NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH

Transkrypt

1 NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH INFORMACJJA O KONDYCJJII SEKTORA PRZEDSIIĘBIIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIIENIIEM STANU KONIIUNKTURY W IIII KW 26

2 SPIS TREŚCI SYNTEZA 6 I.1. Popyt. Zamówienia. Produkcja. 1 Popyt 1 Stan popytu 1 Prognozy popytu 1 Zmiany popytu analiza w podstawowych przekrojach 11 Nowe zamówienia 15 Prognozy nowych zamówień 15 Zmiany zamówień analiza w podstawowych przekrojach 15 Produkcja 18 Prognozy produkcji 18 Zmiany produkcji analiza w podstawowych przekrojach 18 I.2. Sytuacja ekonomiczna 21 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej 21 Zmiany sytuacji analiza w podstawowych przekrojach 21 Bariery rozwoju 22 Prognozy sytuacji ekonomicznej 24 Prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach 24 I.3. Zatrudnienie. 3 Prognozy zatrudnienia 3 Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach 3 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie 31 I.4. Wynagrodzenia. 38 Prognozy wzrostu płac 38 Wybrane czynniki wzrostu płac 38 Wysokość podwyżek płac 38 I.5. Inwestycje. 4 Prognoza aktywności inwestycyjnej. 4 Aktywność inwestycyjna analiza w podstawowych przekrojach 41 Nowe inwestycje w II kw. b.r. 41 Nowe inwestycje analiza w podstawowych przekrojach 42 działalność inwestycyjna a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw. 42 Źródła finansowania nowych inwestycji. 44 Różnice w finansowaniu inwestycji analiza w podstawowych przekrojach 45 2

3 I.6. Zapasy produktów gotowych w przemyśle. 52 Oceny stanu zapasów produktów gotowych. 52 Oceny stanu zapasów analiza w podstawowych przekrojach 53 Wybrane czynniki oddziałujące na poziom zapasów 53 I.7. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 56 Stopień wykorzystania mocy produkcyjnych 56 Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych analiza w podstawowych przekrojach 56 I.8. Kredyt bankowy. 59 Prognoza zadłużenia 59 Prognozy zadłużenia analiza w podstawowych przekrojach 59 Wybrane czynniki oddziałujące na poziom zadłużenia 6 Dostępność kredytów 6 I.9. Oprocentowanie kredytów. 63 Oprocentowanie kredytów złotowych 63 Oprocentowanie kredytów dewizowych 63 Zmiany oprocentowania kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach 63 Prognoza stóp procentowych 64 I.1. Płynność finansowa przedsiębiorstw. 66 Oceny płynności 66 Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach. 66 Obsługa zadłużenia kredytowego. 66 Obsługa zadłużenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach. 67 Obsługa zadłużenia pozakredytowego. 67 Obsługa zadłużenia pozakredytowego analiza w podstawowych przekrojach. 67 Płynność finansowa a obsługa zadłużenia 67 Nadwyżkowe środki pieniężne 72 Obecność nadwyżkowych środków pieniężnych. 72 Nadwyżkowe środki pieniężne analiza w podstawowych przekrojach. 72 Posiadane aktywa finansowe. 74 I.11. Ceny 75 Prognozy CPI 75 Prognozy PPI 75 Prognozy cen wyrobów własnych 76 Prognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach 76 Czynniki oddziałujące na zmiany cen 77 Prognozy cen surowców i materiałów 78 Koszty stałe 82 3

4 Zmiany kosztów stałych analiza w podstawowych przekrojach 82 I.12. Kurs walutowy 84 Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej 84 Wahania kursu walutowego jako jedna z barier rozwoju 85 Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym 86 I.13. Eksport. Import 88 Aktywność eksportowa 88 Obszary zwiększonej aktywności eksportowej 89 Opłacalność eksportu 89 Opłacalność eksportu analiza w podstawowych przekrojach 89 Prognozy eksportu 9 Import 9 Zmiany importochłonności analiza w podstawowych przekrojach 91 Cechy zbiorowości eksporterów i importerów 91 I.14. Bariery rozwoju wybrane problemy 95 I.15. Indeksy koniunktury dane uzupełniające 95 ANEKS 1 UWAGI METODOLOGICZNE 97 ANEKS 2 WYNIKI ESTYMACJI MODELU INWESTYCJI 98 ANEKS 3 KONSTRUKCJA WSKAŹNIKÓW KONIUNKTURY 99 ANEKS 4 - FORMULARZ BADANIA ANKIETOWEGO 15 4

5 Podstawą opracowania są wyniki szybkiego monitoringu NBP, przeprowadzonego w marcu 26 r. na próbie 829 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 5

6 SSYYNNTTEEZZAA Wyniki szybkiego monitoringu NBP, badań ankietowych prowadzonych przez inne ośrodki badawcze oraz dane makroekonomiczne statystyki publicznej, wykorzystane przy konstruowaniu wskaźników koniunktury (patrz Aneks 3) pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: 1. Stan koniunktury w I kw. 26 r. badane firmy oceniły jako bardzo dobry. Wskazują bowiem na to m.in. wysokie oceny stanu popytu, bieżącej sytuacji ekonomicznej, oceny zdolności płatniczej oraz stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. 2. Również prognozy na II kw. 26 r. są bardzo dobre. Szereg wskaźników cząstkowych (wskaźnik prognoz popytu /SA/, wskaźnik prognoz nowych zamówień /trend/, wskaźnik prognoz produkcji /SA/, wskaźnik prognoz zatrudnienia /SA/, wskaźnik prognoz sytuacji /SA/) osiągnęło rekordowy poziom w historii badań ankietowych. Przewidywane tempo wzrostu gospodarczego może być nawet nieco wyższe niż w I kw. br., gdyż firmy oczekują dalszego wzrostu popytu i rosnącego portfela zamówień. Jednocześnie respondenci deklarują, że wzrost zainteresowania ich wyrobami i usługami zaowocuje wzrostem produkcji oraz sprzedaży (poprawy popytu i zwiększenia produkcji spodziewają się wszystkie sekcje PKD, poza energetyką). 3. Bardzo ważnym czynnikiem wzrostu nadal pozostaje eksport. Eksporterzy to grupa firm, które charakteryzuje wyraźnie wyższa niż w reszcie populacji aktywność inwestycyjna, prognozy zatrudnienia, wykorzystanie mocy produkcyjnych. Saldo ocen aktywności eksportowej w I kw. było pozytywne nieznacznie przeważyły opinie o wzroście sprzedaży zagranicznej, choć dynamika wzrostu była nieznacznie słabsza niż w pop.kw. Udział eksportu w przychodach rósł trzeci kwartał z rzędu i osiągnął swoje historyczne maksimum. Również prognozy na II kw. sugerują możliwość dalszego zwiększania eksportu oczekiwania eksporterów (dane odsezonowane) pozostają na nieco wyższym niż w poprzednim kwartale poziomie. Za wzrostem eksportu przemawia również wzrost odsetka przedsiębiorstw oczekujących zwiększenia liczby umów eksportowych. 4. Pewnym sygnałem ostrzegawczym dla perspektyw dalszego wzrostu eksportu może być zaobserwowany w I kw. wzrost udziału nieopłacalnego eksportu, choć mogło to wynikać ze wzmocnienia się kursu PLN/euro 1. Należy też zwrócić uwagę, że od końca 24 r. wahania i poziom kursu walutowego, oceniane przez przedsiębiorstwa jako niekorzystne, wciąż pozostają na czele listy barier hamujących rozwój przedsiębiorstw. Warto natomiast podkreślić, że badane firmy coraz intensywniej podejmują działania zabezpieczające przed ryzykiem kursowym. Między innymi znacząco zwiększa się popularność instrumentów pochodnych obecnie już 4% eksporterów zabezpiecza się tak przed tym ryzykiem (rok temu 34%, pięć lat temu 21%). 1 Trzeci kwartał z kolei średniokwartalny kurs PLN/euro za I kw. br. wzmocnił się w stosunku do średniokwartalnego kursu w pop.kw. 6

7 5. Można oczekiwać kontynuacji, występujących już od trzech kwartałów, pozytywnych tendencji na rynku pracy. Wyraźnie przeważyły plany zwiększenia zatrudnienia nad prognozami spadku liczby pracowników. Jednocześnie wskaźnik prognoz zatrudnienia osiągnął wartość rekordową w historii badań ankietowych. Branżą najczęściej deklarującą tworzenie nowych miejsc pracy jest budownictwo co trzecia firma budowlana zamierza zwiększyć zatrudnienie w II kw. Dość istotny wzrost liczby pracujących przewidywany jest również w górnictwie oraz handlu i usługach (ale z wyłączeniem firm transportowych, gdzie przeważyły prognozy spadku zatrudnienia). 6. Wśród firm mających w planach wzrost zatrudnienia aż 7% deklaruje trudności ze znalezieniem wykwalifikowanych pracowników (w całej populacji 42%). Skala tych problemów jest bardzo zróżnicowana terytorialnie (najsilniej występują one w województwach ściany zachodniej). Dane mogą też sugerować (próba nie jest w pełni reprezentatywna na tym poziomie dezagregacji) występowanie dużych różnic pomiędzy branżami istnienie szczególnie znaczącego deficytu deklarują m.in. podmioty z takich działów, jak budownictwo, informatyka, przemysł skórzany, produkcja wyrobów gumowych, przemysł drzewny, czy przemysł tytoniowy. Z ankiety wynika również, że trudności ze znalezieniem pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami silniej odczuwają przedsiębiorstwa z sektora MSP niż duże jednostki. Wyniki ankiety sugerują natomiast, że dużo słabszy jest problem braku pracowników niewykwalifikowanych bezpośrednio zgłasza go zaledwie 1,4% respondentów, ale trzeba zaznaczyć, że ok. 6% firm sygnalizuje problem z pozyskaniem zarówno pracowników wykwalifikowanych, jak i niewykwalifikowanych. 7. Firmy deklarują, że podwyżki płac obejmą większą grupę przedsiębiorstw niż w analogicznym okresie ub.r., ( choć w II kw. planuje je mniej firm niż w charakteryzującym się największym nasileniem podwyżek I kw., co wydaje się prawidłowością sezonową 2 ). Wzrost wynagrodzeń przewidywany jest głównie w przedsiębiorstwach zamierzających zwiększyć zatrudnienie. Na skłonność przedsiębiorstw do podnoszenia wynagrodzeń wyraźnie oddziałują też trudności z pozyskaniem specjalistów w danym zawodzie. 8. Na rekordowo wysokim w historii badania poziomie utrzymuje się ważony wskaźnik nowych inwestycji wciąż najbardziej skłonne do inwestowania pozostają jednak duże firmy, w których aktywność inwestycyjna ma od połowy zeszłego roku silną tendencję wzrostową. Skorygowany sezonowo wskaźnik nieważony nowych inwestycji nieco natomiast zmalał w stosunku do I kw. br. głównie za sprawą mniejszej, i malejącej od pewnego czasu, choć na dobrym poziomie aktywności w firmach małych i średnich. Na rekordowo wysokim poziomie, drugi kwartał z rzędu, pozostaje trend wskaźnika kontynuacji inwestycji. W II kw. br. należy więc oczekiwać co najmniej utrzymania aktywności inwestycyjnej z I kw. 2 ten szereg jest zbyt krótki, by to rozstrzygnąć statystycznie 7

8 9. Czynnikami sprzyjającymi inwestycjom pozostają: dobra sytuacja finansowa firm dla całej populacji najlepsza, w opinii przedsiębiorców, od początku badania oraz wysokie zasoby środków pieniężnych, co część menadżerów (2% próby) uzasadnia m.in. właśnie gromadzeniem środków na przyszłe inwestycje. W świetle badań panelowych na plany inwestycyjne stymulująco oddziałują też dobre prognozy popytu i rekordowo wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych. Wyniki te sugerują również stymulującą rolę konkurencji, której natężenie w próbie wciąż oceniane jest bardzo wysoko. Wśród innych czynników, pozytywnie wpływających na działalność inwestycyjną, można wymienić malejące oprocentowanie kredytów złotowych (problem ceny kredytu odsunął się na daleką 15 pozycję wśród barier rozwoju) i ich dobrą dostępność. Wysoki poziom aktywności inwestycyjnej może też sugerować bardzo dobra koniunktura w sektorze produkcji dóbr inwestycyjnych. Czynnikiem hamującym inwestycje może natomiast okazać się niepewność polityczna i gospodarcza w kraju - zjawisko to, po długim okresie marginalizacji, wysunęło się obecnie na szóstą pozycję wśród deklarowanych przez respondentów barier rozwoju (tylko bezpośrednio przed akcesją Polski do UE niepewność gospodarcza wymieniona była przez ankietowane przedsiębiorstwa w czołówce najpoważniejszych trudności). Powstaje również pytanie, jaki wpływ na przyszłą aktywność inwestycyjną może mieć pogarszanie się, od połowy zeszłego roku, płynności w grupie firm największych? Z jednej bowiem strony zjawisko to może być efektem działalności inwestycyjnej, z drugiej grupa ta ma dostęp do najtańszych źródeł finansowania. W grupie tej zanotowano jednak najwyższy wskaźnik odmów kredytowania. 1. W II kw. br. w próbie obserwujemy wzrost zainteresowania kredytem bankowym; w przypadku wskaźnika ważonego wielkością firmy przez trzy kolejne kwartały. Wśród sekcji największy wzrost zainteresowania kredytem odnotowano w transporcie (prawie 4% firm z tej branży planuje zwiększyć zadłużenie w II kw., najwięcej w relacji do pozostałych siedmiu branż); wyraźnie wzrósł odsetek firm planujących zwiększyć zadłużenie w budownictwie (dodatni wskaźnik prognoz zadłużenia zaobserwowano w tej sekcji po raz pierwszy od trzech lat). Wzrost zadłużenia najczęściej prognozują firmy nie zgłaszające problemów z regulowaniem zobowiązań. Dostępność kredytów, wśród firm ubiegających się o kredyt, pozostaje przy tym na wyższym poziomie niż w 25 r. (w I kw. banki odmówiły udzielenia kredytu 12% firm ubiegającym się o kredyt). Zwiększa się ponadto odsetek firm. terminowo regulujących swoje zobowiązania kredytowe i pozakredytowe w I kw. odsetek ten wzrósł do najwyższego w historii badania poziomu. 11. Czwarty kwartał z kolei przedsiębiorstwa informują o spadku oprocentowania kredytów złotowych. Firmy oczekują również dalszego spadku oprocentowania tej kategorii kredytów. Zwraca uwagę fakt, że najniższe oprocentowanie jest obecnie oferowane przedsiębiorstwom największym. Inne są jednak oczekiwania w przypadku długoterminowych kredytów walutowych tu widoczny jest, od dwóch kwartałów, wzrost oprocentowania. 8

9 12. Od 5 kwartałów w próbie obserwujemy wzrost udziału firm deklarujących brak problemów z płynnością obecnie jest to 7% badanej populacji. Przedsiębiorstwa poinformowały też o poprawie zdolności do obsługi zobowiązań kredytowych i pozakredytowych. Co trzecie przedsiębiorstwo w próbie deklaruje posiadanie nadwyżkowych środków finansowych, tj. środków przekraczających bieżące zobowiązania. Większość firm z tej grupy gromadzi środki w celu zainwestowania ich w najbliższej przyszłości (61% grupy, 2% próby), pozostałe przedsiębiorstwa osiągają korzyści inwestując posiadane środki na rynku finansowym (1% grupy, nieco ponad 3% próby), gromadzą aktywa na wypłatę dywidend, czy zabezpieczają się przed wahaniami sezonowymi sprzedaży. Przyszył stan płynności będzie jednak zależał od zdolności firm do absorbowania wzrostu kosztów (które rosną szybciej niż ceny oferowanych produktów). 13. Ankietowane przedsiębiorstwa oczekują spadku zarówno 12-miesięcznej inflacji CPI, jak i PPI. Średnia planowanych podwyżek cen na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa nieznacznie spadła w relacji do poprzedniego kwartału, choć pozostała wyższa niż w analogicznym okresie ub.r. Spadek dynamiki tych cen wynikał, według opinii przedsiębiorstw, m.in. z oczekiwanego spadku dynamiki cen surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji. Gdyby utrzymał się lub dalej wzrósł, zaobserwowany w kwietniu br. wysoki poziom cen ropy naftowej oraz niektórych pochodnych, czy metali, mogłoby to oznaczać dla części przedsiębiorstw konieczność sprostania nieoczekiwanemu szokowi podażowemu. 9

10 II PPooppyyt t.. ZZaamóówieenni iaa.. PPrroodduukkccj jaa.. POPYT stan popytu prognozy popytu oceny bariery popytu na jednym z najniższych w historii badania poziomie bariera popytu utrzymuje się na trzecim miejscu wśród problemów hamujących rozwój przedsiębiorstw problemy ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty najczęściej dotykają przedsiębiorstwa budowlane, ale w ostatnich dwóch latach obserwuje się stopniowy spadek bariery popytowej w tej grupie firm wyraźny wzrost optymizmu prognoz popytu do poziomu najwyższego w historii badań poprawa optymizmu prognoz szczególnie silna w grupie przedsiębiorstw budowlanych pewna poprawa widoczna również w sektorze prywatnym, w grupie wyspecjalizowanych eksporterów i w handlu brak sygnałów poprawy w grupie przedsiębiorstw publicznych, w energetyce i w największych firmach STAN POPYTU Oceny popytu w I kw. br. są korzystne. Zaobserwowano, że skala trudności ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez ankietowane przedsiębiorstwa minimalnie spadła w stosunku do grudnia ub.r. i ukształtowała się na jednym z najniższych historycznie poziomów. Istnienie bariery popytowej deklarowało niespełna 1% przedsiębiorstw (o,3 punktu proc. mniej niż w grudniu ub.r.) por. Rys problemy z popytem trend XII 1998 III 1999 VI 1999 IX 1999 XII 1999 III 2 VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 1 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) Od ponad roku problemy ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa lokują się na trzecim miejscu wśród barier hamujących rozwój sektora przedsiębiorstw. Barierę popytu najczęściej sygnalizują firmy z sekcji Budownictwo (15% sekcji, ale obserwuje się stopniową i wyraźną poprawę w tej branży) oraz przedsiębiorstwa z sekcji Przetwórstwo przemysłowe (1% sekcji), w tym zwłaszcza przedsiębiorstwa skupione w działach: Włókiennictwo i Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich. Istnienie bariery popytowej częściej deklarowały firmy publiczne (15% sektora) niż prywatne (9% sektora). PROGNOZY POPYTU W II kw. br. można oczekiwać kontynuacji pozytywnych tendencji obserwowanych w obszarze popytu. Wskaźnik prognoz popytu po korekcie sezonowej osiągnął najwyższy poziom w historii badania, podobnie jak trwały komponent popytu, który nieznacznie zwiększył się w relacji kw/kw i r/r, również przyjmując najwyższą wartość w historii badań (patrz Rys. 2) wskaźnik trend SA trwały komponent wskaźnika I-99 II IV-99 I- II- IV- I-1 II-1 1 IV-1 I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 2 Wskaźnik prognoz popytu ogółem (różnica sald), trwały komponent wskaźnika (salda odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem 1

11 ZMIANY POPYTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wypowiedzi przedsiębiorstw odnośnie bariery popytowej oraz prognoz popytu w podstawowych przekrojach sugerują, że: utrzyma się wyraźna tendencja wzrostowa popytu zarówno w grupie eksporterów, jak i nieeksporterów; w obu grupach odsezonowane i surowe wskaźniki prognoz osiągnęły swoje maksima por. Rys. 5; należy zauważyć również, że w grupie eksporterów skala poprawy jest relatywnie niewielka, zaś w grupie nieeksporterów, po dość znaczącym spadku optymizmu prognoz w 25 r., ich poprawa jest bardziej widoczna, szybsza poprawa ocen popytu ma miejsce w grupie eksporterów niewyspecjalizowanych niż w przedsiębiorstwach z wysokim udziałem eksportu w przychodach (por. Rys.6), najwięcej optymizmu w prognozach popytu na II kw. wśród sekcji PKD sygnalizują przedsiębiorstwa budowlane w branży tej wskaźnik prognoz popytu po korekcie sezonowej (jak też surowy) osiągnął swoje maksimum; w sumie 65% firm budowlanych oczekuje wzrostu popytu w II kw., w tym 15% firm z tej branży ocenia ten wzrost jako zjawisko trwałe por. Rys. 9; trzeba też zauważyć, że choć w grupie tej z barierą popytu styka się wciąż największy odsetek firm (15%) w relacji do pozostałych sekcji PKD, to skala tych problemów stale się zmniejsza, obserwuje się również poprawę prognoz popytu w handlu (por. Rys. 8), transporcie i pozostałych usługach, obserwuje się niewielki wzrost optymizmu prognoz popytu w przemyśle; spowalniają ten wzrost pogarszające się prognozy w energetyce, podczas gdy w przetwórstwie i górnictwie optymizm prognoz popytu ma tendencję rosnącą por. Rys. 7, w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne, do której zaliczono również przedsiębiorstwa budowlane, prognozy popytu w II kw. poprawiły się bardzo znacząco; wskaźnik prognoz popytu osiągnął dla tej grupy wielkość maksymalną w historii badań. W grupie tej odnotowano również spadek bariery popytowej por. Rys , ostatni kwartał przyniósł poprawę nastrojów w dużych przedsiębiorstwach (powyżej 249 zatrudnionych), z wyłączeniem jednak podmiotów największych (2 i więcej pracowników), gdzie oceny popytu pozostają na jednym z najniższych poziomów w ciągu ostatnich czterech lat. W sektorze MSP prognozy popytu kształtują się natomiast blisko swoich maksymalnych wskazań - por. Rys. 1, rośnie optymizm prognoz popytu w przedsiębiorstwach prywatnych. W sektorze publicznym, po obniżeniu wskaźników prognoz w 25 r., oceny popytu pozostają znacznie słabsze niż w sektorze prywatnym, obserwuje się przy tym duże wahania prognoz w tej grupie firm por. Rys

12 3 eksporter II kw 26 25,9 9,7 57,8 5,8,8 25 nieeksporter I kw 26 7,9 7,3 66,4 17,2 1, II kw 25 24,7 9,2 57,6 7,1 1,5 1 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek 5 IX 2 XII III 21 VI 21 IX 21 XII III 22 VI 22 IX 22 XII III 23 VI 23 IX 23 XII III 24 VI 24 IX 24 XII- III 25 VI 25 IX 25 XII III 26 Rys. 3 Prognozy popytu struktura odpowiedzi Rys. 4 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, eksporterzy eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 5 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, eksport(-5) eksport(-5)-trend eksport(-5)-sa eksport<5-1> eksport<5-1>-trend eksport<5-1>-sa IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 6 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, przemysł wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu XII 1999 III 2 VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 7 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w przemyśle 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, -4, -5, handel wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu XII 1999 III 2 VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 8 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w handlu 12

13 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, -4, -5, -6, budownictwo wskaźnik prognoz popytu odsezonowany trend bariera popytu XII 1999 III 2 VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 9 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty budownictwie 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 MSP MSP trend MSP SA duże duże trend duże SA Rys. 1 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w sektorze MSP i w dużych przedsiębiorstwach IV-5 I-6 II-6 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, prywatny prywatny-sa prywatny-trend publiczny publiczny-sa publiczny-trend 1 IV-1 I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 11 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w sektorze publicznym i prywatnym 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, -25, -3, -35, -4, inwestycyjne inwestycyjne-trend inwestycyjne-sa nieinwestycyjne nieinwestycyjne-trend nieinwestycyjne-sa I- II- IV- I-1 II-1 1 IV-1 I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 13 Wskaźniki popytu (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach 3 25 prywatny publiczny inwestycyjne 2 3 nieinwestycyjne VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 12 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w sektorze publicznym i prywatnym 5 XII 1999 III 2 VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 14 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach 13

14 cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy -42,5, 6,7 28,9 32,7 4, 32, 28,5 4,5 25, 32,3 33,4 28,6 23,3 32, 24,8 35,5 26,8 31,5 26,7 29,6 26,1 65,2-6, -4, -2,, 2, 4, 6, 8, Rys. 15 Wskaźniki prognoz popytu (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na II kw. 26 r. 14

15 NOWE ZAMÓWIENIA prognozy nowych zamówień zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary poprawy) zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary pogorszenia) przedsiębiorcy oczekują wzrostu liczby zleceń wskaźnik surowy i trend zjawiska osiągnęły najwyższe wskazania w historii badań, wskaźnik po korekcie sezonowej zbliżył się do swojej wartości maksymalnej budownictwo handel sektor prywatny eksporterzy wyspecjalizowani energetyka sektor publiczny PROGNOZY NOWYCH ZAMÓWIEŃ Po lekkim spadku optymizmu prognoz nowych zamówień w I kw., II kw. 26 r. przyniósł poprawę nastrojów przedsiębiorców w tym obszarze. Trend wskaźnika prognoz nowych zamówień osiągnął wartość maksymalną w historii badań. Wzrósł również wskaźnik po korekcie sezonowej, osiągając poziom bliski wartościom najwyższym por. Rys. 16. Ponad 4% respondentów, najwięcej w historii badań, oczekuje zwiększenia liczby zleceń w II kw. w stosunku do I kw. br. 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, wskaźnik SA trend I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 16 Wskaźnik prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika ZMIANY ZAMÓWIEŃ ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Optymizm w ocenie nowych zamówień jest zróżnicowany w zależności od rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności. W badanych klasach zaobserwowano m.in.: poprawę optymizmu prognoz w grupie eksporterów zarówno w grupie eksporterów wyspecjalizowanych (co obserwowano po wyraźnym spadku optymizmu w 25 r.), jak i przedsiębiorstw z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach (wskaźnik prognoz w tej grupie osiągnął swoje maksimum); przy czym wzrost w grupie eksporterów wyspecjalizowanych jest znaczący (dla trendu), wzrost optymizmu, co do pozyskania nowych zleceń również w grupie nieeksporterów por. Rys. 19- Rys. 2, utrzymało się rosnące tempo dynamiki zamówień w budownictwie (Rys. 21), wyraźnie poprawiły się również prognozy zamówień w handlu; w przemyśle wskaźnik po korekcie sezonowej pozostał na poziomie sprzed kwartału (por. Rys. 22), na co wpływ miał wyraźny spadek optymizmu ocen w energetyce (do najniższego poziomu od 22 r.), wyraźnie poprawiły się perspektywy otrzymania nowych zleceń w branżach oferujących dobra inwestycyjne por. Rys. 23, w II kw. zanotowano wyraźną poprawę prognoz w sektorze prywatnym, przy pogorszeniu się oczekiwań w sektorze publicznym por. Rys. 24, 15

