PO PIERWSZE Król jest tylko jeden.

Transkrypt

1 Real Estate for a changing world At a glance II połowa 0 Rynek biurowy w Polsce RESEARCH Rok 0 stał pod znakiem szybkiego rozwoju sektora biurowego w całej Polsce. W ciągu miesięcy na terenie miast regionalnych do użytku oddano łącznie niemal pół miliona metrów kwadratowych powierzchni. Biorąc pod uwagę aktualnie realizowane projekty należy założyć, że branża utrzyma tempo wzrostu w 0 roku. Z ostatniej chwili PO PIERWSZE Król jest tylko jeden. Kraków pozostaje zdecydowanym liderem wśród wszystkich miast regionalnych zarówno pod względem wielkości podaży jak i wolumenu projektów w budowie. Pozostałe miejsca na podium niezmiennie zajmują Wrocław i Trójmiasto. W nadchodzących latach, za sprawą rozpoczęcia wielu inwestycji, do walczących o czwartą pozycję Katowic i Poznania dołączy Łódź. Szczecin i Lublin, charakteryzujące się dużym potencjałem wzrostu, zamykają klasyfikację głównych polskich ośrodków. Całkowite zasoby nowoczesnych powierzchni (m ) istniejące w budowie Kraków Wrocław Trójmiasto Katowice Poznań Łódź Szczecin Lublin PO DRUGIE Łódź wystartowała. Za sprawą rozpoczęcia budowy wielu projektów deweloperskich w 0 roku Łódź zajęła trzecie miejsce wśród miast regionalnych pod względem powierzchni w trakcie realizacji. Pierwszą i drugą pozycję zajmują odpowiednio Kraków i Wrocław. Tuż poza podium plasuje się Trójmiasto. Łączna powierzchnia biurowa w trakcie realizacji wyniosła na koniec 0 roku 000 m kw., z czego,% znalazło już przyszłego najemcę. Oddanie wszystkich obiektów w przygotowaniu powiększy rynek biurowy miast regionalnych o około %. Poziom wynajcia powierzchni w trakcie budowy (m ) Kraków Wrocław Łódź Trójmiasto Lublin Szczecin Katowice Poznań wynajęta powierzchnia w budowie wolna powierzchnia w budowie

2 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 PO TRZECIE Duży wolumen nowych projektów wpływa na udział powierzchni niewynajętych. Łączna stopa pustostanów w miastach regionalnych osiągnęła na koniec 0 roku poziom,%. Oznacza to wzrost o około, p.p. w porównaniu z sytuacją na koniec czerwca. Przyczyną tego było oddanie do użytku w drugim półroczu projektów, o łącznej powierzchni prawie m kw. Najniższą stopę pustostanów odnotowano w Krakowie (,%) oraz Łodzi (,%). Najwięcej niewynajętej powierzchni znajduje się w Katowicach i Szczecinie. W obu miastach ok. % zasobów pozostaje wolne. w miastach regionalnych.0%.0%.0%.0% 0.0%.0%.0%.0%.0% 0.0% Kraków Wrocław Trójmiasto Katowice Poznań Łódź Szczecin Lublin PO CZWARTE Wysoki popyt utrzymuje stawki czynszów. Duże zainteresowanie najemców powierzchniami biurowymi pozwoliło na utrzymanie się wywoławczych stawek czynszów w większości miast regionalnych. Obniżeniu uległy jedynie opłaty w budynkach z wysoką strukturalną stopą pustostanów. Najwyższe wywoławcze stawki czynszów dotyczą powierzchni w Krakowie (,-,0 /m kw./mies.) i Wrocławiu (,0-,0 /m kw./mies.), najniższe odnotowano na terenie Lublina (0,0-,0 /m kw./mies.). dla większości oferowanych powierzchni ( /m kw./mies.) Kraków Wrocław Trójmiasto Katowice Poznań Łódź Szczecin Lublin 0

