwie a także w firmach największych pod względem zatrudnienia. Redukcję zadłużenia planują zwłaszcza jednostki najmniejsze, i to mimo znaczącego spadku oprocentowania zanotowanego w tej grupie przedsiębiorstw w ciągu ostatniego kwartału (zapotrzebowanie na kredyt małych przedsiębiorstw podlega dużym wahaniom - w ubiegłym kwartale przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 5 osób jako jedna z dwóch wydzielonych grup zanotowała niewysokie ale dodatnie saldo prognoz kredytu). Głęboki spadek popytu na kredyt nastąpił także w handlu i w transporcie. ZMIANY ZADŁUŻENIA A SYTUACJA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTW. W II kw. 25 r. zwiększonego zapotrzebowania na kredyt bankowy można spodziewać się ze strony przedsiębiorstw będących w bardzo dobrej kondycji ekonomicznej, widzących możliwości wzrostu popytu, zwiększających poziom inwestycji i zatrudnienia (Rys. 15). W pozostałych wydzielonych w zestawieniu grupach przeważały prognozy spadku poziomu kredytów. Można zauważyć, że przewaga prognoz spadku kredytów powiększa się wraz z pogarszającymi się parametrami oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw Rys. 14 Prognoza stanu zadłużenia kredytowego na II kwartał 25 r. Podgrupa przedsiębiorstw korzystających z kredytów. Oś pozioma: odsetek prognoz wzrostu kredytu w grupie minus udział prognoz spadku kredytu. Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. 47

49 syt. ekonom. prognoza sytuacji prognoza popytu prognoza produkcji prognoza zatrud. prognoza inwestycji prognoza eksportu b dobra dobra słaba zła, poprawa zła, upadłość poprawa bez zmian pogorszenie wzrost trwały wzrost sezonowy bez zmian spadek sezonowy spadek trwały wzrost bez zmian spadek wzrost bez zmian spadek, inne przycz. spadek, ogr. kosztów spadek, racjon. zatrud. wzrost bez zmian zakończenie redukcja rezygnacja nie dotyczy wzrost bez zmian spadek brak eksportu OGÓŁEM 7,4-9,3-8,1-33,3-75, -12, -8,8, 6,5-2,5-13, -24,3 33,3-1,1-11,5-22, 15, -9,4-1, -35,7-15,4 2,6-6,4-23,3-14,3-66,7-21,9-3,8-7,9-3,4-14,4-9, Rys. 15 Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw a prognoza stanu zadłużenia kredytowego na II kwartał 25 r. Oś pozioma: saldo prognoz zadłużenia kredytowego (odsetek prognoz wzrostu - odsetek prognoz spadku). Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. Od początku badań wyższy optymizm w ocenie własnej sytuacji wyraźnie wyróżniał grupę przedsiębiorstw mających w planach znaczne zwiększenie poziomu zadłużenia kredytowego (Rys. 15). Pierwszy kwartał przyniósł dawno nie notowane, głębokie (udział przedsiębiorstw o pozytywnej samoocenie spadł wśród tych respondentów o 13 pkt. proc. do wysokości 77%) pogorszenie nastrojów w tej grupie podmiotów, znacznie głębsze niż w przypadku pozostałej części respondentów. Ostatnie załamanie optymizmu wśród przedsiębiorstw zgłaszających zwiększone zapotrzebowanie na kredyt wystąpiło w 23 r. Spadek optymizmu w tej grupie podmiotów może się wiązać m.in. z wyraźnym pogorszeniem się ich płynności finansowej. W ostatnim kwartale wśród przedsiębiorstw planujących znaczne zwiększenie zadłużenia kredytowego nasiliły się problemy z obsługą zobowiązań pozabankowych a ocena obsługi zadłużenia kredytowego, dotychczas lepsza niż w przypadku pozostałej grupy badanych od dwóch kwartałów praktycznie nie odbiega już od ocen dla reszty badanych reszta kredytobiorcy planujący duży wzrost kredytów Rys. 16 Udział przedsiębiorstw o b. dobrej lub dobrej ocenie własnej kondycji ekonomicznej w grupach wydzielonych ze względu na plany kredytowe reszta kredytobiorcy planujący duży wzrost kredytów Rys. 17 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów z płynnością finansową w grupach wydzielonych ze względu na plany kredytowe reszta kredytobiorcy planujący duży wzrost kredytów Rys. 18 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów obsługą zadłużenia kredytowego w grupach wydzielonych ze względu na plany kredytowe

50 OCENA DOSTĘPNOŚCI KREDYTÓW Skala trudności z uzyskaniem kredytu bankowego związana była z oceną kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa ubiegającego się o kredyt (Rys. 11). Relatywnie mniejsze problemy z uzyskaniem kredytu w I kw. 25 r. miały przedsiębiorstwa znajdujące się w dobrej sytuacji W I kw. 25 r. o kredyt ubiegało się 3% badanych przedsiębiorstw. Odmowną decyzję banku uzyskało prawie 17% spośród firm starających o finansowanie kredytowe (Rys. 19). W przeważającej części przypadków (63% odmów, a 1% firm ubiegających się o kredyt) przyczyną negatywnej decyzji banku był brak zdolności kredytowej, rzadziej zaś wynikała ona z czynników niezależnych od przedsiębiorstwa (37% odmów). ekonomicznej, nie zgłaszające problemów z płynnością. Niewielkie szanse na uzyskanie kredytu miały natomiast przedsiębiorstwa najsłabsze, mające problemy z obsługą swoich zobowiązań. Odmowę kredytu otrzymało m.in. 8% firm o częstych problemach ze spłatą zobowiązań kredytowych. Jeśli chodzi o związek rodzaju działalności z trudnościami z uzyskaniem kredytu, to z Rys. 1 wynika, że trudności te były największe w grupie przedsiębiorstw z sekcji Górnictwo i kopalnictwo nie było odmowy 83,4 czynniki niezależne brak zdolności 6,2 1,4 (z tą uwagą, że była to grupa zaledwie kilku podmiotów), w budownictwie, oraz w sekcji Pozostałe. O ile jednak w tych dwóch ostatnich problemy z uzyskaniem kredytu uzasadnione były ze względu na negatywną ocenę zdolności kredytowej, to w górnictwie wszystkie przypadki odmowy finansowania kredytowego wynikały z czynników nieza-, 2, 4, 6, 8, 1, Rys. 19 Odmowy kredytów w I kw. 25 r. Procent przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt w I kw. 25 r. leżnych od przedsiębiorstwa, co może być przejawem racjonowania kredytów dla tej branży. Żadnego przypadku odrzucenia wniosku kredytowego nie zanotowano natomiast w sekcji Wytwarzanie i syt. ekonom. b dobra dobra slaba zla ale poprawa zla upadlosc 5,9 7,5 21,2 64,7 1, zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz w transporcie. obsł. kredytów obsł. pozabank. nie ma nie ma ale beda ma ale zmniejsza sie ma i beda nie korzysta nie nigdy tak sporadycznie tak czesto 6,8 25, 37,5 8, 5, 3,5 13,1 45,7 * Górnictwo i kolapnictwo Przetw. przem. * Wytw. i zaopatr. w en. elektr. Budownictwo Handel i napr. Transport 1,3 6,3 25, 7,7 23,5 6,3 problemy z płynnością zmiana syt. ek. często nie sporadycznie poprawa bez zmian pogorszenie OGÓŁEM 48,7 1, 23,5 2,8 14,3 33,3 16,6 * Pozostałe 22,2 OGÓŁEM 1,4 6, brak zdolności czynniki niezależne Rys. 11 Udział przedsiębiorstw, które uzyskały odmowę kredytowania w I kw. 25 r. a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw. Podgrupa przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt w I kw. 25 r. Rys. 111 Rodzaj działalności przedsiębiorstwa a odsetek przedsiębiorstw, które uzyskały odmowę kredytowania w I kw. 25 r. Gwiazdką oznaczono sekcje o niewielkim udziale w próbie. Podgrupa przedsiębiorstw ubiegających się kredyt. 49

51 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW A AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNA. Prognozy respondentów wskazują, że poza grupą firm nieposiadających zdolności kredytowej, częstotliwość podejmowania w II kw. b.r. nowych projektów inwestycyjnych będzie zbliżona niezależnie od doświadczeń związanych z uzyskaniem kredytu. Rozpoczęcie nowych przedsięwzięć rozwojowych w ciągu kwartału planowała mniej więcej taka sama część przedsiębiorstw, które nie starały się o kredyt, jak i przedsiębiorstw, które ubiegały się o kredyt i otrzymały go (w tych grupach nowe inwestycje zrealizuje po ok. 37% podmiotów). Mimo odmownej decyzji kredytowej nowe inwestycje rozpocznie także 4% podmiotów, w których odrzucenie wniosku nastąpiło z przyczyn niezależnych od przedsiębiorstwa (jest to co prawda licząca zaledwie klika podmiotów grupa). najmniejsze firmy (zatrudnienie poniżej 5 pracowników) napotykały na poważniejsze trudności z uzyskaniem kredytu. Odsetek przypadków, w których zanotowano odmowę kredytu był podobny zarówno w grupie najmniejszych, jak i największych przedsiębiorstw. Natomiast relatywnie częściej negatywne decyzje kredytowe zapadały w przypadku pozostałych podmiotów (zatrudniających od 5 do 2 osób). Problem z uzyskaniem kredytu widoczny był szczególnie w klasie jednostek dużych, zatrudniających od 5 do 2 pracowników, gdzie wystąpił najwyższy, sięgający 11%, odsetek przedsiębiorstw, które ze względu na czynniki niezależne od przedsiębiorstwa uzyskały odmowę kredytowania. ponad , , ,6 brak zdolności kredytowej 2, ,5 czynniki niezależne nie było odmowy nie ubiegało się 41,7 37,8 37,1 poniżej 5 pracow. 21, Rys. 113 Wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie a udział przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt w I kw. 25 r ponad , Rys. 112 Udział przedsiębiorstw planujących realizację nowych przedsięwzięć a trudności z uzyskaniem kredytów bankowych w I kw. 25 r ,7 11,4 1,9 4, ,2 5,9 poniżej 5 pracow. 4,8 4,8 DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW A WIELKOŚĆ ZATRUDNIENIA. W I kw. b.r. w przedsiębiorstwa mniejsze pod względem zatrudnienia wyraźnie rzadziej podejmowały starania o kredyt niż jednostki duże (Rys. 113). Jednak nie można powiedzieć, żeby brak zdolności kredytowej czynniki niezależne Rys. 114 Wielkość zatrudnienia a odsetek przedsiębiorstw, które w I kw. 25 r. uzyskały odmowę kredytu. Podgrupa przedsiębiorstw starających się o kredyt w I kw. 25 r. Oś pozioma: udział odpowiedzi w klasie wielkości zatrudnienia. 5

52 I..88. OOppr roocceennt ttoo wwaanni iiee kkr reeddyyt ttóóww Spadek oprocentowania kredytów złotowych - po raz pierwszy od trzech kwartałów. Tempo zmian oprocentowania było ujemnie skorelowane z oceną kondycji. Przy ogólnej tendencji spadkowej poziomu oprocentowania w próbie najmniejszą skalę obniżek odczuły przedsiębiorstwa pozytywnie oceniające swoją sytuację. Nasilają się oczekiwania spadku poziomu oprocentowania kredytów. Firmy oczekują nawet większego spadku niż w I kw. b.r. Przekonanie o spadku cen kredytów było największe w małych i średnich przedsiębiorstwach Po raz pierwszy od trzech kwartałów przedsiębiorstwa w próbie odnotowały spadek oprocentowania kredytów złotowych. Obniżki w podobnej skali objęły oprocentowanie zarówno kredytów krótko-, jak i długoterminowych. Cena złotowych kredytów krótkoterminowych wykorzystywanych przez ankietowane przedsiębiorstwa kształtowała się w I kw. b.r. w przedziale od 7,6% za kredyty najtańsze (tzw. stopa minimalna) - do 8,4% za kredyty najdroższe (tzw. stopa maksymalna, Rys. 115). Średnia stawka wyniosła 8% i spadła w ciągu kwartału o,14 pkt. Podobna była skala spadku cen złotowych kredytów długoterminowych. Za wykorzystywane w I kw. 25 r. kredyty długoterminowe respondenci płacili średnio 7,9%, a więc o prawie,13 pkt. proc. mniej niż w poprzednim kwartale. Średnie oprocentowanie najtańszych kredytów długoterminowych wyniosło - 7,5%, najdroższych 8,3%. Rys. 115 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych i jego prognozy. Średnia stopa procentowa (zielona linia ze znacznikami) w paśmie pomiędzy średnią stopą minimalną i maksymalną. Średnia prognozowana stopa w paśmie +/- STD. 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, stopy procentowe od złotowych kredytów długoterminowych średnia długoterminowych stóp procentowych pasmo średnia stopa minimalna - średnia stopa maksymalna średnia prognoza kwartalna średnia prognoza stóp +/- STD Rys. 116 Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych i jego prognozy. Średnia stopa procentowa (zielona linia ze znacznikami) w paśmie pomiędzy średnią stopą minimalną i maksymalną. Średnia prognozowana stopa w paśmie +/- STD. stopy procentowe od złotowych kredytów krótkoterminowych 21,5 19,5 17,5 15,5 13,5 11,5 9,5 7,5 Rys. 117 Rozkład średniego oprocentowania kredytów krótkoterminowych w IV kw. 24 r. (górny wykres) i I kw. 25 r. Pionowymi liniami wyznaczono przedział pomiędzy średnią (dla I kw. 25 r.) stopą minimalną a maksymalną 2. 5,5 3, średnia krótkoterminowych stóp procentowych pasmo średnia stopa minimalna - średnia stopa maksymalna średnia prognoza kwartalna średnia prognoza stóp +/- STD 2 Stopa minimalna najniższa stopa od kredytu wykorzystywanego w ciągu danego kwartału, stopa maksymalna, najwyższa stopa. Dla obliczenia statystyk wyłączono skrajne 5-te percentyle.. 51