16 w ostatnim okresie pojawiły się sygnały poprawy w grupie przedsiębiorstw dużych, przy lekko malejącym optymizmie prognoz w sektorze MSP; ostatecznie, ze względu na wcześniejszą przewagę optymizmu prognoz sektora MSP nad grupą dużych przedsiębiorstw, różnice w ocenach nowych zamówień w obu grupach okazały się minimalne por. Rys. 25. II-6 4,5 5,1 5,44, cała próba prywatny 35, 39,3 I-6 21,8 6,5 13,7 4, publiczny budownictwo 18,5 66,7 IV-5 32,7 54,1 8,1 5,1 górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 42,9 38,3 5 32,9 54,1 9, 4, przetwórstwo przemysłowe transport 33,2 45, II-5 37,7 51,8 6,44,1 wytw. i zaopatr. w energię pozostałe -25,9 45,1 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 17 Prognozy liczby nowych zamówień struktura odpowiedzi poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy 34,2 39,8 4,4 3,7 18,4 37,3 35,5 4,5 32,7 37,3 35,8 33,8 37, Rys. 18 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w podstawowych klasyfikacjach prognozy na II kw. 26 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, eksporterzy nieeksporterzy -5, eksporterzy trend nieeksporterzy trend -1, eksporterzy SA nieeksporterzy SA I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, eksport49 eksport5 5, eksport(-5) trend eksport<5-1> trend, eksport(-5) SA eksport<5-1> SA -5, I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 19 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 2 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w grupie eksporterów wyspecjalizowanych (pow. 5% udział eksportu w przychodach) i eksporterów niewyspecjalizowanych (do 5% udziału eksportu w przychodach) 16

17 28, 26, 24, 22, 2, 18, 16, przemysł trend 14, przemysł SA 12, I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, budownictwo trend handel i naprawy trend budownictwo SA handel i naprawy SA I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 21 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w przemyśle Rys. 22 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w handlu i budownictwie 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, inwestycyjne inwestycyjne trend inwestycyjne SA nieinwestyjne nieinwestyjne trend nieinwestyjne SA I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 23 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 24 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w sektorach własności 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, małe MSP trend MSP SA duże duże trend duże SA I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 25 Wskaźniki prognoz liczby nowych zamówień (salda odpowiedzi) w MSP oraz dużych przedsiębiorstwach 17

18 PRODUKCJA prognozy produkcji zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary wzrostu) zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary spadku) wyraźna poprawa optymizmu prognoz produkcji wskaźnik osiągnął wartość maksymalną w historii badań budownictwo handel przetwórstwo przemysłowe sektor prywatny firmy duże energetyka PROGNOZY PRODUKCJI Efektem poprawy popytu i optymistycznych ocen portfela zamówień jest więc wzrost odsetka przedsiębiorstw planujących zwiększyć rozmiary produkcji w II kw. Wskaźnik prognoz produkcji po korekcie sezonowej osiągnął wartość najwyższą w historii. Rosnący okazał się też trend zjawiska. Deklaracje zwiększenia produkcji złożyło niemal 39% respondentów, najwięcej w historii badań por. Rys wskaźnik trend IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 26 Wskaźnik prognoz produkcji (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika SA ZMIANY PRODUKCJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy długookresowej zmian wskaźnika prognoz produkcji w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych wynika m.in., że: następuje wyraźna poprawa prognoz produkcji w grupie eksporterów, w tym zwłaszcza w grupie wyspecjalizowanych eksporterów; w przedsiębiorstwach nieeksportujących optymizm prognoz produkcji poprawił się nieznacznie por. Rys. 29-Rys. 3, utrzymała się wyraźna tendencja wzrostowa optymizmu prognoz produkcji w sekcji Budownictwo wskaźnik po korekcie sezonowej dla tej grupy osiągnął najwyższy poziom w historii badań por. Rys. 32, w firmach handlowych wskaźnik prognoz po korekcie sezonowej również wzrósł, zarówno w stosunku do pop.kw., jak i analogicznego okresu ub.r. (Rys. 32), w przemyśle oczekiwania na II kw. są bardzo optymistyczne, zauważono przy tym niewielką poprawę wskaźnika prognoz po korekcie sezonowej w stosunku do pop.kw. i wzrost w stosunku do analogicznego okresu ub.r., produkcja rosnąć będzie przede wszystkim w sekcji Przetwórstwo przemysłowe, w górnictwie również możliwa jest pewna poprawa, natomiast w energetyce oczekuje się spadku produkcji, który w części można wytłumaczyć czynnikami sezonowymi, jednak trzeba zauważyć, że skala spadku wskaźnika prognoz produkcji w tej sekcji jest najwyższa w historii badań por. Rys. 31, wyraźny wzrost optymizmu prognoz w branżach oferujących dobra inwestycyjne por. Rys. 33, 18

19 w ciągu ostatnich kwartałów odwróceniu uległ malejący do połowy 25 r. trend wskaźnika prognoz produkcji w firmach dużych (ponad 249 zatrudnionych); wskaźnik prognoz produkcji w sektorze MSP cechują duże wahania, trend zjawiska sugeruje niewielki spadek optymizmu prognoz por. Rys. 34, wyraźna poprawa optymizmu prognoz produkcji w sektorze prywatnym; w sektorze publicznym prognozy produkcji cechują w ostatnim okresie duże wahania, prognozy tego sektora pozostają przy tym na znacznie niższym poziomie niż w sektorze prywatnym por. Rys. 35. II 26 38,6 54,5 6,9 I 26 19,2 64,5 16,3 IV 25 34,9 55,4 9,7 III 25 34,9 55,4 9,7 II 25 37,8 53,3 8,9 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost bez zmian spadek cała próba 31,6 prywatny 34,8 publiczny 12,8 budownictwo górnictwo i kopalnictwo 13,3 handel i naprawy 29,7 przetwórstwo przemysłowe 32,5 transport 45, wytw. i zaopatr. w energię-42,5 pozostałe 34,5 poniżej 5 pracow. 3, pracow. 33, pracow. 38, pracow. 25,8 ponad 1999 pracow. 17,9 eksporterzy 35,4 nieeksporterzy 24,4 eksport(-49) 35, eksport(5-1) 36, importerzy 36, nieimporterzy 25,3 inwestorzy 25,1 Rys. 27 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi nieinwestorzy 33,6 69, Rys. 28 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w podstawowych klasyfikacjach plany na I kw. 26 r. 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, eksporterzy eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, IV- I-1 II-1 eksport49 eksport49 trend eksport49 SA eksport5 eksport5 trend eksport5 SA IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 29 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w klasach eksporterów i przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem Rys. 3 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w klasach eksporterów o małym (do 5%) i dużym (od 5 do 1%) udziale eksportu w przychodach ogółem 19

20 23, 21, 19, 17, 15, 13, 11, 9, 7, przemysł trend przemysł SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 31 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w przemyśle 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, -15, -2, budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 32 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w handlu i budownictwie 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, inwestycyjne inwestycyjne trend inwestycyjne SA nieinwestycyjne nieinwestycyjne trend nieinwestycyjne SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, I-3 II-3 3 MSP MSP trend MSP SA duże duże trend duże SA IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 33 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz pozostałych przedsiębiorstwach Rys. 34 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w sektorze MSP i dużych przedsiębiorstwach 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, 1 IV-1 prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA I-2 II-2 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 35 Wskaźniki prognoz produkcji (salda odpowiedzi) w sektorach własności 2

21 II SSyyt tuuaaccj jaa eekkoonnoomicczznnaa sytuacja bieżąca obszary poprawy sytuacji obszary pogorszenia sytuacji utrzymał się trend wzrostowy wskaźnika syntetycznej oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, mimo niewielkiego spadku wskaźnika surowego, budownictwo sektor MSP handel transport eksporterzy bez importu prognoza sytuacji wyraźny wzrost optymizmu prognoz wskaźnik przyjął poziom rekordowy w historii badań BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ 6, 55, wskaźnik Utrzymał się trend wzrostowy wskaźnika syntetycznej oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, mimo niewielkiego spadku wskaźnika surowego (skala pogorszenia była słabsza niż w analogicznym okresie ub.r.) por. Rys. 36. Trend 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, trend salda ocen sytuacji bieżącej osiągnął najwyższy poziom w historii badań ankietowych. 1, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 36 Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej (różnica sald: odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) oraz trend tego wskaźnika ZMIANY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźnika ocen sytuacji bieżącej w podstawowych przekrojach wynika, że: w I kw. odnotowano niewielkie pogorszenie sytuacji ekonomicznej w sektorze MSP, przy niewielkiej poprawie kondycji w przedsiębiorstwach dużych (głównie w firmach zatrudniających nie więcej niż 2 pracowników). Wciąż w próbie rysują się istotne różnice między dobrą sytuacją dużych przedsiębiorstw a wyraźnie gorszą kondycją jednostek mniejszych, w tym zwłaszcza firm z mniej niż 5 pracownikami, stała i wyraźna poprawa sytuacji w branży budowlanej przedsiębiorstwa z tej branży po raz pierwszy awansowały i znalazły się na czwartym miejscu wśród ośmiu podstawowych branż; obecnie najsłabiej ocenia swoją sytuację handel, który zanotował dość znaczne, po części sezonowe, pogorszenie sytuacji; w pozostałych sekcjach poza transportem i firmami usługowymi, sytuacja pozostaje stabilna; w transporcie sytuacja stopniowo pogarsza się, w jednostkach usługowych początek roku przyniósł poprawę, nie widać istotnych różnic w ocenie sytuacji w zależności od sektora własności, choć wśród form własności różnice są dość znaczące: w lepszej sytuacji pozostają bowiem firmy zagraniczne niż firmy prywatne krajowe; najsłabiej swoją sytuację oceniają przedsiębiorstwa należące do Skarbu Państwa, w I kw. oceny sytuacji w klasyfikacji eksport-import utrzymywały się blisko swoich maksymalnych wskazań, z wyjątkiem eksporterów deklarujących brak importu, jak też poza przedsiębiorstwami oceniającymi swój eksport jako nieopłacalny, gdzie odnotowano dość wyraźne pogorszenie kondycji; pew- 21

22 ną poprawę sytuacji zauważono w grupie wyspecjalizowanych eksporterów, w tym w przedsiębiorstwach z wysokim (8% i więcej) udziałem eksportu w przychodach3. BARIERY ROZWOJU W I kw. br. zmniejszył się odsetek respondentów deklarujących brak poważniejszych problemów hamujących rozwój firmy z 28,3% do 25,2%. Siódmy kwartał z rzędu najczęściej wymienianą barierą rozwoju pozostał kurs walutowy. Problem stanowiły zarówno jego wahania, jak i poziom. Na kolejnych pozycjach na liście barier znalazła się: silna konkurencja (skala problemów z tego tytułu nieznacznie zmalała), niski popyt (również spadek odsetka deklaracji), zmienność przepisów i podatków, niezrozumiałość i zawiłość prawa i przepisów (4 miejsce), wzrost lub wysoki poziom niektórych cen (np. paliw), i na szóstym miejscu niepewność polityczna i gospodarcza (po raz pierwszy tak wysoko w rankingu). Obszary nasilonego występowania poszczególnych problemów zostały zaprezentowane w Tab. 1. Dane tam zawarte sugerują, że: najbardziej uciążliwa z barier, kurs walutowy, jest problemem głównie przedsiębiorstw eksportujących oraz kredytobiorców, z silną konkurencją muszą się zmierzyć przede wszystkim przedsiębiorstwa budowlane i przetwórstwo przemysłowe, a ponadto sektor prywatny częściej niż firmy publiczne, i jednostki duże częściej niż podmioty z sektora MSP, bariera popytu stanowi przeszkodę w rozwoju przede wszystkim dla branży budowlanej, choć obserwuje się widoczną poprawę w tej grupie; z problemem niskiego bądź malejącego popytu stykają się przedsiębiorstwa publiczne częściej niż prywatne, i duże podmioty częściej niż sektor MSP. 3 W tej ostatniej grupie ze względu na wyraźny komponent sezonowy wskaźnik ocen sytuacji został odsezonowany, podczas gdy w pozostałych grupach rozpatrywano wskaźniki surowe 22

23 Ramka 1 WPŁYW EKSPANSJI KRAJÓW O NISKICH KOSZTACH WYTWARZANIA NA SYTUACJĘ PRZEDSIĘBIORSTW W próbie 4% respondentów oceniło, że wymiana handlowa z krajami o niskich kosztach wytwarzania pośrednio lub bezpośrednio oddziałuje na ich sytuację ekonomiczną. Większość z tych firm uznała, że wpływ ten jest dla sytuacji przedsiębiorstwa jednoznacznie niekorzystny (taką opinie miała co czwarta firma w próbie). Korzystne lub zarówno korzystne, jak i niekorzystne oddziaływanie ekspansji gospodarek azjatyckich zauważyło 15% badanych (por. Rys. 37). Trzeba jednak podkreślić, że ankietowane przedsiębiorstwa oceniały wpływ wymiany z krajami o niskich kosztach wytwarzania wyłącznie na własną sytuację ekonomiczną, z pominięciem zarówno pozytywnych, jak i negatywnych skutków, jakie pojawiają się w całej gospodarce. korzystny brak wpływu niekorzystny trudno ocenić 6,6 8,2 25,6 59,6, 1, 2, 3, 4, 5, 6, Rys. 37 Wpływ wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstwa Siła i kierunek oddziaływania wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw były zróżnicowane w zależności od rodzaju działalności, którą zajmuje się firma (por. Tab. 2). Zauważono, że skutki niekorzystne odczuwają przede wszystkim przedsiębiorstwa z branż odzieżowych i włókienniczych, ale też hutnictwo i branże zajmujące się produkcją maszyn i urządzeń. Wśród przedsiębiorstw, które nie zauważyły jednoznacznie negatywnego oddziaływania ekspansji gospodarek azjatyckich na swoją sytuację, uznając te skutki za neutralne, znalazły się głównie firmy usługowe oraz górnictwo. Neutralne oddziaływanie deklarował ponadto, jako jedyny wśród działów przetwórczych dział produkcja wyrobów tytoniowych. O pozytywnych skutkach informowały najczęściej przedsiębiorstwa usługowe, w tym handel. Odnotowano ponadto, że niekorzystne konsekwencje ekspansji krajów o niskich kosztach są odczuwane częściej wśród eksporterów, w tym zwłaszcza w przedsiębiorstwach specjalizujących się w eksporcie (ponad 5% udział eksportu w przychodach), niż w grupie nieeksporterów. O negatywnych skutkach częściej informowały przedsiębiorstwa duże niż małe, jak też sektor publiczny częściej niż sektor prywatny. Zaobserwowano ponadto występowanie dość widocznych różnic w ocenie sytuacji w zależności od kierunku oceny wpływu ekspansji krajów azjatyckich na sektor przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa, których wyroby konkurują z produktami pochodzącymi z krajów o niskich kosztach wytworzenia, jak też firmy, które z innych powodów niekorzystnie oceniają wpływ wymiany handlowej z tymi krajami, częściej oceniały swoją bieżącą kondycję jako słabą lub złą (27% grupy), a rzadziej jako bardzo dobrą (11% grupy) niż przedsiębiorstwa, które uznały skutki wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania za korzystne. W tej ostatniej grupie aż 22,5% przedsiębiorstw oceniło swoją sytuację jako bardzo dobrą, a tylko 14% tej grupy znalazło się w słabej, złej lub bardzo złej sytuacji por. Rys. 53. Podobne różnice pojawiły się również w ocenie płynności (por. Rys. 55). Z danych wynika ponadto, że firmy oceniające ekspansję krajów azjatyckich jako korzystną dla sytuacji firmy odznaczają się większa skłonnością do inwestycji i zwiększania zatrudnienia niż pozostałe przedsiębiorstwa (por. Rys. 56-Rys. 58). 23

24 PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ Trend wskaźnika prognoz sytuacji ekonomicznej oraz wskaźnik prognoz sytuacji po korekcie sezonowej sugerują możliwość dalszej wyraźnej poprawy sytuacji ekonomicznej w sektorze przedsiębiorstw. Surowy wskaźnik prognoz sytuacji osiągnął wartość rekordową w historii badań ankietowych por. Rys. 38 poprawy sytuacji spodziewa się 27% badanych, wobec tylko 4% prognoz pogorszenia kondycji firm. 25, 2, 15, 1, 5,, -5, wskaźnik trend IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 38 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika SA PROGNOZY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźnika prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw w kilku podstawowych klasyfikacjach wynika m.in., że: wyraźna poprawa oczekiwań została odnotowana zarówno w grupie eksporterów, jak i nieeksporterów, w tym również w przedsiębiorstwach zorientowanych wyłącznie na rynek krajowy; wśród eksporterów wyspecjalizowanych, po wyraźnym pogorszeniu optymizmu prognoz sytuacji, jakie zanotowano w 25 r., obecnie grupa ta oczekuje poprawy sytuacji por. Rys. 48-Rys. 49, tempo poprawy optymizmu prognoz w grupie firm budowlanych jeszcze wzrosło w II kw.; niewielki wzrost optymizmu prognoz widoczny jest w przemyśle, w tym zwłaszcza w przetwórstwie przemysłowym; mniej optymizmu niż w I kw. obserwuje się zaś w sekcji Handel i naprawy por. Rys. 5, wyraźny wzrost optymizmu prognoz zaobserwowano w sekcji Transport (rekordowy poziom wskaźnika), obserwowana jest kontynuacja wzrostu optymizmu prognoz w przedsiębiorstwach prywatnych (wskaźnik w tej grupie trzeci kwartał pod rząd osiągnął wartość maksymalną); prognozy w sektorze publicznym pozostają znacznie mniej optymistyczne, zauważalna jest również niestabilność tych prognoz por. Rys. 52, widoczny jest stały, wyraźny wzrost optymizmu w sektorze MSP; w dużych przedsiębiorstwach od dwóch kwartałów poprawa jest również widoczna, jednak prognozy tej grupy pozostają wyraźnie słabsze niż firm mniejszych por. Rys. 51. Dla tych spośród przedsiębiorstw, które obawiają się pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej największy problem w I kw. br. stanowił kurs walutowy (36% firm oczekujących pogorszenia sytuacji informowało o takich obawach) oraz wysoka konkurencja (21% wskazań). 24

25 cała próba 56,8 II 26 12,5 81, 6,6 prywatny publiczny 57,7 51,7 budownictwo 57,6 I 26 12,5 81, 6,6 górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 5,8 86,7 przetwórstwo przemysłowe 54,7 IV 25 19,6 75, 5,4 transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe 57,1 7,9 85, III 25 22,3 71,7 6, poniżej 5 pracow pracow pracow. 34,9 54,9 67, pracow. 67,9 II 25 22,7 71,7 5,6 ponad 1999 pracow. eksporterzy 6, 6,2 % 2% 4% 6% 8% 1% nieeksporterzy eksport(-49) 53,4 63,6 poprawa bez zmian pogorszenie eksport(5-1) importerzy 55,1 63,1 Rys. 39 Bieżąca ocena sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy 47,2 64,2 38,5 56,1 niekorzystający z kredytu 61,6, 2, 4, 6, 8, 1, Rys. 4 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) w podstawowych klasyfikacjach dane za marzec 26 r. 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 eksport-import eksport import rynek kraj. 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 eksport<5% eksport>=5% eksport>=8% SA kurs euro (pr.oś) XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 4,8 4,7 4,6 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4, 3,9 3,8 Rys. 41 Wskaźniki sytuacji ekonomicznej i w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nieimporterzy; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach Rys. 42 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w grupie eksporterów oraz na tle zmian kursu euro w stosunku do PLN wyjaśnienie skrótów: eksport<5% eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport>=5% eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport>=8% SA eksporterzy z przynajmniej 8% udziałem eksportu w przychodach ogółem (wskaźnik odsezonowany); kurs euro średniomiesięczny kurs euro/pln 25

26 8, 7, 6, 6, 4, 5, 4, 2, 3,, -2, budownictwo handel i naprawy 2, 1, publiczny prywatny -4, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 przemysł VI 25 IX 25 XII 25 III 26, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 43 Wskaźnik oceny sytuacji bieżącej w przemyśle, budownictwie i handlu Rys. 44 Wskaźniki oceny sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) w sektorach własności 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 duże MSP Rys. 45 Wskaźniki oceny sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) a wielkość zatrudnienia XII 25 III 26 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 5, 45, 4, IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 brak bariery popytu bariera popytu brak presji konkurencyjnej presja konkurencyjna Rys. 46 Wskaźnik ocen sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) a oceny bariery popytowej i konkurencyjnej III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Tab. 1 Obszary występowania najpoważniejszych problemów klasy kurs konkurencja popyt przepisy zatory płatnicze prywatny publiczny prywatny sektor własności prywatny (19%) publiczny (7%) (1%) (15%) (7%) budownictwo przetwórstwo budownictwo (15%) budownictwo sekcja PKD (27%) energetyka (12,5%) (15%) przetwórstwo (14%) transport (12%) (1%) eksport/import pozostałe klasy eksporterzy (28%) kredytobiorcy niemal wszystkie klasy (11%) poza importerami bez eksportu (6%) importerzy (11%) nieimporterzy (8%) nieimporterzy (8%) duże duże duże MSP 26

27 II 26 I 26 27, 12,5 69, 81, 4, 6,6 35, 3, 25, 2, eksport-import trend eksport-import SA eksport trend eksport SA rynek kraj. trend rynek kraj. SA IV 25 19,6 75, 5,4 15, 1, III 25 22,3 71,7 6, 5,, -5, II 25 22,7 71,7 5,6 IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 % 2% 4% 6% 8% 1% poprawa bez zmian pogorszenie Rys. 47 Prognozy sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi Rys. 48 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej w klasach eksport-import wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nie zajmujący się importem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy deklarujący brak importu 25, 2, 15, 1, 21, 19, 17, 15, 13, 11, 9, przemysł trend przemysł SA 5,, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, eksport49 trend eksport5 trend eksport49 SA eksport5 SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 IV- I-1 II-1 eksport8 trend IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 eksport8 SA II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 7, 5, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, -5, -1, IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA IV- I-1 II-1 IV-1 I-2 II-2 IV-2 I-3 II-3 IV-3 I-4 II-4 IV-4 I-5 II-5 IV-5 I-6 II-6 Rys. 5 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) w budownictwie, handlu i naprawach oraz przemyśle Rys. 49 Wskaźniki prognoz sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) w wybranych klasach eksporterów eksport49 eksporterzy z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport5 eksporterzy z przynajmniej 5% udziałem eksportu w przychodach; eksport8 eksporterzy z przynajmniej 8% udziałem eksportu w przychodach 27

28 24, 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, I-3 II-3 3 IV-3 I-4 II-4 4 duże SA duże trend IV-4 I-5 II-5 5 MSP SA MSP trend Rys. 51 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) a klasy wielkości zatrudnienia IV-5 I-6 II-6 22, 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, 1 IV-1 I-2 II-2 prywatny SA prywatny trend 2 IV-2 I-3 II-3 3 IV-3 publiczny SA publiczny trend I-4 II-4 4 IV-4 I-5 II-5 5 IV-5 I-6 Rys. 52 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej (salda odpowiedzi) w sektorach własności II-6 Tab. 2 Wpływ wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw w klasyfikacji wg wybranych działów PKD i w kilku podstawowych klasyfikacjach działy PKD korzystny niekorzystny 28 brak wpływu trudno jednoznacznie ocenić Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego, wydobywanie torfu,, 1,, Kopalnictwo rud metali 33,3, 66,7, Pozostałe górnictwo i kopalnictwo,, 1,, Produkcja wyrobów tytoniowych,, 1,, Działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja,, 1,, Zagospodarowanie odpadów,, 1,, Pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie wody,, 1,, Hotele i restauracje,, 1,, Transport wodny,, 6, 4, Ochrona zdrowia i opieka społeczna 33,3, 66,7, Działalność wspomagająca transport, działalność związana z turystyką 15,8 5,3 73,7 5,3 Handel detaliczny z wyjątkiem sprzedaży pojazdów mech, i motocykli 25, 18,8 5, 6,3 Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 6,7 4, 36,7 16,7 Informatyka, 4, 6,, Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana 5,1 41, 43,6 1,3 Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 21,4 42,9 28,6 7,1 Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych, 46,9 53,1, Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, 62,5 37,5, Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 16,7 66,7, 16,7 Produkcja maszyn biurowych i komputerów, 66,7, 33,3 Produkcja metali, 72,7 18,2 9,1 Włókiennictwo, 82,6 13, 4,4 pozostałe klasy nieeksporter 4,3 13,7 77,7 4,3 eksporter 7,6 3,6 52,4 9,4 eksporter (do 5%) 8,7 26,7 55,3 9,3 eksporter (5% i więcej) 6, 36,5 48, 9,5 nieimporter 5,2 15,7 73,8 5,2 importer 7,6 3,1 52,7 9,6 firmy zorientowane na rynek krajowy 5, 1,1 8,6 4,3 importer bez eksportu 3,5 19,3 73,7 3,5 eksporter bez importu 4,9 24,7 65,4 4,9 eksporter-importer 8,3 31,8 49,8 1,2 prywatny 7,4 25, 59, 8,6 publiczny 1,9 29,5 62,9 5,7 małe do 49 9,4 19,8 6,4 1,4 duże 5 i więcej 5,7 26,9 59,7 7,8

29 różnokierukowy 14,8 68,9 9,8 różnokierukowy 29,5 67,2 brak wpływu niekorzystny 14,1 11,1 61,6 65,7 15,7 21,6 bdb db słaba zła b.zła brak wpływu niekorzystny 26,5 26,1 69,7 68,6 poprawa pogorszenie bez zmian korzystny 22,5 63,3 8,2 korzystny 3,6 69,4 % 2% 4% 6% 8% 1% Rys. 53 Oceny sytuacji ekonomicznej (oś pozioma) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw % 2% 4% 6% 8% 1% Rys. 54 Prognozy sytuacji ekonomicznej (oś pozioma) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw brak problemów 7,1 61, 22,7 9,2 trudno jednoznacznie ocenić sporadyczne problemy 5,9 56,6 3,9 6,6 niekorzystny częste problemy 4,8 56, 34,5 4,8 brak wpływu % 2% 4% 6% 8% 1% korzystny korzystny brak wpływu niekorzystny trudno jednoznacznie ocenić Rys. 55 Oceny płynności (oś pionowa) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw, 1, 2, 3, 4, 5, Rys. 56 Odsetek nowych inwestorów (oś pozioma) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw trudno jednoznacznie ocenić 15,5 51,7 8,6 22,4 trudno jednoznacznie ocenić 21,7 65, 13,3 niekorzystny 1,7 56,2 4,5 27,5 niekorzystny 16,2 74,1 9,7 brak wpływu 9, 55,1 7,1 27,7 brak wpływu 12,5 79,1 8,4 korzystny 22,2 51,1 4,4 22,2 korzystny 25,5 68,1 6,4 % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost inwestycji inwestycje bez zmian zakończenie redukcja rezygnacja brak inwestycji Rys. 57 Prognozy inwestycji rozpoczętych (oś pozioma) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw % 2% 4% 6% 8% 1% wzrost bez zmian spadek Rys. 58 Prognozy zatrudnienia (oś pozioma) a oceny wpływu wymiany handlowej z krajami o niskich kosztach wytwarzania na sytuację przedsiębiorstw 29