3 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 GŁÓWNE REGIONALNE RYNKI BIUROWE KRAKÓW Kraków niezmiennie pozostaje największym biurowym rynkiem regionalnym. Łączne zasoby powierzchni w mieście osiągnęły na koniec 0 roku poziom 00 m kw., z czego niewynajęte pozostaje,%. Oznacza to wzrost o, p.p. w porównaniu do stanu na koniec czerwca, który spowodowany był dostarczeniem na rynek około 000 m kw. powierzchni biurowej. Największymi projektami oddanymi do użytku w ostatnim półroczu był Axis (0 00 m kw.), budynki C i D kompleksu DOT Office ( 00 m kw.) oraz CHM Center ( 00 m kw.). Stawki czynszów wahają się średnio między, /m kw./mies. a /m kw./mies. Za czołową pozycję oraz szybki rozwój Krakowa odpowiedzialna jest branża nowoczesnych usług dla biznesu. Firmy reprezentujące sektory BPO, SSC, ICT oraz R&D stanowią większość aktualnego popytu na powierzchnie biurowe w mieście. Ludność 00 Stopa bezrobocia Kraków / Małopolskie,% /,% Liczba studentów w mieście 0 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 0 00 m 0 00 m w budowie,%,- EUR Zakres stawek czynszów (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r. 0 0 E0. Al. Pokoju al. Pokoju. Avatar ul. Lea 0. Avia ul. M. Życzkowskiego 0. Axis ul. Przy Rondzie. Bonarka for Business ul. Puszkarska. Buma Square Business Park ul. Wadowicka -. Centrum Biurowe Lubicz ul. Lubicz. CHM Center ul. M. Konopnickiej. DOT Office A, B, C ul. Czerwone Maki a 0. Enterprise Park AB, C, D al. Powstanców Wielkopolskich e. Equal Business Park ul. Wielicka 0. Green Office ul. Czerwone Maki. Kapelanka ul. Kapelanka. Kazimierz Office Center ul. Podgórska. Korna Office Complex ul. Armii Krajowej. O Business Campus A ul. Opolska. Pilot Tower (Alma Tower) ul. Pilotów. Quattro Business Park ul. T. Bora Komorowskiego d. Rondo Business Park ul. Lublańska 0. Vinci Office Center ul. Opolska 00. DOT Office D, E ul. Czerwone Maki. Enterprise Park E, F al. Powstanców Wielkopolskich. High Five ul. Pawia. O Business Campus B ul. Opolska. Podium Park A ul. Jana Pawła II

4 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 WROCŁAW Wrocław z powierzchnią biurową na poziomie 00 m kw. umacnia się na drugiej pozycji wśród miast regionalnych. Również pod względem wielkości projektów w trakcie realizacji stolicę Dolnego Śląska wyprzedza jedynie Kraków. Powierzchnia w budowie na koniec 0 roku osiągnęła poziom 00 m kw., z czego na ok. % podpisano już umowy przednajmu. Na koniec 0 roku do wynajęcia na wrocławskim rynku pozostawało,% powierzchni, w porównaniu do % w połowie roku. Wzrost stopy pustostanów, podobnie jak w przypadku Krakowa, spowodowany jest znaczącym wolumenem nowej powierzchni dostarczonej na rynek. Wśród nich znalazły się projekty tj. Business Garden Wrocław o łącznej powierzchni biurowej 00 m kw. oraz Nobilis Business House ( 00 m kw.). Wysokość stawek czynszów we Wrocławiu należy do najwyższych w Polsce i wynosi od /m kw./mies. do /m kw./mies. Ludność 00 Stopa bezrobocia Wrocław / Dolnośląskie,% /,% Liczba studentów w mieście Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 00 m,% 00 m - EUR w budowie (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r Aquarius Business House I, II ul. Swobodna. Arkady Wrocławskie ul. Powstańców Śląskich -. Bema Plaza pl. J. Bema. Business Garden Wrocław ul. Legnicka -0. Dominikański ul. Oławska. Globis Wrocław ul. Powstańców Śląskich a. Green Day ul. Szczytnicka. Green Towers ul. Strzegomska. Grunwaldzki Center pl. Grunwaldzki - 0. Legnicka Business House ul. Legnicka. Nicolas Business Center ul. św. Mikołaja -0. Nobilis Business House ul. Marii Skłodowskiej Curie -0. Promenady Wrocławskie - Zita ul. Słonimskiego A. Quattro Forum ul. Legnicka -. Silver Forum ul. Strzegomska -. Sky Tower ul. Powstańców Śląskich. West Gate ul. Lotnicza. West House ul. Strzegomska 0-. Wojdyła Business Park ul. Muchoborska 0. Wratislavia Tower ul. św. Antoniego -. Bielany Business Point ul. Irysowa. Green Day ul. Szczytnicka. Retro Office House ul. Piłsudskiego. Sagittarius ul. Borowska. Wielka ul. Wielka