53 Rys. 118 Rozkład średniego oprocentowania kredytów długoterminowych w IV kw. 24 r. (górny wykres) i I kw. 25 r. Pionowymi liniami wyznaczono przedział pomiędzy średnią (dla I kw. 25 r.) stopą minimalną a maksymalną , 1, 9, 8, 7, stopy procentowe od dewizowych kredytów krótkoterminowych ziomu 4,13%). Jest to pierwszy wzrost zanotowany od trzech kwartałów. Cena dewizowych kredytów krótkoterminowych pozostała zaś bez zmian na poprzednim poziomie 3,7% (Rys. 119). Z rozkładu oprocentowania kredytów w podstawowej klasyfikacji przedsiębiorstw wynika, że występuje odwrotna relacja pomiędzy ceną kredytów, zarówno krótko-, jak i długoterminowych, a wielkością kredytobiorcy (Tab. 1). W I kw. 25 r. relatywnie tańsze kredyty banki oferowały przedsiębiorstwom największym - droższe zaś firmom najmniejszym pod względem zatrudnienia (Rys. 12, Rys. 121). Różnica w oprocentowaniu kredytów krótkoterminowych według ostatnich wyników sięgała średnio 2,8 pkt. 6, 5, 4, 3, 2, średnia krótkoterminowych stóp procentowych pasmo średnia stopa minimalna - średnia stopa maksymalna stopy procentowe od dewizowych kredytów długoterminowych 11, 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, średnia długoterminowych stóp procentowych pasmo średnia stopa minimalna - średnia stopa maksymalna Rys. 119 Średnie oprocentowanie kredytów dewizowych. W ciągu ostatniego kwartału wzrosło natomiast średnie oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych (spadek o,2 pkt - do po- 21 Dla obliczenia statystyk wyłączono skrajne 5-te percentyle. Rys. 12 Rozkład oprocentowania złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Górny rozkład klasa przedsiębiorstw średnich i małych, zatrudniających poniżej 25 pracowników, dolny rozkład klasa przedsiębiorstw dużych. I kw. 25 r. 11, 1,5 1, 9,5 9, 8,5 8, 7,5 7, 6,5 6, 1,5 9,4 9, ,2 8,4 8,1 8,1 7, ,7 6, ,7 7,9 6,9 6, ,5 7, ,6 8,5 7, ,6 251 poniżej 25 pracowników powyżej 25 pracowników relacja (oproc. dla MSP do oproc. dla dużych, prawa oś) 122, 12, 118, 116, 114, 112, 11, 18, 16, Rys. 121 Średnie oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Poza największymi przedsiębiorstwami z tańszych kredytów długoterminowych korzystały także przedsiębiorstwa sektora publicznego, przy czym już w odniesieniu do ceny kredytu krótkotermino- 52

54 wego nie widać było podobnej relacji. W podziale na rodzaj działalności niższe oprocentowanie kredytów długoterminowych płaciły przedsiębiorstwa w górnictwie, energetyce i transporcie (w tych sekcjach nastąpił w ciągu kwartału największy spadek cen kredytów). Tab. 9 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowej klasyfikacji przedsiębiorstw. I kwartał 25 r. Kwartalna zmiana średniego oprocentowania kredytów złotowych (średnie oprocentowanie kredytów w poszczególnych klasach w IV kw. 24 r.=1). kredyty złotowe krótkoterm kredyty złotowe długoterm kred. krótk o- term. kred. długo term zmiana średniego oprocentowania średnia mediana średnia mediana niepubliczny 8, 7,8 8,1 8, 97,8 99, publiczny 8,1 7,8 7,1 7,3 1,7 95,7 Górn. i kopaln. 7,2 7,8 6,5 7,5 85,1 81,9 Przetw. przemysł. 7,9 7,7 7,8 7,8 98,7 12,8 Wytw. en. elektr. 7,4 7,3 6,4 7,2 12,1 9,1 Budownictwo 8,6 8,5 9,2 9, 97,1 98,7 Handel 8,3 7,8 8,9 8,3 94, 96,7 Transport 7,5 7,6 6,9 7,5 91,9 81,4 Pozostałe 8, 8,1 7,8 8,2 115,6 98,2 ponad , 7,3 7, 7,3 97,5 94, ,6 7,4 7,1 7,4 98,3 99, ,8 7,6 7,7 7,9 97,6 15, ,4 8,1 8,4 8,4 11,3 11,8 poniżej 5 pracow. 8,8 8,8 9,4 8,9 88,1 88,8 inwestorzy 7,8 7,7 7,6 7,8 1, 1,8 nieinwestorzy 8,6 8,3 8,7 8,8 96,8 11,4 nieeksporterzy 8,4 8,1 8, 8,1 99,5 93,3 eksporterzy 7,8 7,7 7,9 7,8 98,1 15,6 importerzy 7,9 7,7 8, 7,8 1, 12,4 nieimporterzy 8,2 8,1 7,7 8,1 96,8 95, OGÓŁEM 8, 7,8 7,9 7,9 98,2 98,4 W I kw. 25 r. oprocentowanie kredytów spadło w 13 spośród 2 grup podstawowej klasyfikacji (biorąc pod uwagę medianę a nie średnią stopę spadek zanotowało 18 klas). Największe obniżki cen kredytów długoterminowych wystąpiły w przedsiębiorstwach branży transportowej, górniczej, transportowej oraz w firmach najmniejszych. W ostatnim kwartale grupa najmniejszych podmiotów, zatrudniających nie więcej niż 49 pracowników odnotowała najgłębszy w klasyfikacji według wielkości zatrudnienia spadek oprocentowania kredytów długo-, jak i krótkoterminowych. Wzrost średnich kosztów wykorzystania kredytów nastapił w siedmiu klasach. Najbardziej dotkliwy wzrost cen kredytu długoterminowego odczuli eksporterzy, przedsiębiorstwa zatrudniające od 25 do 499 osób, przedsiębiorstwa w sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz importerzy (wzrost w tych grupach dotyczył średniej rozkładu, mediana pozostała praktycznie bez zmian). Wzrost średniego oprocentowania kredytów długoterminowych miał miejsce także w grupie inwestorów. KOSZTY KREDYTU A OCENA KONDYCJI EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTW. Poziom oprocentowania kredytów złotowych był w badanej próbie skorelowany z kondycją ekonomiczną kredytobiorców. Dla przedsiębiorstw pozytywnie oceniających własną kondycję ekonomiczną cena kredytów bankowe była niższa i bardziej stabilna niż dla kredytobiorców wyższego ryzyka (Rys. 122) bardzo dobra lub dobra słaba zła b. zła Rys. 122 Średnie oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych w klasach kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw. 53

55 W III kw. 24 r. wzrost cen kredytów objął jednak już wszystkie grupy kredytobiorców - bez względu na ich kondycję. Dopiero I kw. b.r. przyniósł odwrotne zjawisko i we wszystkich klasach ocen sytuacji ekonomicznej zanotowano spadek stóp procentowych. Widać jednak, że tempo zmian skorelowane było ujemnie z oceną kondycji. Przy ogólnej tendencji spadkowej poziomu oprocentowania w próbie najmniejszą skalę obniżek odczuły przedsiębiorstwa pozytywnie oceniające swoją sytuację. W I kw. 25 r. przedsiębiorstwa znajdujące się w złej sytuacji ekonomicznej, choć rokujące poprawę, za wykorzystywane kredyty krótkoterminowe musiały zapłacić o 28% więcej, niż kredytobiorcy o pozytywnej ocenie własnej kondycji. Dla najgorszych kredytobiorców zagrożonych upadłością stawki były wyższe 4%. ZMIANY OPROCENTOWANIA KREDYTÓW W BANKACH KOMERCYJNYCH A ZMIANY STÓP PROCENTOWYCH NBP. Relacja średnich stóp procentowych do stopy referencyjnej NBP obrazuje skalę reagowania banków komercyjnych na zmiany stóp centralnych. Wskaźnik ten systematycznie rósł od początku 21 r. do połowy 23 r. informując o narastaniu rozbieżności pomiędzy oprocentowaniem kredytów w bankach komercyjnych a poziomem stóp banku centralnego (Rys. 123) relacja średnich stóp proc. dla kredytów krótkoterm. do stopy referencyjnej NBP relacja średnich stóp proc. dla kredytów długoterm. do stopy referencyjnej NBP Rys. 123 Relacja średnich stóp procentowych dla złotowych kredytów krótko- i długoterminowych do stopy referencyjnej NBP (stopa referencyjna=1%). Najmniejsze rozbieżności pomiędzy poziomem stóp banków komercyjnych a poziomem stopy referencyjnej były obserwowane od połowy 1999 do końca 2 r., czyli w okresie wzrostu stopy referencyjnej. Ostatnie wyniki przyniosły wzrost wskaźnika reakcji, ze względu szybszy spadek stóp NBP niż spadek oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych. W końcu pierwszego kwartału b.r. przeciętne oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dla przedsiębiorstw było o 33% (o 2 pkt.) wyższe niż poziom stopy referencyjnej banku centralnego. PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH Drugi kwartał z rzędu zwiększa się przekonanie wśród ankietowanych przedsiębiorstw o spadku poziomu oprocentowania kredytów. (Rys. 124). Już blisko 43% badanych (czyli o 29 pkt. proc. więcej niż w poprzednim badaniu), oczekuje że w ciągu kwartału nastąpią kolejne obniżki stóp procentowych. Zdaniem 49% badanych przedsiębiorstw w II kw. b.r. nie powinno dojść do większych zmian wysokości cen kredytów, a już tylko 8% respondentów obawia się ich wzrostu (ten 54

56 ostatni odsetek w ciągu kwartału zmalał prawie trzykrotnie) ,5 48,6 42, ,1 62,2 13, ,8 28,3 3,9 przedsiębiorstwa działające w handlu i energetyce. Oczekiwania spadku cen kredytów były zaś najsłabsze w budownictwie, transporcie wśród nieinwestorów oraz grupie małych i średnich przedsiębiorstw (zatrudniających poniżej 25 pracowników) , 49,5 72,2 44, 14, prognoza wzrostu stóp (% odpowiedzi) bez zmian prognoza spadku stóp Rys. 124 Oczekiwana przez przedsiębiorstwa korzystające z kredytów bankowych zmiana oprocentowania kredytów w perspektywie kwartału , import eksp. inwest. kredyt zatrud. PKD forma niepubliczne publiczne Górnict wo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport -34,6-32,9-36,4-31, -46,2-18,8-51,9-25, Poczta i telekom. -1, Pozostałe -37,9 ponad , , poniżej 5 pracow. kredytobiorcy nie ma kredytów inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM -29,4-26,1-31,7-33,7-37, -36,5-25,9-36,4-3,7-34,3-33,7-34, saldo prognoz stóp procentowych (wzrost minus spadek) średnia krótkoterm. stopa procentowa (prawa oś, w pkt.) saldo prognoz kredytu (wzrost minus spadek, prawa oś) -25 Rys. 126 Saldo prognoz stóp procentowych 22 dla wykorzystywanych kredytów w podstawowej klasyfikacji przedsiębiorstw. Prognoza na I kwartał 25 r. Podpopulacja przedsiębiorstw korzystających z kredytów. Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. Rys. 125 Saldo prognoz poziomu oprocentowania kredytów, średnia krótkoterminowa stopa procentowa, saldo prognoz kredytów. Rozkład oczekiwań, co do kierunków zmian poziomu oprocentowania w perspektywie najbliższego kwartału prezentuje Rys Prognozy spadku stóp procentowych przeważały we wszystkich analizowanych przekrojach, ale siła tych oczekiwań była zróżnicowana, szczególnie w klasyfikacji według wielkości zatrudnienia oraz w podziale na rodzaj działalności. Przede wszystkim można zauważyć, że siła przekonań o spadku cen kredytów była ujemnie skorelowana z wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Obniżek oprocentowania spodziewały się głównie przedsiębiorstwa największe pod względem zatrudnienia, Przedsiębiorcy spodziewali się, że w końcu II kw. b.r. oprocentowanie kredytów zarówno krótko-, jak i długoterminowych osiągnie poziom ok. 7,7%. Spadek oprocentowania kredytów w odniesieniu do stawek obowiązujących w I kwartale ub.r. powinien zgodnie z prognozami wynieść średnio,36 pkt. w przypadku kredytów krótkoterminowych i,17 pkt. w przypadku kredytów długoterminowych. Taka skala spadku oznaczałaby więc nawet przyspieszenie spadku cen kre- 22 Saldo prognoz jest liczone jako różnica odsetka przedsiębiorstw spodziewających się wzrostu oprocentowania i odsetka firm spodziewających się spadku oprocentowania. 55

57 dytów w stosunku do zmian zanotowanych w I kw. b.r kwartalna dynamika zmian stopy referencyjnej NBP relacja średniej stopy dla kredytów krótkoterm. do jej prognozy relacja minimalnej stopy dla kredytów krótkoterm. do jej prognozy relacja średniej stopy dla kredytów długoterm. do jej prognozy Rys. 128 Trafność prognoz stóp procentowych. Relacja faktycznych stóp procentowych dla kredytów krótko-, i długoterminowych do ich prognoz formułowanych w poprzedzającym kwartale. Rys. 127 Rozkład kwartalnych prognoz oprocentowania kredytów krótko- (górne zestawienie) i długoterminowych (dolne zestawienie). Prognozy na I i II kw. 25 r. (odpowiednio górny i dolny wykres w zestawieniu). Dla obliczenia statystyk wyłączono skrajne 5 percentyle. JAKOŚĆ PROGNOZ STÓP PROCENTOWYCH Od początku badania tego zagadnienia błąd prognozy poziomu oprocentowania zwykle mieścił się w 5% procentowym przedziale błędu 23. Trafność prognoz pogarszała się, przekraczając pięcioprocentowy przedział błędu jedynie w końcu 1999 r. (wówczas miało miejsce przyspieszenie wzrostu stopy referencyjnej NBP), na przełomie 21 i 22 r. (przyspieszenie spadku stopy referencyjnej) oraz w przypadku prognoz stóp długoterminowych - w 23 r. (stabilizacja stopy referencyjnej NBP). Przedsiębiorstwa dość trafnie prognozowały wysokość oprocentowania kredytów w I kw. 25 r. (Rys. 128). Zgodne z prognozami okazało się oprocentowanie kredytów krótkoterminowych, które w I kw. wyniosło średnio 8 pkt. proc., czyli dokładnie tyle ile spodziewali się respondenci. Pewnym błędem przeszacowania obciążone były prognozy cen kredytów długoterminowych. Faktyczny poziom stóp procentowych naliczanych od kredytów długoterminowych wyniósł przeciętnie 7,9%, podczas gdy kwartał wcześniej przedsiębiorcy prognozowali 8%. 23 Błąd prognozy stóp krótkoterminowych został wyznaczony w odniesieniu nie do średniej, lecz do minimalnej 23 stopy procentowej, ponieważ jest ona dokładniejszym przybliżeniem tych prognoz. Tak skonstruowana prognoza obciążona jest niższym błędem kwadratowym. 56