30 II ZZaat trruuddnni ieenni iee.. prognozy zatrudnienia obszary wzrostu i spadku zatrudnienia problem braku kadr wyraźna poprawa wskaźnik zatrudnienia najwyższy w historii badań wzrost zatrudnienia prognozują wszystkie analizowane klasy, poza energetyką i transportem, firmami Skarbu Państwa i jednostkami samorządowymi częściej przewidują spadek niż wzrost zatrudnienia przedsiębiorstwa: o które są w złej lub bardzo złej kondycji o które nie spodziewają się wzrostu popytu, produkcji, zamówień o które oczekują spadku eksportu o w których eksport choć w części jest nieopłacalny o dla których próg opłacalności eksportu jest wyższy niż rzeczywisty kurs euro sygnalizowany jest przez 42% przedsiębiorstw. są to kłopoty ze znalezieniem przede wszystkim pracowników wykwalifikowanych najsilniej odczuwany jest: o w przedsiębiorstwach budowlanych i z sekcji Pozostałe (firmy usługowe) o u wyspecjalizowanych eksporterów o w przedsiębiorstwach prywatnych (zwłaszcza krajowych) PROGNOZY ZATRUDNIENIA Trzeci kwartał z rzędu obserwowana jest poprawa wskaźnika (SA), podobna prawidłowość dotyczy również trendu zjawiska. Odsezonowany wskaźnik zatrudnienia osiągnął najwyższy poziom w historii badania. Dane surowe informują o prawie dwukrotnej przewadze (ponad 6 pkt. proc.) oczekiwań wzrostu zatrudnienia nad jego spadkiem. Poprawa wskaźnika jest jednak w większym stopniu skutkiem tendencji ograniczania redukcji zatrudnienia (o ponad 5 pkt. proc w ciągu roku) niż wzrostu odsetka przedsiębiorstw planujących zwiększyć zatrudnienie (wzrost o niecałe 2 pkt. proc. Rys. 63) wskaźnik zatrudnienia trend wskaźnik SA IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 II 24 III 24 IV 24 I 25 II 25 III 25 IV 25 I 26 II 26 Rys. 59 Wskaźnik prognoz zatrudnienia (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ). PROGNOZY ZATRUDNIENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W porównaniu do sytuacji sprzed roku, podobnie jak i w relacji do poprzedniego kwartału, we wszystkich klasach przedstawionych na Rys. 64 wskaźnik prognoz zatrudnienia poprawił się (poza niewielkim spadkiem wskaźnika dla energetyki w odniesieniu do prognoz sprzed 3 miesięcy). Wartość dodatnią wskaźnika zanotowano w prawie wszystkich podstawowych klasyfikacjach. Więcej wskazań spadku niż wzrostu zatrudnienia zostało zgłoszonych jedynie przez przedsiębiorstwa: o o energetyczne, transportowe, 3

31 o o Skarbu Państwa, samorządowe. Warto odnotować ponadto, że największą poprawę optymizmu prognoz zatrudnienia w skali roku stwierdzono w grupie przedsiębiorstw największych oraz w sektorze publicznym. WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZATRUDNIENIE Prognozy zatrudnienia są ściśle związane z istniejącą oraz przewidywaną kondycją firmy (Rys. 66 Rys. 7). Przewaga prognoz wzrostu zatrudnienia nad prognozami jego redukcji wystąpiła w grupie przedsiębiorstw oceniających swoją sytuację jako bardzo dobrą bądź dobrą. Wzrost zatrudnienia zapowiadany jest w przedsiębiorstwach oczekujących wzrostu popytu, zarówno trwałego, jak i sezonowego, jak też wzrostu zamówień i produkcji. O zwiększeniu zatrudnienia informują również eksporterzy, którzy prognozują wzrost eksportu. Optymizm prognoz zatrudnienia rośnie wraz z udziałem eksportu w przychodach; jest też większy w grupie firm deklarujących w pełni opłacalny eksport (Rys. 71 Rys. 73), a także dla tych przedsiębiorstw, które informują, że poziom kursu złotego kształtuje się powyżej progu opłacalności (Rys. 74). Zmiany zatrudnienia są w dużym stopniu uzależnione od realizowanych przez przedsiębiorstwo inwestycji (Rys. 75, Rys. 76). W grupie przedsiębiorstw planujących zwiększenie aktywności inwestycyjnej (także w formie nowych inwestycji) występuje wyraźna przewaga wskazań wzrostu zatrudnienia nad jego spadkiem. Dla tych inwestorów, którzy nie zamierzają zmieniać rozmiarów inwestycji częstotliwość wskazań wzrostu zatrudnienia jest zbliżona do zapowiedzi jego spadku, redukcję zatrudnienia zapowiadają zaś nieinwestorzy. Plany dotyczące zatrudnienia są również uzależnione od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Im wyższy poziom wykorzystania majątku przetwórczego, tym lepsze prognozy zatrudnienia (Rys. 77). Na poziom zatrudnienia oddziałuje również stan płynności firmy. Utrzymujące się dłuższy czas trudności z realizacją płatności często idą w parze z redukcją zatrudnienia (Rys. 78), natomiast sporadyczne problemy tego typu nie wpływają na osłabienie prognoz zatrudnienia. 31

32 Ramka 2 TRUDNOŚCI KADROWE 6, Nasilający się problem ze znalezieniem odpowiednich pracowników, widoczny zwłaszcza po akcesji 34,2 58,4 do UE, znalazł swoje wyraźne odzwierciedlenie także w wynikach badań przedsiębiorstw, przeprowadzonych w I 1,4 kw. 26 r. przez NBP. Prawie 42% ankietowanych % 2% 4% 6% 8% 1% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej firm deklaruje, że ma trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników. Ponad 5-krotnie częściej Rys. 6 Odsetek przedsiębiorstw, informujących o problemach ze jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych przedsiębiorstwa poszukują pracowników wykwalifikowanych niż niewykwalifikowanych. znalezieniem odpowiednich pracowników Trudności te nie rozkładają się równomiernie w ankietowanych firmach. Odczuwają je przede wszystkim podmioty prywatne w odpowiedzi na pytanie o problemy ze znalezieniem pracowników takie kłopoty zgłosiła blisko połowa przedsiębiorstw prywatnych (ponad 45% firm krajowych i 42% przedsiębiorstw z przewagą kapitału zagranicznego) i jedynie co czwarta (26%) firma z sektora publicznego. Warto dodać, że podmioty z tego ostatniego sektora w minimalnym stopniu zgłaszają zapotrzebowanie na pracowników niewykwalifikowanych (żadne z przedsiębiorstw Skarbu Państwa). Problemy z pozyskaniem pracowników są bardziej odczuwalne dla jednostek charakteryzujących się aktywnością: inwestycyjną, importową i eksportową (tu szczególnie dotkliwe są one dla firm, których działalność jest skierowana w większości na rynki zagraniczne ponad połowa z nich sygnalizuje bowiem trudności kadrowe). Na skalę trudności kadrowych wpływa również charakter prowadzonej działalności. Aż 57% przedsiębiorstw budowlanych skarży się na brak pracowników (z tego 56% ma kłopoty ze znalezieniem pracowników wykwalifikowanych, a 16% - niewykwalifikowanych). W znacznym stopniu trudności tego typu odczuwa także przetwórstwo przemysłowe (43%) oraz przedsiębiorstwa z sekcji Pozostałe (46%). Najmniej zaś problemów ze znalezieniem odpowiedniej kadry mają firmy zajmujące się wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, wodę (ok. 1%). Bardziej szczegółowa analiza w oparciu o rodzaj aktywności badanych przedsiębiorstw nie jest wprawdzie możliwa na podstawie zebranych danych (ze względu na niewielką reprezentację w niektórych branżach), ale pozwala na sformułowanie kilku wniosków. Pokazuje mianowicie, że w wielu działach gospodarki trudności kadrowe obejmują większość przedsiębiorstw w klasie (co najmniej połowę). Taka sytuacja jest obserwowana w budownictwie, informatyce, w niektórych działach przemysłu lekkiego (przemysł skórzany), przemysłu chemicznego (produkcja wyrobów gumowych), przemysłu drzewnego, przemysłu spożywczego (przemysł tytoniowy), oraz w wielu działach przemysłu ciężkiego (produkcja wyrobów metalowych, maszyn i urządzeń, pojazdów i sprzętu transportowego). Jedynym działem, w którym mniej niż 1% badanych przedsiębiorstw ma trudności ze znalezieniem pracowników jest energetyka. Z pozyskaniem odpowiednich kadr często mają problem podmioty małe i średnie (do 25 osób). Najmniej takich problemów występuje w firmach największych (ponad 2 osób). Zapotrzebowanie na pracowników niewykwalifikowanych maleje wraz ze wzrostem przedsiębiorstwa. W klasie firm najmniejszych (do 49 osób) problemy ze znalezieniem takich pracowników zgłasza 1% respondentów. Problemy z pozyskaniem pracowników zgłaszają w największym stopniu te przedsiębiorstwa, które planują wzrost zatrudnienia (Rys. 61) blisko 7%, jednak nawet wśród tych firm, które redukują swoje załogi co czwarta firma ma również problemy kadrowe dotyczą one prawie wyłącznie pracowników wykwalifikowanych. Przyczyny niedoboru kadr, związane z sytuacją przedsiębiorstwa, są różne. Z jednej strony bowiem firmy, które oczekują trwałego wzrostu popytu, wzrostu produkcji, wzrostu zamówień, wzrostu eksportu, w których odnotowano wzrost liczby umów eksportowych częściej (w ok. połowie przypadków) niż pozostałe podmioty zgłaszają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników. 32

33 Z drugiej zaś strony na brak kadr narzekają także przedsiębiorstwa w złej kondycji (jednakże z perspektywami poprawy). W tym wypadku spowodowane jest to zapewne tym, że takie przedsiębiorstwa nie są w stanie zaoferować odpowiednich warunków, w tym płac, szukanym pracownikom. Problemy ze znalezieniem odpowiednich kadr zmuszają więc niejednokrotnie przedsiębiorstwa do przeprowadzania podwyżek wynagrodzeń firmy z kłopotami kadrowymi o połowę częściej planują zwiększać płace niż jednostki bez takich problemów (Rys. 8). wzrost zatr. 56,41 1,711,26 31,62 spadek 21,21 4,55 74,24 bez zmian 31,39 1,465,5 61,65 % 2% 4% 6% 8% 1% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 61 Prognozy zatrudnienia a braki kadrowe Najmniej trudności ze znalezieniem pracowników zgłaszają podmioty o stabilnych prognozach, w bardzo dobrej kondycji. Problem braku odpowiednich pracowników jest zróżnicowany również regionalnie. Najmniej odczuwalny jest on w województwie warmińskomazurskim tu jedynie 28% badanych przedsiębiorstw poszukuje pracowników (wyłącznie wykwalifikowanych). Stosunkowo mało firm sygnalizuje braki kadrowe w woj. mazowieckim (mniej niż 1/3). Najwięcej kłopotów z pozyskaniem pracowników zgłaszanych jest w regionie płd.-zachodnim (woj. lubuskie, dolnośląskie oraz opolskie) w blisko połowie przedsiębiorstw. 45, 42, 38, 35, 31, Rys. 62 Braki kadrowe wg województw Wyjaśnienia wymaga duża rozbieżność danych NBP z wynikami analogicznych badań koniunktury gospodarczej przemysłu GUS. Wyniki GUS za I kwartał 26 r. wskazują na mniejszą skalę problemów kadrowych w porównaniu do wyników ankiety NBP jedynie 12% przedsiębiorstw wg GUS zgłasza takie problem (choć jest to jednak o 1/3 więcej niż rok wcześniej). Ograniczona możliwość porównania tych ankiet wynika z różnic w metodologii. GUS pyta bowiem przedsiębiorstwa o problem braku kadr wśród wielu innych barier działalności, natomiast w badaniu NBP zagadnienie jest oddzielnym, zamkniętym pytaniem. Próba badana przez NBP ma też wyższy udział dużych i średnich firm. 33

34 IV 2 I 21 II 21 III 21 IV 21 I 22 II 22 III 22 IV 22 I 23 II 23 III 23 IV 23 I 24 spadek zatrudnienia SA wzrost SA spadek wzrost II 24 III 24 IV 24 I 25 II 25 III 25 IV 25 I 26 II 26 Tab. 3 Prognozy zmian zatrudnienia w I kwartale 26r. a prognozy w II kwartale 26r. dane w wierszach sumują się do 1%, w kolumnie ostatniej podany jest udział klasy w całości (próba ograniczona do przedsiębiorstw, które wzięły udział w obu monitoringach). I kw.26 IV kw.25 bez zmian spadek wzrost ogółem bez zmian 82,67 6,3 11,3 76,7 spadek 58,6 32,26 9,68 13,4 wzrost 58,82 1,47 39,71 9,8 ogółem 77, 9,1 13,9 1, Rys. 63 Prognozy zatrudnienia ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 5% eksport- udział 5% i więcej importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne II kw.26 zmiana-kwartał zmiana-rok -,4 6,1 7,2 9, 8,7 6,8 5,,9,8 14,7 5,9 11,1 8,3 6,5 3,9 2,5 9,1 9,1 8,7,49,9 3,6 5,4 6,8 2,4 3,5 18,7 3,,3 2,2 8,9 8, 5,6 4,8 4,4 9,8 3,3 16,2 3,7 9,5 8,9 6,2 12,2 1,2 15,8 6,5-1,33,5, 7,5 7,5 29,1-5,9 7,8 16,2 16,7 16,7-5, 6,1 11,7 3,5 1,4 4,3 13,8 4,9 5,9 2,8 2,43,3-15, 4,4 29,2 7,1 9,9-2,4 5,5 3,3 2, 22, 13,3 17,7 4,5 7,1 8, inwestycyjne inne róznica wskaźników (inwestycyjne-inne_trend ) 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 65 Wskaźnik zatrudnienia ( wzrost spadek ) w działach, produkujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych. Rys. 64 Saldo prognoz zatrudnienia ( wzrost spadek ) oraz zmiana od poprzedniego kwartału i roku. Wartości ujemne oznaczają de facto przewagę prognoz spadku zatrudnienia nad jego wzrostem bdb kondycja SA -6 dosyć dobra SA słaba SA -7 zła i bardzo zła SA I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II poprawa kondycji_sa pogorszenie_sa bez zmian_sa 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 66 Zależność prognoz zatrudnienia od kondycji ekonomicznej 34

35 przedsiębiorstwa (saldo odpowiedzi w klasach dot. kondycji). Rys. 67 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian sytuacji ekonomicznej (saldo odpowiedzi w klasach dot. prognoz kondycji) wzrost popytu sezonowy wzrost trwały bez zmian spadek sezonowy lub trwały 2 wzrost produkcji spadek bez zmian IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 68 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian popytu (saldo odpowiedzi w klasach dot. popytu) IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 69 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności (saldo odpowiedzi w klasach dot. produkcji) wzrost zamówień_trend spadek_trend bez zmian_trend 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 7 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian liczby zamówień (saldo odpowiedzi w klasach dot. zamówień) eksport do 5% <5-9%) 9% i więcej nieeksporter 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III wzrost eksportu spadek bez zmian nieeksporter 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 71 Wskaźnik zatrudnienia a udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem (saldo w klasach dot. eksportu) Rys. 72 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy eksportu (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu). 35

36 eksport oplacalny w całości_trend nieopłacalny przynajmniej w części_trend 2 kw4 21 kw1 21 kw2 21 kw3 21 kw4 22 kw1 22 kw2 22 kw3 22 kw4 23 kw1 23 kw2 23 kw3 23 kw4 24 kw1 24 kw2 24 kw3 24 kw4 25 kw1 25 kw2 25 kw3 25 kw4 26 kw1 26 kw próg_opłacalności<kurs_rzeczywisty Є_SA próg_opłacalności>=kurs_rzeczywisty Є_SA Rys. 73 Wskaźnik zatrudnienia a opłacalność eksportu (saldo odpowiedzi w klasach wg opłacalności eksportu, dotyczy jedynie eksporterów). Rys. 74 Wskaźnik zatrudnienia a deklaracje o przekroczeniu przez kurs euro progu opłacalności eksportu (tylko eksporterzy) III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I wzrost inwestycji_sa nieinwestor_sa 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I bez zmian_sa zakończenie wg planu Rys. 75 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy kontynuacji inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji). Przypadki, dotyczące redukcji lub rezygnacji z inwestycji mają mały udział w próbie. 26 II nowe inwestycje_sa brak nowych inwestycji_sa 2 IV 21 I 21 II IV 22 I 22 II IV 23 I 23 II IV 24 I 24 II IV 25 I 25 II IV 26 I 26 II Rys. 76 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy nowych inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) moce-do 75%_SA <75-9%)_SA 9% i więcej_sa 2 IV 21 I 21 II 21 III 21 IV 22 I 22 II 22 III 22 IV 23 I 23 II 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II I 23 III 23 IV 24 I 24 II 24 III 24 IV częste problemy z płynnością_sa brak problemów_sa sporadyczne problemy_sa 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 77 Wskaźnik zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (saldo odpowiedzi w klasach dot. mocy przetwórczych) Rys. 78 Wskaźnik zatrudnienia a problemy z płynnością (saldo odpowiedzi w klasach) 36

37 ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 5% eksport- udział 5% i więcej importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne brak kadr brak wykwalifikowanych brak niewykwalifikowanych Rys. 79 Brak odpowiednich kadr - odsetek odpowiedzi. prognozy podwyżek płac bez podwyżek 39,9 5,6 6,1 49,4 % 2% 4% 6% 8% 1% braki kadr bez problemów kadrowych Rys. 8 Planowane podwyżki płac a braki kadrowe Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe 26,7 37,1 13,2 41,3 29,4 29,3 37,7 66,7 57, 84,2 42,9 6,3 68,3 54,7 % 2% 4% 6% 8% 1% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 81 Brak odpowiednich kadr - wg sekcji PKD. -49 osób ,8 37,2 34,3 33,5 56,8 54,8 59,4 6,2 2 i więcej 17,5 77,5 % 2% 4% 6% 8% 1% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 82 Brak odpowiednich kadr - wg wielkości zatrudnienia. 37

38 II Wyynnaaggrrooddzzeenni iaa.. prognozy wynagrodzeń wysokość podwyżek wynagrodzeń zbliżona nominalna dynamika (r/r), ale większa niż w II kw. 25 r. skala podwyżek płac i plany wzrostu wynagrodzeń, zgłaszają najczęściej firmy energetyczne oraz duże i bardzo duże (powyżej 5 osób). plany podwyżek płac najbardziej osłabiły się w przedsiębiorstwach, w których sytuacja jest najlepsza, choć nadal są tu najwyższe. średnia 4,7%, dla tych którzy zamierzają dokonać podwyżek średnia ważona wielkością zatrudnienia 3,7%. PROGNOZY WZROSTU PŁAC W II kw. 26 r. 2% firm planuje podwyższyć wynagrodzenia. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, można oszacować, że podwyżki wynagrodzeń obejmą ok. 26% pracowników. Jest to więcej niż w analogicznym kwartale 25 r kw4 13,1 12,2 25kw1 39,4 28,1 25kw2 18,6 15,1 odsetek przedsiębiorstw odsetek zatrudnionych 25kw3 11,1 8,4 25kw4 8,9 6,1 26kw1 28,6 23, 26kw2 25,7 2,3 Rys. 83 Planowane podwyżki wynagrodzeń (odsetek zatrudnionych to odpowiedzi ważone zatrudnieniem) WYBRANE CZYNNIKI WZROSTU PŁAC Plany wzrostu płac są częstsze w firmach w dobrej bądź bardzo dobrej kondycji. Należy jednak zauważyć, że przedsiębiorstwa w najlepszej sytuacji w dużej mierze podwyższyły wynagrodzenia w poprzednim kwartale i prawdopodobnie dlatego odsetek prognoz w tej grupie spadł w porównaniu do I kw. ( Rys. 85). Decyzje przedsiębiorstw dotyczące podwyżek płac nie tylko wynikają więc z możliwości przedsiębiorstwa do sfinansowania tego zamiaru, ale uwzględniają też wzrost wynagrodzeń w ostatnim czasie. Częściej skłonne podnosić pracownikom wynagrodzenia są te przedsiębiorstwa, które przewidują wzrost produkcji, wzrost popytu i zamówień, także eksportowych, wzrost inwestycji (tak rozpoczętych, jak i nowych). Wzrost wynagrodzeń idzie w parze z planami wzrostu zatrudnienia (Rys. 87) prawie 3,5-krotnie częściej będą zwiększać płace przedsiębiorstwa planujące wzrost zatrudnienia niż te, które zatrudnienie zredukują. W II kw. 26 r. najczęściej podwyżki płac planują przedsiębiorstwa energetyczne (aż 38% - obejmą one ponad połowę zatrudnionych w tej sekcji; należy dodać, że w przewidywany jest tu spadek zatrudnienia), które przewidują przy tym spadek zatrudnienia, najmniej zaś firmy handlowe i usługowe oraz nieinwestorzy. WYSOKOŚĆ PODWYŻEK PŁAC Podwyżka wynagrodzeń wśród tych przedsiębiorstw, które mają zamiar jej dokonać wynosi średnio 4,7%, mediana - 4,% (ważone zatrudnieniem odpowiednio 3,7% i 3,%). W odniesieniu do całej próby średnia podwyżka wyniesie,9%. Podwyżka płac o więcej niż 5% obejmie niecałe 4% pracowników zatrudnionych w 6, 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, średnia średnia-ważona mediana 24kw4 25kw1 25kw2 25kw3 25kw4 26kw1 26kw2 Rys. 84 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (dla tych przedsiębiorstw, które posiadają tego typu plany) 38

39 ankietowanych firmach. Średnia dynamika nominalna planowanych w II kw. 26 r. podwyżek płac jest niższa niż przed rokiem. W ujęciu realnym nastąpił tu jednak pewien wzrost sytuacja bardzo dobra dosyć dobra słaba zła, możliwość poprawy ogółem bez zmian spadek wzrost produkcji IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II kw4 25 kw1 25 kw4 25 kw3 25 kw4 26 kw1 26 kw2 Rys. 85 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie) Rys. 86 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy produkcji (odsetek odpowiedzi w klasie) 5 4 wzrost zatrudnienia bez zmian spadek brak podwyżek wzrost do 5% 17,5 75,9 3 2 <5-1%) 6, 1 1% i więcej,6 24 IV 25 I 25 II 25 III 25 IV 26 I 26 II Rys. 87 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy zatrudnienia (odsetek odpowiedzi klasach prognoz zatrudnienia) ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 5% eksport- udział 5% i więcej importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo 26 kw2 zmiana-kwartał zmiana-rok -2,7-2,8-1,2-1,4-2,7-3,4-5,2 2,3 19,4 25,6 21,5 17,2 23, 14,2 2,9 21,2 19,1 2,1 22,7 22, 17,2 2,8 17,1 15,1 5,2 5,5 4,,3 7,6 6,1 1,83,7-3,4 4,7-8,2 7,4-3,2 5,7-2,3 4,2 3,3 2,3-3,7 6, -9,9,3 28,9 33,3 1,3 1,6 2,811,7-1,5 23,5,1-1,5 26,7 13,3 31,6, 2,2 17, 2,77,6-14, 23,9 1,1 2, 6,7 1,9-4,5 19,3 5,6 38,5 1, 9,9 24,2 5,3 9,2 Handel i naprawy -5,9 12,9 Transport -1, -4, Pozostałe 19, 25, 2,14,2 inwestycyjne -,5 25, 9,3 nieinwestycyjne -3,2 19,2 4, Rys. 89 Planowane podwyżki płac (odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać podwyżek wynagrodzeń w klasach) oraz zmiana od poprzedniego kwartału i roku. 6,8 Rys. 88 Rozkład planowanych podwyżek wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem) ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 5% eksport- udział 5% i więcej importerzy nieimporterzy -49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne 26 kw2 zmiana-kwartał zmiana-rok -1,1 -,1 -,1 -,5-1,7-1,3, -,1 -,3 -,2 -,5, -2,8 -,5-1, -,9 -,1 -,7 -,1 -,3 -,1 -,2 -,1-1, -1,2-,4 -,9 -,9 -,5 -,2 4,7 4,9,2,1 3,4,2 4,9,2,5 3,7, 4,5,,1 5,2,3 4,3 5,5 1,, 4, 4,6 4,3,,4,1, 5,2 5,8 1,1 5, 5,3,2 1,,41,3 3,5 3,2,1,1 3,1 4,2,9,6 2,7 5,3 4,4,1 6,1 2,8 4,4, 2,7 7,3 4,7 4,1, 5,4 1,8 4,9 4,6,1, Rys. 9 Wysokość planowanych podwyżek płac (średnia w klasie, dla tych przedsiębiorstw, które zamierzają podnosić wynagrodzenia) oraz zmiana od poprzedniego kwartału i roku. 39