5 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 TRÓJMIASTO Trójmiejski rynek biurowy zakończył rok 0 z podażą na poziomie 0 00 m kw., co klasyfikuje go na trzecim miejscu wśród miast regionalnych.,% zasobów pozostaje bez najemcy, co oznacza spadek w porównaniu z I poł. 0 roku o, p.p. Do absorpcji części pustostanów przyczynił się niewielki wolumen nowej powierzchni. Największym dostarczonym obiektem w ciągu ostatnich miesięcy był budynek Pomerania Office Park Zefir ( 000 m kw.) Obecnie w trakcie budowy znajduje się około 00 m kw. powierzchni biurowej, z czego ponad połowa znalazła już najemców. pozostał bez zmian. Dla większości powierzchni, w zależności od lokalizacji i standardu, właściciele oferują najemcom powierzchnię od, /m kw./mies. do, /m kw./mies. Stawki te mogą ulec obniżeniu w przypadku dużych najemców lub wydłużonego okresu najmu. Ludność 00 Stopa bezrobocia Trójmiasto / Pomorskie,% /,% Liczba studentów w mieście 0 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 0 00 m,%,-, EUR 00 m w budowie (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r. GDYNIA 0 S SOPOT E GDAŃSK 0 Zatoka Gdańska. Alchemia al. Grunwaldzka 0-. Alfa Plaza Business Center ul. S. Batorego /. Park ul. J. Słowackiego. Arkońska Business Park ul. Arkońska. BCB Business Park I ul. Azymutalna. BPH Office Park ul. Leszczynowa. C-00 ul. Marynarki Polskiej. Centrum Biurowe Hossa ul. Władysława IV. Centrum Biurowe Neptun al. Grunwaldzka 0a 0. ENTER ul. Śląska. Gamma & Omega al. Grunwaldzka -0. Gdynia Waterfront ul. J. Waszyngtona. Koga ul. Nowe Kaczeńce. Łużycka Office Park ul. Łużycka. Łużycka Plus ul. Łużycka c. Office Island al. Grunwaldzka. Olivia Business Centre al. Grunwaldzka 0-. Tryton Business House ul. Jana z Kolna. Vigo ul. K. Szymanowskiego 0. Waterside ul. Długie Ogrody -. Alchemia III al. Grunwaldzka 0. BCB Business Park II ul. Azymutalna. Olivia Star al. Grunwaldzka. Tensor Z ul. Łużycka. Yoko ul. C. K. Norwida