58 I..99. SSt ttr ruukkt ttuur raa fif iinnaanns soowwaanni iiaa ddz zi iiaał łłaal llnnooś ścci ii ppr rzeedds si iięębbi iioor rst ttww W próbie wyhamowany został dotychczasowy spadek udziału kredytów wśród źródeł finansowania działalności przedsiębiorstw. Jednocześnie zatrzymał się obserwowany dotąd wzrost stopnia samofinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. Może być to sygnałem odwrócenia się dotychczas obserwowanej tendencji. Zasoby własne nadal są bazą dla finansowania przedsiębiorstw. W I kw. 25 r. działalność inwestycyjną w oparciu o niemal wyłącznie własne zasoby prowadziło ok. 67% ankietowanych. Występuje korelacja pomiędzy sposobem finansowania przedsiębiorstw a sytuacją ekonomiczną firmy. Samofinansowanie działalności bieżącej było typowe dla przedsiębiorstw znajdujących się w dobrej bądź bardzo dobrej kondycji finansowej. 25, PROFIL FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI 23, 21, Analiza struktury źródeł finansowania działalności badanych przedsiębiorstw sugeruje, że można mówić o nowych zjawiskach w tym obszarze. Obserwuje się mianowicie: wyhamowanie dotychczasowej spadkowej tendencji udziału kredytów wśród źródeł finansowania działalności przedsiębiorstw. 19, 17, 15, 13, 2q2 2q4 21q2 21q4 22q2 22q4 23q2 23q4 24q2 24q4 działalność inwestycyjna działalność bieżąca 4 okr. śr. ruch. (działalność inwestycyjna) 4 okr. śr. ruch. (działalność bieżąca) Rys. 13 Średni udział kredytów ogółem w finansowaniu działalności bieżącej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. oraz jednocześnie wyhamowanie wzrostu udziału środków własnych w finansowaniu przedsięwzięć inwestycyjnych. Środki własne stanowią zasadnicze źródło pokrycia wydatków bieżących w badanej próbie. W q2 2q4 21q2 21q4 22q2 22q4 23q2 23q4 24q2 24q4 działalność inwestycyjna działalność bieżąca 4 okr. śr. ruch. (działalność inwestycyjna) 4 okr. śr. ruch. (działalność bieżąca) Rys. 129 Średni udział środków własnych w finansowaniu działalności bieżącej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. I kw. 25 r. ze środków własnych respondenci pokrywali przeciętnie, podobnie jak w poprzednim kwartale, 51% wydatków bieżących (Rys. 131). Istotnym źródłem finansowania bieżącego były także zobowiązania z tytułu dostaw i usług. Zobowiązania te stanowiły ponad 21% środków finansowania krótkoterminowego (spadek o 1 pkt. proc. w ciągu kwartału). Kredytem bankowym, który w tym rankingu zajął dopiero trzecie miejsce, sfinansowano ok. 16% potrzeb bieżących, w tym 12% - kredytem złotowym, 2% - kredytem dewizowym, a 1,5% - kredytem zaciągniętym w instytucji zagranicznej. Po długim okresie wyraźnego spadku znaczenia kredytów w finansowaniu bieżącym w badanej próbie łączny udział kredytów (kredyty złotowe, dewizowe oraz kredyty zaciągane w instytucjach zagranicznych) wśród źródeł finansowania od trzech kwartałów zaczął się stabilizować. 57

59 25q1 12,4 2,4 51, 4,7 21,3 6,7 25q1 11,2 72,7 7,5 24q4 12,6 2, 51, 4,2 22,4 6,4 24q4 11,3 74,8 6,4 24q3 12,1 2,6 51,6 4, 22, 6,2 24q3 1,7 2,8 74,9 7,4 24q2 11,1 2,4 52,6 4,4 21,5 6,5 24q2 11,3 2,1 73,8 7, 24q1 11,7 3,6 51, 4,8 21, 6,1 24q1 11,1 3,5 74,5 6, kredyt złotowy kredyt dewizowy kredyt zagraniczny środki własne zobow. wobec budżteu, ZUS zobow. z tyt. dostaw i usług pozabankowe środki obce inne kredyt złotowy kredyt dewizowy kredyt zagraniczny środki własne pozabankowe środki obce inne Rys. 131 Przeciętna struktura źródeł finansowania działalności bieżącej przedsiębiorstw. Suma środków finansowania bieżącego =1. Rys. 132 Przeciętna struktura źródeł finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw. Suma środków finansowania inwestycji =1. Własne zasoby stanowiły bazę dla finansowania działalności inwestycyjnej badanych przedsiębiorstw, jakkolwiek widoczne jest wyhamowanie dotychczasowej rosnącej tendencji stopnia samofinansowania tego obszaru aktywności, przy jednoczesnym zwiększaniu znaczenia środków kredytowych. W I kw. 25 r. ze środków własnych przedsiębiorstwa pokrywały przeciętnie 73% wydatków inwestycyjnych (o 2 pkt. proc. mniej niż kwartał wcześniej). Kredyty bankowe pozwoliły na pokrycie 16% wydatków inwestycyjnych, w tym ok. 11% - pochodziło z kredytów złotowych, 3% - z kredytów dewizowych i 1,5% - z kredytów zagranicznych (Rys. 31). W ciągu kwartału udział kredytów pozyskiwanych na cele inwestycyjne wśród źródeł finansowania długoterminowego wzrósł o 1 pkt. proc., głównie wskutek zwiększenia skali finansowania kredytami zagranicznymi. TYPOLOGIA STRATEGII FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW Dane jednostkowe badanej grupy przedsiębiorstw dotyczące sposobu finansowania działalności poddano procedurze klasteryzacji w celu wyodrębnienia podstawowych strategii finansowania. Wydzielono pięć typów finansowania działalności. Najbardziej typowym sposobem finansowania działalności bieżącej w badanej próbie jest samofinansowanie (klasa nr 4, Tab. 1). Środki własne spełniały zasadniczą rolę w finansowaniu 43% przedsiębiorstw. Szeroko stosowanym sposobem finansowania były również zobowiązania wobec innych przedsiębiorstw. Tzw. zobowiązania handlowe były podstawą finansowania dla 33% badanych przedsiębiorstw (w klasie nr 3 takie zobowiązania stanowiły 45% źródeł finansowania krótkoterminowego). Na złotowych kredytach bankowych bazowało 18% ankietowanych podmiotów, wspierając się przy tym znacznym udziałem środków własnych (klasa nr 1, udziały wymienionych źródeł odpowiednio: 41% i 29%). Pozostałe przedsiębiorstwa, stanowiące ok. 6% próby stosowały głównie inne niż wymienione w kwestionariuszu 58

60 ankietowym źródła (klasa nr 5), bądź korzystały z kredytów instytucji zagranicznych (ok. 2% próby, klasa nr 2). Tab. 1 Typologia strategii finansowania działalności bieżącej w I kw. 25 r. (średni udział źródła w finansowaniu działalności bieżącej w danej klasie). udział liczb. klasy klasa w próbie zobow. wobec budżteu, ZUS zobow. z tyt. dostaw i usług kredyt kredyt kredyt złotoowzowniczny dewi- zagra- środki własne inne PRÓ BA 1, 12,4 2,4 1,5 51, 4,7 21,3 6,7 1 17,9 41,5 6,4,9 29,5 3,9 13,7 4, 2 1,4 7,, 68,4 1,3 5,3 5,7 3,2 3 33,1 1,2 2,3,6 27,3 8,1 45,2 6,4 4 42,7 3,,7,5 83,8 2,2 7,2 2,7 5 5, 5,1 4,2,3 15,6 6,9 14,3 53,8 Finansowanie działalności inwestycyjnej badanych przedsiębiorstw było uzależnione od wypracowanych środków własnych w wyższym stopniu niż finansowanie działalności bieżącej. Działalność inwestycyjną w oparciu o niemal wyłącznie własne zasoby w I kw. 25 r. prowadziło ok. 67% ankietowanych. Średnie zaangażowanie środków własnych w finansowaniu długoterminowym w tej grupie podmiotów przekroczyło 96% (klasa nr 1, Tab. 11). W porównaniu z poprzednimi wynikami udział samofinansujących się inwestorów spadł o blisko 4 pkt. proc. Złotowe kredyty bankowe, uzupełnione o znaczny udział środków własnych, były natomiast podstawowym źródłem finansowania inwestycji dla ponad 13% firm (klasa nr 2). Średnie pokrycie wydatków inwestycyjnych kredytami wyniosło w tej grupie 69%. Około 11% inwestorów korzystało głównie z pozabankowych źródeł finansowania obcego. W pozostałych, mniej licznych przypadkach przedsiębiorstwa wykorzystywały kredyty dewizowe bądź źródła niewymienione w kwestionariuszu ankietowym (klasy nr 4,5). Tab. 11 Typologia struktury finansowania działalności inwestycyjnej w I kw. 25 r. (średni udział źródła w finansowaniu działalności inwestycyjnej w danej klasie). udział klasy w próbie kredyt dewizowy kredyt zagraniczny pozabank. śr. obce klaster kredyt złotowy środki własne Inne PRÓ BA 1, 11,2 3,2 1,5 72,7 7,5 3,9 1 67,3 1,3,2,3 96,3,9,9 2 13,5 69,5,6 1,2 25,8 2,5,3 3 11,4 3,5 3,2 9,7 25,4 56,8 1,3 4 3,7 5,3 68,5, 22,5 2,7 1, 5 4,1 8,,, 17,3, 74,7 FINANSOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW A ICH KONDYCJA EKONOMICZNA Wyniki wskazują na występowanie korelacji pomiędzy sposobem finansowania działalności bieżącej przedsiębiorstw a ich sytuacją ekonomiczną. Samofinansowanie działalności bieżącej (strategia nr 4, górny wykres na Rys. 32) było charakterystyczne dla przedsiębiorstw znajdujących się w dobrej bądź bardzo dobrej kondycji finansowej. Udział przedsiębiorstw stosujących tą strategię finansowania rósł wyraźnie wraz z oceną sytuacji ekonomicznej, malał zaś udział podmiotów finansujących się zobowiązaniami z tytułu dostaw i usług. Finansowanie oparte na kredytach bankowych relatywnie rzadziej stosowały przedsiębiorstwa będące w bardzo dobrej, jak i te będące w złej kondycji ekonomicznej (Rys. 133). Podobne zależności widoczne były w odniesieniu do źródeł finansowania inwestycji. Rola środków własnych zwiększała się wraz z oceną sytuacji ekonomicznej (wyjątkiem była jedynie klasa przedsiębiorstw o b. złej samoocenie, w której podobnie wysoki odsetek przedsiębiorstw, jak w klasie firm najlepszych opierał finansowanie inwestycji na środkach własnych), zmniejszało się zaś znaczenie pozabankowych środków obcych. 59

61 finansowanie działalności bieżącej finansowanie działalności inwestycyjnej zla upadlosc 33,3% 11,1% 44,4% zła 75,% 3,1% 15,6% zla ale poprawa 23,8% 9,5% 59,5% słaba 36,% 2,7% 38,7% słaba 62,3% 11,7% 15,6% dobra 42,5% 19,7% 32,5% dobra 65,8% 15,7% 11,1% b dobra 62,8% 11,5% 14,1% % 2% 4% 6% 8% 1% 4- środki własne 1- kredyt złotowy+śr. własne 3- zobow. z tyt. dostaw i usług+środki własne 5- inne 2- kredyt zagraniczny b dobra 75,% 1,3% 7,4% % 2% 4% 6% 8% 1% 1- środki własne 2- kredyt złotowy + środki własne 3- pozabankowe 4- kredyt dewizowy 5- inne Rys. 133 Kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa a strategia finansowania działalności bieżącej (górny wykres) i inwestycyjnej (dolny wykres). Oś pozioma: udział liczbowy przedsiębiorstw stosujących daną strategię w klasie kondycji (w ). I kw. 25 r. I..11. PPł łłyynnnnooś śćć fif iinnaann soowwaa s ppr rzeedds si iięębbi iioor rst ttww... Pogorszenie płynności finansowej w badanej próbie - po raz pierwszy od początku systematycznych badań tego zagadnienia (II kw. 23). Niewielkie obniżenie sprawności obsługi zadłużenia kredytowego badanych przedsiębiorstw, przy utrzymaniu dotychczasowego pozytywnego trendu w ocenie tego zjawiska. Pogorszenie zdolności kredytowej może mieć charakter sezonowy. Słabnące tempo przyrostu udziału firm terminowo regulujących zobowiązania pozakredytowe, przy rosnącej liczbie przypadków pojawiania się częstych problemów z terminową obsługą tych zobowiązań. Na ryzyko wystąpienia problemów z płynnością finansową narażone są w większym stopniu małe i średnie przedsiębiorstwa I kw. b.r. przyniósł pogorszenie płynności finansowej w badanej próbie. Sytuację taką odnotowano po raz pierwszy od II kw. 23, czyli od początku systematycznych badań tego zagadnienia. Niepokojącym sygnałem jest fakt, że po raz pierwszy w historii tych badań przybyło przedsiębiorstw odnotowujących częste problemy z utrzymaniem płynności. W próbie nasiliły się trudności z obsługą zadłużenia kredytowego. Pojawiły się też pewne niepokojące sygnały w zakresie w obsługi zobowiązań pozakredytowych. Przy rosnącym nadal udziale przedsiębiorstw terminowo obsługujących zadłużenie pozakredytowe zwiększyła się bowiem częstotliwość opóźnień w obsłudze tych zobowiązań w pozostałej grupie przedsiębiorstw ,8 22 kw. IV 23 kw. I 51,9 23 kw. II 65,7 64, 63,4 62,4 61, 57,4 58,9 23 kw. III 23 kw. IV 24 kw. I 24 kw. II 24 kw. III kw. kw. I IV Rys. 134 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów z utrzymaniem płynności finansowej. 6

62 O występowaniu zaburzeń płynności finansowej w I kw. b.r. poinformowało łącznie ok. 37% ankietowanych przedsiębiorstw, przy czym ponad 17% firm problemy takie miało często (o 3,5 pkt. proc. więcej niż w kwartale poprzednim), a 19% - sporadycznie (spadek o 1 pkt. proc. w ciągu kwartału, Rys. 135). Żadnych problemów z utrzymaniem płynności finansowej nie miało ok. 63% ankietowanych, czyli o 2,3 pkt. proc. mniej w porównaniu z poprzednimi wynikami. brak problemów z płynnością 65,7 63,4 import eksp. inwest.kredyt zatrud. PKD forma niepubliczne publiczne Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Poczta i telekom. Pozostałe ponad poniżej 5 pracow. kredytobiorcy nie ma kredytów inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM 21,5 51,7, 25,7 83,3-7,9 21,2 5, 1, 31,7 73,7 44,6 26,3 18,6 3,8 22,8 37,4 37,4 1,6 28,8 23,1 32,7 14,1 26, sporadycznie częste problemy 2,2 19,1 14,1 17,5 24 kw. IV 25 kw. I Rys. 136 Podstawowa klasyfikacja przedsiębiorstw a występowanie problemów z utrzymaniem płynności finansowej w I kw. 25 r. Oś pozioma: różnica odsetka przedsiębiorstw nie mających żadnych problemów z płynnością i odsetka podmiotów zgłaszających sporadyczne, bądź częste problemy z płynnością. Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie W I kw. b.r. pogorszenie płynności finansowej Rys. 135 Częstotliwość problemów z płynnością finansową w IV kw. 24 r. i I kw. 25 r. Oś pozioma: udział odpowiedzi w próbie, w %. W klasyfikacji podstawowej najlepszą ocenę płynności finansowej w I kw. b.r. uzyskały przede wszystkim przedsiębiorstwa największe pod względem zatrudnienia, zlokalizowane w branży Wywarzenie energii elektr. oraz Transport oraz firmy sektora publicznego. Problemy z utrzymaniem płynności finansowej odnotowywane są natomiast wśród nieinwestorów oraz w sektorze małych przedsiębiorstw. Zdecydowanie najgorsza sytuacja w zakresie płynności utrzymuje się w branży budowlanej, gdzie mimo pewnej poprawy w ostatnim kwartale utrzymuje się ujemne saldo ocen płynności (przewaga firm odczuwających problemy z płynnością). odnotowało 16 spośród 23 grup wydzielonych w ramach klasyfikacji podstawowej. Słabsze niż przed kwartałem oceny płynności uzyskało m.in.: górnictwo (z tą uwagą, że jest to grupa licząca zaledwie 1 jednostek), przedsiębiorstwa transportowe (ale jest to grupa, która mimo pogorszenia w I kw. ma jedne z najlepszych wyników w klasyfikacji), oraz przedsiębiorstwa zatrudniające od 25 do 499 pracowników. Pomimo ogólnej negatywnej tendencji w zakresie płynności finansowej w próbie widoczne były także obszary wyraźnej poprawy tego elementu kondycji przedsiębiorstw. Poprawę płynności finansowej w I kw. b.r. zanotowała większość sekcji PKD a w największej skali - przedsiębiorstwa z sekcji Poczta i telekomunikacja, Wytwarzanie energii elektrycznej, Pozostałe. Poprawa nastąpiła także w budownictwie. Nie była ona jednak na tyle wystarczająca, by poprawić negatywną ocenę płynności tej sekcji. Lepsze niż przed kwartałem oceny płynności uzyskały także przedsiębior- 61