40 II IInnweesst tyyccj jee.. prognoza aktywności inwestycyjnej w II kw. trend wskaźnika aktywności inwestycyjnej ustabilizował się (przy niewielkim spadku wskaźnika odsezonowanego), nie widać również ożywienia zainteresowania przedsiębiorstw nowymi inwestycjami. Obydwa wskaźniki pozostają jednak na relatywnie wysokim poziomie, co może sugerować wysoką dynamikę nakładów inwestycyjnych w badanych obszarach gospodarki. nadal rośnie aktywność inwestycyjna dużych przedsiębiorstw, w tym firm publicznych, wysoką aktywnością wyróżniają się przedsiębiorstwa posiadające nadwyżkowe środki finansowe z przeznaczeniem na realizację przyszłych inwestycji, obszary zmian aktywności inwestycyjnej W II kw. b.r. w większości podstawowych przekrojów zanotowano spadki odsezonowanego wskaźnika aktywności inwestycyjnej, były to m.in.: przedsiębiorstwa publiczne, przy zachowaniu trendu rosnącego, niemal wszystkie sekcje PKD, przedsiębiorstwa zatrudniające od 5 do 1999 pracowników, nieeksporterzy, wyspecjalizowani eksporterzy, oraz eksporterzy z nieopłacalnym eksportem. kontynuacja inwestycji rekordowo wysoki poziom wskaźnika kontynuacji inwestycji w grupie inwestorów PROGNOZA AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ. Trend wskaźnika aktywności inwestycyjnej (wskaźnik liczony jest jako udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji), sugeruje ustabilizowanie się aktywności inwestycyjnej w II kwartale b.r. na wysokim poziomie (Rys. 91). Wskaźnik odsezonowany i jego trend nie zmienił się istotnie w porównaniu do poprzedniego kwartału i ukształtował się nieznacznie powyżej wartości sprzed roku. 77, 75, 73, 71, 69, 67, 65, 63, 61, 59, 21Q1 21Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 udział inwestorów kontynuujących inwestycje trend x11 SA Rys. 91 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem). Pełna próba. Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem ma inny przebieg i pokazuje kontynuację wyraźnej tendencji wzrostowej (Rys. 94). Wskaźnik ważony znajduje się obecnie na najwyższym historycznie poziomie (od I kw. 23 r.). Utrzymuje się ponadto dodatnia zależność między poziomem zatrudnienia a przewidywaną aktywnością inwestycyjną. Ustabilizował się także wskaźnik kontynuacji inwestycji w grupie inwestorów. Wskaźnik ten utrzymuje się na bliskim maksymalnemu poziomie (Rys. 96). Kontynuację rozpoczętych już inwestycji zapowiedziało łącznie podobnie jak przed kwartałem ponad 98% badanych inwestorów. Z tej grupy większość inwestorów, bo prawie trzy czwarte, będzie kontynuowało rozpoczęte zadania bez większych zmian, a ponad 15% inwestorów (o 4 pkt. więcej niż w pop. kw.) przewiduje zwiększenie inwestycji w stosunku do wcześniejszych planów. Niespełna 9% przedsiębiorstw w II kw. b.r. zgodnie z planem zakończy realizowane inwestycje. Zapowiedzi redukcji czy rezygnacji z realizowanych inwestycji występowały marginalnie (1,6% inwestorów, a 1% próby). 4

41 AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W podstawowych przekrojach w II kw. b.r. dominowały spadki odsezonowanego wskaźnika aktywności inwestycyjnej (Rys. 14). Spadku aktywności w porównaniu do poprzedniego kwartału można oczekiwać: w sektorze publicznym - trend wskaźnika w tym sektorze pozostaje jednak rosnący. Natomiast w sektorze prywatnym poziom optymizmu utrzymuje się na stabilnym (od 6 kwartałów), ale dużo niższym poziomie niż w sektorze publicznym (Rys. 97). we wszystkich sekcjach PKD, jedynie poza górnictwem. Najgłębszy spadek wskaźnika nastąpił w energetyce, transporcie i budownictwie. W przetwórstwie i budownictwie, mimo spadku wskaźnika w II kw., utrzymał się jego rosnący trend. w przedsiębiorstwach zatrudniających od 5 do 1999 pracowników, u nieeksporterów, ale też w grupie wyspecjalizowanych eksporterów, w grupie eksporterów z nieopłacalnym eksportem, jakkolwiek aktywność inwestycyjna tej grupy podmiotów na tle wszystkich eksporterów pozostaje wysoka. Wzrostu aktywności inwestycyjnej, zgodnie z prognozami ankietowanych przedsiębiorstw, spodziewać się zaś można w górnictwie, przedsiębiorstwach największych (powyżej 1999 pracowników) i najmniejszych (poniżej 5 pracowników) oraz w grupie niewyspecjalizowanych eksporterów. NOWE INWESTYCJE W II KW. B.R. Wskaźnik nowych inwestycji po korekcie sezonowej (liczony jako udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału) spadł w II kw. zarówno w porównaniu do poprzedniego kwartału, jak i II kw. ub. roku (Rys. 92). Maleje także trend tego wskaźnika (czwarty kwartał z rzędu). Mimo obserwowanego pogorszenia utrzymuje się on jednak w górnych przedziałach swoich dotychczasowych wartości. Wskaźnik surowy wzrósł w II kw., wzrost ten był jednak słabszy niż zwykle w tym okresie roku Q2 2Q2 21Q2 22Q2 23Q2 24Q2 25Q2 26Q2 udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje trend x11 SA Rys. 92 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału. Wskaźnik ważony zatrudnieniem pokazuje, że nadal wyraźnie rośnie aktywność dużych przedsiębiorstw. Trend tego wskaźnika rośnie trzeci kwartał z rzędu, a poziom wskaźnika osiąga obecnie swoje rekordowe wartości (Rys. 15). Poprawiają się też prognozy nowych inwestycji w sektorze publicznym (Rys. 16). 41

42 NOWE INWESTYCJE ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy wskaźnika nowych inwestycji w wybranych przekrojach wynika, że: Udział inwestorów planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w II kw., po wyeliminowaniu czynnika sezonowego, spadł w większości przekrojów (Rys. 116), m.in.: w przetwórstwie przemysłowym, handlu, w sektorze prywatnym, w przedsiębiorstwach zatrudniających od 5 do 2 pracowników, w grupie eksporterów niewyspecjalizowanych oraz w firmach importujących. Wzrost wskaźnika nastąpił zaś w sekcji Wytwarzanie energii elektrycznej, w transporcie oraz w pozostałej działalności usługowej, jak też w grupie przedsiębiorstw największych i najmniejszych (trend w ostatniej z wymienionych grup pozostaje jednak spadkowy). Spadek wskaźnika na poziomie całej próby wynika z decyzji sektora prywatnego - trend wskaźnika maleje w tym sektorze od początku ub. r. W sektorze publicznym wskaźnik nowych inwestycji rośnie i kształtuje się na znacznie wyższym poziomie niż w sektorze prywatnym (odsetek przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w sektorze publicznym wyniósł 49% wobec 32% - w grupie przedsiębiorstw prywatnych). Wskaźnik nowych inwestycji w sektorze publicznym osiągnął obecnie swoje historyczne maksimum. Występuje dodatni związek pomiędzy poziomem optymizmu prognoz nowych inwestycji a wielkością przedsiębiorstwa. Ponadto relatywnie wysokie zainteresowanie nowymi inwestycjami największych przedsiębiorstw nadal rośnie, podczas gdy w grupie podmiotów o zatrudnieniu nie przekraczającym 249 pracowników trend wskaźnika nowych inwestycji maleje (od II kw. ub.r.). DZIAŁALNOŚĆ INWESTYCYJNA A WYBRANE ELEMENTY OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTW. W II kw. b.r. nowe inwestycje najczęściej podejmować będą przedsiębiorstwa będące w dobrej i bardzo dobrej kondycji ekonomicznej (nowe inwestycje planowało 37% przedsiębiorstw będących w bardzo dobrej lub dobrej kondycji ekonomicznej, a 29% podmiotów w słabej sytuacji) posiadające płynność finansowa, mające perspektywy trwałego wzrostu popytu bądź oczekujące sezonowego spadku popytu. Obserwuje się także, że większe zainteresowanie nowymi inwestycjami idzie w parze z prognozami wzrostu zatrudnienia i deklaracjami wzrostu płac. Od połowy ub. r. widoczna jest jednak spadkowa tendencja udziału inwestorów planujących rozpoczęcie nowych inwestycji wśród najlepszych przedsiębiorstw (Rys. 113). Pewien wzrost optymizmu widoczny jest natomiast w grupie słabszych przedsiębiorstw. Wyniki badania ankietowego wskazują, że czynnikiem sprzyjającym aktywności inwestycyjnej jest zdolność przedsiębiorstwa do generowania wolnych środków finansowych. Obserwuje się bowiem zależność między posiadanymi przez przedsiębiorstwo nadwyżkami finansowymi oraz motywami ich utrzymywania a aktywnością inwestycyjną (Rys. 115). W II kw b.r. najbardziej aktywne będą, według własnych prognoz, przedsiębiorstwa gromadzące nadwyżkowe środki finansowe z przeznaczeniem na realizację przyszłych inwestycji. Wyróżniają się one zarówno wyższym odsetkiem przedsiębiorstw realizujących inwestycje, znacznie częściej decydują się także na rozpoczęcie nowych inwestycji (nowe inwestycje w tej grupie planuje 6% przedsiębiorstw, wobec około 3% w pozostałych grupach). Najmniejszy odsetek inwestorów odnotowano zaś wśród przedsiębiorstw lokujących z korzyścią swoje nadwyżki pieniężne na rynkach finansowych. 42

43 Ramka 3 NIEPEWNOŚĆ vs. PLANY PODEJMOWANIA DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ Celem poniższej analizy jest zbadanie zależności pomiędzy niepewnością a planami inwestycyjnymi badanych przedsiębiorstw. Badania dokonano w oparciu o wyniki estymacji logitowego modelu ekonometrycznego dla niezbilansowanego panelu opartego na danych uzyskanych z badań ankietowych przedsiębiorstw NBP. Zmienną określającą zamiary inwestycyjne przedsiębiorstw skonstruowano na podstawie pytania: Czy w kw. r. przedsiębiorstwo planuje rozpoczęcie poważniejszych inwestycji. Zmiennymi objaśniającymi w równaniu planowanych inwestycji są: niepewność odnośnie przyszłego popytu, prognozy kształtowania się popytu oraz bieżący stopień wykorzystania mocy wytwórczych w przedsiębiorstwie. Niepewność została wyrażona przez współczynnik Theil a (ang. Theil s unconformity index), który otrzymano przy użyciu sald odpowiedzi na pytanie dotyczące oczekiwanego popytu na produkty przedsiębiorstwa. Współczynnik ten pozwala na agregacje subiektywnych jakościowych prognoz zmian popytu, dokonywanych przez poszczególne firmy, w jedną wspólną dla danego okresu i całej próby miarę niepewności. Współczynnik Theil a, przy pewnych założeniach 4, jest aproksymacją wariacji rozkładu prawdopodobieństwa wystąpienia pozytywnego bądź negatywnego szoku popytowego. Wartości wskaźnika dla kolejnych okresów zostały obliczone według wzoru 5 : Ut=(%wzrost t + %spadek t ) - ( %wzrost t - %spadek t ) 2, gdzie: %wzrostt/%spadekt oznacza odsetek firm które oczekują, że w okresie t+1 popyt na ich produkty wyraźnie wzrośnie/spadnie. Postać modelu można przedstawić równaniem: inwestycje i,t = α i + β 1,i * wzrost i,t + β 2,i * spadek i,t + β 3,i * U t + β 4,i * moce i,t + u i,t gdzie: inwestycje- planowane w następnym kwartale rozpoczęcie inwestycji. wzrost- prognozy wzrostu popytu w kolejnym kwartale. spadek- prognozy spadku popytu w kolejnym kwartale U- niepewność popytu - indeks Theil a moce- stopień wykorzystania mocy wytwórczych w przedsiębiorstwie. Parametry powyższego równania zostały oszacowane za pomocą estymatora FE dla modeli logitowych (wyniki znajdują się w Aneksie 3.). Badanie wykazało, że zwiększenie niepewności powoduje istotny wzrost prawdopodobieństwa planowania nowych inwestycji przez badane przedsiębiorstwa. Literatura podaje kilka czynników, które korespondują z dodatnim kierunkiem zależności pomiędzy niepewnością a inwestycjami 6 : silna konkurencja, duża elastyczność krzywej popytu, asymetria kosztów dostosowań do zmian popytu, niemalejące korzyści skali. 4 C. Fuss, P. Vermeulen, Firms Investment Decisions in Response to Demand and Price Uncertainty, 24, European Central Bank, Working Paper nr H. Theil, "On the Time Shape of Economic Microvariables and the Munich Business Test", 1952, Review of the International Statistical Institute, 2, R. Caballero, "On the sign of the investment-uncertainty relationship", 1991, American Economic Review, 81,

44 Ponadto wykazano istotny i pozytywny wpływ na planowanie nowych inwestycji, oczekiwanego przez przedsiębiorstwo wzrostu popytu. Analogicznie, oczekiwany spadek popytu odbija się negatywnie na nastrojach inwestycyjnych przedsiębiorstwa. Warto zwrócić uwagę na występującą tu asymetrie siły reakcji badanych firm na oczekiwania wzrostu i spadku popytureakcja na spadek jest silniejsza niż na wzrost. Istotny i pozytywny wpływ na zamiary rozpoczynania nowych inwestycji ma także stopień wykorzystania mocy wytwórczych, co oznacza, że wraz ze wzrostem stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych rośnie skłonność do podejmowania nowych inwestycji. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI. Nie zmienia się hierarchia źródeł finansowania nowych inwestycji w próbie. Od początku badań, czyli od II kw r., zasadniczym sposobem finansowania tych inwestycji są własne środki przedsiębiorstw (w II kw. 26 r. wydatki inwestycyjne z tego źródła pokryje 45% inwestorów; spadek o 2 pkt. proc. q/q, Rys. 93, Rys. 117). Na drugim miejscu utrzymuje się kredyt bankowy (37% inwestorów, wzrost o 5 pkt. proc. q/q), a w dalszej kolejności pozabankowe środki obce oraz inne źródła (odpowiednio 14% i ok. 4% inwestorów). 26Q2 26Q1 25Q4 25Q3 25Q2 32,4 31,9 36,2 3,3 37,3 47, 43,4 4, 48,2 44,8 15, 17, 16,2 14, 15, kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Rys. 93 Główne źródło finansowania nowo planowanych inwestycji. Grupa inwestorów. 3,9 5,7 7,7 7,7 6,4 W porównaniu z wynikami styczniowymi udział inwestorów samofinansujących nowe przedsięwzięcia inwestycyjne spadł, wzrósł natomiast udział przedsiębiorstw, które dla sfinansowania nowych inwestycji korzystać będą głównie z kredytów. Podkreślić trzeba, że udział w próbie inwestorów bazujących na kredytach bankowych w finansowaniu nowych inwestycji rośnie. Ten wzrost obserwowany jest od III kw. 23 r. W tym okresie udział inwestorów deklarujących kredyty bankowe jako główne źródło finansowania nowych inwestycji zwiększył się z 25% do 37%. Po kredyty częściej sięgają przedsiębiorstwa będące w słabej kondycji ekonomicznej niż przedsiębiorstwa pozytywnie oceniające swoją sytuację (odpowiednio ok. 49% i 36% inwestorów), co więcej, zainteresowanie kredytem inwestorów będących w słabej kondycji wykazuje tendencję wzrostową (Rys. 122). Kredyt bankowy będzie też podstawowym źródłem finansowania nowych inwestycji w przedsiębiorstwach, które deklarują brak wolnych środków pieniężnych. Inwestycje sfinansuje kredytem 46% takich przedsiębiorstw wobec ok. 28% wśród podmiotów, które posiadają nadwyżkowe środki pieniężne (Rys. 123). Może to sugerować, że jednym z powodów sięgania po kredyt jest pojawianie się ograniczenia budżetowego. 44

45 RÓŻNICE W FINANSOWANIU INWESTYCJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza danych w wybranych przekrojach pozwala stwierdzić, że: zainteresowanie kredytem, mierzone udziałem inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z tego źródła, jest wyższe w sektorze prywatnym niż publicznym (udział inwestorów kredytujących nowe inwestycje wynosi odpowiednio: 4% i 26%, Rys. 118), ale w obu tych sektorach rośnie. W sektorze prywatnym znaczenie kredytów w finansowaniu nowych inwestycji, jest już niemal takie samo jak znaczenie środków własnych. Przedsiębiorstwa publiczne preferują zaś nadal finansowanie inwestycji środkami własnymi (połowa inwestorów sektora publicznego zamierza sfinansować inwestycje ze środków własnych). tendencja wzrostowa deklarowanego wykorzystania kredytów w finansowaniu nowych inwestycji widoczna jest zwłaszcza w przedsiębiorstwach dużych (powyżej 25 pracowników), gdzie równolegle następuje spadek udziału przedsiębiorstw zamierzających sfinansować nowe inwestycje z własnych środków (udział inwestorów samofinansujących nowe inwestycje spadł z 64% w IV kw. 23 r. do 45% obecnie, Rys. 12). Odwrotne tendencje można zauważyć w sektorze MSP, gdzie rola środków własnych rośnie (od 24 r.). W przedsiębiorstwach najmniejszych, zatrudniających poniżej 5 pracowników spada deklarowane wykorzystanie kredytu bankowego. w podziale na sekcje zainteresowanie inwestorów kredytami rośnie w handlu, spada zaś w budownictwie WSKAŹNIK AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ I KONTYNUACJA INWESTYCJI ROZPOCZĘTYCH 78, 76, Q2 1,9 53,5 6,4 28,1 74, 88 26Q1 8, 56,2 6, 28,8 72, 7, Q4 8,3 52,4 8,6 28,3 68, 85 25Q3 11,7 55,3 5,3 25,4 66, 84 64, 83 23Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 nieważony SA nieważony TREND ważony SA - PRAWA OŚ ważony TREND - PRAWA OŚ 25Q2 12,8 52, 28,3, 2, 4, 6, 8, 1, wzrost inwestycji inwestycje bez zmian redukcja rezygnacja zakończenie inwestycji brak inwestycji Rys. 94 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem (trend i wsk. odsezonowany) udział przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem). Pełna próba. Rys. 95 Przewidywany przebieg rozpoczętych inwestycji. % odpowiedzi w próbie. 45

46 99, 97, 95, 93, 91, 89, 87, 85, 2Q4 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 udział inwestorów kontynuujących inwestycje trend x11 SA 85, 8, 75, 7, 65, 6, 55, 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 prywatny SALDO publiczny SALDO prywatny SA publiczny SA prywatny TREND publiczny TREND Rys. 96 Wskaźnik kontynuacji inwestycji w grupie inwestorów udział inwestorów przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem). Podgrupa inwestorów. Rys. 97 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w podziale na sektory własności Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 przetw. przem. SA przetw. przem. SALDO przetw. przem. TREND budownictwo SA budownictwo SALDO handel SA budownictwo TREND handel SALDO handel TREND Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 ponad 1999 TREND TREND TREND TREND poniżej 5 pracow. TREND Rys. 98 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w 3 sekcjach PKD. Rys. 99 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w podziale wg wielkości zatrudnienia. Trend. 8, 75, 7, 65, 6, 55, , 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 eksporter SALDO nieeksporter SALDO eksporter SA nieeksporter SA eksporter TREND nieeksporter TREND 57 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 eksporter49 SALDO eksporter5 SALDO eksporter49 SA eksporter5 SA eksporter49 TREND eksporter5 TREND Rys. 1 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a eksport. Rys. 11 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a udział eksportu w przychodach. 46

47 Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 inwestycyjne SALDO nieinwestycy SALDO inwestycyjne SA nieinwestycy SA inwestycyjne TREND nieinwestycy TREND 84, 79, 74, 69, 64, 59, 54, 49, 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 importer SALDO nieimporter SALDO importer SA nieimporter SA importer TREND nieimporter TREND Rys. 12 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a przeznaczenie produkcji. Rys. 13 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a import. prywatny publiczny Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad poniżej 5 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany opłacalny eksport nieopłacalny eksport importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM -8, -6, -4, -2,, 2, 4, 6, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1, 26Q2 przyrost q/q - GÓRNA OŚ Rys. 14 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej SA (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w wybranych przekrojach. 47

48 NOWE INWESTYCJE Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 ważony SA nieważony SA ważony TREND_X11 nieważony TREND_X Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 prywatny SALDO publiczny SALDO prywatny SA publiczny SA prywatny TREND publiczny TREND Rys. 15 Wskaźnik nowych inwestycji ważony zatrudnieniem (trend i wsk. odsezonowany) udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału. Rys. 16 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale na sektory Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 przetw. przem. SA przetw. przem. SALDO przetw. przem. TREND budownictwo SA budownictwo SALDO handel SA budownictwo TREND handel SALDO handel TREND Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 ponad 1999 TREND TREND TREND TREND poniżej 5 pracow. TREND Rys. 17 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale na 3 sekcje. Rys. 18 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale wg wielkości zatrudnienia. Trend Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 eksporter SALDO nieeksporter SALDO eksporter SA nieeksporter SA eksporter TREND nieeksporter TREND 17 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 eksporter49 SALDO eksporter5 SALDO eksporter49 SA eksporter5 SA eksporter49 TREND eksporter5 TREND Rys. 19 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a eksport. Rys. 11 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a udział eksportu w przychodach. 48

49 Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 inwestycyjne SALDO nieinwestycy SALDO inwestycyjne SA nieinwestycy SA inwestycyjne TREND nieinwestycy TREND Q4 2Q4 21Q4 22Q4 23Q4 24Q4 25Q4 <,3) <3,6) <6,8) <8,1) <1> Rys. 111 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a przeznaczenie produkcji. Rys. 112 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach wykorzystania mocy produkcyjnych (trend) Q4 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 b. dobra lub dobra słaba zła i b. zła b. dobra lub dobra SA słaba SA zła i b. zła SA b. dobra lub dobra T REND słaba TREND 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 1999Q2 2Q2 21Q2 22Q2 23Q2 24Q2 25Q2 26Q2 przedsiębiorstwa, deklarujące istnienie bariery popytowej TREND SA pozostałe przedsiębiorstwa T REND SA Rys. 113 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach oceny sytuacji ekonomicznej (wsk. surowy i odsezonowany). Rys. 114 Udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje w perspektywie kwartału wśród przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych (trend i szereg odsezonowany). Identyfikacja bariery popytowej na podstawie wyników pytania otwartego. posiada nadwyżkowe środki pien. na planowane inwestycje na inwestycje finansowe na inne cele 3,8% 32,9% 83,7% 59,1% 57,7% 72,2% brak nadwyżkowych środków pieniężnych 27,8% 69,9% % 2% 4% 6% 8% 1% udział inwestorów udział planujących nowe inwestycje Rys. 115 Udział inwestorów oraz udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycja a motywy utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych. 26q1. 49

50 prywatny publiczny Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad poniżej 5 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany opłacalny eksport nieopłacalny eksport importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycyjne OGÓŁEM Q2 przyrost q/q - GÓRNA OŚ Rys. 116 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w wybranych przekrojach SA. FINANSOWANIE INWESTYCJI Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 kredyty SA środki własne SA SALDO SALDO TREND TREND Rys. 117 Udział inwestorów finansujących rozwój z wybranych źródeł kredyty bankowe, środki własne. Podgrupa inwestorów planujących nowe przedsięwzięcia. 5

51 Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 prywatny SALDO publiczny SALDO prywatny SA publiczny SA prywatny TREND publiczny TREND Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 prywatny SALDO publiczny SALDO prywatny SA publiczny SA prywatny TREND publiczny TREND Rys. 118 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje z kredytów bankowych w podziale na sektory własności. Rys. 119 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje ze środków własnych w podziale na sektory własności Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 MSP SA MSP SALDO MSP TREND duże SA duże SALDO duże TREND Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 MSP SA MSP SALDO MSP TREND duże SA duże SALDO duże TREND Rys. 12 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje z kredytów bankowych w sektorze dużych przedsiębiorstw i MSP. Rys. 121 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje ze środków własnych w sektorze dużych przedsiębiorstw i MSP posiada nadwyżkowe środki pien. na planowane inwestycje na inwestycje finansowe na inne cele 29,7% 29,2% 87,5% 59,3% 58,3% 8,3% Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 bdb i dobra T REND słaba TREND brak nadwyżkowych środków pieniężnych 46,3% 31,3% 19,% % 2% 4% 6% 8% 1% kredyt środki własne pozabankowe inaczej Rys. 122 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje z kredytów bankowych a ocena kondycji ekonomicznej (trend). Rys. 123 Motyw utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych a główne źródło sfinansowania nowo planowanych inwestycji w 26q2. Grupa przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji. 51

52 II ZZaappaassyy pprroodduukkt tóów ggoot toowyycchh w pprrzzeemyyśśl lee.. stan zapasów zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych lekko ujemny wskaźnik zapasów produktów gotowych (wskaźnik jest różnicą udziału przedsiębiorstw o zbyt niskim i zbyt wysokim poziomie zapasów), przy dużym udziale przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako właściwy, w I kw. nastąpiło nasilenie się zjawiska nadmiernych zapasów, głównie o charakterze sezonowym, wskaźnik poziomu zapasów po korekcie sezonowej oraz trend wskaźnika podobny jak przed kwartałem i tylko nieco wyższy niż przed rokiem, problem nadmiernych zapasów nasila się głównie w przedsiębiorstwach dużych (spadek trendu wskaźnika ważonego), o zbyt wysokich zapasach częściej informują przedsiębiorstwa eksportujące, szczególnie te nie osiągające pełnej opłacalności eksportu, przedsiębiorstwa sprzedające wyłącznie na rynek krajowy sygnalizują zaś zbyt niski poziom zapasów, Spadek ujemnego wskaźnika zapasów S.A., czyli nasilenie się problemu nadmiernych zapasów, w I kw. b.r. zanotowały m.in.: przedsiębiorstwa publiczne, zatrudniające od 5 do 499 pracowników, produkujące dobra inwestycyjne, eksporterzy z nie w pełni opłacalnym eksportem, importerzy. OCENY STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH. Wskaźnik zapasów produktów gotowych utrzymuje się w próbie na lekko ujemnym poziomie, świadcząc o pewnej przewadze udziału przedsiębiorstw informujących o nadmiernym stanie zapasów nad udziałem firm o zbyt niskich zapasach. Duży jest jednak udział przedsiębiorstw oceniających poziom zapasów jako właściwy (Rys. 124) w I kw. b.r. ok. 77% badanych firm przemysłowych określiło poziom zapasów produktów gotowych jako odpowiedni do potrzeb (Rys. 126), 16% badanych uznało zapasy za nadmierne (wzrost o 3 pkt. proc. q/q) a 7% badanych jako niewystarczające Q4 21Q4 22Q4 23Q4 24Q4 25Q4 SALDO trend x11 S.A. Rys. 124 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych (saldo ocen = zbyt niski poziom zapasów - zbyt wysoki) w przemyśle (bez energetyki). Odsezonowany wskaźnik poziomu zapasów oraz trend wskaźnika po dwóch kwartałach poprawy wskazują na stabilizację stopnia dopasowania poziomu zapasów do potrzeb przedsiębiorstw w I kw. b.r. Poziom tych wskaźników jest jednak nieco wyższy niż w podobnym okresie roku poprzedniego. Surowy wskaźnik poziomu zapasów w I kw. spadł typowo dla tego okresu roku. Wskaźnik ważony zatrudnieniem pokazuje, że problem nadmiernych zapasów bardzo szybko narastał w przedsiębiorstwach dużych (Rys. 125). 52