6 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 KATOWICE Całkowite zasoby powierzchni w Katowicach osiągnęły w grudniu 0 roku poziom 00 m kw. Do zwiększenia podaży przyczyniło się głównie dostarczenie projektów: A Business Park III ( 00 m kw.), drugiej fazy projektu Silesia Star ( 00 m kw.) oraz Silesia Business Park C (0 00 m kw.). Obecnie w trakcie realizacji pozostaje 00 m kw., z czego większość stanowi budowa pierwszego budynku kompleksu KTW ( 0 m kw.). Oddanie do użytku znaczącej ilości nowej powierzchni biurowej przyczyniło się do wzrostu stopy pustostanów, która w grudniu wynosiła,% w porównaniu do % w połowie roku. Zakres wywoławczych stawek czynszów za powierzchnie biurowe oscylował między /m kw./mies. a /m kw./mies. Ludność 000 / 00** Stopa bezrobocia Katowice / Śląskie,% /,% Liczba studentów w mieście 00 / 000** Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 00 m.% - EUR 00 m w budowie (m /mies.), **data for the agglomeration Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r. E0 A 0. A Business Park I - III ul. Francuska. Altus ul. Uniwersytecka. Atrium ul. Graniczna. Centrala ING Banku Śląskiego ul. Sokolska. Centrum Biurowe Francuska A, B ul. Francuska. Chorzowska 0 ul. Chorzowska 0. GPP Business Park ul. Konduktorska. Green Park I-III ul. Murckowska 0. Katowice Business Point ul. P. Ściegiennego 0. Millenium Plaza ul. J. Sowińskiego. Nowe Katowickie Centrum Biznesu ul. Chorzowska. Opolska ul. Opolska. Reinhold Center al. W. Korfantego. Silesia Business Park A, B, C ul. Chorzowska. Silesia Star I, II al. W. Roździeńskiego 0..KTW Al. Roździeńskiego. BREMA Al. Roździeńskiego. GPP Business Park IV ul. Konduktorska. Tayama Office Center al. Korfantego 0

7 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 POZNAŃ Na koniec 0 roku łączny wolumen podaży biurowej w Poznaniu wyniósł 00 m kw. Największym projektem oddanym do użytku w drugiej połowie 0 roku był Maraton Business Garden składający się z dwóch budynków o łącznej wielkości około 000 m kw. W grudniu 0 do wynajęcie pozostawało % całkowitych zasobów miasta. Co oznacza wzrost w porównaniu do poprzedniego półrocza o, p.p. Utrzymująca się od kilku lat stopa pustostanów przekraczająca 0% wywiera presję na zakres wywoławczych stawek czynszów. Obecnie cena najmu jednego metra kwadratowego waha się od do, za miesiąc, co oznacza spadek od ostatniego badania o ok. 0,-,0. Ludność 00 Stopa bezrobocia Poznań / Wielkopolskie,% /,0% Liczba studentów w mieście 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN),00 m,0% -, EUR 0,00 m w budowie (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r Andersia Business Center pl. W. Andersa. Andersia Tower pl. W. Andersa. Business Garden Poznań ul. Bułgarska 0. Centrum Biurowe Podwale ul. S. Małachowskiego 0. Delta ul. Towarowa. Globis ul. F. Roosevelta. Kupiec Poznański pl. Wiosny Ludów. Malta Office Park A-D ul. abp A. Baraniaka. Nobel Tower ul. J. H. Dąbrowskiego 0. Nowe Garbary Office Center A, B ul. Małe Garbary. Nowe Jeżyce ul. J. Kraszewskiego 0. Omega ul. J. H. Dąbrowskiego -. P- ul. Półwiejska. Pixel (Klaster Grunwaldzka) ul. Grunwaldzka. PGK Centrum I, II ul. Marcelińska 0. Poznań Financial Center pl. W. Andersa. Skalar Office Center ul. Górecka. Stary Browar ul. Półwiejska. Szyperska Office ul. Szyperska 0. YouNick ul. Krzemowa. Bałtyk ul. F. Roosevelta. Beyond Office ul. Dziadoszańska 0. Biurowiec za Bramką ul. Za Bramką. Maraton Business Garden ul. Królowej Jadwigi