63 stwa sektora publicznego, co kontrastuje szczególnie z nasileniem się problemów z obsługą zobowiązań w grupie podmiotów niepublicznych PŁYNNOŚĆ FINANSOWA A WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA. Wyniki wskazują, że na ryzyko wystąpienia problemów z płynnością finansową narażone są w większym stopniu małe i średnie przedsiębiorstwa. W próbie utrzymuje się wciąż wyraźna ujemna zależność pomiędzy wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie a skalą problemów z utrzymaniem płynności finansowej (Rys. 137). W klasie podmiotów najmniejszych, o zatrudnieniu nie przekraczającym 5 osób, występowanie problemów z utrzymaniem płynności zgłaszało 48% grupy a np. w grupie przedsiębiorstw o zatrudnieniu przekraczającym 2 osób - już tylko 13%. Mniejsze przedsiębiorstwa częściej także przyznawały, że trudności z utrzymaniem płynności pojawiały się z dużą częstotliwością. Problemy z płynnością tego sektora przejawiały się w wyraźnie gorszym, na tle pozostałej próby, regulowaniu zarówno zobowiązań wobec partnerów handlowych, jak i wobec banków. ponad poniżej 5 pracow. 72,3 63,2 59,3 51,9 86,8 23,6 7,9 12,8 14,9 21,1 22,1 15,8 18,6 24, brak problemów z płynnością sporadyczne częste problemy ponad poniżej 5 pracow. Rys. 138 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów z utrzymaniem płynności finansowej wg wielkości zatrudnienia, w %. W I kw. b.r. pogorszenie płynności nastąpiło w wszystkich grupach wydzielonych ze względu na wielkości zatrudnienia, z wyjątkiem jedynie grupy podmiotów o zatrudnieniu od 5 do 249 pracowników. Udział przedsiębiorstw, które nie miały trudności z utrzymaniem płynności finansowej w ciągu kwartału spadł najbardziej wśród podmiotów zatrudniających od 25 do 499 pracowników, oraz w grupie najmniejszych jednostek o zatrudnieniu nie przekraczającym 5 osób. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO. W I kw. b.r. nastąpiło niewielkie obniżenie zdolności obsługi zadłużenia kredytowego badanych przedsiębiorstw, przy utrzymaniu dotychczasowego pozytywnego trendu w ocenie tego zjawiska. Pogorszenie zdolności kredytowej może mieć charakter sezonowy (podobne spadki notowane były w tym okresie roku także w poprzednich latach). Rys. 137 Częstotliwość problemów z płynnością finansową a wielkość zatrudnienia. I kw. 25 r. (uwaga: klasa przedsiębiorstw o zatrudnieniu powyżej 2 osób stanowiła 5% próby). Oś pozioma: udział odpowiedzi w grupie, w %. 62

64 jako przejściowe i w ciągu kwartału oczekiwano poprawy. Trafność prognoz poprawy zdolności kredytowej była dotychczas zdecydowanie wyższa niż jej pogorszenia Rys. 139 Udział procentowy przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania z tytułu zadłużenia kredytowego. 25 kw. IV 24 kw. IV 24 kw. III 24 kw. II 24 kw. I 85, 84,7 82,4 82,8 8,5 6,15,1 4,75,5 7,4 6,4 8,4 4,9 7,3 8, nie ma problemów z obsługą nie ma, ale będą ma problemy, ale zmniejszą się ma problemy i będą nadal Rys. 14 Problemy z obsługą zadłużenia kredytowego i ryzyko ich wystąpienia w perspektywie kwartału. forma PKD zatrud. kredyt inwest. eksp. import niepubliczne publiczne Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Poczta i telekom. Pozostałe ponad poniżej 5 pracow. kredytobiorcy 88,6 89,9 77,8 89,6 1, 85,1 89,3 81,8 1, 82,1 93,9 92, 85,7 9,9 77, 88,8 nie ma kredytów, inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM 9,7 81,2 89,1 88,1 9,4 86,7 88, Rys. 141 Podstawowa klasyfikacja przedsiębiorstw a ocena obsługi zadłużenia kredytowego w I kw. 25 r. Oś pozioma: udział przedsiębiorstw nie mających problemów z obsługą kredytów. Podpopulacja kredytobiorców. Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. Problemów z obsługą zadłużenia kredytowego w I kwartale b.r. nie miało blisko 89% badanych kredytobiorców (spadek o 1 pkt. proc. w stosunku do wyników w poprzednim kwartale), co jest drugim najlepszym dotychczasowym wynikiem. Większość kredytobiorców swoją zdolność do terminowego regulowania zobowiązań określiło jako stabilną w perspektywie najbliższego kwartału. Utraty zdolności do obsługi długu wobec banków w II kw. 25 r. obawiało się jedynie niespełna 4% przedsiębiorstw posiadających zobowiązania z tytułu kredytów. Dotychczas obawy pogorszenia zdolności płatniczej sprawdzały się stosunkowo rzadko. Występowanie problemów z obsługą zadłużenia kredytowego w I kw. 25 r. zgłosiło łącznie 11% badanych kredytobiorców, ale w ponad połowie tych przypadków trudności te określane były Jeśli chodzi o obsługę zadłużenia kredytowego, to utrzymuje się tu wyraźny związek z wielkością podmiotu (Rys. 41). Terminowa obsługa zadłużenia wobec banków nadal więcej trudności sprawia przede wszystkim przedsiębiorstwom małym pod względem zatrudnienia. Grupa ta od początku badań uzyskuje najniższe saldo ocen obsługi zobowiązań kredytowych. Problemy ze spłatą kredytów w I kw. b.r. odnotowało 23% przedsiębiorstw zatrudniających poniżej 5 osób. Najlepszymi zaś kredytobiorcami, wśród których przypadki występowania problemów ze spłatą kredytów występowały najrzadziej, były natomiast duże i bardzo duże przedsiębiorstwa, zatrudniające powyżej 5 pracowników. W I kw. b.r. trudności z obsługą zadłużenia kredytowego zanotowało niespełna 7% takich firm. W I kw. dystans w ocenie obsługi zadłużenia kredytowego pomiędzy naj- 63

65 mniejszymi i największymi przedsiębiorstwami zmniejszył się (poprawa terminowości spłaty kredytów w najmniejszych przedsiębiorstwach, pogorszenie - w grupie największych podmiotów). Poza firmami małymi trudności ze spłatą zaciągniętych kredytów, relatywnie częściej niż w innych grupach wydzielonych w klasyfikacji podstawowej, pojawiały się również w grupie nieinwestorów. Słabsza płynność finansowa przedsiębiorstw nieinwestujących może być istotną barierą aktywizacji inwestycyjnej tej grupy podmiotów. W podziale na rodzaj działalności większe trudności z obsługą kredytów widoczne są w górnictwie, transporcie i w sekcji Pozostałe. W I kw. b.r. trudności z obsługą kredytów nasiliły się w 13 spośród 21 przekrojów. Udział przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania kredytowe najpoważniej spadł w górnictwie i w transporcie. Najbardziej wyraźna poprawa sprawności obsługi zadłużenia kredytowego w I kw. b.r. nastąpiła zaś w grupie najmniejszych przedsiębiorstw (zatrudniających mniej niż 5 osób), w energetyce, handlu oraz w sektorze publicznym. OBSŁUGA ZOBOWIĄZAŃ POZAKREDYTOWYCH. Od początku 22 r. w próbie postępuje poprawa terminowości regulowania wzajemnych zobowiązań przedsiębiorstw (Rys. 145). Wzrost udziału przedsiębiorstw sprawnie spłacających swoje zobowiązania z tego tytułu odnotowano także w I kw. b.r. Tę pozytywną tendencję zaburzają jednak pewne niepokojące sygnały. Po pierwsze, tempo tej poprawy od trzech kwartałów jest wyraźnie słabsze niż dotychczas. Po drugie, po raz pierwszy od połowy 22 r. zanotowano przyrost przypadków przedsiębiorstw, w których problemy z terminową obsługą zobowiązań pojawiały się często saldo ocen 4 okr. śr. ruch. (saldo ocen) 1 95 Rys. 143 Saldo odsetka przedsiębiorstw regulujących zobowiązania pozakredytowe terminowo i nieterminowo (w %) częste problemy 15,1 18,2 24 kw. IV 25 kw. I sporadyczne problemy 25,1 29, ponad poniżej 5 pracow terminowo 55,4 56,7 Rys. 142 Udział przedsiębiorstw nie mających problemów z obsługą kredytów wg wielkości zatrudnienia, w %. Podpopulacja kredytobiorców Rys. 144 Terminowość obsługi zobowiązań pozakredytowych. IV kw. 24 r. i I kw. 25 r. Oś pozioma: udział liczbowy poszczególnych grup w próbie (w %). 64

66 terminowo sporadyczne problemy częste problemy Rys. 145 Terminowość obsługi zobowiązań pozakredytowych. Oś pionowa: udział liczbowy poszczególnych grup w próbie (w %). W I kw. b. r. zobowiązania pozabankowe regulowało w terminie blisko 57% respondentów (o 1,3 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale). Pozostałe 43% badanych informowało o występowaniu trudności z terminową obsługą zobowiązań pozakredytowych, przy czym 18% ankietowanych problemy takie miało często (o 3 pkt. proc. więcej niż poprzednio), a ok. 25% - sporadycznie. Wszystkie badane parametry płynności wskazują na wysoką, choć zdolność płatniczą największych przedsiębiorstw (por. Rys. 138, Rys. 147). Przedsiębiorstwa te w badaniu za I kw. b.r. uzyskały najlepszą oceną płynności finansowej, najwyższą ocenę sprawności regulowania zobowiązań kredytowych, jak i zobowiązań pozabankowych. Zauważyć jednak trzeba, że są to wyniki gorsze niż w poprzednim kwartale. Wysoki odsetek firm sprawnie regulujących zobowiązania pozakredytowe, poza wspomnianą już grupą największych przedsiębiorstw, wystąpił także w sektorze publicznym, w grupie przedsiębiorstw inwestujących i nie obciążonych dodatkowo spłatą kredytów. W podziale na sekcje PKD swoje zobowiązania lepiej obsługiwały przedsiębiorstwa z sekcji Poczta i telekomunikacja (ale jest to klasa o niewielkiej reprezentacji w próbie), Wytwarzanie energii elektrycznej i Transport. Najwięcej zaś trudności ze spłatą zobowiązań pozabankowych miały w I kw. br. przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo (gdzie zanotowano najwyższy, sięgający 33% odsetek częstych problemów z obsługą) i Górnictwo, a także firmy nieinwestujące, oraz podmioty małe, o zatrudnieniu poniżej 25 pracowników. Poprawa obsługi zobowiązań i wzrost odsetka przedsiębiorstw terminowo spłacających swoje zobowiązania pozakredytowe w IV kw. b.r. nastąpił w 14 spośród 23 grup wydzielonych w ramach klasyfikacji podstawowej (Rys. 146). Największy wzrost udziału podmiotów spłacających swoje zobowiązania pozakredytowe zgodnie z terminem miał miejsce wśród przedsiębiorstw budowlanych, ale dla pełnej oceny sytuacji w tej sekcji trzeba także zwrócić uwagę, że jednocześnie w tej grupie zanotowano wzrost liczby przypadków częstych trudności z obsługą takich zobowiązań. Problemy z terminową spłatą obsługą zobowiązań pozakredytowych nasiliły się natomiast gł. w górnictwie, w transporcie oraz wśród największych przedsiębiorstw, zatrudniających ponad 2 osób. forma PKD zatrud. kredyt inwest. eksp. import niepubliczne publiczne Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Poczta i telekom. Pozostałe ponad poniżej 5 pracow. kredytobiorcy nie ma kredytów inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy importerzy nieimporterzy OGÓŁEM 54,6 66,4 41,7 55,3 83,3 42,9 55,4 63,9 1, 63,4 73,7 64,9 61,2 5,8 47,7 54,5 62,6 62,6 42,6 57,5 55,3 59,2 5,4 56, Rys. 146 Podstawowa klasyfikacja przedsiębiorstw a ocena obsługi zobowiązań pozakredytowych w IV kw. 24 r. Oś pozioma: udział przedsiębiorstw nie mających problemów z obsługą takich zobowiązań. Szarym kolorem oznaczono grupy o niewielkiej reprezentacji w próbie. 65

67 ponad poniżej 5 pracow. 251 Rys. 147 Udział przedsiębiorstw terminowo spłacających zobowiązania pozabankowych wg wielkości zatrudnienia, w %. 66

68 I CCeennyy,,, kkoos szt ttyy Ograniczenie i stabilizacja oczekiwań inflacyjnych CPI oraz PPI Spadek dynamiki podwyżek cen wyrobów i usług oraz cen wykorzystywanych materiałów i surowców PROGNOZY CPI 3, , 2,5 2, 1, Rys. 149 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (procentowe wartości za II kw. 25 r. - rys. dolny, oraz za I kw. 25 r. - rys. górny). 1,,5 Na Rys. 15 przedstawione są prognozy, rocznego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (w ciągu najbliższych 12 miesięcy). I tu Rys. 148 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). Rys. 148 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach Średnia szacunków w II kw. br. wyniosła niespełna 1,6%, zaś mediana 1%. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż bieżący kwartał jest trzecim od ponad roku, kiedy przedsiębiorstwa ograniczyły oczekiwania inflacyjne. Potwierdzają to zarówno średnia jak i mediana. Rozkłady odpowiedzi wraz z podstawowymi miarami pozycyjny- widać podobną tendencję spadku oczekiwań inflacyjnych. Średnia ocen, choć nieznacznie, spadła w porównaniu z zeszłym kwartałem i wynosi niespełna 3,2%, natomiast mediana spadła do poziomu 3% ( por. także Rys. 151). 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, mi (dla dwóch ostatnich kwartałów) zawiera Rys Rys. 15 Średnie oczekiwania wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). 67

69 6, , , ,5 1 4, 5 3, , 2 3 2, , , Rys. 151 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za II kw. 25 r. - rys. dolny oraz za I kw. 25 r. - rys. górny). Rys. 153 Średnie oczekiwania wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). PROGNOZY PPI , 2,5 2, 1,5 1,, , Rys. 152 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). Rys. 154 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (procentowe wartości za II kw. 25 r. - rys. dolny oraz za I kw. 25 r. - rys. górny). Rys. 152 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w latach Średnia w II kwartale br. kształtuje się na poziomie 1,5%, mediana 1%. Podobnie, jak w przypadku prognoz CPI, po okresie wzrostu oczekiwań inflacyjnych w pierwszych trzech kwartałach 24r., ostatni kwartał tego roku oraz I i II kwartał 25r. przyniosły ich ograniczenie. Analogiczne wnioski można wysnuć na podstawie analizy prognoz dotyczących rocznej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu. Rys. 155 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za II kw. 25 r. - rys. dolny oraz za I kw. 25 r. - rys. górny). Średnia ocen wynosi 3,2%, mediana 3% (patrz Rys. 153). Rozkłady prognoz kwartalnych i rocznych przedstawiają Rys. 154 i Rys