53 OCENY STANU ZAPASÓW ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza zmian w wybranych przekrojach pokazuje, że spadek odsezonowanego wskaźnika zapasów w I kw. b.r. nastąpił głównie w: przedsiębiorstwach publicznych, przedsiębiorstwach zatrudniających od 5 do 499 pracowników. Pogorszenie w tym sektorze dotyczy jednak tylko ostatniego kwartału i tendencja wskaźnika pozostaje wzrostowa. grupie przedsiębiorstw produkujących dobra inwestycyjne (Rys. 134), poziom wskaźnika jest jednak wyższy niż w grupie przedsiębiorstw wytwarzających dobra nieinwestycyjne. wśród eksporterów z nie w pełni opłacalnym eksportem oraz wśród importerów. Znaczącą poprawę odnotowały zaś: przedsiębiorstwa najmniejsze (poniżej 5 pracowników), przedsiębiorstwa nieimportujące, firmy największe (przy zachowaniu trendu spadkowego w tej grupie), eksporterzy z opłacalnym eksportem. WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA POZIOM ZAPASÓW Jedną z przyczyn odkładania się zapasów u eksporterów może być gorsza opłacalność eksportu. Wyniki wskazują, że przedsiębiorstwa z nie w pełni opłacalnym eksportem dwa razy częściej wykazywały nadmierny poziom zapasów niż eksporterzy osiągający pełną opłacalność eksportu (więcej niż co czwarte przedsiębiorstwo w grupie eksporterów deklarujących nieopłacalny eksport posiadało zbyt wysokie zapasy, Rys. 13). Rozbieżność ocen zapasów między grupami eksporterów zaczęła powiększać się w IV kw. 24 r., wraz z umacnianiem się kursu złotego Q4 23Q2 23Q4 24Q2 24Q4 25Q2 25Q4 ważony SA - PRAWA OŚ ważony trend- PRAWA OŚ nieważony SA nieważony TREND Rys. 125 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych (saldo ocen = zbyt niski - zbyt wysoki) ważony zatrudnieniem, trend i wsk. odsezonowany. Przemysł (bez energetyki). 26Q1 25Q4 25Q3 25Q2 25Q1 16,3 13,1 15, 17,3 16,6 76,5 79,8 79,4 76,9 77,, 2, 4, 6, 8, 1, zbyt duże wystarczające zbyt małe Rys. 126 Odsetek ocen poziomu zapasów produktów gotowych. Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki). 7,2 7,1 5,5 5,8 6,3 53

54 Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 prywatny SALDO prywatny SA prywatny TREND publiczny SALDO publiczny SA publiczny TREND Rys. 127 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na sektory własności. Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki) Q1 23Q3 24Q1 24Q3 25Q1 25Q3 26Q1 ponad 1999 TREND TREND TREND TREND poniżej 5 pracown. TREND Rys. 128 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na sektory własności, trend. Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki) Q1 21Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 eksporter SALDO eksporter SA eksporter TREND nieeksporter SALDO nieeksporter SA nieeksporter TREND Rys. 129 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a działalność eksportowa. Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki) Q1 21Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 importer SALDO importer SA importer TREND nieimporter SALDO nieimporter SA nieimporter TREND Rys. 131 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a import Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 opłacalny SALDO opłacalny SA opłacalny TREND nieopłacalny SALDO nieopłacalny SA nieopłacalny TREND Rys. 13 Ocena poziomu zapasów produktów gotowych a opłacalność eksportu (wsk. odsezonowany i trend). Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki) Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 inwestycyjne SALDO inwestycyjne SA inwestycyjne TREND nieinwestycy SALDO nieinwestycy SA nieinwestycy TREND Rys. 132 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a przeznaczenie produkcji. 54

55 Q1 21Q4 22Q3 23Q2 24Q1 24Q4 25Q3 26Q2 bariera popytowa SALDO resszta SALDO S.A. S.A. TREND TREND Rys. 133 Saldo ocen poziomu zapasów w grupie przedsiębiorstw odczuwających oddziaływanie bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych. Przedsiębiorstwa przemysłowe (bez energetyki). prywatny publiczny Przetw. przemysł. MSP duże ponad poniżej 5 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany opłacalny eksport nieopłacalny eksport importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM Q2 przyrost q/q Rys. 134 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w wybranych przekrojach SA. 55

56 II Wyykkoorrzzyysst taanni iee mooccyy pprroodduukkccyyj jnnyycchh sytuacja bieżąca Wskaźnik po korekcie sezonowej wykazał dalszy wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze przedsiębiorstw do poziomu najwyższego w historii badań Odnotowano niewielki typowy dla tego okresu spadek wskaźnika surowego, skala pogorszenia była jednak niższa niż w analogicznym okresie ub.r. STOPIEŃ WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJ- NYCH W I kw. 26 r. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych po korekcie sezonowej wzrósł w porównaniu do grudnia ub.r. o,5 pp. do poziomu 81% - najwyższego w historii badań por. Rys ,5 81, 8,5 8, 79,5 79, 78,5 78, 77,5 77, 76,5 76, 75,5 75, 74,5 74, 73,5 73, wskaźnik trend SA IX 1999 XII III 2 VI 2 IX 2 XII III 21 VI 21 IX 21 XII III 22 VI 22 IX 22 XII III 23 VI 23 IX 23 XII III 24 VI 24 IX 24 XII- III 25 VI 25 IX 25 XII III 26 Rys. 135 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych oraz trend tego wskaźnika ZMIANY WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Zmiany stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych były zróżnicowane. Zauważono m.in., że: po wyraźnym spadku stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w grupie nieeksporterów, obserwowanym w 25 r., obecnie widoczna jest stopniowa poprawa wykorzystania majątku wytwórczego w tej grupie por. Rys. 138, wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w grupie eksporterów pozostaje stabilny, głównie za sprawą stabilizacji stopnia wykorzystania majątku wytwórczego w grupie niewyspecjalizowanych eksporterów, przy pewnej poprawie i jednocześnie bardzo wysokim wykorzystaniu majątku w grupie wyspecjalizowanych eksporterów Rys. 139, jeśli chodzi o sekcje PKD, to w przemyśle, budownictwie i handlu odnotowano tylko niewielkie korekty wskaźnika odsezonowanego: w górę w budownictwie i handlu, w dół w przemyśle por. Rys. 141; w transporcie stopień wykorzystania majątku wykazuje tendencję malejącą, w pozostałych branżach usługowych nie obserwuje się żadnych większych zmian w tym obszarze, w sektorze MSP wskaźnik po korekcie sezonowej wykazał wyraźny wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych; w dużych przedsiębiorstwach, zwykle (od początku badań) w większym stopniu wykorzystujących swój majątek wytwórczy, widać tylko niewielką korektę w górę por. Rys. 143), 56

57 w sektorze prywatnym obserwuje się wyraźną tendencję wzrostową stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych; w sektorze publicznym majątek wykorzystywany jest w znacznie mniejszym stopniu, a przy tym obserwuje się tendencję malejącą w tym obszarze por. Rys , wzrost spadek saldo 3, 2, 1,, -1, -2, VI 2 IX 2 XII 2 III 21 VI 21 IX 21 XII 21 III 22 VI 22 IX 22 XII 22 III 23 VI 23 IX 23 XII 23 III 24 VI 24 IX 24 XII-24 III 25 VI 25 IX 25 XII 25 III 26 Rys. 136 Rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych w I kw. 26 r. 84, 82, 8, 78, 76, 74, 72, 7, eksporterzy eksporter trend eksporter SA brak eksportu nieeksporter trend nieeksporter SA IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 138 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów i nieeksporterów Rys. 137 Zmiany stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na poziomie jednostkowym (ciemnozielone słupki wzrost w stosunku do poprzedniego kwartału, jasnozielone słupki spadek, różowa linia saldo wzrost minus spadek) 86, 84, 82, 8, 78, 76, 74, 72, 7, eksport (-5) eksport(-5) trend eksport(-5) SA eksport <5-1> IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 139 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad 5% udziałem eksportu w przychodach eksport5) i niewyspecjalizowanych (z mniej niż 5% udziałem eksportu w przychodach) 57

58 cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 74,9 79,9 8,7 8,8 8,1 8,9 9, 85, 8, budownictwo budownictwo trend budownictwo SA przemysł przemysł trend przemysł SA przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe 71,3 76,6 8,2 8,2 75, 7, poniżej 5 pracow. 74, pracow. 8,1 65, pracow pracow. ponad 1999 pracow. 8,1 82,1 84,8 VI-2 IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 eksporterzy 81,3 nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) 77,3 78,8 85, Rys. 141 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie oraz przemyśle importerzy 81,4 nieimporterzy 78,3 inwestorzy 8,3 nieinwestorzy 78,9 kredytobiorcy 8,5 niekorzystający z kredytu 79, 6, 65, 7, 75, 8, 85, 9, 95, Rys. 14 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w podstawowych klasyfikacjach dane za marzec 26 r. 83, 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII duże duże trend duże SA MSP MSP trend MSP SA VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 142 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorach własności Rys. 143 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach wielkości przedsiębiorstw (wielkość mierzona liczbą zatrudnionych osób) 87, 86, 85, 84, 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, inwestycyjne inwestycyjne trend inwestycyjne SA nieinwestycyjne VI-2 IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 144 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w branżach oferujących dobra inwestycyjne i w pozostałych branżach 58

59 II Krreeddyyt t bbaannkkoowyy.. Prognozy zadłużenia kredytowego Prognozy zadłużenia w podstawowych przekrojach Dostępność kredytu na II kw. 26 r., prognozy sugerują możliwość wzrostu odsetka przedsiębiorstw zainteresowanych zwiększaniem zadłużenia kredytowego. w prognozach na II kw. 26 r. wciąż jeszcze przeważały plany redukcji zadłużenia kredytowego, przy czym odsetek firm planujących redukcję był mniejszy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. prognoza zadłużenia ważona wielkością zatrudnienia wskazuje na możliwość wzrostu wielkości zadłużenia w perspektywie kwartału (saldo prognoz jest najwyższe w historii badań). plany zwiększenia zadłużenia kredytowego w II kw. 26 r. przeważały wśród przedsiębiorstw dużych (zatr. powyżej 2 osób), wśród przedsiębiorstw z sekcji Transport, Budownictwo i Pozostałe oraz wśród przedsiębiorstw z sektora publicznego. największe redukcje zapowiadają przedsiębiorstwa z sekcji Przetwórstwo przemysłowe, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię i nieinwestorzy. w I kw. 26 r. zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt, przy czym ilość odmów udzielenia kredytu była na podobnym poziomie jak w IV kw. 25 r. więcej problemów z pozyskaniem kredytu w I kw. 26 r. (w porównaniu do poprzedniego kwartału) zgłaszały głównie przedsiębiorstwa z sekcji Transport oraz przedsiębiorstwa z sektora publicznego. PROGNOZA ZADŁUŻENIA W ostatnim kwartale wzrosło zainteresowanie przedsiębiorstw zwiększeniem zadłużenia kredytowego. Wskaźnik salda po korekcie sezonowej wzrósł w relacji do poprzedniego kwartału, a trend wskaźnika pozostał na podobnym poziomie.(rys. 145) Saldo prognoz zadłużenia ważone wielkością zatrudnienia po raz trzeci z rzędu sugeruje, że wśród przedsiębiorstw największych można oczekiwać wzrostu zadłużenia wobec banków. W II kw. br. wskaźnik ten osiągnął najwyższy poziom w historii badań II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II saldo odsezonowane saldo prognoz saldo ważone wielkością zatrudnienia trend X11 salda prognoz Rys. 145 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=1). PROGNOZY ZADŁUŻENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognoz zadłużenia kredytowego w podstawowych przekrojach pokazuje, że plany zwiększenia zadłużenia zdecydowanie przeważyły w przedsiębiorstwach: największych (zatrudniających powyżej 2), z sekcji Transport, Pozostałe, a także Budownictwo, z sektora publicznego. Z kolei najgłębsze redukcje zadłużenia kredytowego zgłaszały: firmy nieinwestujące, przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, a także przedsiębiorstwa duże, zatrudniające od 25 do 2 pracowników. 59

60 WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA POZIOM ZADŁUŻENIA W próbie zwiększyć zadłużenie kredytowe planują głównie te przedsiębiorstwa, które oczekują: poprawy swojej sytuacji ekonomicznej lub których sytuacja ekonomiczna jest już bardzo dobra (Rys. 15), wzrostu popytu na swoje dobra i usługi (zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym), planujące rozpoczęcie nowych inwestycji, planujące zwiększyć zatrudnienie, nie posiadające problemów z płynnością finansową (zarówno saldo na danych surowych, jak i ważone zatrudnieniem) Rys. 151, firmy oczekujące spadku oprocentowania (Rys. 153). W ostatnim kwartale zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw planujących zredukować swoje zadłużenie kredytowe wśród przedsiębiorstw oczekujących wzrostu stóp procentowych. Może to oznaczać, że koszt kredytu nie jest obecnie zasadniczym czynnikiem zniechęcającym przedsiębiorstwa do zwiększania zadłużenia. DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW W I kw. 26 r. zmniejszył się w stosunku do poprzedniego kwartału odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt. Jednocześnie odsetek przedsiębiorstw którym odmówiono kredytu pozostał na podobnym poziomie, jak w poprzednim kwartale. W I kw. 26 r. zasadniczą przyczyną odmów przyznania kredytu pozostały czynniki niezależne od przedsiębiorstwa. Natomiast 2% przedsiębiorstw, które nie uzyskały kredytu poinformowały, że było to wynikiem nie posiadania , ,2 29,2 6,2 28,9 4,8 31, 12 25,1 2,4 16,6 17,2,4 2, 8 14,8 12,4 1,4 11,1 1,7 11,8 9,9 4 I kw 25 II kw 25 III kw 25 IV kw odsetek ubiegających się o kredyt odmowa kredytu, czynniki niezależne 25 I kw 26 odmowy przyznania kredytu ogółem odmowa kredytu, brak zdolności kredytowej Rys. 146 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt oraz odsetek przedsiębiorstw (w próbie przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt), którym banki odmówiły przyznania kredytu wraz z przyczynami odmów. przez nie zdolności kredytowej (Rys. 146). W I kw. 26 r. najczęściej o kredyt ubiegały się przedsiębiorstwa największe ponad 33%, w pozostałych klasach odsetki ubiegających się były bardzo podobne. Najmniejszy odsetek przedsiębiorstw informujących o odmownym rozpatrzeniu ich wniosku było w klasie przedsiębiorstw zatrudniających między 5 a 2 osób. Najczęściej kredytu nie uzyskiwały przedsiębiorstwa największe (Rys. 154). Po raz kolejny odnotowano, że banki nie odmówiły przyznania kredytu żadnemu przedsiębiorstwu bardzo dobrze oceniającemu swoją sytuację ekonomiczną (Rys. 155). Najczęściej banki odmawiały przyznania kredytów przedsiębiorstwom posiadającym problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych i handlowych, a także posiadającym częste problemy z płynnością finansową. (Rys. 155). 6

61 I'99 III I' III I'1 III I'2 III I'3 III I'4 III I'5 III I'6 saldo prognoz znaczny spadek bez zmian wzrost wzrost znaczny spadek stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r -1,5-1,9-2,5-2,4-1,8-2,1 -,7 1,9 7,5 1,3 3,2 5,1 1,8 9,3 16,2 18,9 28,2 27, Rys. 147 Udział kredytobiorców w próbie Rys. 148 Planowane zmiany w obszarze zadłużenia kredytowego w nadchodzącym kwartale (populacja kredytobiorców=1). sekcja zatrud. sektor inwest. eksp. imp. Budownictwo 7,8 1, Górnictwo i kopalnictwo 18,2 63,6 Handel i naprawy 1,2 1,2 Pozostałe 17,6 51, Przetw. przemysłowe -8,8 4,9 Transport 34,6 61,9 Wytw.i zaopatr.w energie -11,5 -, ,5 -,4 8,4 13, ,7-4,3 poniżej 5 pracow -1,4 29,2 powyżej 2 24,1 37,9 prywatny -3,9 11,2 publiczny inwestor 12,2 11, 2,6 12,1 nieinwestor -18,5 1,5 eksporter nieeksporter -1,3-1,1 1,6 1,5 importer, 11,6 nieimporter -1,5 7,1 saldo prognoz przyrost salda kw/kw prognoza syt. ekonom. sytuacja ekonom prognoza prognoza popytu eksportu prognoza produkcji prognoza prognoza inwestycjizatrudnienia bardzo dobra dość dobra słaba zła bardzo zła poprawa pogorszenie bez zmian wzrosnie spadnie bez zmian wzrost sezon. wzrost trwały bez zmian spadek sezon. spadek trwały bez zmian spadek wzrost bez zmian spadek wzrost bez zmian nie dotyczy redukcja rezygnacja wzrost zakoń czenie -2,3-2, -4,2-2, -4,9-8,9-3,5-9,4-5, -1,1-12,5-3,9-5,6-4,8-18,4 5,6 6,2, 4,3 11,5 2,6 7, 7,5 6,7, -1, 45,1-7, Rys. 149 Prognoza zadłużenia kredytowego na najbliższy kwartał wg. klas. Saldo prognoz jest różnicą między prognozami wzrostu i spadku zadłużenia. Kolorem szarym zaznaczono klasy niedoreprezentowane w próbie. Rys. 15 Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz prognozy a przewidywane zadłużenie kredytowe w perspektywie kwartału. Saldo obliczone jako odsetek prognoz wzrostu i spadku w klasach odpowiedzi III IV I II III IV I II III IV I II saldo saldo ważone wielkością zatrudn. trend X11 salda prognoz III IV I II III IV I II III IV I II saldo saldo ważone wielkością zatrudn. trend X11 salda prognoz Rys. 151 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów bez problemów z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=1). Rys. 152 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów posiadających problemy z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=1). 61

62 1% 8% 7,8 28,2 1,3 28,2 1,5 26,1 duży spadek kredytów słaby spadek powyżej 2 poniżej 5 pracow 15,4 9,7 24,4 33,3 84,6 9,3 6% 4% 2% % 3,3 16,7 17, bez zmian 23,1 15,4 23,1 wzrost 26,1 22,3 15,1 spadek stóp procentowych bez zmian słaby wzrost kredytów duży wzrost kredytów 25, ,8 24, ,1 24, ,3 95,2 85,9 85, łaczny odsetek złożonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego Rys. 153 Planowana zmiana poziomu zadłużenia kredytowego a oczekiwania co do zmian cen kredytów w bieżącym kwartale. Rys. 154 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wielkości zatrudnienia, ubiegających się o kredyt w I kw. 26 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do 1). problemy z regulowaniem zobow kredytowych problemy z regulowaniem zobow pozabank prblemy z płynnością są problemy brak problemów sporadycznie nie często sporadyczne brak częste problemy 61,1 4,5 11,7 2,8 7,6 3,8 19,3 42,4 2,1 45,5 32,4 34,4 34,9 32,7 45, 41,4 95,5 97,2 88,3 92,4 96,2 57,6 54,5 38, łaczny odsetek złożonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego problemy z obsługą zob. problemy z obsługą problemy z prognoza syt. pozabank. zob. kredyt. płynnością ekonom. sytuacja ekonom. b. dobra dobra s ł aba z ła poprawa pogorszenie bez zmian często nie sporadycznie brak brak ale bę d ą s ą ale zmniejszą się s ą i bę d ą nie, nigdy tak, sporadycznie tak, czę sto, 3,1 23,9 75, 9,8 27,3 11,5 42,4 2,8 11,7 4,1 14,3 42,9 72,7 3,8 7,6 45, Rys. 155 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wybranych elementów oceny sytuacji ekonomicznej, ubiegających się o kredyt w I kw. 26 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do 1). Rys. 156 Udział podmiotów, którym odmówiono kredytu w ostatnim kwartale, a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej. zatr ,5 6,3 6,7 21, 23,3 14, 16,7 9,5 4,8 14,3 14,4 14,1 eksporter eksporter nieeksporter 18,5 24,3 2, 12,3 12,1 12,9 9,11,6 poniż ej 5 pracow 22,7 15,4 15, 9,7 powyżej 2 Budownictwo 18,8 14,3 33,3 7,7 15,4 17,4 11,8 4,5 inwest. in w e sto r nieinwestor 15,4 11,78,7,9 39,2 28,6 17,6 17,6 G órnictw o i kopalnictw o 33,3, sekcja Handel Pozostale Przetw órstw o przem yslow e 24,2 25, 19,1 8,2,81,,8,3 5,9 22,7 14,8 14,6 importer importer nieimporter 17,1 16,5 12,9 12,5 27,7 17,1 8,67,9 Transport 6,7 16,7, 33,3 W ytwarz. i zaopatryw. w energie, q2 25q3 25q4 26q1 Rys. 157 Odsetek przedsiębiorstw w klasach wg sekcji PKD i wielkości zatrudnienia, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do 1) sektor prywatny publiczny 17,3 14,7 1,8 9,8 35,9 31,3 12,5 24, q2 25q3 25q4 26q1 Rys. 158 Odsetek przedsiębiorstw w klasach wg wybranych klasyfikacji, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do 1). 62

63 II Opprroocceennt toowaanni iee kkrreeddyyt tóów.. Stan Zmiany w oprocentowaniu kredytów w podstawowych przekrojach Prognozy stóp procentowych spada oprocentowanie kredytów złotowych (krótko- i długoterminowych), rośnie oprocentowanie kredytów dewizowych (krótko- i długoterminowych), najniższy koszt kredytu mają przedsiębiorstwa największe, im lepsza sytuacja ekonomiczna, tym kredyt tańszy, średnia wysokość marży dla kredytu krótkoterminowego oscyluje wokół 2%, wśród przedsiębiorstw prognozujących zmiany oprocentowania kredytów bankowych przeważają prognozy obniżenia cen kredytu nad prognozami wzrostu (największy odsetek przedsiębiorstw przewiduje brak zmian oprocentowania kredytów bankowych w perspektywie kwartału ponad 5% kredytobiorców). OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH W I kw. 26 r. oprocentowanie kredytów złotowych uległo obniżeniu, co było zgodne z oczekiwaniami przedsiębiorstw (prognozy na I kw. zakładały spadek oprocentowania). Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych wyniosło 6,33% (Rys. 159), a oprocentowanie długoterminowych kredytów złotowych 6,12% (Rys. 161) średnia krótkoterm. stóp procentowych min. stopa kredytów PLN krótkoterm. max. stopa kredytów PLN krótkoterm. prognoza stóp prognoza+odch. st. prognoza-odch.st Rys. 159 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu krótkoterminowego +/-odch. std.). OPROCENTOWANIE KREDYTÓW DEWIZOWYCH Średnie oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych jest niskie, aczkolwiek w ostatnim kwartale nieznacznie wzrosło. W I kw. 26 r. średnie oprocentowanie tej kategorii kredytów wyniosło 3,8% (Rys. 162). Podobny trend wykazuje oprocentowanie dewizowych kredytów długoterminowych, które rośnie już od dwóch kwartałów. Obecnie średnie oprocentowanie dewizowych kredytów długoterminowych osiągnęło poziom z początku 25 r., i wynosi 3,15% (Rys. 163). ZMIANY OPROCENTOWANIA KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W I kw. 26 r. średnie oprocentowanie kredytu krótko- i długoterminowego uległo zmniejszeniu w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku we wszystkich analizowanych klasach przedsiębiorstw (Tab. 4). Najtaniej kredyty krótkoterminowe uzyskiwały przedsiębiorstwa największe (zatrudniające powyżej 2 osób). Relatywnie najwyżej oprocentowany kredyt krótkoterminowy otrzymywały przedsiębiorstwa najmniejsze, a także firmy z sekcji Budownictwo oraz nieinwestorzy. W przypadku kredytów długoterminowych, najtaniej pozyskiwały je również przedsiębiorstwa największe, a ponadto firmy sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię. Z kolei firmy najmniejsze (zatrudniające do 5 pracowników), przedsiębiorstwa z sekcji Transport i Handel hurtowy i detaliczny; naprawa złotowy kredyt długoterminowy pozyskiwały najdrożej. 63

64 W przypadku eksporterów, importerów i inwestorów zarówno oprocentowanie kredytów krótko- jak i długoterminowych było niższe niż średnie oprocentowanie kredytów dla całej próby. Widoczna jest wyraźna ujemna zależność między sytuacją ekonomiczną firmy, a ceną kredytu bankowego, aczkolwiek w I kw. 26 r. oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw bardzo dobrze i dobrze oceniających swoją sytuację ekonomiczną zrównało się i wyniosło 6,1%. Zdecydowanemu obniżeniu uległo oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw w bardzo złej sytuacji ekonomicznej, jest to jednak nieliczna klasa przedsiębiorstw. Cena kredytu dla najsłabszych firm w próbie jest wciąż o około 2 pkt. proc. powyżej średniej stopy procentowej dla całej próby (Rys. 165). PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH W próbie utrzymuje się przekonanie o spadku stóp procentowych w perspektywie kwartału (Rys. 16). W I kw. 26 r., odsetek przedsiębiorstw w próbie prognozujących dalsze obniżki wzrósł z 27% w grudniu ub. r. do 42,1% w I kw. br. (Rys. 167) prog. spadku oproc. kred. (lewa oś) prog. wzrostu oproc. kred. (lewa oś) średnie oproc. krótkoterm. kred. PLN Rys. 16 Prognozy zmian oprocentowania kredytów oraz średnie oprocentowanie złotowego kredytu krótkoterminowego średnie długoterm. oproc. kredytów PLN prognoza stóp długoterm. min. stopa kredytów PLN długoterm. prognoza długoterm. +odch.std. max. stopa kredytów PLN długoterm. prognoza długoterm. -odch.std IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I średnie min oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. krótkoterm. kred. dewiz. Rys. 161 Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu długoterminowego +/-odch. Std). Rys. 162 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. 64