8 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 ŁÓDŹ Obecnie w Łodzi całkowita podaż powierzchni biurowej wynosi 0 00 m kw. Jednak w ciągu dwóch lat, rozwój rynku znacząco przyspieszy za sprawą projektów w trakcie budowy, których łączna powierzchnie wyniosła na koniec 0 roku 00 m kw. Do największych realizowanych projektów należą Ogrodowa Office ( 00 m kw.), Nowa Fabryczna ( 00 m kw.) i Piotrkowska ( 000 m kw.). Oddanie do użytku budowanej powierzchni sprawi, że Łódź będzie mieć szanse na wyprzedzenie Poznania i Katowic pod względem zasobów. Zwiększenie popularności rynku potwierdza też znaczący spadek stopy pustostanów, która zmalała z,% w czerwcu do,% w grudniu 0 roku i stanowi jedną z najniższych wśród wszystkich miast regionalnych. Obecnie, większość powierzchni oferowanych jest między 0 /m kw./mies. a /m kw./mies. Po oddaniu realizowanej powierzchni zakres stawek czynszów może ulec rozszerzeniu. Mniej atrakcyjne obiekty będą kusić najemców niższą stawką czynszu, natomiast dostarczone nowoczesne biura podniosą górny próg cenowy. Ludność 00 Stopa bezrobocia Łódź / Łódzkie,% /,% Liczba studentów w mieście 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 0 0,00 m,%,00 m 0- EUR w budowie (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r Aleksander Plaza ul. Aleksandrowska /. Aviator ul. S. Kopcińskiego. Business House Gdańska ul. Gdańska. Business House Żeligowskiego ul. L. Żeligowskiego /0. Cross Point al. E. Rydza Śmigłego 0. Forum al. J. Piłsudskiego. Green Horizon I, II ul. Pomorska 0. Łódzkie Centrum Biznesu al. J. Piłsudskiego. Łódź al. J. Piłsudskiego 0/ 0. Orion ul. H. Sienkiewicza /. Park Biznesu Teofilów ul. Traktorowa /. Piotrkowska 0 ul. Piotrkowska 0. Przędzalnia Braci Muehle I ul. L. Żeligowskiego /. Red Tower ul. Piotrkowska /0. Sterlinga Business Centre ul. S. Sterlinga a. Sukcesja al. Politechniki. Symetris Business Park I al. J. Piłsudskiego. Synergia ul. Wólczańska. Targowa ul. Targowa 0. University Business Park I, II ul. Wólczańska. Imagine al. Piłsudskiego/E. Rydza-Śmigłego. Nowa Fabryczna ul. J. Składowa /. Ogrodowa Office ul. Ogrodowa. Piotrkowska ul. Piotrkowska. Symetris Business Park II al. J. Piłsudskiego

9 AT A GLANCE - RYNEK BIUROWY W POLSCE - H 0 SZCZECIN Szczeciński rynek biurowy zakończył 0 rok z podażą na poziomie 000 m kw, z czego,% pozostawało niewynajęte. Rynek biurowy w stolicy województwa zachodniopomorskiego wciąż należy określić, jako płytki. Dlatego stopa pustostanów ulega dużym wahaniom na skutek każdej większej transakcji. Można jednak zaobserwować zwiększone zainteresowanie najemców nowopowstającymi obiektami, których łączna powierzchnia wynosi około m kw, z czego % znalazło już przyszłego najemcę. Ludność 0 00 Stopa bezrobocia Szczecin / Zachodniopomorskie,% /,0% Liczba studentów w mieście 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 000 m - EUR za powierzchnię biurową w Szczecinie nie uległ zmianom w ciągu ostatnich sześciu miesięcy i dla większości budynków oscyluje między /m kw./mies. a /m kw./mies.,% 0,000 m w budowie (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0 r.,. Stan na grudzień 0 r.,. Stan na 0 r.,. Średnia dla 0 r. LUBLIN W drugim półroczu 0 roku rynek biurowy w Lublinie powiększył się o około 000 m kw., osiągając łącznie 00 m kw. Największymi projektami oddanymi do użytku były dwa budynki kompleksu Technic Office Park o łącznej powierzchni 00 m kw. oraz,,kamienica pod ( 000 m kw.). Dostarczenie relatywnie dużej ilości nowej powierzchni na najmniejszy z polskich głównych rynków przyczyniło się do wzrostu stopy pustostanów, która obecnie wynosi,%. Rozwój rynku może znacząco przyspieszyć za sprawą ponad m kw. w trakcie realizacji, której oddanie powiększy rynek o prawie %. Stawki czynszów w Lubinie należą do najniższych wśród miast regionalnych i wahają się od 0 /m kw./mies. do /m kw./mies. dla większości powierzchni. Ludność 0 00 Stopa bezrobocia Lublin / Lubelskie,% / 0,% Liczba studentów w mieście 00 Średnie miesięczne wynagrodzenie (PLN) 00 m 0 00 m w budowie,% 0- EUR Zakres stawek czynszów (m /mies.) Źródło: GUS, BNP Paribas Real Estate,.Stan na czerwiec 0r.,. Stan na grudzień 0r.,. Stan na 0r.,. Średnia dla 0r.