70 PROGNOZY CEN WŁASNYCH WYROBÓW 65 Rys. 156 zawiera informacje dotyczące prognozowanych przez przedsiębiorstwa podwyżek cen sprzedawanych wyrobów i usług. Połowa badanych przedsiębiorstw nie planuje żadnych zmian, a średnia dynamika wzrostu cen w II kwartale br. wyniosła,6%. W tym obszarze także widać spadek presji na wzrost cen po dosyć wysokiej dynamice wzrostu w poprzednim kwartale (co wydaje się zjawiskiem sezonowym) oczekiwania przedsiębiorstw ustabilizowały się na niskim poziomie, porównywalnym z sytuacją z przełomu lat Spadł także zdecydowanie odsetek przedsiębiorstw planujących w II kwartale zwiększenie cen swoich produktów. Wyniósł on 34% i był prawie o 14 punktów procentowych niższy niż w kwartale poprzednim (por. Rys. 157). 24 Również linia trendu sugeruje tendencję spadkową. 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 156 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). 24 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności całej badanej grupy, niezależnie od tego czy przedsiębiorstwo odpowiedziało na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach 1-15% w różnych kwartałach) Rys. 157 Odsetek przedsiębiorstw planujących w II kw. br. podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi linia zielona oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. Analiza prognozowanych zmian cen wyrobów własnych i usług w różnych przekrojach pokazuje, że ceny najczęściej planują podnosić przedsiębiorstwa należące do branży Handel hurtowy i detaliczny Górnictwo i kopalnictwo oraz Transport, najrzadziej zaś podmioty z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię żadna firma z tej grupy nie zamierza obniżyć cen (por. Tab. 12 ). Odsetek przedsiębiorstw zamierzających podnosić ceny swoich wyrobów w klasach wielkości zatrudnienia jest najwyższy w przedsiębiorstwach największych i małych. Średnia podwyżka cen będzie najwyższa w przedsiębiorstwach zatrudniających do 5 pracowników (i wynosi 1,2%). Z Tab. 12 wynika także, że procent firm planujących podwyżki cen wyrobów jest minimalnie wyższy wśród podmiotów eksportujących niż nieeksportujących, choć nieeksporterzy planują średnio wyższe podwyżki niż eksporterzy (1% wobec,5%). Ponadto zwiększać ceny będą częściej nieimporterzy niż importerzy (wzrost cen wyniesie odpowiednio,7 wobec,6%). Warto zauważyć natomiast, że prawie dwukrotnie częściej będą obniżać ceny te podmioty, których działalność nie ogranicza się tylko do rynku krajowego. 252

71 Tab. 12 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w II kwartale 25r. w różnych przekrojach (dane w procentach). sekcja budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel hurtowy i detaliczny poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe zatrudnienie Zmiany cen spadek bez zmian wzrost 1,8 57,9 4,4 9,1 36,4 54,5 1,1 33,7 56,2 33,3 66,7, 11,8 54,1 34,2 6,1 42,4 51,5, 91,2 8,8 5,9 52,9 41,2 do 5 5,6 55,6 38,9 od 5 do ,9 48,5 39,6 od 25 do 499 1,7 52,5 36,9 od 5 do ,4 57,8 34,8 ponad 2 8,8 5, 41,2 import importerzy 11,2 51,5 37,3 nieimporterzy 6,8 52,5 4,6 eksport eksporterzy 11,6 5,3 38,2 nieeksporterzy 6,6 55,9 37,4 Tab. 13 pokazuje, że przedsiębiorstwa nie planujące podwyżek płac częściej będą podnosić i rzadziej obniżać ceny niż druga grupa, a także średnia szacunków wzrostu cen sprzedawanych wyrobów jest wyższa w przedsiębiorstwach, które nie zamierzają dokonywać żadnych ruchów płacowych (i wynosi odpowiednio,9% wobec,2%). Tab. 13 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w II kwartale 25r. w podziale wg zmian płac w przedsiębiorstwach (dane w procentach). prognoza podwyżek płac zmiany cen spadek bez zmian wzrost nie 8,8 52,3 38,9 tak 12,8 54,3 33, Należy także zwrócić uwagę na rozkład prognozowanych zmian cen wyrobów w klasach wielkości zapasów produktów gotowych przedsiębiorstw. Widać, że podmioty, które borykają się z problemem zbyt dużych zapasów w niewielkim stopniu (chociaż ponad dwukrotnie częściej niż w poprzednim kwartale) próbują rozwiązać go poprzez np. obniżenie cen (14,7%), także widoczne jest, że skłonność do podwyżek cen jest w tej grupie na tle pozostałych klas duża. (por. Tab. 14). Tab. 14 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w II kwartale 25r. w podziale wg stanu zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwach (dane w procentach). stan zapasów produktów zmiany cen gotowych spadek bez zmian wzrost zbyt duży 14,7 46,7 38,7 wystarczający 8,9 51,6 39,6 zbyt mały 14,3 57,1 28,6 Tab. 15 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w II kwartale 25r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach). zmiany cen surowców bez zmian spadek wzrost zmiany cen wyrobów spadek bez zmian wzrost 5,3 85,3 9,5 58,8 32,4 8,8 7,2 38, 54,8 `Tab. 15 przedstawia wpływ cen materiałów na ceny wyrobów przedsiębiorstwa. Widać, że zdecydowana większość przedsiębiorstw z grupy, która nie spodziewa się wzrostu cen surowców nie zamierza też podnosić cen. W przypadku prognoz wzrostu cen surowców jedynie połowa przedsiębiorstw planuje przerzucić ciężar wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów. PROGNOZY CEN WYKORZYSTYWANYCH SUROWCÓW I MATERIAŁÓW Rys. 158 przedstawia oczekiwania kwartalnego wzrostu cen nabywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów. Podobnie jak w przypadku innych prognoz: CPI, PPI oraz cen własnych wyrobów, i tu nastąpił spadek dynamiki. Połowa przedsiębiorstw oczekuje, że zmiany cen nie przekroczą 1%, natomiast średnia ocen wynosi 1,5%. Dynamika wzrostu tych cen jest zatem niższa niż w 7

72 okresie I kw.24 I kw. 25r., ale cały czas wyższa niż w latach , 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 158 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). 71

73 KOSZTY STAŁE sytuacja bieżąca zmiany w długim okresie zmiany w długim okresie - obszary spadku sezonowy wzrost zachowanie się krzywej trendu sugeruje zakończenie fazy redukcji kosztów w przedsiębiorstwach górnictwo i kopalnictwo sektor prywatny eksporterzy-importerzy firmy bez kredytu W marcu 25 r. udział kosztów stałych w kosztach ogółem wzrósł, na co wpływ miały przede wszystkim czynniki sezonowe. Koszty stałe wzrosły o,5 punktu proc., osiągając poziom 36,7% kosztów ogółem. 39, średnia 38,5 trend Rys. 16 Rozkład udziału kosztów stałych w kosztach ogółem w grudniu 24 r. W okresie 2-25 spadek kosztów obserwowany był wraz ze wzrostem stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (koszty reagowały z opóźnieniem trzy-, sześciomiesięcznym). Zauważono też, że reakcja kosztów stałych (ujemna korelacja) na zmiany aktywności inwestycyjnej następuje z opóźnieniem dziewięciomiesięcznym. 38, 37,5 37, 36,5 36, 35,5 IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX 24 XII-24 III-25 Rys. 159 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem oraz trend tego wskaźnika (uzyskany metodą x11) Na poziomie jednostkowym udział kosztów stałych wzrósł średnio o,15 punktu proc. Koszty stałe zwiększyły się w grupie liczącej 3,5% respondentów (średnio o 8,5 punktów), spadły zaś w 31% przedsiębiorstw (średnio o 8 punktu proc.). OBSZARY ZMIAN cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 36,7 34,9 44,8 28,7 6,3 37,2 57,4 33,5 53,1 45,8 49,2 46, 35,5 35,2 34,1 33,1 33,4 41,8 34,2 32,1 33,7 41,9 36, 37,5 35,1 41,, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, Rys. 161 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w podstawowych klasyfikacjach dane na wrzesień 24 r. W marcu b.r. wzrost kosztów stałych obserwowany był w większości badanych klas. Spadek odnotowały nieliczne, wymienione poniżej grupy: 72

74 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, Pozostałe wśród sekcji PKD, firmy zatrudniające od 25 do 499 osób, podmioty samorządowe i prywatne krajowe wśród form własności, eksporterzy wyspecjalizowani (z ponad 5% udziałem eksportu w przychodach) wśród klas eksport-import, przedsiębiorstwa nie posiłkujące się kredytem bankowym oraz kredytobiorcy posiadający zadłużenie z tytułu kredytów zagranicznych (w tej grupie spadek był najsilniejszy). pozostałe poczta i telekomunikacja transport handel i naprawy budownictwo wytwarzanie i zaopatrywanie w energię przetwórstwo przemysłowe górnictwo i kopalnictwo -9,6-1,7 -,4-1,6 -,2-2,,3 2,9 2,3 2,1,1,4 3,2 4, ,3 9,3 anal.kw. pop.kw. Rys. 162 Zmiany udziału kosztów stałych w kosztach ogółem w stosunku do pop.kw. i anal.okresu ub.r.. w sekcjach PKD 37, 36, 35, 34, 33, 32, 31, 3, Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 Rys. 163 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sekcjach Przetwórstwo przemysłowe oraz Budownictwo 32, 3, 28, 26, 24, 22, 2, w grupie eksporterów, zwłaszcza eksporterów importujących, w klasie firm nie posiłkujących się kredytem bankowym. Koszty stałe rosną zaś głównie: w sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę, w sektorze publicznym, w grupie importerów nie zajmujących się eksportem. 44, 42, 4, 38, 36, 34, 32, 3, eksporterzy nieeksporterzy IX-2 XII-2 III-21 VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 Rys. 164 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w klasie eksporterów i nieeksporterów 37, 36, 35, 34, 33, 32, 31, prywatny publiczny VI-21 IX-21 XII-21 III-22 VI-22 IX-22 XII-22 III-23 VI-23 IX-23 XII-23 III-24 VI-24 IX-24 XII-24 III-25 46, 45,5 45, 44,5 44, 43,5 43, 42,5 42, 41,5 41, Rys. 165 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sektorach własności W ujęciu długookresowym spadek kosztów stałych obserwuje się: w sekcjach PKD: Przetwórstwo przemysłowe, Górnictwo i kopalnictwo, Pozostałe, w sektorze prywatnym, w tym zwłaszcza w przedsiębiorstwach zagranicznych, 73

75 I KKuur rss wwaal lluut ttoowwyy Na skutek utrzymującej się wysokiej wartości złotego w relacji do dolara i euro rzeczywisty kurs walutowy w II kw. br. pozostaje poniżej granicy, przy której eksport staje się nieopłacalny w przypadku dolara, w przypadku euro wyraźnie zbliżył się do tej granicy. Spadł odsetek przedsiębiorstw deklarujących, że poziom kursu walutowego uniemożliwia im prowadzenie opłacalnej działalności eksportowej. Przedsiębiorstwa, które sygnalizują, iż kurs walutowy nie zapewnia opłacalności ich sprzedaży eksportowej gorzej na tle grupy oceniają swoją sytuację gospodarczą (obecną i prognozowaną), częściej zamierzają redukować zatrudnienie oraz częściej prognozują spadek nowych umów eksportowych. Blisko 3% respondentów sygnalizuje problem kursu walutowego jako bariery, która w perspektywie najbliższych 6 miesięcy może niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. w zmienności kursu prognozowanego i faktycznego sugeruje, że odpowiedzi przedsiębiorstw są formułowane w dużej mierze na podstawie rzeczywistego kursu dolara, kształtowanego przez rynek w momencie wypełniania przez firmy ankiet. Analogicznie sytuacja przedstawia się w przypadku prognozowania kursu euro (por. Rys. 167). 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 PROGNOZY KURSU WALUTOWEGO DOLARA I EURO ,6 4,4 Rys. 167 Średni prognozowany przez przedsiębiorstwa kurs euro na koniec kwartału (linia czarna), mediana prognoz (linia czerwona) oraz rzeczywisty kurs euro (linia zielona). 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 KURS WALUTOWY ZAGROŻENIE DLA EKSPORTU ORAZ KRAJOWEJ PRODUKCJI 3, Rys. 166 Średni prognozowany przez przedsiębiorstwa kurs dolara na koniec kwartału (linia czarna), mediana prognoz (linia czerwona) oraz rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). Rys. 166 przedstawia prognozy przedsiębiorstw dotyczące kursu dolara w latach Dla porównania, na wykresie umieszczono także wartości odpowiadające rzeczywistemu kursowi dolara przypadającemu na okres tworzenia przez respondentów prognoz 25. Duże podobieństwo Rys. 168 przedstawia zależność w czasie między kursem dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny, kursem niekorzystnym z powodu większej konkurencyjności towarów z importu oraz rzeczywistym kursem dolara. 25 Użyto w tym przypadku przedatowania rzeczywistego kursu o jeden kwartał wprzód tzn.: rzeczywistemu kursowi w 74 ostatnim kwartale 2 przyporządkowano datę 211. Należy dodać, że za kurs kwartalny uznajemy ostatni kurs miesięczny (średnia notowań dziennych) z danego kwartału.