65 I I I I I I I I I I I I I I IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV średnie min oproc. długoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. długoterm. kred. dewiz IV I II III IV I II III IV I II III IV I poniżej 5 pracow powyżej 2 Rys. 163 Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu. Rys. 164 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV bardzo dobra słaba bardzo zła dobra zła, z prognozą poprawy Rys. 165 Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych w zależności od sytuacji ekonomicznej podmiotu. zmiana oproc. oproc. kredytów krótkotermin. krótkoterm. r/r oproc. kredytów długoterm. zmiana oproc. długotermin. r/r ,7 77,44 5,93 76, ,63 78,52 6,53 78, ,52 72,96 5,34 75,34 poniżej 5 pracow 7,72 87,55 8,57 91,14 powyżej 2 5,12 73,62 4,56 64,73 prywatny 6,37 79,61 6,24 77,27 publiczny 6,12 76, 5,57 78,78 Budownictwo 7,12 82,59 7,1 77,2 Górnictwo i kopalnictwo 6,46 9,8 4,65 72, Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 6,32 75,72 7,4 79,94 Pozostałe 6,38 79,33 6,25 81, Przetwórstwo przemysłowe 6,32 79,88 5,98 76,92 Transport 6,2 82,99 5,87 84,5 Wytwarz. i zaopatr. w energie 5,8 68,89 4,96 77,31 importer 6,1 76,23 5,97 74,53 nieimporter 6,83 83,7 6,23 81,31 inwestor 6,11 78,48 5,98 78,98 nieinwestor 7,4 81,8 6,73 77,64 eksporter 6,2 78,84 5,97 76,42 nieeksporter 6,62 78,88 6,38 8,3 T ab. 4 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w I kw. 26 r. Zmiana oprocentowania w stosunku do analogicznego kwartału poprzedniego roku. 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I różnica oprocentowania krótkoterm. kredytu i Wiboru 1M róznica oprocentowania długoterm. kredytu i Wiboru 3M różnica oprocentowania krótkoterm. kredytu i średniej z trzech m-cy stopy referencyjnej NBP różnica oprocentowania długoterm. kredytu i średniej z trzech m-cy stopy referencyjnej NBP 1% 8% 48,6 5,7 49,4 51,3 62,2 6% 8,5 5,1 4,6 6,6 4% 1,9 42,8 44,2 46, 2% 42,1 27, % 25 kw II 25 kw III 25 kw IV 26 kw I 26 kw II prognoza obniżki stóp proc. prognoza wzrostu stóp proc. brak zmian Rys. 166 Różnice średniego oprocentowania złotowych kredytów długo- i krótkoterminowych, stopy referencyjnej NBP, WIBOR 1M i WIBOR 3M. Rys. 167 Oczekiwane przez kredytobiorców zmiany oprocentowania kredytów w perspektywie kwartału. 65

66 II PPł łyynnnnoośśćć fif innaannssoowaa pprrzzeeddssi ięębbi ioorrsst tw.. Płynność finansowa Zmiany płynności w podstawowych przekrojach poprawia się płynność finansowa przedsiębiorstw, a jej poziom jest najwyższy w historii badań, rośnie odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących swoje zobowiązania kredytowe i pozabankowe. widoczna jest dodatnia zależność między wielkością przedsiębiorstwa a terminowością regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz przedsiębiorstwa duże (zatr. powyżej 2 osób) charakteryzowały się najwyższą płynnością finansową. stosunkowo najwięcej problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych mają nieinwestorzy, nieimporterzy oraz przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo. OCENY PŁYNNOŚCI Rośnie odsetek przedsiębiorstw deklarujących brak problemów z utrzymywaniem płynności. W I kw. 26 r. już ponad 7% respondentów informowało o posiadaniu płynności finansowej na zadowalającym poziomie (jest to kolejny rekordowy wynik w historii badań) Rys ,4 69,3 7,3 65,7 65,8 64, 62,4 63,4 61, I II III IV I II III IV I OCENY PŁYNNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH. Rys. 168 Udział przedsiębiorstw nie zgłaszających problemów z utrzymaniem płynności finansowej. Najrzadziej problemy z utrzymaniem płynności zgłaszały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz Pozostałe. Najczęściej z brakiem płynności zmagały się firmy z sekcji Budownictwo, w tej klasie wzrósł również odsetek przedsiębiorstw zgłaszających problemy zbyt niskiej płynności finansowej (Rys. 172). Utrzymuje się ujemna zależność między występowaniem problemów z płynnością a wielkością zatrudnienia. Im mniejsza firma tym częściej boryka się z niedostateczną płynnością finansową. (Rys. 176). W II kw. 26 r. w klasie nieinwestorów odsetek przedsiębiorstw deklarujących posiadanie wystarczającej płynności osiągnął 58% (był to jeden z lepszych wyników w całej historii badania). Wśród inwestorów wystarczającą płynność posiadało ponad 75% klasy (Rys. 173). OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO. Rośnie odsetek przedsiębiorstw regulujących terminowo swoje zobowiązania kredytowe (zarówno w stosunku do poprzedniego kwartału, jak i analogicznego kwartału poprzedniego roku) Rys IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytowego trend _ARIMA X11 Rys. 169 Udział podmiotów regulujących zadłużenie kredytowe zgodnie z umową oraz jego trend. 66

67 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH. W I kw. 26 r. nastąpiła poprawa regulowana zobowiązań kredytowych w większości klas. Najrzadziej problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych zgłaszały: przedsiębiorstwa największe (zatrudniające powyżej 2 osób)- Rys. 181, przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię. Największy przyrost odsetka przedsiębiorstw terminowo wywiązujących się z zobowiązań wynikających z umów kredytowych nastąpił wśród nieinwestorów, nieeksporterów i w Budownictwie, a zatem w sekcji w której do niedawna te problemy były największe (Rys. 178 Rys. 18). OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO. Po raz kolejny wzrósł odsetek przedsiębiorstw terminowo obsługujących swoje zobowiązania pozakredytowe (Rys. 17) I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I saldo odsetka podmiotów termionowo i nieterminowo regulujących zobow. pozabankow trend ARIMA X11 Rys. 17 Wskaźnik obsługi zadłużenia pozakredytowego (saldo odpowiedzi: poprawa obsługi pogorszenie obsługi) oraz trend tego wskaźnika. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH. Analiza zdolności do obsługi zobowiązań pozakredytowych w podstawowych przekrojach sugeruje, że: zwiększa się terminowość regulowania zobowiązań we wszystkich badanych przekrojach (Rys Rys. 187), najwyższy odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących swoje zobowiązania pozabankowe zanotowano w sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię i wśród przedsiębiorstw największych ( zatrudniających powyżej 2 osób), w I kw. 26 r. największy odsetek przedsiębiorstw deklarujących problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań był w sekcji Budownictwo, wśród przedsiębiorstw średnich (zatrudniających od 5 do 25 osób) i wśród nieinwestorów. PŁYNNOŚĆ FINANSOWA A OBSŁUGA ZADŁUŻENIA Wyniki badań tradycyjnie już wskazują, że zdecydowanie bardziej przedsiębiorstwa dbają o terminowe regulowanie zobowiązań kredytowych niż pozabankowych (Rys. 189). 67

68 brak problemów stan różnica kw\kw różnica r\r 1, 6,9 7, sporadyczne problemy z płynnością stan różnica kw\kw różnica r\r -2,3-1,2 17, często stan 11,9 różnica kw\kw 1,3 różnica r\r -5, III IV I II III IV I II III IV I Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale Przetwórstwo przemysł. Transport Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 171 Występowanie problemów z płynnością w I kw. 26 r. oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz analogicznego kwartału poprzedniego roku. Rys. 172 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sekcji PKD III IV I II III IV I II III IV I prywatny publiczny inwestor nieinwestor 45 III IV I II III IV I II III IV I eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 173 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sektora oraz w klasach inwestora i nieinwestora. Rys. 174 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem. powyżej 1999 pracow. 87,5 7,5, ,8 11, 9, ,5 14,3 12, ,9 22,3 13,8 45 poniżej 5 pracow. 64,8 22,7 12,5 % 2% 4% 6% 8% 1% brak problemów sporadyczne częste problemy 35 II III IV I II III IV I II III IV I poniżej 5 pracow powyżej 1999 Rys. 175 Częstotliwość problemów z płynnością w zależności od wielkości zatrudnienia w ostatnim kwartale. Rys. 176 Udział procentowy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością a wielkość zatrudnienia. 68

69 brak probl. z obsługą zobow. kredyt. brak problemów ale będą są problemy ale się zmniejszą są problemy i będą udział 88,4 zmiana kw/kw -1,7 zmiana r/r udział zmiana kw/kw zmiana r/r udział 3,3 4,7 2,5,9 3,3 zmiana kw/kw zmiana r/r -,6-2,8 udział 3,7 zmiana kw/kw zmiana r/r -,2-1, III IV I II III IV I II III IV I II III IV I Górnictwo i kopalnictwo Pozostale Przetwórstwo przemysł. Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 178 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe. Rys. 177 Stopień terminowości obsługi zadłużenia kredytowego, oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku III IV I II III IV I II III IV I II III IV I Budownictwo Handel Transport 7 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 179 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe. Rys. 18 Udział podmiotów wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem terminowo regulujących zobowiązania kredytowe IV I II III IV I II III IV I II III IV I poniżej 5 pracow powyżej 1999 Rys. 181 Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe a wielość zatrudnienia III IV I II III IV I II III IV I II III IV I prywatny publiczny inwestor nieinwestor Rys. 182 Udział podmiotów wg sektora oraz w klasach inwestora i nieinwestora terminowo regulujących zobowiązania kredytowe. 69

70 terminowe regulow zobow. pozabank udział zmiana kw/kw zmiana r/r 1,9 7,3 64, sporadyczne problemy udział zmiana kw/kw zmiana r/r -3,2-1,7 23,5 częste problemy udział zmiana kw/kw zmiana r/r -5,6 12,6 1, Rys. 183 Stopień terminowości obsługi zadłużenia pozakredytowego, zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz do analogicznego kwartału poprzedniego roku II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemysł. Pozostale Wytwarz. i zaopatryw. w energie Budownictwo Handel Transport Rys. 184 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD. Rys. 185 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I 2 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 186 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasie inwestorów i nieinwestrów i wg sektora. Rys. 187 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg udziału przychodów importu i eksportu w przychodach ogółem. 7

71 8 częste problemy 38,7 61,3 7 95,9 4, IV I II III IV I II III IV I II III IV I poniżej 5 pracow powyżej 1999 sporadyczne problemy 6,7 93,3 88,5 11,5 brak problemów z płynnością 1,2 98,8 12,3 87,7,2,4,6,8 1 nieterminowe regulowanie zobow. bank. terminowe regulowanie zobow. bank. nieterminowe regulowanie zobow. handl. terminowe regulowanie zobow. handl. Rys. 188 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasach wielkości zatrudnienia. Rys. 189 Występowanie w ostatnim kwartale problemów z płynnością, a częstość pojawiania się problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych i handlowych. 71

72 NADWYŻKOWE ŚRODKI PIENIĘŻNE środki pieniężne przewyższające bieżące zobowiązania firmy zdecydowana większość przedsiębiorstw deklaruje, że nie posiada nadwyżkowych środków pieniężnych (tj. przekraczających bieżące potrzeby), ponad 2% respondentów posiada takie środki pieniężne ale gromadzi je na przyszłe inwestycje, a 3,7% inwestuje je na rynku finansowym, dla niemal 9% przedsiębiorstw które wymieniły inne powody utrzymywania nadwyżek finansowych (inne niż przyszłe inwestycje czy lokaty kapitałowe) najczęstszym motywem ich utrzymywania była: przyszła wypłata dywidend, efekt sezonowości działalności podmiotu lub gromadzenie środków w walutach obcych na poczet przyszłych płatności walutowych, najczęściej środki pieniężne utrzymują przedsiębiorstwa w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej, przedsiębiorstwa największe o raz z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię. OBECNOŚĆ NADWYŻKOWYCH ŚRODKÓW PIENIĘŻ- NYCH. W I. kw. 26 r. około 32% badanych przedsiębiorstw zadeklarowało posiadanie nadwyżkowych środków pieniężnych, tj. takich środków które przewyższałyby bieżące potrzeby przedsiębiorstwa ( Rys. 19). Głównym motywem utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych było gromadzenie funduszy na planowane inwestycje lub inwestowanie środków na rynku finansowym. Wśród innych przyczyn utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych najczęściej przedsiębiorstwa wymieniały planowaną wypłatę dywidend (Rys. 191) ,1 gromadzi kapitał na przyszłe inwestycje 3,7 8,6 inwestuje na rynku finansowym inne przyczyny 67,7 nie posiada nadmiernych środków Rys. 19 Przyczyny utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych w przedsiębiorstwach (udziały sumują się do 1). NADWYŻKOWE ŚRODKI PIENIĘŻNE ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH. Analiza przyczyn utrzymywania nadwyżkowych środków pieniężnych w podstawowych klasyfikacjach wykazała, że gromadzenie środków pieniężnych na realizację przyszłych inwestycji było dominującą przyczyną wśród przedsiębiorstw (Rys. 192, Rys. 193): w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej, oczekujących sezonowego spadku popytu na swoje dobra i usługi, prognozujących wzrost inwestycji, w sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz w przedsiębiorstwach największych. Lokowanie nadwyżkowych środków pieniężnych w instrumenty rynku finansowego było najczęstszym motywem dla przedsiębiorstw: oczekujących spadku eksportu, 72

73 oczekujących trwałego spadku popytu, oraz przedsiębiorstw z sekcji Transport. Firmy planujące redukcję lub rezygnację z wcześniej zaplanowanych inwestycji nie posiadały nadwyżkowych środków pieniężnych. planowana wypłata dywidendy sezonowości działalności predsiębiorstwa zakup walut obcych na poczet przyszłych płatności walutowych nadpłynność incydentalna zabezpieczenie spłaty należności wierzycieli wcześniejsza spłata zobowiązań kredytowych polityka finansowa właściciela spółki nadmierny stan środków pieniężnych niepewność sytuacji rynkowej lokaty stanowiące "wadia" na zabezpieczenie gwarancji środki na poczet wypłaty wynagrodzeń 8,33 8,33 8,33 8,33 6,25 8,33 4,17 2,8 1,42 18,75 16, Rys. 191 Inne przyczyny utrzymywania nadmiernych środków pieniężnych w przedsiębiorstwach w I kw. 26 r. (odpowiedzi stanowią 1% odpowiedzi C inne przyczyny utrzymywania środków pieniężnych większych niż bieżące potrzeby firmy). sytuacja ekonom prognoza prognoza syt. eksportu ekonom. prognoza popytu prognoza prognoza zatrudnienia produkcji prognoza inwestycji bardzo dobra dość dobra słaba zła bardzo zła poprawa pogorszenie bez zmian wzrosnie spadnie bez zmian wzrost sezon. wzrost trwały bez zmian spadek sezon. spadek trwały bez zmian spadek wzrost bez zmian spadek wzrost bez zmian nie dotyczy redukcja rezygnacja wzrost zakończenie % 2% 4% 6% 8% 1% gromadzi kapitał na przyszłe inwestycje inne przyczyny inwestuje na rynku finansowym nie posiada nadmiernych środków Rys. 192 Przyczyny utrzymywania w ostatnim kwartale nadmiernych środków pieniężnych w przedsiębiorstwach w świetle wybranych elementów oceny sytuacji ekonomicznej. sekcja zatr eksp. Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale Przetwórstwo przemysł. Transport Wytw. i zaopatryw. w energie poniżej 5 pracow powyżej 2 eksporter nieeksporter % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1 gromadzi kapitał na przyszłe inwestycje inwestuje na rynku finansowym % inne przyczyny nie posiada nadmiernych środków Rys. 193 Przyczyny utrzymywania nadmiernych środków pieniężnych w przedsiębiorstwach w ostatnim kwartale wg sekcji PKD i wielkości zatrudnienia. 73

74 POSIADANE AKTYWA FINANSOWE. Z badań ankietowych wynika, że wśród aktywów finansowych znajdujących się w posiadaniu przedsiębiorstw dominowały środki na lokatach terminowych. W ostatnich dwóch kwartałach ponad 3% przedsiębiorstw deklarowało posiadanie takich lokat, a nieco ponad 1% przedsiębiorstw inwestowało w akcje. Ponad 4% przedsiębiorstw dysponowało środkami na rachunku bieżącym z możliwością lokaty O/N (Rys. 194) lokata terminowa rachunek bieżący z lokatą O/N fundusze inwestycyjne 25 q 4 26 q1 akcje obligacje papiery komercyjne Rys. 194 Odsetek przedsiębiorstw deklarujących posiadanie wybranych aktywów finansowych w ostatnich dwóch kwartałach (udziały nie sumują się do 1, przedsiębiorstwo miało zaznaczyć wszystkie posiadane aktywa finansowe). 74

75 II Ceennyy prognozy CPI i PPI prognozy cen surowców i materiałów używanych do produkcji prognozy cen własnych inflacja jako jedna z barier rozwoju spadek oczekiwań inflacyjnych zarówno w horyzoncie kwartalnym, jak i rocznym przedsiębiorstwa oczekują spadku dynamiki cen materiałów i surowców w relacji kw/kw i jednocześnie planują mniejsze, niż w poprzednim kwartale, podwyżki cen wyrobów. utrzymuje się prawidłowość, polegająca na tym, że większe podwyżki cen planują firmy mniejsze oczekiwania dynamiki wzrostu cen wyrobów własnych nieco wzrosły w porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. problem rosnących kosztów działalności (ceny materiałów i surowców, paliw, inflacja) spadł na piąte miejsce wśród barier rozwoju przedsiębiorstw. PROGNOZY CPI Po okresie stabilizacji kwartalnych oczekiwań inflacyjnych w II półroczu 25 r. i w I kwartale 26 r., bieżący kwartał przyniósł spadek tych oczekiwań. Średnia szacunków kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w II kw. br. wyniosła niespełna 1,1%, zaś mediana,7% (por. Rys. 195). Prognozy rocznego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (w ciągu najbliższych 12 miesięcy) również sugerują spadek oczekiwań inflacyjnych (por. Rys. 197). Średnia oraz mediana ocen spadły w porównaniu z zeszłym kwartałem i wynoszą odpowiednio 2,3% i 2%. 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 195 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona). PROGNOZY PPI Podobnie, jak w przypadku prognoz CPI, nastąpił spadek oczekiwanej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w porównaniu z poprzednim kwartałem oraz w perspektywie rocznej 7. Średnia oczekiwań kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w II kwartale 26 r. kształtuje się na poziomie 1%, mediana,7% (por. Rys. 199). Średnia prognoz ocen w skali roku wynosi 2,2%, mediana 2% (patrz Rys. 21). 7 Trzeba podkreślić, że prognozy przedsiębiorstw na II kw. br. były formułowane ok marca, czyli już w momencie wzrostu cen ropy na rynkach światowych, ale przed jej rekordowymi notowaniami.. 75

76 PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH W II kw. 26 r. oczekiwany wzrost cen produktów oferowanych przez ankietowane przedsiębiorstwa jest nieco niższy niż w poprzednim okresie badania (również po wyeliminowaniu sezonowości zjawiska) i wyniesie średnio,9%. Może on wynikać z niższych niż w poprzednim kwartale oczekiwanych podwyżek cen materiałów i surowców. Warto też zauważyć, że prognozowany wzrost cen wyrobów jest wyższy niż w analogicznym okresie roku poprzedniego oraz w latach , 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 196 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług (linia zielona), średnia odsezonowana (linia żółta), średnia ważona wielkością firmy (linia niebieska) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa). Utrzymuje się prawidłowość polegająca na tym, że większe podwyżki cen wyrobów planują podmioty mniejsze - średnia oczekiwanego wzrostu cen ważona wielkością zatrudnienia jest o,2 pkt. proc. niższa niż średnia dla całej badanej próby. W II kw. br. mniejsze przedsiębiorstw zdecydowanie też częściej zdecydują się na podwyżki cen wyrobów (wskaźnik prognoz zmian cen 8 zważony wielkością zatrudnienia osiągnął w II kw. wartość 28% - o 6 pkt.proc. mniej niż wskaźnik ten liczony dla całej populacji /por. Rys. 25/). 26) 9. Podwyżki cen planuje 41,4% respondentów, o 2,1 pkt. proc. mniej niż w poprzednim kwartale (por. Rys. PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognozowanych zmian cen wyrobów i usług własnych w różnych przekrojach pokazuje, że: w II kw ceny najczęściej planują podnosić przedsiębiorstwa należące do branży Budownictwo i Transport. najmniej skłonne do podwyższania cen są firmy z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (patrz Tab. 6). II kw. 26r. jest pierwszym okresem w historii badań, kiedy średnia oczekiwanych podwyżek cen wyrobów w sekcji Handel i naprawy osiągnęła wartość niższą niż miara ta liczona dla pozostałej części analizowanej populacji (por. Rys. 27); trudno jednak w chwili obecnej interpretować te wyniki. w II kw. odsetek przedsiębiorstw planujących podwyżki cen swoich wyrobów jest najniższy w przedsiębiorstwach największych, w których liczba zatrudnionych przekracza 2 osób (średnia podwyżek cen w tej grupie również jest najniższa i wynosi,7%), a najwyższy w firmach zatrudniających od 25 do 499 pracowników; (średnia prognoz w tej grupie firm wyniosła,9%). częściej zamierzają podnosić ceny: 8 Wsk. prognoz zmian cen-różnica między odsetkiem firm planujących podwyżki cen a proc. tych, którzy zamierzają ceny obniżyć. 9 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach 1-15% w różnych kwartałach). 76

77 - podmioty nieeksportujące niż eksportujące (nieeksporterzy planują też średnio wyższe podwyżki niż eksporterzy 1% wobec,8%) - Rys. 21, - nieimporterzy niż importerzy (wzrost cen w obu grupach wyniesie średnio,9%) - Rys wśród przedsiębiorstw oceniających pozytywnie swoją sytuację ekonomiczną (bieżącą i przyszłą) większa jest częstość planowanych podwyżek cen wyrobów oraz ich skala, niż w firmach deklarujących słabą kondycję ekonomiczną. CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZMIANY CEN Wg przewidywań przedsiębiorstw najsilniej na ceny oddziaływać będą zmiany cen surowców i materiałów używanych do produkcji. W II kw.br. zdecydowana większość przedsiębiorstw, nie spodziewających się wzrostu cen surowców, nie zamierza też podnosić cen (Rys. 29, Tab. 5). W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców blisko 6% przedsiębiorstw deklaruje, że przerzuci skutki wzrostu tych cen na ceny swoich wyrobów, natomiast 36% przedsiębiorstw twierdzi, że w tej sytuacji nie zdecyduje się na podniesienie cen wyrobów. Mniejszy wpływ na kształtowanie się cen ma nieplanowany wzrost zapasów. W II kw. jedynie 9% firm, które borykają się z problemem zbyt dużych zapasów próbuje rozwiązać go m.in. poprzez obniżenie cen. Widoczne jest jednak, że skłonność do podnoszenia cen (mierzona wskaźnikiem prognoz zmian cen) w tej grupie jest znacznie mniejsza niż w pozostałych klasach - por. Rys Dane sugerują, że wzrost płac nie stanowi istotnej przyczyny wzrostu cen wyrobów (por. Rys. 212). Wskaźnik planowanych podwyżek cen dwa kwartały z rzędu kształtuje się na podobnym poziomie w grupie firm planujących zwiększyć płace i w firmach nie planujących zmieniać wynagrodzeń. Jednak średni oczekiwany wzrost cen w grupie firm podnoszących płace będzie w II kw. nieco większy niż w pozostałych przedsiębiorstwach (i wyniesie odpowiednio 1% wobec,8%). Widać także, że silna konkurencja na rynku (zgłaszana przez respondentów jako bariera ich rozwoju) również nie pozostaje bez wpływu na prognozy zmian cen wyrobów przedsiębiorstwa. Wskaźnik planowanych podwyżek cen jest, co prawda, niewiele niższy w grupie firm zgłaszających, iż zbyt duża konkurencja może wpłynąć niekorzystnie na ich sytuację ekonomiczną (33,3% wobec 34,4% wśród pozostałych przedsiębiorstw), jednak średnia podwyżek cen wyrobów jest w tej grupie znacznie mniejsza i wynosi,5% wobec,8% wśród pozostałych firm. PROGNOZY ZMIAN CEN WYROBÓW I USŁUG A OCENY PRZYSZŁEJ SYTUACJI EKONOMICZNEJ Wyniki badań monitoringowych wskazują, że prognozy kształtowania się cen materiałów i surowców oraz wyrobów i usług przedsiębiorstwa wpływają znacząco na ocenę prognozowanej sytuacji ekonomicznej. Widać bowiem, że wskaźnik podwyżek cen netto (liczony jako różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów własnych niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów) osiąga w całym okresie badań znacznie wyższe wartości w grupie firm prognozujących poprawę sytuacji ekonomicznej (por. Rys. 28). Trzeba jednak zauważyć, że zarówno dla całej populacji, jak i dla grup firm ujętych w różnych przekrojach omawiany wskaźnik przyjmuje wartości ujemne. 77

78 PROGNOZY CEN SUROWCÓW I MATERIAŁÓW W II kw. br. badane przedsiębiorstwa oczekiwały niewielkiego spadku dynamiki cen materiałów i surowców. Połowa respondentów oczekuje, że zmiany tych cen nie przekroczą,5%, natomiast średnia ocen wynosi 1,4%. Dynamika wzrostu tych cen pozostaje zatem niższa niż w okresie od II kw. 24 r. do I kw. 25 r., ale cały czas wyższa niż w latach (por. Rys. 24). W badaniu ankietowym przedsiębiorstwa poproszone zostały o podanie głównych barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. Problem rosnących kosztów działalności (ceny surowców, materiałów, paliw czy inflacja) spadł na piąte miejsce wśród barier, które mogą negatywnie wpłynąć na rozwój przedsiębiorstwa. Średnia prognoz wzrostu cen materiałów jest w firmach zgłaszających powyższy problem dwukrotnie wyższa niż średnia w całej populacji, przy braku planów rekompensowania tej różnicy w podwyżkach cen wyrobów (por. Tab. 7). 7, 6, , 4, 3, 2, 1, Rys. 197 Średnie oczekiwania wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona) Rys. 198 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (procentowe wartości za II kw. 26 r. - rys. dolny, oraz za I kw. 26 r. - rys. górny). 3, 2,5 2, 1,5 1,, , Rys. 199 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona) Rys. 2 Rozkład prognozowanej przez firmy, kwartalnej dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu (procentowe wartości za II kw. 26 r. - rys. dolny oraz za I kw. 26 r. - rys. górny). 78

79 6, 5, , 3 4, , ,5 1 3, 5 2,5 4 2, 35 1, Rys. 21 Średnie oczekiwania wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (linia czarna) oraz mediana tych oczekiwań (linia czerwona) Rys. 22 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za I kw. 26 r. - rys. dolny oraz za IV kw. 25 r. - rys. górny) , 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Rys. 23 Rozkład prognozowanej przez firmy, dynamiki wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy (procentowe wartości za I kw. 26 r. - rys. dolny oraz za IV kw. 25 r. - rys. górny). Rys. 24 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów (linia zielona) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa) Rys. 25 Wskaźnik (saldo) prognoz zmian cen wyrobów i usług (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia niebieska) oraz wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie (linia bordowa). Rys. 26 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi linia zielona oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. 79