10 AT A GLANCE - OFFICE MARKET REVIEW, POLAND - H 0 About BNP Paribas Real Estate BNP Paribas Real Estate to wiodąca, międzynarodowa firma doradcza będąca liderem na wielu rynkach nieruchomości, świadcząca kompleksowe usługi obejmujące cały cykl życia nieruchomości w zakresie developmentu, transakcji, doradztwa, wycen, zarządzania nieruchomościami i zarządzania procesem inwestycyjnym. 00 ekspertów na terenie krajów wdraża globalną wizję i dostarcza klientom specjalistyczną wiedzę popartą doświadczeniem na rynkach lokalnych. Na terenie Europy Środkowo-Wschodniej BNP Paribas Real Estate świadczy usługi w zakresie: Rynki Kapitałowe, Zarządzanie Nieruchomościami, Wynajem Powierzchni Komercyjnych, Wyceny i Transakcje. Wszystkie serwisy wspierane są przez Dział Analiz Rynkowych i Doradztwa, który dostarcza informacji ułatwiając klientom BNP Paribas Real Estate podejmowanie najlepszych długoterminowych decyzji biznesowych. Więcej informacji na stronach: AUTOR Szymon Dołęga Młodszy Konsultant, Dział Analiz Rynkowych i Doradztwa, szymon.dolega@bnpparibas.com DANE KONTAKTOWE Anna Staniszewska Dyrektor, Dział Analiz Rynkowych i Doradztwa, anna.staniszewska@bnpparibas.com Małgorzata Fibakiewicz MIRCS Dyrektor, Dział Wynajmu Powierzchni Biurowych, malgorzata.fibakiewicz@bnpparibas.com Michael Richardson MIRCS Dyrektor, Dział Klientów Korporacyjnych, Europa Środkowo-Wschodnia, michael.richardson@bnpparibas.com Adrian Bojczuk Zastępca Dyrektora, Reprezentacja Wynajmującego, Dział Powierzchni Biurowych, adrian.bojczuk@bnpparibas.com Patrick Delcol Prezes Zarządu, Europa Środkowo-Wschodnia, patrick.delcol@bnpparibas.com Erik Drukker Dyrektor Zarządzający, Wynajem i Wyceny, Europa Środkowo-Wschodnia, erik.drukker@bnpparibas.com Izabela Mucha MIRCS Dyrektor Działu Wycen, Europa Środkowo-Wschodnia, izabela.mucha@bnpparibas.com MIchał Pszkit Dyrektor Operacyjny, Zarządzanie Nieruchomościami, michal.pszkit@bnpparibas.com BNP Paribas Real Estate Poland Sp. z o.o. al. Jana Pawła II, 00- Warsaw Tel Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, modyfikowanie lub wykorzystywanie treści niniejszej publikacji bez pisemnej zgody autorów jest zabronione na mocy przepisów obowiązującego prawa. 0