76 4,6 4,6 4,4 4,4 4,2 4,2 4, 4, 3,8 3,8 3,6 3,6 3,4 3,4 3,2 3,2 3, 3, , Rys. 168 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny 26 (linia czarna), kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowych (linia czerwona), oraz rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). Analizując powyższy rysunek można dostrzec prawidłowość (utrzymującą się od III kwartału 2r.) polegającą na tym, że kurs dolara, niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych, jest (średnio) wyższy od kursu, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Świadczy to o tym, że istnieje pewien przedział wartości złotego, dla którego przedsiębiorstwa eksporterzy są konkurencyjni na rynkach zagranicznych, natomiast towary importowane są tańsze od ich substytutów rodzimej produkcji. Należy także podkreślić, że już trzeci kwartał z rzędu rzeczywisty kurs dolara znajduje się poniżej granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową ze względu na bardziej atrakcyjną cenę utrzymuje się zatem zagrożenie ze strony importu. Widać także (patrz Rys. 169), że rzeczywisty kurs przekroczył granicę, którą przedsiębiorstwa uznają (średnio) za wartość minimalną z punktu widzenia opłacalności eksportu, ale porównaniu z poprzednim kwartałem - odbił się od dolnej granicy przedziału ufności wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe i zbliżył do kursu granicznego, deklarowanego przez przedsiębiorstwa. Rys. 169 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). Rozkłady odpowiedzi przedsiębiorstw dotyczących granicznych poziomów kursów prezentują Rys. 171 oraz Rys ,2 5, 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, Rys. 17 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez jedno odchylenie standardowe (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro (linia zielona). 26 Średnie graniczne kursy walutowe dla opłacalnego eksportu (zarówno dla dolara i euro) zostały obliczone dla przedsiębiorstw eksporterów. 75

77 Rys. 171 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw dotyczących poziomu kursu, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Rysunek po lewej stronie informuje o kursie dolara, zaś prawy rysunek dotyczy kursu euro. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio dolara i euro) na koniec marca 25r. Analogicznie, kursy graniczne dla eksportu i importu w odniesieniu do euro przedstawiono na Rys. 17 i Rys Widać, że mimo znacznej aprecjacji złotego rzeczywisty kurs euro cały czas pozostaje powyżej deklarowanych przez respondentów kursów granicznych dla opłacalności eksportu oraz kursu niekorzystnego z powodu większej konkurencyjności produkcji importowej. Oznacza to, że przy obecnym poziomie kursu walutowego sprzedaż eksportowa (średnio) pozostaje cały czas opłacalna, a import nie zagraża krajowym producentkom. Trzeba jednak odnotować fakt, że bieżący kwartał jest drugim z rzędu okresem badania, kiedy rzeczywisty kurs walutowy wszedł w obszar wyznaczony przez jedno odchylenie standardowe, co sygnalizuje istnienie zagrożenia dla opłacalności eksportu w pewnej grupie firm (por. Rys. 17). Ważny wniosek płynie też z faktu, że średnie wartości graniczne dla opłacalnego eksportu oraz dla opłacalności rodzimej produkcji (zagrożonej przez import), podawane przez firmy import), podawane przez firmy od kilku kwartałów spadają. Może to oznaczać, że sytuacja na rynku walutowym wymusiła działania przedsiębiorstw na rzecz ograniczenia kosztów i zwiększenia efektywności działalności. 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3, Rys. 172 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowych (linia czerwona), oraz rzeczywisty kurs euro (linia zielona). 76

78 Rys. 173 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi dotyczących poziomu kursu walutowego, przy którym mogą pojawić się, wg firm, problemy ze zbyciem własnych wyrobów, spowodowane większą atrakcyjnością (niższe ceny) wyrobów importowanych. Rysunek po lewej stronie informuje o kursie dolara, zaś prawy rysunek dotyczy kursu euro. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio dolara i euro) na koniec marca 25r. Aprecjacja złotego mogła spowodować zmniejszenie opłacalności części działalności eksportowej. Jednak I kw. 25r. przyniósł spadek tempa aprecjacji złotego wobec dolara i euro. Wpłynęło to na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw: spadł znacznie odsetek eksporterów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przekroczył rzeczywisty kurs tych walut. W przypadku kursu euro odsetek ten w II kw. 25r. wyniósł 24,3% (wobec 32% w poprzednim badaniu ankietowym), natomiast dla dolara 39,8% (wobec 62,7% w poprzednim kwartale) por. Rys Trzeba jednak do tych informacji podchodzić ostrożnie, gdyż analiza danych jednostkowych wskazuje na to, że część przedsiębiorstw może szacować graniczny kurs opłacalności swojej działalności z pewnym marginesem, w którym zawiera się ustalony z góry zysk. Jest bowiem grupa respondentów, która mimo spadku rzeczywistego kursu walutowego poniżej określonego przez nich kursu granicznego nie zgłasza problemu posiadania nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej. 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Rys. 174 Udział podmiotów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przekroczył rzeczywisty kurs dolara (linia zielona) oraz euro (linia różowa). Odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw wskazują, że ta grupa eksporterów, która deklaruje, iż poziom kursu walutowego przekroczył próg, przy którym eksport staje się nieopłacalny gorzej ocenia swoją sytuację ekonomiczną niż pozostałe firmy (2,5 lub 3 razy /odpowiednio dla kursów granicznych dla dolara i euro/ mniej jest ocen bardzo dobrych i 3 lub 2 razy więcej ocen złych). W tej grupie więcej jest także (procentowo) firm przewidujących, że ich sytuacja ulegnie pogorszeniu. Prognozy ankietowanych przedsiębiorstw na II kw. br., dotyczące zmian sytuacji ekonomicznej, są jednak dużo bardziej optymistyczne niż w poprzed- 77

79 78 nim kwartale. Dotyczy to także tych podmiotów, które borykają się z problemem nieopłacalnego eksportu. Nie rzadziej niż co piąte przedsiębiorstwo ( w poprzednim kwartale co dziesiąte) z grupy eksporterów, która deklaruje, iż poziom kursu walutowego przekroczył próg, przy którym eksport staje się nieopłacalny (2,4% dla granicznego kursu opłacalności w relacji do dolara i 26,3% do euro) prognozuje, że jego sytuacja w ciągu najbliższych trzech miesięcy poprawi się. W grupie firm, dla których bieżący kurs walutowy kształtuje się poniżej granicy opłacalności ich eksportu prognozy produkcji są dużo mniej optymistyczne niż w pozostałych przedsiębiębiorstwach, niemniej jednak sugerują one wzrost produkcji, a ponadto są bardziej optymistyczne niż w poprzednim kwartale. W grupie tej nie wzrósł także, w porównaniu z poprzednim badaniem ankietowym, odsetek przedsiębiorstw, które obawiają się spadku wielkości eksportu, wzrosła natomiast liczba takich, które oczekują jego wzrostu. Można więc przypuszczać, że firmy eksportujące nie zmniejszą wielkości eksportu, a część nieopłacalnej produkcji na eksport przerzucą na rynek krajowy. Odpowiedzi respondentów pokazują jednak, że sytuacja na rynku walutowym ma znaczący wpływ na decyzje przedsiębiorstw odnośnie zatrudnienia. Widać bowiem, że blisko dwukrotnie częściej planują redukować liczbę pracowników te przedsiębiorstwa (eksporterzy), które zgłaszają, że poziom kursu walutowego przekroczył próg, poniżej którego eksport przestaje być opłacalny. Nieopłacalność eksportu wpływa także na prognozę liczby nowych umów eksportowych. Grupa przedsiębiorstw, które deklarują, że poziom kursu walutowego przekroczył próg, przy którym eksport staje się nieopłacalny rzadziej przewiduje wzrost i częściej spadek nowych umów eksportowych (wskaźnik prognoz nowych umów eksportowych 27 dla tej grupy wynosi 15% i 25% odpowiednio dla kursu dolara i euro, podczas gdy dla pozostałych przedsiębiorstw 42% i 37%). W badaniu ankietowym przedsiębiorstwa proszone są o podanie głównych barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. II kwartał 25r. jest kolejnym (trzecim) okresem badania, kiedy kurs walutowy pozostaje najważniejszym (najczęściej wymienianym) problemem sygnalizowanym przez respondentów zgłasza go blisko 27% ankietowanych przedsiębiorstw (wobec 24% w poprzednim kwartale i niespełna 15% pół roku wcześniej). Jest to jest warte podkreślenia, ponieważ przedsiębiorstwa w poprzednich okresach (poza I kwartałem 24r.) uznawały kurs walutowy za problem dalszy (jako główne bariery rozwoju firmy podawały niski popyt lub inflację, podatki lub problemy za ściąganiem należności). W II kwartale br. problem kursu walutowego zgłaszały przede wszystkim firmy eksportujące i zarazem importujące (43% grupy) oraz tylko eksportujące (27,5%). Wydaje się także, że dla przedsiębiorstw importerów problem kursu walutowego zaczął stanowić obecnie poważną barierę ich rozwoju (patrz Tab. 16). 27 Wskaźnik ten obliczony został jako różnica pomiędzy odsetkiem prognoz wzrostu nowych umów eksportowych a odsetkiem spadku takich umów.

80 Tab. 16 Kurs walutowy jako bariera rozwoju w klasach przedsiębiorstw zaliczanych do eksporterów, importerów lub działających tylko na rynku krajowym (dane w procentach.). przedsiębiorstwa eksportujące i importujące tylko eksportujące tylko importujące rynek krajowy moment wypełniania ankiety kurs walutowy bariera rozwoju nie tak czerwiec 24 86,5 13,5 wrzesień 24 75,9 24,1 grudzień 24 6,6 39,4 marzec 25 56,8 43,2 czerwiec 24 91,9 8,1 wrzesień 24 85,7 14,3 grudzień 24 74,1 25,9 marzec 25 72,5 27,5 czerwiec 24 92,2 7,8 wrzesień 24 93,2 6,8 grudzień 24 92,2 7,8 marzec 25 86,4 13,6 czerwiec 24 95,7 4,3 wrzesień 24 96,1 3,9 grudzień 24 93,5 6,5 marzec 25 92,5 7,5 I EEkks sppoor rt tt,,, iimm i ppoor rt tt Wzrósł odsetek firm prowadzących działalność eksportową. Zmniejszył się udział eksportu w przychodach ogółem. Można oczekiwać wzrostu wolumenu eksportu oraz wzrostu liczby zawieranych nowych umów eksportowych. Znacznie wzrósł średni udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu (do poziomu 11%) oraz odsetek badanych informujących o występowaniu tego zjawiska. Wyniki badań informują o nieznacznym spadku odsetka podmiotów korzystających z importu zaopatrzeniowego oraz obniżeniu się średniego udziału tej wielkości w kosztach ( obie wielkości cały czas utrzymują się na najwyższym poziomie, nie notowanym w całej historii badań ankietowych). Linia trendu umieszczona na rysunku sugeruje, iż udział ten (przy założeniu stabilnej sytuacji gospodarczej) osiągnął swoje maksimum i praktycznie od 23 roku oscyluje wokół tej wartości q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q2 AKTYWNOŚĆ EKSPORTOWA Rys. 175 Odsetek eksporterów w próbie (zielona linia) oraz trend uzyskany metodą x11 (różowa linia). W I kwartale 25 roku, po spadku w ostatnim półroczu, działalność eksportową prowadziło nieco więcej przedsiębiorstw - 61,2% (por. Rys. 175). Równocześnie wzrósł (średnio) udział eksportu w przychodach ankietowanych przedsiębiorstw do poziomu 4% (patrz Rys. 176). 79

81 42 male sred 36,5 6, 4 duze 71,7 38 publiczny prywatny 42, 65,2 36 wytw i zaopatr w energie 5,6 34 pozostale 8,1 32 transport przetwórstwo przemyslowe 65,7 85,8 3 handel i naprawy 35, górnictwo i kopalnictwo budownictwo 25, 25,4 powyżej 1999 pracow 68,4 Rys. 176 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-linia zielona oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr)-linia czerwona (dane w %) pracow pracow pracow 6, 69,3 74,6 poniżej 5 pracow 36,5 Udział podmiotów eksportujących w podziale na podstawowe klasyfikacje prezentuje Rys Można zauważyć, że eksporterzy stanowią przeważającą większość przedsiębiorstw w sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz grupy firm prowadzących działalność importową. Widać także, że więcej eksporterów jest wśród przedsiębiorstw prywatnych, inwestujących czy korzystających z kredytu Zwraca uwagę też korelacja między odsetkiem eksporterów a wielkością przedsiębiorstwa (sklasyfikowaną w trzech grupach przedsiębiorstw: małe - do 49 zatrudnionych, średnie - od 5 do 249 zatr. oraz duże powyżej 25). Średni udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem dla tak wydzielonych klas jest także wprost proporcjonalny do wielkości zatrudnienia i wynosi odpowiednio: 11%, 23% i 31%. Najmniejszy udział eksporterów cechuje natomiast respondentów z grupy przedsiębiorstw należących do sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz Pozostałe, także wśród firm nie zajmujących się importem towarów jedynie 28% prowadzi działalność eksportową. nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca nieinwestor inwestor cała próba 28,4 48,1 54,6 63,8 61,2 66,6 84,6, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, Rys. 177 Odsetek eksporterów w podstawowych klasyfikacjach w I kw. 25 r. PROGNOZY EKSPORTU W II kwartale 25 roku można oczekiwać wzrostu wielkości eksportu w badanej próbie. Po trzech kwartałach spadku wskaźnika prognoz eksportu (liczonego jako różnica między odsetkiem przewidywań wzrostu eksportu a odsetkiem oczekiwań jego spadku) wzrósł on o 12,8 punktu procentowego do poziomu 3,1% (por. Rys. 178). Wzrost ten wynika zarówno z tego, że więcej przedsiębiorstw oczekuje wzrostu eksportu jak i z tego, że mniej przewiduje jego spadek. Wydaje się, że osłabienie tempa aprecjacji złotego wobec dolara i euro (jaka miała miejsce w marcu br.) zwiększyła optymizm firm eksporterów. Potwierdzają to także prognozy dotyczące zawarcia w II kw. 25r. nowych umów eksportowych więcej przedsiębiorstw niż w poprzednim kwartale planuje podpisać nowe umowy oraz mniej chce ich redukcji (por. Rys. 179). Pomimo poprawy omawianego wskaź- 8

82 nika cały czas pozostaje on jednak na poziomie małe 4, niższym niż w okresie I-III kw. 24 roku. średnie duże 2,8 21,4 45, publiczny prywatny 1,3 27, 4, wytw i zaopatr w energie, 35, 3, pozostale transport przetwórstwo przemyslowe 2,9 7,9 29,5 25, handel i naprawy 42, 2, górnictwo i kopalnictwo budownictwo 17,9 33,3 15, powyżej 1999 pracow -5,4 1, 2q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q pracow pracow pracow -5, 15,4 21,4 poniżej 5 pracow 4, Rys. 178 Wskaźnik salda prognoz eksportu (linia zielona) oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. nieimporter importer niekorzystający z kredytu 1,3 14,7 24,1 kredytobiorca 12,5 nieinwestor 27,9 45, 4, 35, inwestor 8,2 cała próba 12,8-1,, 1, 2, 3, 4, 5, 3, 25, 2, 15, Rys. 18 Różnica między wskaźnikiem salda prognoz eksportu w II kw. 25 i w I kw. 25 r., w podziale na podstawowe klasyfikacje. 1, 5,, Rys. 179 Wskaźnik (saldo odpowiedzi) prognoz nowych umów eksportowych Analiza danych z Rys. 18 pokazuje, że w przeważającej większości badanych przekrojów w II kw. br. poprawił się optymizm prognoz eksportu (w por. do poprzedniego kwartału). Warto jednak zwrócić uwagę na duże zróżnicowanie tego wskaźnika, co może świadczyć o niestabilności sytuacji i oczekiwań eksporterów. Dane zawarte w poniższej tabeli wskazują także na istnienie zależności między wielkością przedsiębiorstwa a oczekiwaniami zmian wielkości eksportu w II kw. br. Wyraźnie widać, że im mniejsze jest przedsiębiorstwo tym większy jest, w porównaniu z poprzednim kwartałem, optymizm prognoz wzrostu eksportu. 81 OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU Pomimo optymistycznych prognoz dotyczących wielkości eksportu przedsiębiorstw oraz nowych umów eksportowych, w I kw. 25 roku zanotowano znaczny wzrost udziału nieopłacalnego eksportu 28 w przychodach w stosunku do poprzedniego kwartału (Rys. 181). Średnia wartość tego udziału wzrosła do poziomu 11% (jest to o 3,3 punktu procentowego więcej niż w poprzednim kwartale i 6,8 pkt. proc więcej w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku). Taka sytuacja może być wynikiem obserwowanej znacznej aprecjacji złotego w relacji do euro i dolara. 28 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru.