80 4, 3,5 3, ceny_pop ceny_handel ceny_bez sekcji Handel ,5 2, 1, , -4,5, poprawa pogorszenie bez zmian próba Rys. 27 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w całej populacji, w sekcji Handel i naprawy oraz w populacji po wyłączeniu sekcji Handel i naprawy. Tab. 5 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w I kw. 26 r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach). zmiany cen surowców spadek bez zmian wzrost zmiany cen wyrobów spadek bez zmian wzrost 6, 3, 1, 4,5 8,7 14,8 5, 35,8 59,1 Tab. 7 Średnia oczekiwań wzrostu cen wyrobów i usług oraz cen materiałów i surowców w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o istnienie problemu wysokich kosztów działalności, inflacji jako bariery rozwoju. moment wypełniania ankiety grudzień 24 marzec 25 czerwiec 25 wrzesień 25 średnia prognozowanego wzrostu koszty dział., inflacja bariera rozwoju cen nie tak wyroby i usługi 1,6 1,5 materiały i surowce 2,2 3,6 wyroby i usługi,6,7 materiały i surowce 1,5 2,7 wyroby i usługi,9,7 materiały i surowce 1,4 2,1 wyroby i usługi,7 1,1 materiały i surowce 1,3 2,4 Rys. 28 Różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów w całej populacji oraz w podziale wg prognoz zmian sytuacji ekonomicznej. Tab. 6 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w I kw. 26 r. w różnych przekrojach (dane w procentach) sekcja budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel hurtowy i detaliczny poczta i telekomunikacja przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe zmiany cen spadek bez zmian wzrost 3,4 39,7 56,9 7,1 5, 42,9 1, 47,3 42,7, 2, 8, 8, 52,8 39,2 5, 52,5 42,5, 81,1 18,9 6, 48, 46, zatrudnienie do 5 8,5 49,6 41,9 od 5 do 249 7,6 52,9 39,4 od 25 do 499 7,6 46,2 46,2 od 5 do ,7 52,1 42,1 ponad 2 5,4 64,9 29, wzrost bez zmian spadek cen 224 Rys. 29 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług a prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów

81 grudzień 25 marzec 26 wyroby i usługi,9 1, materiały i surowce 1,6 3,1 wyroby i usługi,9,9 materiały i surowce 1,3 3, eksporter nieeksporter 65 6 importer nieimporter Rys. 21 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na eksporterów i nieeksporterów Rys. 211 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na importerów i nieimporterów 55 5 nie tak 7 6 wyst zbyt duży zbyt mały Rys. 212 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg prognoz zmian płac w przedsiębiorstwach Rys. 213 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg stanu zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwach 81

82 KOSZTY STAŁE sytuacja bieżąca zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych obszary spadku niewielki wzrost kosztów stałych w ciągu ostatnich sześciu kwartałów wskaźnik ustabilizował się, oscylując wokół wartości 36,5% budownictwo, transport, przemysł sektor publiczny przedsiębiorstwa bez kredytu sektor MSP W I kw. 26 r. średnia rozkładu udziału kosztów stałych w kosztach ogółem wzrosła w relacji do grudnia ub.r. o,3 punktu proc., osiągając poziom 36,7% kosztów ogółem (taki sam wynik uzyskano w I kw. 25 r.). Zaobserwowano, że po okresie dość wyraźnych wahań wskaźnika (w latach 2-22 wskaźnik rósł, a następnie, aż do końca 24 r., spadał), w ciągu ostatnich sześciu kwartałów zmiany średniej relacji kosztów stałych do kosztów ogółem są już bardzo nieznaczne. 39, 38,5 38, 37,5 37, 36,5 36, 35,5 średnia trend IX-2 XII- 21 VI-21 IX-21 XII- 22 VI-22 IX-22 XII- 23 VI-23 IX-23 XII- 24 VI-24 IX 24 XII- 25 VI-25 IX-25 XII III 26 Rys. 214 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem oraz trend tego wskaźnika ZMIANY KOSZTÓW STAŁYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza zmian relacji kosztów stałych do kosztów ogółem w kilku podstawowych klasyfikacjach pozwala na sformułowanie następujących wniosków: wyraźna tendencja wzrostowa kosztów stałych w grupie kredytobiorców, wobec malejącego udziału tych kosztów w grupie firm nie korzystających z kredytu, wyraźna tendencja spadkowa w grupie firm z sektora publicznego, lekka tendencja wzrostowa w przedsiębiorstwach prywatnych, obserwujemy stabilizujący się poziom kosztów stałych w grupie eksporterów, wobec stopniowego wzrostu tych kosztów w grupie nieeksporterów, lekka tendencja spadkowa kosztów w przemyśle, w tym w przetwórstwie przemysłowym; niewielki wzrost kosztów w handlu i usługach, spadek kosztów stałych w transporcie i budownictwie, widoczna jest słaba tendencja spadkowa kosztów stałych w sektorze MSP, zaś stabilizacja w firmach dużych. 82

83 Rys. 215 Rozkład udziału kosztów stałych w kosztach ogółem w I kw. 26 r. cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 5 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(-49) eksport(5-1) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 36,7 35,2 45,2 25,8 41, 33,3 44,9 45,1 49,4 39,2 37,9 33,6 36, 31,2 32,8 43,7 32, 33,9 32,5 43, 36,3 38,1 35,8 39,5 57,8, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, R ys. 216 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w podstawowych klasyfikacjach dane na marzec 26 r. 37, 36,5 36, 35,5 35, 34,5 34, 33,5 33, 32,5 32, Przetwórstwo przemysłowe Pozostałe trend (Przetwórstwo przemysłowe) trend (Pozostałe) IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX-24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 217 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sekcjach Przetwórstwo przemysłowe oraz Budownictwo 65, 6, 55, 5, 45, 4, 35, 3, 25, 2, 46, 44, 42, 4, 38, 36, 34, 32, 3, eksporterzy nieeksporterzy trend (nieeksporterzy) trend (eksporterzy) IX-2 XII-2 21 VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX-24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 218 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w klasie eksporterów i nieeksporterów 48, 46, 44, 42, 4, 38, 36, brak kredytu kredytobiorcy trend (brak kredytu) trend (kredytobiorcy) VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX-24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 219 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu 37, 36,5 36, 35,5 35, 34,5 34, 33,5 83, 82, 81, 8, 79, 78, 77, 76, 75, 74, 73, 72, 71, 7, prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA VI-21 IX-21 XII VI-22 IX-22 XII VI-23 IX-23 XII VI-24 IX 24 XII VI-25 IX-25 XII 25 III 26 Rys. 22 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w sektorze publicznym i prywatnym 83

84 II Kuurrss waal luut toowyy kursy PLN/EURO i PLN/USD utrzymują się powyżej granicznego poziomu opłacalności dla eksportu. zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw deklarujących, że kurs walutowy znajduje się poniżej granicy, którą uznają za minimalną z punktu widzenia opłacalności eksportu rzeczywisty kurs walutowy utrzymuje się na granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową. bieżący kwartał jest kolejnym okresem badania, kiedy problem kursu walutowego pozostaje na pierwszym miejscu wśród barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy zgłasza go ponad 19% respondentów. w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku wzrósł odsetek przedsiębiorstw stosujących instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym (z 28% w II kw 25 do 38% w II kw. 26) KURS OPŁACALNOŚCI EKSPORTU ORAZ PRODUKCJI KRAJOWEJ Ze względu na osłabienie złotego wobec euro (głównie w marcu bieżącego roku) rzeczywisty kurs walutowy (PLN/EURO) oddalił się od średniego granicznego kursu opłacalności eksportu i znajduje się na granicy obszaru wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe. Oznacza to, że przy takim poziomie kursu walutowego sprzedaż eksportowa (średnio) pozostaje opłacalna oraz nieco spada zagrożenie braku opłacalności eksportu przedsiębiorstw rozliczających się w euro. Wahania kursu złotego w relacji do walut obcych (euro i $) w I kwartale br. (niewielka aprecjacja PLN w styczniu i lutym oraz spadek wartości złotego w marcu br.) spowodowały, że w III 26 r. wartość złotego w stosunku do dolara pozostała na zbliżonym poziomie (lekko umocniona) w porównaniu do XII 25r. W efekcie tego rzeczywisty kurs walutowy (PLN/USD) pozostał przy górnej granicy obszaru wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe dla tego kursu, co sygnalizuje utrzymanie niewielkiego zagrożenia dla opłacalności eksportu przedsiębiorstw rozliczających się w tej walucie. 4,8 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar 5 cze 5 wrz 5 gru 5 mar 6 4,6 4,4 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, 2,8 wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar 5 cze 5 wrz 5 gru 5 mar 6 Rys. 221 Kurs euro (lewy rys.) oraz dolara (prawy rys.), przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro i dolara (linia zielona) 1 1 Za kurs walutowy uznajemy średni kurs miesięczny (średnia notowań dziennych). 84

85 Marcowa deprecjacja złotego wobec dolara i euro spowodowała, że spadł odsetek eksporterów, informujących, że graniczny kurs opłacalnego eksportu przewyższył rzeczywisty kurs tych walut 11. W przypadku kursu euro odsetek ten w marcu 26 r. wyniósł 26,2% (wobec 37,7%w poprzednim kwartale), natomiast dla dolara 17% (wobec 21,3% w poprzednim badaniu ankietowym) por. Rys Z kolei wzmocnienie złotego wobec dolara i euro (analizując średnie kwartalne IV kw.25 i I kw. 26) jest prawdopodobnie przyczyną wzrostu udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej przedsiębiorstw. Analiza Rys. 223 i Rys. 222 pokazuje, że rzeczywisty kurs walutowy (PLN/EURO oraz PLN/USD) od dłuższego czasu utrzymuje się na granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową ze względu na ich bardziej atrakcyjną cenę. Zatem import stanowi obecnie zagrożenie dla niektórych krajowych producentów. WAHANIA KURSU WALUTOWEGO JAKO JEDNA Z BARIER ROZWOJU W badaniu ankietowym przedsiębiorstwa zostały poproszone o podanie głównych barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. W II kw. 26 r., po raz kolejny (szósty z rzędu), kurs walutowy stał się najważniejszym (najczęściej wymienianym) problemem sygnalizowanym przez respondentów takie deklaracje złożyło 18,9% ankietowanych przedsiębiorstw (o 2,5 pkt.proc. mniej niż w poprzednim badaniu monitoringowym). W II kwartale br. problem kursu walutowego zgłaszały przede wszystkim firmy eksportujące (29,4% tej grupy) oraz eksportujące i zarazem importujące (28,2% grupy). W klasie przedsiębiorstw eksporterów odsetek respondentów deklarujących, że sytuacja na rynku walutowym stanowi zagrożenie dla ich rozwoju, utrzymuje się na wysokim poziomie, natomiast wśród firm oferujących swoje dobra jedynie na rynku krajowym oraz importerów - pozostaje bardzo niski (patrz Tab. 8). Przedsiębiorstwa zgłaszające, że kurs walutowy stanowi dla nich barierę rozwoju: - gorzej oceniają swoją sytuację ekonomiczną (bieżącą i przyszłą), - nieco rzadziej planują zwiększać zatrudnienie, ale wskaźnik prognoz zatrudnienia jest dodatni, co znaczy, że nie należy się w tej grupie spodziewać redukcji zatrudnienia, - mniej optymistycznie prognozują wzrost wolumenu eksportu i nowych umów eksportowych w nadchodzącym kwartale, co jednak, biorąc pod uwagę optymizm oczekiwań wielkości produkcji (wskaźnik prognoz produkcji 12 jest porównywalny zarówno w grupie przedsiębiorstw zgłaszających kurs walutowy jako barierę rozwoju, jak i w drugiej grupie firm, i utrzymuje się na poziomie ok. 32%, co dodatkowo sugeruje zwiększenie poziomu produkcji w nadchodzącym kwartale w obu grupach), może oznaczać, że przedsiębiorstwa przerzucą część nieopłacalnej sprzedaży eksportowej na rynek krajowy. 11 Trzeba jednak do tych informacji podchodzić ostrożnie, gdyż analiza danych jednostkowych wskazuje na to, że część przedsiębiorstw może szacować graniczny kurs opłacalności swojej działalności z pewnym marginesem, w którym zawiera się ustalony z góry zysk. Jest bowiem grupa respondentów, która mimo spadku rzeczywistego kursu walutowego poniżej określonego przez nich kursu granicznego nie zgłasza problemu posiadania nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej. 12 Wskaźnik prognoz produkcji liczony jest jako różnica między odsetkiem firm planujących zwiększyć produkcję a procentem tych, którzy przewidują spadek poziomu produkcji. 85

86 ZABEZPIECZENIE PRZED RYZYKIEM KURSOWYM W II kw. 26 r. 38% spośród respondentów informujących o istnieniu ryzyka związanego z wahaniami kursu walutowego zadeklarowało, że stosuje instrumenty zabezpieczające je przed tym ryzykiem. Jest to 1 pkt proc. więcej niż rok wcześniej i ponad dwukrotnie więcej niż w IV kw. 24r. Najważniejszą przyczyną niestosowania takich instrumentów jest niskie - w ocenie przedsiębiorstwa - ryzyko kursowe (zgłasza ją blisko ¼ podmiotów, które nie stosują zabezpieczeń przed ryzykiem walutowym) bądź zbyt duży koszt tych zabezpieczeń (23% grupy). Instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kursowym częściej stosują: przedsiębiorstwa eksportujące i zarazem importujące (blisko 45% grupy) wobec około 25% firm w pozostałych grupach (tylko eksportujących lub tylko importujących bądź działających jedynie na rynku krajowym) przedsiębiorstwa, których działalność eksportowa nie jest w pełni opłacalna (46% grupy), wobec 35% firm, których eksport jest w całości opłacalny. Świadczyć to może o tym, że firmy sięgają po tego rodzaju zabezpieczenia dopiero w sytuacji, gdy sprzedaż poza granice kraju zaczyna przynosić straty. kredytobiorcy (42% grupy wobec 28% firm nie korzystających z kredytu), kredytobiorcy deklarujący korzystanie z kredytów dewizowych 13 (49% grupy wobec 35% wśród firm nie stosujących tej formy finansowania), przedsiębiorstwa oceniające swoją sytuację ekonomiczną jako bardzo dobrą. 4,8 4,6 4,4 4,6 4,4 4,2 4, 4,2 3,8 4, 3,6 3,8 3,4 3,6 3,2 3,4 3,2 wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar 5 cze 5 wrz 5 gru 5 mar 6 3, 2,8 wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar 5 cze 5 wrz 5 gru 5 mar 6 Rys. 222 Kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro (linia zielona). Rys. 223 Kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona). 13 Informacje dot. tej grupy przedsiębiorstw należy traktować z dużą ostrożnością, ze względu na brak możliwości pełnej identyfikacji przedsiębiorstwa posiadającego kredyt dewizowy. 86

87 Rys. 224 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw dotyczących poziomu kursu, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Lewy rysunek informuje o kursie euro, zaś prawy rysunek dotyczy kursu dolara. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio euro i dolara) na koniec marca 26r Rys. 225 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi dotyczących poziomu kursu walutowego, przy którym mogą pojawić się, wg firm, problemy ze zbyciem własnych wyrobów, spowodowane większą atrakcyjnością (niższe ceny) wyrobów importowanych. Lewy rysunek informuje o kursie euro, zaś prawy rysunek dotyczy kursu dolara. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio euro i dolara) na koniec marca 26r. Tab. 8 Kurs walutowy jako bariera rozwoju w klasach przedsiębiorstw zaliczanych do eksporterów, importerów lub działających tylko na rynku krajowym (dane w procentach.). przedsiębiorstwa eksportujące i importujące Tylko eksportujące tylko importujące rynek krajowy moment wypełniania ankiety czy kurs walutowy jest barierą rozwoju nie tak marzec 25 56,8 43,2 czerwiec 25 7,8 29,2 wrzesień 25 68,2 31,8 grudzień 25 67,4 32,6 marzec 26 71,8 28,2 marzec 25 72,5 27,5 czerwiec 25 76,7 23,3 wrzesień 25 71,6 28,4 grudzień 25 76,8 23,2 marzec 26 7,6 29,4 marzec 25 86,4 13,6 czerwiec 25 88,3 11,7 wrzesień 25 92,6 7,4 grudzień 25 98,1 1,9 marzec 26 94,4 5,6 marzec 25 92,5 7,5 czerwiec 25 93,1 6,9 wrzesień 25 96,8 3,2 grudzień 25 95,8 4,2 marzec 26 97,7 2,3 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Rys. 226 Udział podmiotów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu wzrósł powyżej rzeczywistego kursu dolara (linia zielona) oraz euro (linia różowa). 87

88 262 61,9 38, ,9 28, ,7 17,3 % 2% 4% 6% 8% 1% nie tak Rys. 227 Stosowanie przez przedsiębiorstwo instrumentów zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. II Ekkssppoorrt t.. IImppoorrt t eksport sytuacja bieżąca opłacalność eksportu prognozy eksportu import nieznaczny spadek odsetka eksporterów w próbie wzrost odsetka eksporterów wysoko wyspecjalizowanych (takich, których przychody z eksportu przekraczają 8% przychodów ogółem) odsetek ten osiągnął najwyższą wartość w historii badań niewielki wzrost udziału eksportu w przychodach ogółem wzrósł udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu (do poziomu 8,1%) oraz odsetek badanych informujących o występowaniu tego zjawiska wskaźnik prognoz eksportu sugeruje wzrost dynamiki eksportu w nadchodzącym kwartale widać także niewielki wzrost wskaźnika prognoz liczby zawieranych nowych umów eksportowych. analiza prognoz eksportu sugeruje poprawę optymizmu we wszystkich badanych przekrojach (z wyj. Sekcji wytw. i zaop. w energię niewielki spadek udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach, przy utrzymaniu się na niezmienionym poziomie odsetka podmiotów korzystających z importu zaopatrzeniowego AKTYWNOŚĆ EKSPORTOWA W I kw. 26 r. nieznacznie spadł w porównaniu z poprzednim kwartałem odsetek firm prowadzących działalność eksportową (i wyniósł 63,9% badanej populacji). Natomiast średni udział eksportu w przychodach ankietowanych przedsiębiorstw (eksporterów) nieznacznie wzrósł do poziomu 41,1% (por. Rys. 232). Linia trendu mimo, iż od 23 r. oscyluje wokół stałej wartości 4% wykazuje w ostatnim okresie niewielki wzrost. I kw. 26 r. Powyższe informacje sugerują stabilizację (na wysokim poziomie) aktywności eksportowej badanych przedsiębiorstw. Badania pokazały także, że więcej przedsiębiorstw (25,5%) zwiększyło udział eksportu w przychodach niż zmniejszyło tę relację (24%). Wzrósł także, do wielkości nie notowanej jeszcze w historii monitoringu, odsetek firm, w których przychody z eksportu przekraczają 8% przychodów ogółem (por. Rys. 231). 88

89 OBSZARY ZWIĘKSZONEJ AKTYWNOŚCI EKSPORTOWEJ Warto przypomnieć, gdzie koncentruje się eksport: - eksporterzy stanowią przeważającą większość przedsiębiorstw w sekcji Przetwórstwo przemysłowe oraz grupy firm prowadzących działalność importową. Więcej eksporterów jest ponadto wśród przedsiębiorstw prywatnych, inwestujących, czy korzystających z kredytu. Istnieje przy tym dodatnia korelacja między odsetkiem eksporterów a wielkością przedsiębiorstwa (Rys. 233). OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU W I kw. 26 r. zanotowano wzrost udziału nieopłacalnego eksportu 14 w przychodach w stosunku do poprzedniego kwartału por. Rys Średnia wartość tego udziału wyniosła 8,1% - jest to o 1,4 punktu procentowego więcej niż w poprzednim kwartale, ale o 3 pkt. proc. mniej w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku. Wzrost udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej obserwowany był wraz ze wzrostem odsetka podmiotów informujących o nieopłacalności tej sprzedaży - z poziomu 21,8% do 24,5% (patrz Rys. 228, Rys. 234). Analiza danych pokazuje, że udział nieopłacalnego eksportu znacznie wzrósł (o ponad 5%) w grupie firm, których udział eksportu w przychodach mieści się w przedziale od 2% do 4% oraz w grupie eksporterów zorientowanych wyłącznie na rynek zagraniczny (ponad 8%-owy udział eksportu w przychodach). Spadek udziału nieopłacalnego eksportu odnotowały firmy, które z eksportu osiągają do 2% swoich przychodów (Rys. 235). 13, 12, 11, 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, wrz gru mar 1 cze 1 wrz 1 gru 1 mar 2 cze 2 wrz 2 gru 2 mar 3 cze 3 wrz 3 gru 3 mar 4 cze 4 wrz 4 gru 4 mar 5 cze 5 wrz 5 gru 5 mar 6 Rys. 228 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (średnia rozkładu; dane w %) linia zielona oraz rzeczywisty kurs euro (linia różowa, prawa oś). 4,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży na rynki zagraniczne w podstawowych przekrojach (por. Rys. 236) pokazuje m.in., że w I kw. br.: opłacalny eksport zgłaszają wszystkie przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, Górnictwo i kopalnictwo i Transport, udział nieopłacalnego eksportu jest znacznie większy w dużych przedsiębiorstwach niż w małych firmach, co może oznaczać, że firmy małe z większą elastycznością dostosowują się do zmian sytuacji gospodarczej), 14 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 89

90 udział nieopłacalnego eksportu, przekraczający średni udział dla całej populacji eksporterów, odnotowano w sekcji Przetwórstwo przemysłowe, w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 1999 pracowników oraz w sektorze publicznym. PROGNOZY EKSPORTU Wg opinii ankietowanych przedsiębiorstw w II kw. 26r. można oczekiwać szybszego tempa wzrostu ich eksportu - zarówno w porównaniu z poprzednim kwartałem, jak i analogicznym okresem ubiegłego roku. Wskaźnik prognoz eksportu po wyeliminowaniu sezonowości wzrósł o 2 punkty proc. (w relacji kw/kw) do poziomu 24,5%. Nieodsezonowany wskaźnik również wzrósł (por. Rys. 229). 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 2q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q2 25q3 25q4 26q1 26q2 Rys. 229 Wskaźnik (saldo odp.) prognoz eksportu (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia żółta) oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. Na rys. umieszczono także rzeczywisty kurs euro (linia niebieska). 4,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 Możliwość wystąpienia wyższej niż w poprzednim kwartale dynamiki eksportu potwierdzają też prognozy dotyczące zawarcia w II kw. 26r. nowych umów eksportowych. Wzrósł bowiem, choć nieznacznie, procent przedsiębiorstw, które spodziewają się wzrostu liczby nowych umów eksportowych, a spadł odsetek firm, które nie planują podpisać nowych umów. Optymizm prognoz eksportu (w por. do poprzedniego kwartału) poprawił się we wszystkich badanych przekrojach (z jednym wyjątkiem: sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię ) por. Rys IMPORT Analiza zmian udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach przedsiębiorstwa pokazuje, że począwszy od 21 r. udział ten wykazuje tendencję wzrostową. W I kw. 26 r. z importu zaopatrzeniowego korzystało 65,1% respondentów (praktycznie bez zmian w relacji kw/kw, natomiast o blisko 4 pkt. proc. więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku). Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach działalności przedsiębiorstw spadł o,4 pkt proc. (w relacji do pop. kw.) i osiągnął poziom 2% - więcej odnotowano tylko w poprzednim kwartale (Rys. 23). 2,5 2, 19,5 19, 18,5 18, 17,5 17, 16,5 16, 15,5 15, 14,5 14, 13,5 13, 12,5 12, 11,5 11, sredni udz imp ods_imp , 65, 64, 63, 62, 61, 6, 59, 58, 57, 56, 55, 54, 53, 52, 51, 5, Rys. 23 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach (lewa oś linia zielona) oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś linia różowa). 9

91 ZMIANY IMPORTOCHŁONNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza zmian udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach (liczonego jako różnica między wielkością tego udziału w I kw. 26 r. i w grudniu 25r.) w podstawowych klasyfikacjach sugeruje duże zróżnicowanie kierunku zmian tak liczonego wskaźnika (por. Rys. 239). Największy wzrost udziału importu w kosztach na przestrzeni kwartału odnotowały przedsiębiorstwa zatrudniające między 25 a 5 pracowników oraz firmy należące do sekcji Górnictwo i kopalnictwo, największy spadek: wyspecjalizowani eksporterzy i przedsiębiorstwa nieinwestujące. Analiza szeregów czasowych pozwala stwierdzić, że w ciągu ostatnich lat istotny wzrost importu odnotowali: eksporterzy, zwłaszcza wyspecjalizowani (mimo spadku obserwowanego w I kw.), sektor MSP, w tym również najmniejsze przedsiębiorstwa (do 5 zatrudnionych), handel, sekcja Przetwórstwo przemysłowe oraz Budownictwo (choć w przypadku tej ostatniej grupy udział importu jest wciąż bardzo niewielki), sektor prywatny. Zaobserwowano ponadto, że w grupie firm niezajmujących się eksportem zmiany importochłonności były minimalne, podobnie było w sektorze publicznym oraz w sekcji Transport grupy te charakteryzują się jednak niskim udziałem importu w kosztach. CECHY ZBIOROWOŚCI EKSPORTERÓW I IMPORTERÓW Zbiorowość importerów i eksporterów w dużej mierze pokrywają się ponad 85% importerów to eksporterzy. Cechy tych dwóch grup są zatem bardzo podobne. Generalnie eksporterzy i importerzy charakteryzują się: większym wykorzystaniem mocy produkcyjnych niż pozostałe przedsiębiorstwa, niższym udziałem kosztów stałych w kosztach ogółem, większym odsetkiem firm planujących wzrost popytu i produkcji (co jednak nie idzie w parze z lepszymi prognozami wzrostu zatrudnienia), większą aktywnością inwestycyjną, lepszą oceną sytuacji ekonomicznej, ale nieco mniej optymistycznymi prognozami tej sytuacji. Cechą wyraźnie odróżniającą grupę eksporterów od pozostałej części badanej populacji jest wysoki, a przy tym wykazujący tendencję rosnącą, udział importu zaopatrzeniowego w kosztach (Rys. 24). 91

92 q3 2q4 21q1 21q2 21q3 21q4 22q1 22q2 22q3 22q4 23q1 23q2 23q3 23q4 24q1 24q2 24q3 24q4 25q1 25q2 25q3 25q4 26q1 Rys. 231 Odsetek eksporterów w próbie (zielona linia) oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza 8% przychodów ogółem (linia żółta, prawa oś) Rys. 232 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-linia zielona oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr)-linia czerwona (dane w %). małe średnie duże 39,7 62,6 74,3 3, 28, 26, 5, 4,8 4,6 publiczny 46,9 24, 4,4 prywatny 66,7 22, 4,2 wytw i zaopatr w energię transport przetwórstwo przemyslowe pozostale handel i naprawy górnictwo i kopalnictwo budownictwo 5, 21,2 33,3 27,4 43,2 62,5 87,1 2, 18, 16, 14, 12, 1, , 3,8 3,6 3,4 3,2 3, powyżej 1999 pracow 68, pracow pracow pracow 62,6 75,8 74,3 Rys. 234 Odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie (linia zielona) oraz rzeczywisty kurs euro - linia różowa ( prawa oś) i kurs $ (linia żółta, prawa oś). poniżej 5 pracow 4, nieimporter 32,7 importer 85,4 niekorzystający z kredytu 57,5 kredytobiorca 66, nieinwestor 5,7 inwestor cała próba 63,9 69, Rys. 233 Odsetek eksporterów w podstawowych klasyfikacjach w I kw. 26 r. 92

93 małe 6,2 16, średnie 7,5 14, 12, duże publiczny prywatny 8,8 9,1 7,9 1, wytwarzanie i zaopatrywanie w energie, 8, 6, transport przetwórstwo przemyslowe pozostale, 5,6 9,8 4, handel i naprawy 3, 2,, (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow, 3,8 8,5 1,8 25q4 26q pracow pracow 7,5 8,7 moment wypełniania klasy wielkości eksporterów ankiety (,2> (2,4> (4,6> (6,8> (8,1> grudzień 25 4,2 14,9 16,5 13,4 15,1 marzec 26 37,3 17,2 15,8 13,2 16,6 poniżej 5 pracow nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca nieinwestor 6,2 8, 8, 7,6 8,4 6,2 Rys. 235 Udział nieopłacalnego eksportu w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych na podstawie udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (na osi pionowej udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu) rys. górny; w tabeli przedstawiono odsetek przedsiębiorstw w każdej z badanych klas w IV kw. 25 r. i w I kw. 26 r. inwestor cała próba 8,5 8,1, 5, 1, 15, 2, Rys. 236 Udział nieopłacalnego eksportu przychodach z eksportu w podziale na podstawowe klasyfikacje w I kw. 26 r. małe 2,8 średnie 18,8 45, 4,8 duże 13,3 4, 4,6 publiczny prywatny wytw i zaopatr w energie transport przetwórstwo przemyslowe -5, 14,4 15, 13,3 25,6 35, 3, 25, 2, 15, 4,4 4,2 4 3,8 pozostale 4,3 1, 3,6 handel i naprawy 15,8 5, 3,4 górnictwo i kopalnictwo 13,3, 3,2 budownictwo powyżej 1999 pracow 17,6 36, pracow pracow pracow 2,4 18,8 25,3 Rys. 238 Wskaźnik (saldo odpowiedzi) prognoz nowych umów eksportowych (linia zielona), rzeczywisty kurs euro (linia różowa). poniżej 5 pracow 2,8 nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca nieinwestor inwestor cała próba 13,1 16,7 11, 17,1 16,1 14,7 15, Rys. 237 Różnica między wskaźnikiem salda prognoz eksportu w II kw. 26 i w I kw. 26 r., w podziale na podstawowe klasyfikacje. 93

94 publiczny prywatny wytw i zaopatr w energie transport -1,2 -,5 -,9, eksporter nieeksporter eksporter<1,49> eksporter<5,1> przetwórstwo przemyslowe pozostale poczta i telekomunikacja -1,3,, handel i naprawy -1,4 1 górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow -1,3 -,6 1,1 2, pracow 2, pracow poniżej 5 pracow -1,3-1,3 Rys. 24 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w klasach aktywności eksportowej eksporter(5-1%) -2,3 eksporter (-49%) 1,4 nieeksporter,9 eksporter, niekorzystający z kredytu, kredytobiorca -,5 nieinwestor -2,8 inwestor 1,3 cała próba -,4-4, -3, -2, -1,, 1, 2, 3, Rys. 239 Zmiana wielkości udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach w podziale na podstawowe klasyfikacje (różnica pomiędzy udziałem importu zaopatrzeniowego w kosztach w I kw. 26 r., i IV kw. 25 r.) budownictwo handel_i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport do ponad Rys. 241 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w klasach wielkości przedsiębiorstw mierzonej poziomem zatrudnienia Rys. 242 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w sekcjach PKD prywatny publiczny Rys. 243 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w sektorach własności 94

95 II Baarri ieerryy rroozzwooj juu wyybbrraannee pprroobbl leemyy Tab. 9 Bariery rozwoju 15 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) częstotliwość pojawiania kursy walutowe, się problemów w zgłoszonych w: tym wahania wartości maksymalne w historii badań ankietowych duża konkurencja niski popyt wzrost cen inflacja zmiany podatków zmiany przepisów niepewność polityczna i gospodarcza ściąganie należności, zatory płatnicze konkurencyjny import, ochrona rynku brak płynności wysokie podatki brak wykwalifikowanych pracowników 26,8 21,2 28,2 17,2 13,4-2, 9,7 15,1 11,7 3, I kw. 24 r. 14,4 8,4 12,8 11,2 5,8 7, (UE) 13,3 2,9 5,3 5,8 II kw. 24 r. 13,8 8,1 11,4 17,2 8,3 14,2 (UE) 9,8 3,6 4,8 4,2 III kw. 24 r. 9,8 7,1 9,1 9,9 11,6 2,5 (UE) 9,6 2, 4,2 3,6 IV kw. 24 r. 14,6 9,3 11,8 5,1 13,4 11,4 1,6 4,8 4, I kw. 25 r. 24,2 9,6 1,8 7,5 13,1 8,5 3,3 5,4 4,6 II kw. 25 r. 26,8 11,4 1,4 4,5 7,4 7,2 4,3 6,7 2,9 III kw. 25 r. 19,8 13,6 12,6 5,4 3,6 7,3 4,9 7,6 2,1 IV kw. 25 r. 2,1 11,3 11,2 7,7 11,1 7, 4,4 4,8 3,1 I kw. 26 r. 21,4 1,6 1, 6,8 9, 5,3 4,3 5,3 1,8 1,8 II kw. 26 r. 18,9 9,8 9,7 7, 6,4 5,7 5,3 4,8 4,6 3,1 3, II IInnddeekkssyy kkoonni iuunnkkt tuurryy ddaannee uuzzuuppeeł łnni iaaj jąąccee Do konstrukcji wskaźników koniunktury zaprezentowanych w tym rozdziale użyto m.in. twardych danych statystyki publicznej GUS 16. Zintegrowany wskaźnik koniunktury spadł w relacji do poprzedniego kwartału. Obecny poziom wskaźnika sugeruje utrzymywanie się negatywnego stanu koniunktury. Lekki wzrost wartości wskaźnika (wersji opartej na niepełnych szeregach danych) w lutym w relacji do stycznia 26 oznacza przerwanie, trwającej od połowy 24 roku, tendencji spadkowej indeksu. Skalowany wskaźnik koniunktury, mimo lekkiego wzrostu, pozostaje na poziomie bliskim 5 pkt., co odpowiada neutralnemu stanowi koniunktury. Prognozy wskaźnika na najbliższe trzy miesiąca nie zapowiadają zmiany sytuacji ekonomicznej. Wskaźnik realizacji prognoz wzrósł w IV kwartale 25 powyżej poziomu pkt. i wskazuje na dobrą sytuacje gospodarczą. 15 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 16 Konstrukcja wskaźnika patrz Aneks 3 Konstrukcja wskaźników koniunktury. Ze względu na korekty niektórych danych makroekonomicznych GUS, interpretacja wskaźników powinna być ostrożna. 95

96 Q99 3Q99 1Q 3Q 1Q1 3Q1 1Q2 3Q2 1Q3 3Q3 1Q4 3Q4 1Q5 3Q sty-97 lip-97 sty-98 lip-98 sty-99 lip-99 sty- lip- sty-1 lip-1 sty-2 lip-2 sty-3 lip-3 sty-4 lip-4 sty-5 lip-5 sty-6-3 Rys. 244 Jednoczesny indeks koniunktury NBP (górny wykres), zintegrowany wskaźnik koniunktury NBP (lewy dolny wykres), wskaźnik realizacji prognoz (prawy dolny wykres) [źródło: obliczenia własne] Opracowali: Z. Jankiewicz D. Kołodziejczyk P. Popowski K. Puchalska kierująca tematem A. Sawicka I. Tymoczko Akceptował: P. Boguszewski 96

97 ANNEEKKSS 11 UWAAGGI I MEETTOODDOOLLOOGGI ICCZZNNEE 1. W I kw. 26 r. w SM NBP wzięło udział 829 podmiotów. 2. W opracowaniu wykorzystywane są następujące przekroje klasyfikacyjne: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji), wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor niepubliczny oraz pięciu form własności, wg klas wielkości zatrudnienia: do 49 zatrudnionych, od 5 do 249, od 25 do 499, od 5 do 1999 oraz 2 i więcej osób, wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 249 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (25 i więcej pracowników), wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne (działy PKD: 29, 3, 33, 34, 35 oraz 45 - budownictwo) i pozostałe przedsiębiorstwa. 3. W tekście posługujemy się wskaźnikami wyliczonymi metodą testu koniunkturalnego, tzn. jako różnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od +1 do 1. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę. 4. Wskaźniki prezentowane są w postaci szeregów surowych, szeregów odsezonowanych (SA) oraz trendów tych wskaźników. Szeregi poddane korekcie sezonowej oraz trendy wskaźników zostały wyraźnie zaznaczone w podpisach do rysunków bądź bezpośrednio na rysunkach. W niektórych przypadkach szeregi zostały również zważone wielkością zatrudnienia. 5. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 97

98 ANNEEKKSS 22 WYYNNI IKKI I EESSTTYYMAACCJJI I MOODDEELLUU INNWEESSTTYYCCJJI I I Regresja I: Plany rozpoczęcia nowych inwestycji vs. prognoza popytu na produkty przedsiębiorstwa Conditional fixed-effects logistic regression Number of obs = 9911 Group variable (i): kod Number of groups = 733 Obs per group: min = 2 avg = 13.5 max = 27 LR chi2(4) = Log likelihood = Prob > chi2 = inw Coef. Std. Err. z P> z [95% Conf. Interval] wzrost_po spadek_po U moce gdzie: inw - wzrost_po - spadek_po - U - moce- zmienna binarna przyjmująca wartość 1, jeśli przedsiębiorstwo planuje w kolejnym kwartale rozpocząć nową inwestycję i w przeciwnym przypadku. zmienna binarna przyjmująca wartość 1, jeśli przedsiębiorstwo oczekuje wyraźnego wzrostu popytu w kolejnym kwartale (pomijając typowe dla okresu wahania sezonowe), i w przeciwnym przypadku. zmienna binarna przyjmująca wartość 1, jeśli przedsiębiorstwo oczekuje wyraźnego spadku popytu w kolejnym kwartale (pomijając typowe dla okresu wahania sezonowe) i w przeciwnym przypadku. niepewność popytu- indeks Theil a stopień wykorzystania mocy wytwórczych w przedsiębiorstwie. 98

99 ANNEEKKSS 33 KOONNSSTTRRUUKKCCJJAA WSSKKAAŹŹNNI IKKÓÓW KKOONNI IUUNNKKTTUURRYY Wskaźnik koniunktury Dążąc do skonstruowania wskaźnika koniunktury kierowaliśmy się trzema głównymi przesłankami: Wskaźnik powinien być dostępny z częstotliwością miesięczną Powinien być przejrzysty (łatwo interpretowalny) Powinien konsumować możliwie wszystkie informacje dotyczące szeroko rozumianej koniunktury gospodarczej, a co za tym idzie, powinien uwzględniać także zmienne kwartalne (część z nich ma bowiem znaczenie fundamentalne jak np. PKB) Model, który posłużył do uzyskania wskaźnika koniunktury (spełniający powyższe trzy warunki) można zapisać przy pomocy poniższego schematu: X t = ΛF t + ε t gdzie X t to wektor zmiennych o wymiarze N 1, zakwalifikowanych przez nas jako potencjalne indykatory sytuacji gospodarczej, obserwowanych w czasie t : ( X 1t, X 2t,..., X Nt ), Λ - macierz nieznanych parametrów o wymiarze N r, w której i-ty wiersz (λ i1, λ i2,..., λ ir ) λ i, tj.: macierz Λ można zapisać jako: (λ 1 λ 2... λ N ) Λ. F t jest wektorem r 1 stanowiącym r wspólnych czynników: (F 1t, F 2t,..., F rt ) F t, zaś ε t jest składnikiem losowym (N 1). Łatwo dostrzec, że taka konstrukcja podsumowuje najważniejsze cechy N zmiennych przy pomocy r wspólnych czynników, tzn.: redukuje zachowanie N zmiennych do zaledwie r głównych charakterystyk (r wspólnych czynników), gdzie N > r. Oczywiście różne zmienne mogą mieć mniejszy lub większy związek z głównymi tendencjami (wspólnymi czynnikami). Stopień korelacji poszczególnych zmiennych z głównymi charakterystykami obserwowanymi w zbiorze danych mierzą składowe współczynniki macierzy Λ. Gdyby macierz kowariancji składnika losowego - E(ε t ε t ), była diagonalna, mielibyśmy do czynienia z typowym modelem czynnikowym. Jednak założenie to eliminuje możliwość korelacji między zmiennymi ekonomicznymi (oprócz tej ujętej w ramach wspólnych czynników). Okazuje się jednak, że jeśli ograniczymy się do pewnej klasy zależności (związków) między elementami wektora ε t, to analiza czynnikowa jest poprawna, nawet, gdy macierz kowariancji nie jest diagonalna. Mamy wtedy do czynienia z tzw. przybliżoną analizą czynnikową. Oznacza to, że dopuszczalna jest autokorelacja poszczególnych składowych ε t tj.: E(ε it ε it-k ) i współzależność między zmiennymi ekonomicznymi X t : E(ε it ε st ). Kluczowym założeniem natomiast jest brak zależności między wspólnym czynnikiem (F t ), a składnikiem losowym (ε t ). Zauważmy, że brak szczegółowej parametryzacji procesów F t oraz ε t jest, przy operowaniu na dużych zbiorach danych, jedynie zaletą. Znaczącą zaletą zastosowanej metodologii jest możliwość uwzględnienia różnego typu nieregularności występujących w dostępnych szeregach czasowych. Oznacza to, że do obliczania wskaźnika koniunktury posłużyły nam zarówno dane o różnej częstotliwości pojawiania (miesięczne i kwartalne), jak również szeregi niedostępne od początku panelu. W szczególności np. mimo, że wskaźnik jest liczony od początku 1997 r. z częstotliwością miesięczną, to do jego odtwarzania posłużyły nam np. dane ankietowe z monitoringu NBP dostępne z częstotliwością kwartalną, a wśród nich stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (dostępny od końca 1999 r.). Ważne jest, że zaproponowana struktura modelowa w sposób koherentny i formalny może przetwarzać w zasadzie wszystkie dostępne informacje nt. ogólnego stanu koniunktury i na ich podstawie stawiać diagnozę sytuacji 99

100 gospodarczej. Opisana wyżej metodologia (analiza czynnikowa), jest właściwie szerokim uogólnieniem aparatu średniej arytmetycznej (lub ważonej) zastosowanej do zbioru wszystkich zmiennych. Zapewnia jednak zarówno zróżnicowany dobór wag, odzwierciedlający rzeczywisty wkład poszczególnych zmiennych w nieobserwowalny klimat koniunktury, jak również pozwala na jednoczesne posługiwanie się szeregami o różnej częstotliwości obserwacji. W odróżnieniu od standardowych modeli ekonometrycznych liczba zmiennych nie jest przeszkodą w estymacji. Wręcz przeciwnie: im większy zasób dostępnych szeregów tym bardziej wiarygodny przebieg wskaźnika koniunktury. Na obecnym, eksperymentalnym etapie do konstrukcji wskaźnika użyliśmy 55 szeregów czasowych (zob. spis w aneksie). Proces konstrukcji przebiegał w kilku fazach: I etap: - Wybór zmiennych potencjalnie przydatnych do tworzenia wskaźnika koniunktury (zob. spis w aneksie) - Odsezonowanie (większości) zmiennych przy pomocy metod analizy spektralnej, umożliwiającej odfiltrowanie szeregów czasowych z cykli o zadanej częstotliwości. W tym kontekście należy wspomnieć, że w literaturze uważa się najczęściej, że cykl koniunkturalny trwa od 2 do 8 lat. W związku z tym, posługując się filtrem spektralnym pozbawiliśmy zmienne cykliczności nieprzekraczającej 2 lat (pozbawiając tym samym szeregi czasowe zwykłej sezonowości cykli rocznych). - Zbadanie szeregów czasowych pod względem stacjonarności. Wszystkie zmienne zostały pozbawione ewentualnych trendów (deterministycznych bądź stochastycznych) i poddane standaryzacji (przez odjęcie średniej i podzielenie przez odchylenie standardowe) II etap: - Estymacja wskaźnika koniunktury. W początkowej fazie do estymacji posłużyły nam wyłącznie szeregi pełne (1997:1 23:11). W wyniku estymacji, uzyskaliśmy kilka wspólnych czynników. Następnie zakładając liniowy związek między tymi czynnikami i szeregami niepełnymi (o częstotliwości kwartalnej lub z brakującymi obserwacjami), odtworzyliśmy wagi (macierz Λ) i w konsekwencji otrzymaliśmy pewne przybliżenie brakujących obserwacji. Uzyskaliśmy w ten sposób pełny panel obserwacji. Estymując ponownie czynniki a następnie wagi (macierz Λ), uzyskaliśmy kolejne przybliżenie brakujących obserwacji oraz - co najważniejsze wspólnych czynników. Proces ten był powtarzany iteracyjnie. Należy podkreślić, że wzięto pod uwagę charakter zasobowy lub strumieniowy poszczególnych zmiennych kwartalnych przy odtwarzaniu brakujących obserwacji, co szczególnie przy operowaniu na dynamikach nie jest rzeczą trywialną. W wyniku estymacji modelu otrzymujemy przebieg r wspólnych tendencji, które wyjaśniają w sposób możliwie największy zachowanie wszystkich zmiennych. Idealną sytuacją byłoby założenie o istnieniu jednej wspólnej tendencji, która wyjaśniałaby w sposób znaczący dynamikę wszystkich szeregów czasowych, naturalnie interpretowanej jako poziom koniunktury. Co prawda użyte przez nas zmienne ekonomiczne stanowią w miarę jednorodny zbiór danych (z punktu widzenia przydatności do informowania o rzeczywistych procesach gospodarczych), jednak z kilku powodów nie należy ograniczyć się do założenia jednej wspólnej tendencji zawartej w zbiorze. Wśród nich można wymienić fakt, że część zmiennych może mieć charakter wyprzedzający, część antycykliczny, a pozostała może stanowić jednoczesne indykatory koniunktury. W takiej sytuacji można się spodziewać, że każdy z, powiedzmy 3-ch wspólnych czynników będzie miał inną interpretację związaną z własno- 1

101 ściami poszczególnych 3-ch grup zmiennych. Ponadto należy wspomnieć, że dość znaczny wkład w zbiorze zmiennych stanowią dane pochodzące z badań ankietowych, które ze względu na dużą dozę subiektywizmu (lub prawdopodobne własności wyprzedzające względem zmiennych makroekonomicznych) mogą mieć odmienny charakter od zmiennych makroekonomicznych. W konsekwencji przyjęliśmy następującą strategię. Założyliśmy istnienie kilku wspólnych tendencji w dostępnym zbiorze zmiennych. Na drodze eksperymentu wybraliśmy jeden czynnik, który jest najsilniej skorelowany ze zmiennymi powszechnie uznanymi za dobrze opisujące klimat gospodarczy. W szczególności wskaźnik (wybrany przez nas czynnik) wykazuje ścisły związek z następującymi zmiennymi: DANE ILOŚCIOWE: Inwestycje krótkoterminowe Inwestycje w przedsiębiorstwach Produkcja sprzedana przemysłu Eksport (w PLN i dolarach) Import (w PLN i dolarach) Zapasy w przedsiębiorstwach Przychody w przedsiębiorstwach Pozwolenia budowlane Zatrudnienie w przedsiębiorstwach DANE JAKOŚCIOWE: Nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) GUS Produkcja sprzedana (diagnoza) GUS Prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa GUS Prognoza nowych zamówień GUS Prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa GUS Prognoza aktywności gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej GUS Poziom zapasów w dział. handlowo-usługowej GUS Prognoza sytuacji ekonomicznej jednostek handlowo-usługowych GUS Przewidywana ilość sprzedawanych towarów jednostek handlowo-usługowych GUS Wskaźnik produkcji Szybiki monitoring NBP ANEKS: Spis zmiennych służących do uzyskania wskaźnika koniunktury I. Sfera realna: 1) sprzedaż detaliczna towarów 2) sprzedaż hurtowa przedsiębiorstw handlowych 3) PKB 4) spożycie indywidualne 5) inwestycje w przedsiębiorstwach 6) inwestycje krótkoterminowe 7) produkcja sprzedana przemysłu 8) eksport w PLN 9) eksport w USD 1) import w PLD 11

102 11) import w USD 12) zapasy w przedsiębiorstwach 13) dostawy energii elektrycznej 14) przychody w przedsiębiorstwach 15) wynik finansowy netto 16) kredyty złotowe dla osób prywatnych 17) pozwolenia budowlane II. Dane jakościowe dot. koniunktury konsumenckiej i producentów: KONIUNKTURA KONSUMENCKA GUS: 18) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ostatnich 12 miesiącach 19) zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w ciągu najbliższych 12 miesięcy 2) obecne dokonywanie ważnych zakupów BADANIA KONIUNKTURY GUS: PRZEMYSŁ 21) ogólna sytuacja przedsiębiorstwa 22) nowe zamówienia (strumień popytu krajowego i zagr.) 23) zmiany produkcji sprzedanej przedsiębiorstw 24) stan zapasów 25) prognoza sytuacji gosp. przedsiębiorstwa 26) prognoza nowych zamówień 27) prognoza produkcji sprzedanej przedsiębiorstwa 28) prognoza zatrudnienia BADANIA KONIUNKTURY GUS: BUDOWNICTWO 29) aktywność gosp. w zakresie dział. budowlano-montażowej 3) przewidywana aktywność gosp. w zakresie dział. budow.-montażowej BADANIA KONIUNKTURY GUS: HANDEL 31) ogólna sytuacja ekonomiczna jednostki (do pop. mies.) 32) ilość sprzedawanych towarów (do pop. mies.) 33) poziom zapasów 34) prognoza ogólnej sytuacji ekonomicznej jednostki 35) przewidywana ilość sprzedawanych towarów SZYBKI MONITORING NBP: 36) nowe inwestycje 37) rozpoczęte inwestycje 38) produkcja 39) popyt ogółem 4) wykorzystanie mocy produkcyjnych III. Uwarunkowania makroekonomiczne: 12

103 41) wynik budżetu 42) podaż pieniądza M 43) podaż pieniądza M1 44) podaż pieniądza M2 45) stopa procentowa (wibor 3-mies) 46) CPI 47) PPI 48) Terms of trade w okresie 49) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wpływy z exportu 5) rachunek bieżący bilansu płatniczego: wypłaty za import 51) kurs Euro 52) kurs dolara IV. Rynek pracy: 53) stopa bezrobocia 54) przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw 55) przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw Wskaźnik realizacji prognoz Konstrukcja przebiegała w dwóch etapach. W pierwszym etapie, dysponując jednostkowymi informacjami o przychodach przedsiębiorstw z bazy F1, dopasowywaliśmy równanie dla każdego przedsiębiorstwa osobno. Ze względu na znaczną liczbę szeregów, wybraliśmy automatycznie dopasowującą się strukturę modelu (model autoregresyjny z czterema opóźnieniami plus trend deterministyczny), która wydaje się być uniwersalna w naszym przypadku. Oczywiście w ten sposób pozbawiliśmy się bezpośredniego nadzoru nad szacowanymi równaniami, co i tak jednak przy tej ilości estymacji jest rzeczą trudną. Estymacji dokonano metodą kroczącą, przy czym liczba obserwacji wynosiła zawsze 16 (cztery lata). Chcąc wnioskować o kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw (przychodach) w II kwartale, użyliśmy obserwacji tylko do I kwartału włącznie, badanie koniunktury w IV kwartale, opierało się na próbie sięgającej III kwartału itd. Następnie stosując kryterium dopasowania modeli do rzeczywistego procesu, odrzucaliśmy te przedsiębiorstwa, dla których nie udało się znaleźć zadawalającego dopasowania (współczynnik determinacji większy od,75). Ograniczenie się tylko do przedsiębiorstw charakteryzujących się przewidywalną historią pozwala przypuszczać, że duże odstępstwa rzeczywistych danych od prognozy można traktować w kategoriach zwiększonej niepewności z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa. Drugim etapem było prognozowanie na okres 1 kwartału. Następnie konfrontowaliśmy te prognozy z wartościami rzeczywistymi, poprzez obliczenie względnego błędu prognozy zdefiniowanego jako różnica miedzy wartością rzeczywistą przychodów a ich prognozą, odniesiona do wartości rzeczywistej. W konsekwencji dodatnie błędy wskazują na poprawę koniunktury - prognozujemy mniejsze przychody niż były w rzeczywistości. Pierwszy wariant syntetycznej miary realizacji prognoz powstał jako średnia względnych błędów prognozy ważona przychodami: 13

104 µ e i przychi przych i gdzie e i oznaczają względne błędy prognozy, zaś przych i to przychody w rozpatrywanych przedsiębiorstwach, oraz zmodyfikowany wskaźnik: η I ( e mape) i e i przychi przych gdzie mape to średni, absolutny, wyrażony w procentach błąd prognozy: 1 mape = N N t = 1 yt y t / yt i zaś I(.) to funkcja przyjmująca wartość 1, jeśli wyrażenie w nawiasach jest prawdziwe, i - w przeciwnym razie. Innymi słowy, w przypadku, gdy błędy prognozy liczone dla poszczególnych kwartałów były mniejsze od przeciętnego błędu w okresie przypadającym na estymację (tj. do ostatniego kwartału poprzedzającego analizowany kwartał), uznajemy to za zjawisko normalne dla danego przedsiębiorstwa. W tej sytuacji błędy takie otrzymują wagę i w konsekwencji nie są uwzględniane w naszym zmodyfikowanym wskaźniku. Powyższa modyfikacja ma na celu monitorowanie bardzo dużych odstępstw od oczekiwanych przychodów w poszczególnych przedsiębiorstwach. 14

105 ANNEEKKSS 44 - FFOORRMUULLAARRZZ BBAADDAANNI IAA AANNKKI IEETTOOWEEGGOO 15

106 16

107 17

108 i Liczone w postaci sald (odsetek firm w przynajmniej przeciętnej sytuacji minus odsetek firm w złej lub słabej sytuacji) 18