83 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, Udział nieopłacalnego eksportu w klasach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o stopień zaangażowania w sprzedaż eksportową przedstawia Rys Z analizy tych danych wynika, że niezależnie od klasy udział nieopłacalnego eksportu wzrósł, a dynamika tego wzrostu była proporcjonalna do wielkości udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (z wyjątkiem jednej klasy). Rys. 181 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (dane w %). Wzrost udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu obserwowany był wraz ze znacznym wzrostem odsetka podmiotów informujących o posiadaniu nieopłacalnej sprzedaży eksportowej - z poziomu 21,7% do 26,7% eksporterów (jest to wielkość porównywalna z danymi z lat r. /patrz Rys. 182/). Mimo to jedynie co trzecie przedsiębiorstwo deklaruje stosowanie instrumentów finansowych, zabezpieczających przed ryzykiem związanym z wahaniami kursu walutowego. Te podmioty, które przed tym ryzykiem starają się uchronić stosują przede wszystkim transkacje terminowe typu forward, opcje czy swap. Rzadziej firmy informują o dążeniu do równoważenia aktywów i pasywów w walutach obcych czy stosowaniu operacji hedgingowych. 3, 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, Rys. 182 Odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie. 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> IV kw. 24 I kw. 25 Rys. 183 Udział nieopłacalnego eksportu w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych na podstawie udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (na osi pionowej udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu); w tabeli poniżej przedstawiono odsetek przedsiębiorstw w każdej z badanych klas w IV kw. 24 r. i I kw. 25 r. moment wypełniania klasy wielkości eksporterów ankiety (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> grudzień 24 4,5 16,8 14,2 14,2 14,2 marzec 25 41,5 14,1 15,1 14,8 14,6 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży na rynki zagraniczne w podziale na podstawowe klasyfikacje przedstawia Rys Najmniejszym udziałem nieopłacalnego eksportu (poniżej 5%) charakteryzują się: sekcje Budownictwo, Handel i naprawy, Transport oraz firmy zatrudniające poniżej 5 pracowników. Z kolei udział nieopłacalnego eksportu przekraczający znacznie średni udział dla całej populacji eksporterów odnotowano w firmach nieimportujących, przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 1999 pracowników oraz sekcji Górnictwo i kopalnictwo. Tu także widać zależność między wielkością przedsiębiorstwa a udziałem nieopłacalnego eksportu w 82

84 przychodach z eksportu w każdej z badanych klas. Udział ten rośnie wraz z wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwach, co może oznaczać, że firmy małe z większą elastycznością dostosowują się do zmian sytuacji gospodarczej (m.in. umacniającego się złotego). ły także renegocjować kontrakty bądź stosowały instrumenty finansowe zabezpieczające je przed ryzykiem kursowym. Respondenci zdecydowanie rzadziej decydowali się na redukcję sprzedaży eksportowej lub szukanie innych rynków zbytu (patrz Tab. 17). małe średnie duże 4,8 11,1 12, Tab. 17 Działania podejmowane przez przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy sprzedaż poza granice kraju stała się (w okresie październik 24-marzec 25) nieopłacalna. publiczny prywatny pozostale transport przetwórstwo przemyslowe handel i naprawy górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow pracow pracow poniżej 5 pracow nieimporter importer 2,7 2,2,4 1,6 4,8 13,1 1,8 12,9 17,2 11, 11,7 11,1 14,9 1,1 33,3 rodzaj działań nie tak redukcja lub rezygnacja ze sprzedaży na eksport 83,5 16,5 poprawa konkurencyjności poprzez obniżenie kosztów pracy 71,6 28,4 poprawa konk. poprzez obn innych kosztów 44,9 55,1 renegocjacja kontraktów 61,8 38,2 przeniesienie nieopłacalnej sprzedaży eksportowej na rynek krajowy 9,5 9,5 przeniesienie nieopłacalnej sprzedaży eksp na inny rynek zagraniczny 95,8 4,2 zastosowanie instr fin zabezpieczających przed ryzykiem kursowym 73,7 26,3 przedsiębiorstwo nie podjęło żadnych działań 91,9 8,1 niekorzystający z kredytu 7,8 kredytobiorca nieinwestor 12, 11,3 inwestor cała próba 1,8 11,, 1, 2, 3, 4, Rys. 184 Udział nieopłacalnego eksportu przychodach z eksportu w podziale na podstawowe klasyfikacje w I kw. 25 r. Respondenci uczestniczący w badaniu ankietowym proszeni byli o określenie działań, które podjęły, jeśli ich sprzedaż poza granice kraju w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przyniosła straty. I tak, spośród przedsiębiorstw, prowadzących w ostatnim półroczu działalność eksportową, która przynajmniej w części (na skutek aprecjacji złotego) stała się nieopłacalna jedynie 8% nie podjęło żadnych działań mających na celu poprawę sytuacji. Firmy więc aktywnie zareagowały na umocnienie złotego. Najczęściej przedsiębiorstwa dążyły do poprawy konkurencyjności swojej produkcji poprzez obniżenie kosztów (najczęściej redukcja dotyczyła kosztów innych niż koszty pracy) i zwiększenie efektywności działania. Próbowały CECHY ZBIOROWOŚCI EKSPORTERÓW Zbiorowość eksporterów cechuje wyższe, niż grupę firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy, wykorzystanie mocy produkcyjnych (średnio o 4 punkty proc.). Odmienność tych dwóch grup jest także widoczna w zakresie udziału kosztów stałych w kosztach ogółem. Podmioty produkujące wyłącznie na rynek krajowy mają średnio o 8,4 punktu proc. wyższe koszty stałe od firm eksportujących (41,8% wobec 33,4%). Cechą najbardziej różnicującą obie grupy jest udział importu zaopatrzeniowego w kosztach przedsiębiorstwa. Dla eksporterów udział ten w marcu 25r. wynosił blisko 24%. Jednocześnie w grupie tej importuje 82,4% podmiotów. W firmach nieeksportujących udział importu zaopatrzeniowego w kosztach, w tym okresie, kształtował się na poziomie 4,8%, a importowało jedynie co czwarte przedsiębiorstwo (patrz też Rys. 185). 83

85 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, nieeksporter eksporter Rys. 185 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach u eksporterów i nieeksporterów. Analiza wybranych wskaźników i oczekiwań przedsiębiorstw wykazała istnienie kolejnych różnic między grupami eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy. Eksporterzy częściej, niż podmioty produkujące wyłącznie na rynek krajowy, prognozują wzrost zatrudnienia, wzrost popytu czy rozpoczęcie nowych inwestycji. Podmioty sprzedające na rynkach zagranicznych informują jednak o większym niedopasowaniu zapasów do potrzeb przedsiębiorstwa (porównaj Rys. 186). Większy odsetek przedsiębiorstw eksportujących, niż podmiotów działających wyłącznie na rynku krajowym, ocenia swoją sytuację bieżącą pozytywnie. Natomiast zapatrywania na przyszłą sytuację ekonomiczną są, w obu omawianych grupach, bardzo zbliżone. 3, 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, eksporter nieeksporter Rys. 186 Odsetek podmiotów mówiących o niedopasowanych zapasach w grupach eksporterów i nieeksporterów. IMPORT W I kwartale 25 roku z importu zaopatrzeniowego korzystało 61,2% respondentów, niemal tyle samo (o,5% pkt. proc. mniej) co w poprzednim kwartale. Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach działalności przedsiębiorstw osiągnął poziom 16,6%. Obie wielkości utrzymują się na najwyższym poziomie, nienotowanym w całej historii badań ankietowych (por. Rys. 187). Jest to prawdopodobnie wynikiem aprecjacji złotego w relacji do dolara i euro, dzięki czemu produkty importowane relatywnie tanieją i wzrasta na nie popyt. 17, 16,5 16, 15,5 15, 14,5 14, 13,5 13, 12,5 12, 11,5 11, 1,5 1, sredni udz imp ods_imp Rys. 187 Średni udział importu zaopatrzeniowego w badanej populacji (lewa oś) oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś). Spadek udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach ogółem odnotowało 19,8% respondentów, z czego w 2,4% przypadków w relacji do całej analizowanej próby była to całkowita rezygnacja. Wzrost importu w stosunku do poprzedniego kwartału odnotowało 18,8% podmiotów, przy czym 2,9% populacji poinformowało o pojawieniu się w I kw. 25r. importu zaopatrzeniowego w kosztach ich działalności. Zmiany udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach (liczone jako różnica między wielkością tego udziału w marcu 25r. i w grudniu 24r.) w różnych przekrojach zostały zaprezentowane na Rys W przeważającej większości grup nastąpił spadek tak liczonego wskaźnika, ale zmiany te 63, 62, 61, 6, 59, 58, 57, 56, 55, 54, 53, 52, 51, 5, 49, 84

86 są minimalne (nie przekraczają 1%) i mogą być związane z aprecjacją złotego. publiczny -,1 prywatny -,8 wytw i zaopatr w energie, - większym odsetkiem jednostek informujących o nadmiernych zapasach; - bardziej optymistyczną oceną swojej obecnej sytuacji ekonomicznej, ale bardzo zbliżonymi prognozami jej zmian. pozostale -1,4 transport -2,2 przetwórstwo przemyslowe -,3 poczta i telekomunikacja -1,4 handel i naprawy -,7 górnictwo i kopalnictwo,7 budownictwo 1,4 powyżej 1999 pracow, pracow pracow -,6 -, pracow 1,8 poniżej 5 pracow-4,8 eksporter(5-1%) 1, eksporter (-49%) -1,6 nieeksporter eksporter niekorzystający z kredytu kredytobiorca -,9 -,6 -,6 -,4 nieinwestor,9 inwestor -1, cała próba -,3-5, -4, -3, -2, -1,, 1, 2, Rys. 188 Zmiana wielkości importu w podziale na podstawowe klasyfikacje (różnica pomiędzy udziałem importu zaopatrzeniowego w kosztach w I kw. 25 r., i IV kw. 24 r.). CECHY ZBIOROWOŚCI IMPORTERÓW Zbiorowość importerów i eksporterów w dużej mierze pokrywają się 84,6% importerów to eksporterzy. W związku z tym, cechy tych dwóch grup są bardzo zbliżone. Generalnie importerzy, podobnie jak eksporterzy, w stosunku do reszty populacji charakteryzują się: - większym wykorzystaniem mocy produkcyjnych; - niższym udziałemi kosztów stałych w kosztach ogółem; - większym udziałem przychodów z eksportu w przychodach ogółem, a przy tym niższym udziałem nieopłacalnego eksportu; - większym odsetkiem firm planujących wzrost produkcji czy rozpoczęcie nowych inwestycji; 85

87 I SSz zyybbkki ii mmoonni iit ttoor ri iinngg NNBBPP aa ddaannee GGUUSS wwaar rt ttooś śćć ppr rooggnnoos st ttyy ccz znnaa ddaannyycchh PROGNOZY POPYTU Związek dynamiki przychodów z prognozami popytu prezentuje Rys Krzywa dynamiki przychodów jest dość dobrze opisana przez krzywą wskaźnika popytu (wskaźnik korelacji Pearson a dla tej realcji wyniósł,89). Jednak ostatnie miesiące przyniosły sporą korektę i obie krzywe oddaliły się od siebie. Generalnie, wydaje się, że optymizm próby jest nieco zbyt duży w stosunku do rzeczywistej dynamiki przychodów. 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2,5-3, IV-98 I-99 II-99 III-99 IV-99 I- III- II- dyn. przychodów wsk.popytu IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 189 Relacja między nominalną dynamiką przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (pop.kw=1, dane GUS) a wskaźnikiem popytu (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS F-1 oraz szybki monitoring NBP PROGNOZY PRODUKCJI Wartość prognostyczną danych dotyczących produkcji przemysłu względem danych GUS prezentuje Rys. 19. Wskaźnik korelacji Pearson a wskazuje na silną dodatnią zależność między obiema zmiennymi (wartość wskaźnika,81). W ciągu ostatnich dwóch kwartałów optymizm prognoz produkcji (podobnie jak prognoz popytu) okazał się jednak wyraźnie większy niż rzeczywista dynamika wielkości produkcji sprzedanej przemysłu. 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, wsk.produkcji - szybki monitoring dyn.produkcji - GUS IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 19 Relacja między dynamiką produkcji sprzedanej przemysłu (pop.kw.=1, dane GUS) a wskaźnikiem prognoz produkcji w przemyśle (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS oraz szybki monitoring PROGNOZY SYTUACJI 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, wskaźnik prognoz sytuacji dyn. przychodów - F-1 IV- I-1 II-1 III-1 IV-1 I-2 II-2 III-2 IV-2 I-3 II-3 III-3 IV-3 I-4 II-4 III-4 IV-4 I-5 II-5 Rys. 191 Relacja między nominalną dynamiką przychodów ogółem (pop.kw=1, dane GUS) a wskaźnikiem prognoz sytuacji ekonomicznej (różnica sald, szybki monitoring) [obie zmienne zostały zestandaryzowane] Źródło: GUS F-1 oraz szybki monitoring Analizie poddano również predykcyjność prognoz sytuacji. Okazało się, że wskaźnik oparty na saldzie prognoz sytuacji dość dobrze odzwierciedla dynamikę przychodów populacji przedsiębiorstw zobligowanych do składania sprawozdań F- 1. Wskaźnik korelacji Person a dla tej relacji wyniósł,78. 86

88 I BBaar ri iieer ryy rooz r zwwooj jjuu wwyybbr raannee ppr roobbl lleemmyy Tab. 18 Bariery rozwoju 29 częstotliwość pojawiania kursy walutowe, się problemów w zgłoszonych w: tym wahania duża konkurencja niski popyt wzrost cen inflacja ściąganie należności, zatory płatnicze zmiany podatków zmiany przepisów brak płynności konkurencyjny import, ochrona rynku wysoka cena kredytu bankowego trudności w uzyskaniu kredytu I kw. 22 r. 17,4 8,5 22,2 5,3 16,7 9,2 2,5 13, 3,7 wysokie podatki II kw. 22 r. 17,9 13,2 25,3 4,2 2,1 6,7 3,1 9,1 4,9 III kw. 22 r. 16,4 1,7 22,6 4, 16,8 8, 3,8 7,8 5,5 IV kw. 22 r. 13,9 8,5 19,9 2,7 17,6 7,5 4,3 7, 7,2 I kw. 23 r. 14,3 6,4 19,7 2, 17,1 7,5 2,6 5,1 9, II kw. 23 r. 15,5 8,2 2,4 5,3 17,4 9,5 2, 2,3 3,9 9,2 7,4 III kw. 23 r. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. IV kw. 23 r. 13,5 8,3 15,6 3,6 14,5 6,3 1,9 2,6 4,9 8, 7,6 I kw. 24 r. 14,4 8,4 12,8 5,8 13,3 5,3 11,2 2,9 3,7 6,3 5,8 II kw. 24 r. 13,8 8,1 11,4 8,3 9,8 4,8 17,2 3,6 3,3 5,2 4,2 III kw. 24 r. 9,8 7,1 9,1 11,6 9,6 4,2 9,9 2, 3,6 4,6 3,6 IV kw. 24 r. 14,6 9,3 11,8 13,4 11,4 4,8 5,1 1,6 6,4 4,4 4, I kw. 25 r. 24,2 9,6 1,8 13,1 8,5 5,4 7,5 3,3 4,8 3,8 4,6 II kw. 25 r. 26,8 11,4 1,4 7,4 7,2 6,7 4,5 4,3 3,9 3,5 2,9 Opracowali: K. Budnik A. Hałka Z. Jankiewicz D. Kołodziejczyk K. Puchalska kierująca tematem A. Sawicka Akceptował: Dyr. P. Boguszewski 29 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 87

89 III I... AA N EE KKSS 11 - UU W AA GGI I MM EE TT OODD OOLL OOGGI I CC ZZNN EE 1. Prezentowane opracowanie jest sporządzone głównie w oparciu o prognozy stanu koniunktury i jakościowe indykatory sytuacji przedsiębiorstw. Przedstawia ono przewidywania ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw oraz ekonometryczne prognozy niektórych szeregów czasowych na okres kwiecień-czerwiec 25 r. 2. W opracowaniu wykorzystano następujące źródła danych: szybki monitoring NBP, Biuletyn Statystyczny GUS, Badania Koniunktury GUS, materiały IRG SGH. 3. W monitoringu NBP wzięło udział 691 podmiotów wybranych z terenu całego kraju. Przeważyły pytania o charakterze prognostycznym, które dotyczyły: popytu, produkcji, sytuacji ekonomicznej firmy, eksportu, zatrudnienia, inwestycji, stóp procentowych, wielkości kredytu dewizowego, ruchów cen oraz kursu dolara i euro. Ponadto pytano również o bieżącą sytuację przedsiębiorstwa, terminowość obsługi zadłużenia, trudności z utrzymaniem płynności oraz opłacalność eksportu. 4. W opracowaniu posługujemy się następującymi przekrojami klasyfikacyjnymi: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji), wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od 5 do 249, od 25 do 499, od 5 do 1999 oraz 2 i więcej osób. 5. Ilekroć w opracowaniu jest mowa o dynamice wzrostu, rozumiemy przez to wzrost danej wielkości w stosunku do poprzedniego kwartału lub analogicznego okresu ub.r. W przypadku realnej dynamiki, nominalny wzrost jest deflowany wskaźnikiem cen produkcji sprzedanej przemysłu. 6. W tekście pojawiają się wskaźniki klimatu koniunktury. wskaźniki klimatu koniunktury wyliczono jako różnicę między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki przyjmują wartości z przedziału od +1 do 1. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, wskaźnik obsługi zadłużenia kredytowego obliczono wyłącznie dla przedsiębiorstw korzystających z kredytu bankowego, wskaźnik prognozy eksportu obliczono wyłącznie dla firm-eksporterów, wskaźnik prognozy wzrostu cen obliczono jako saldo odpowiedzi pozytywnych (tzn. przypadków, w których prognoza cen produktów oferowanych przez przedsiębiorstwo jest wyższa niż prognoza cen czynników wytwórczych) i negatywnych (odwrotna sytuacja). 7. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 88

90 III II... AA N EE KKSS 22 KK ONN O SS TT RR UU KKCC J J AA ZZI I NN TT EE GGRR OOWW AA NN EE GGOO WW SS KKAA ŹŹNN I KK AA KK OONN I UU NN KKTT UU RR YY Dążąc do skonstruowania wskaźnika koniunktury kierowaliśmy się trzema głównymi przesłankami: Wskaźnik powinien być dostępny z częstotliwością miesięczną Powinien być przejrzysty (łatwo interpretowalny) Powinien konsumować możliwie wszystkie informacje dotyczące szeroko rozumianej koniunktury gospodarczej, a co za tym idzie, powinien uwzględniać także zmienne kwartalne (część z nich ma bowiem znaczenie fundamentalne jak np. PKB) Model, który posłużył do uzyskania wskaźnika koniunktury (spełniający powyższe trzy warunki) można zapisać przy pomocy poniższego schematu: X t = ΛF t + ε t gdzie X t to wektor zmiennych o wymiarze N 1, zakwalifikowanych przez nas jako potencjalne indykatory sytuacji gospodarczej, obserwowanych w czasie t : ( X 1t, X 2t,..., X Nt ), Λ - macierz nieznanych parametrów o wymiarze N r, w której i-ty wiersz (λ i1, λ i2,..., λ ir ) λ i, tj.: macierz Λ można zapisać jako: (λ 1 λ 2... λ N ) Λ. F t jest wektorem r 1 stanowiącym r wspólnych czynników: (F 1t, F 2t,..., F rt ) F t, zaś ε t jest składnikiem losowym (N 1). Łatwo dostrzec, że taka konstrukcja podsumowuje najważniejsze cechy N zmiennych przy pomocy r wspólnych czynników, tzn.: redukuje zachowanie N zmiennych do zaledwie r głównych charakterystyk (r wspólnych czynników), gdzie N > r. Oczywiście różne zmienne mogą mieć mniejszy lub większy związek z głównymi tendencjami (wspólnymi czynnikami). Stopień korelacji poszczególnych zmiennych z głównymi charakterystykami obserwowanymi w zbiorze danych mierzą składowe współczynniki macierzy Λ. Gdyby macierz kowariancji składnika losowego - E(ε t ε t ), była diagonalna, mielibyśmy do czynienia z typowym modelem czynnikowym. Jednak założenie to eliminuje możliwość korelacji między zmiennymi ekonomicznymi (oprócz tej ujętej w ramach wspólnych czynników). Okazuje się jednak, że jeśli ograniczymy się do pewnej klasy zależności (związków) między elementami wektora ε t, to analiza czynnikowa jest poprawna, nawet, gdy macierz kowariancji nie jest diagonalna. Mamy wtedy do czynienia z tzw. przybliżoną analizą czynnikową. Oznacza to, że dopuszczalna jest autokorelacja poszczególnych składowych ε t tj.: E(ε it ε it-k ) i współzależność między zmiennymi ekonomicznymi X t : E(ε it ε st ). Kluczowym założeniem natomiast jest brak zależności między wspólnym czynnikiem (F t ), a składnikiem losowym (ε t ). Zauważmy, że brak szczegółowej parametryzacji procesów F t oraz ε t jest, przy operowaniu na dużych zbiorach danych, jedynie zaletą. Znaczącą zaletą zastosowanej metodologii jest możliwość uwzględnienia różnego typu nieregularności występujących w dostępnych szeregach czasowych. Oznacza to, że do obliczania wskaźnika koniunktury posłużyły nam zarówno dane o różnej częstotliwości pojawiania (miesięczne i kwartalne), jak również szeregi niedostępne od początku panelu. W szczególności np. mimo, że wskaźnik jest liczony od początku 1997 r. z częstotliwością miesięczną, to do jego odtwarzania posłużyły nam np. dane ankietowe z monitoringu NBP dostępne z częstotliwością kwartalną, a wśród nich stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dostępny od końca 1999 r.). Ważne jest, że zaproponowana struktura modelowa w sposób koherentny i formalny może przetwarzać w zasadzie wszystkie dostępne informacje nt. ogólnego stanu koniunktury i na ich podstawie stawiać diagnozę sytuacji gospodarczej. Opisana wyżej metodologia (analiza czynnikowa), jest właściwie szerokim uogólnieniem aparatu średniej arytmetycznej (lub ważonej) zastosowanej do zbioru wszystkich zmiennych. Zapewnia jednak zarówno zróżnicowany dobór wag, odzwierciedlający rzeczywisty wkład poszczególnych zmiennych w nieobserwowalny klimat koniunktury, jak również pozwala na jednoczesne posługiwanie się szeregami o różnej częstotliwości obserwacji. W odróżnieniu od standardowych modeli ekonometrycznych liczba zmiennych nie jest przeszkodą w estymacji. Wręcz przeciwnie: im większy zasób dostępnych szeregów tym bardziej wiarygodny przebieg wskaźnika koniunktury. Na obecnym, eksperymentalnym etapie do konstrukcji wskaźnika użyliśmy 55 szeregów czasowych (zob. spis w aneksie). Proces konstrukcji przebiegał w kilku fazach: I etap: - Wybór zmiennych potencjalnie przydatnych do tworzenia wskaźnika koniunktury (zob. spis w aneksie) - Odsezonowanie (większości) zmiennych przy pomocy metod analizy spektralnej, umożliwiającej odfiltrowanie szeregów czasowych z cykli o zadanej częstotliwości. W tym kontekście należy wspomnieć, że w literaturze uważa się najczęściej, że cykl koniunkturalny trwa od 2 do 8 lat. W związku z tym, posługując się filtrem spektralnym pozbawiliśmy zmienne cykliczności nieprzekraczającej 2 lat (pozbawiając tym samym szeregi czasowe zwykłej sezonowości cykli rocznych). 89

91 - Zbadanie szeregów czasowych pod względem stacjonarności. Wszystkie zmienne zostały pozbawione ewentualnych trendów (deterministycznych bądź stochastycznych) i poddane standaryzacji (przez odjęcie średniej i podzielenie przez odchylenie standardowe) II etap: - Estymacja wskaźnika koniunktury. W początkowej fazie do estymacji posłużyły nam wyłącznie szeregi pełne (1997:1 23:11). W wyniku estymacji, uzyskaliśmy kilka wspólnych czynników. Następnie zakładając liniowy związek między tymi czynnikami i szeregami niepełnymi (o częstotliwości kwartalnej lub z brakującymi obserwacjami), odtworzyliśmy wagi (macierz Λ) i w konsekwencji otrzymaliśmy pewne przybliżenie brakujących obserwacji. Uzyskaliśmy w ten sposób pełny panel obserwacji. Estymując ponownie czynniki a następnie wagi (macierz Λ), uzyskaliśmy kolejne przybliżenie brakujących obserwacji oraz - co najważniejsze wspólnych czynników. Proces ten był powtarzany iteracyjnie. Należy podkreślić, że wzięto pod uwagę charakter zasobowy lub strumieniowy poszczególnych zmiennych kwartalnych przy odtwarzaniu brakujących obserwacji, co szczególnie przy operowaniu na dynamikach nie jest rzeczą trywialną. W wyniku estymacji modelu otrzymujemy przebieg r wspólnych tendencji, które wyjaśniają w sposób możliwie największy zachowanie wszystkich zmiennych. Idealną sytuacją byłoby założenie o istnieniu jednej wspólnej tendencji, która wyjaśniałaby w sposób znaczący dynamikę wszystkich szeregów czasowych, naturalnie interpretowanej jako poziom koniunktury. Co prawda użyte przez nas zmienne ekonomiczne stanowią w miarę jednorodny zbiór danych (z punktu widzenia przydatności do informowania o rzeczywistych procesach gospodarczych), jednak z kilku powodów nie należy ograniczyć się do założenia jednej wspólnej tendencji zawartej w zbiorze. Wśród nich można wymienić fakt, że część zmiennych może mieć charakter wyprzedzający, część antycykliczny, a pozostała może stanowić jednoczesne indykatory koniunktury. W takiej sytuacji można się spodziewać, że każdy z, powiedzmy 3-ch wspólnych czynników będzie miał inną interpretację związaną z własnościami poszczególnych 3-ch grup zmiennych. Ponadto należy wspomnieć, że dość znaczny wkład w zbiorze zmiennych stanowią dane pochodzące z badań ankietowych, które ze względu na dużą dozę subiektywizmu (lub prawdopodobne własności wyprzedzające względem zmiennych makroekonomicznych) mogą mieć odmienny charakter od zmiennych makroekonomicznych. W konsekwencji przyjęliśmy następującą strategię. Założyliśmy istnienie kilku wspólnych tendencji w dostępnym zbiorze zmiennych. Na drodze eksperymentu wybraliśmy jeden czynnik, który jest najsilniej skorelowany ze zmiennymi powszechnie uznanymi za dobrze opisujące klimat gospodarczy. W szczególności wskaźnik (wybrany przez nas czynnik) wykazuje ścisły związek z następującymi zmiennymi: DANE ILOŚCIOWE: Inwestycje krótkoterminowe Inwestycje w przedsiębiorstwach Produkcja sprzedana przemysłu Eksport (w PLN i dolarach) Import (w PLN i dolarach) Zapasy w przedsiębiorstwach Przychody w przedsiębiorstwach Pozwolenia budowlane Zatrudnienie w przedsiębiorstwach DANE JAKOŚCIOWE: Nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) GUS Produkcja sprzedana (diagnoza) GUS Prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa GUS Prognoza nowych zamówień GUS Prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa GUS Prognoza aktywności gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej GUS Poziom zapasów w dział. handlowo-usługowej GUS Prognoza sytuacji ekonomicznej jednostek handlowo-usługowych GUS Przewidywana ilość sprzedawanych towarów jednostek handlowo-usługowych GUS Wskaźnik produkcji Monitoring NBP 9

92 ANEKS: Spis zmiennych służących do uzyskania wskaźnika koniunktury I. Sfera realna: 1) sprzedaż detaliczna towarów 2) sprzedaż hurtowa przedsiębiorstw handlowych 3) PKB 4) spożycie indywidualne 5) inwestycje w przedsiębiorstwach 6) inwestycje krótkoterminowe 7) produkcja sprzedana przemysłu 8) eksport w pln 9) eksport w usd 1) import w pln 11) import w usd 12) zapasy w przedsiębiorstwach 13) dostawy energii elektrycznej 14) przychody w przedsiębiorstwach 15) wynik finansowy netto 16) kredyty złotowe dla osób prywatnych 17) pozwolenia budowlane II. Dane jakościowe dot. koniunktury konsumenckiej i producentów: KONIUNKTURA KONSUMENCKA GUS: 18) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ostatnich 12 miesiącach 19) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ciągu najbliższych 12 miesięcy 2) obecne dokonywanie ważnych zakupów BADANIA KONIUNKTURY GUS: PRZEMYSŁ 21) ogólna sytuacja przedsiębiorstwa 22) nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) 23) zmiany produkcji sprzedanej przedsiębiorstw 24) stan zapasów 25) prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa 26) prognoza nowych zamówień 27) prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa 28) prognoza zatrudnienia BADANIA KONIUNKTURY GUS: BUDOWNICTWO 29) aktywność gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej 3) przewidywana aktywność gosp. w zakresie dział. budow.-montażowej BADANIA KONIUNKTURY GUS: HANDEL 31) ogólna sytuacja ekonomiczna jednostki (do pop. mies.) 32) ilość sprzedawanych towarów (do pop. mies.) 33) poziom zapasów 34) prognoza ogólnej sytuacji ekonomicznej jednostki 35) przewidywana ilość sprzedawanych towarów MONITORING NBP: 36) nowe inwestycje 37) rozpoczęte inwestycje 38) produkcja 91

93 39) popyt ogółem 4) wykorzystanie mocy produkcyjnych III. Uwarunkowania makroekonomiczne: 41) wynik budżetu 42) podaż pieniądza M 43) podaż pieniądza M1 44) podaż pieniądza M2 45) stopa procentowa (wibor 3-mies) 46) CPI 47) PPI 48) Terms of trade w okresie 49) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wpływy z exportu 5) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wypłaty za import 51) kurs Euro 52) kurs dolara IV. Rynek pracy: 53) stopa bezrobocia 54) przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 55) przeciętne wynagrodzenie w sek. przeds. 92

94 IVV. I.. AA N EE KKSS 33 - FF O RR MM UU LL AA RR ZZ BB AA DD AA NN I AA AA NN KKI I EE TT OO WW EE GG OO 93

95 94

96 95

97 96