Zioła wpływ substancji czynnych na zdrowie człowieka Przygotowanie: Joanna Kurjata Monika Kołakowska
Każesz rosnąć trawie dla bydła i ziołom, by człowiekowi służyły Księga Psalmów
Definicja Zioła (rośliny zielarskie) to wszystkie rośliny, które zawierają substancje wpływające na metabolizm człowieka i dostarczają surowców zielarskich. Grupa ta obejmuje przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne, ale także drzewa, krzewy, warzywa i byliny.
Podział użytkowy ziół Rośliny zielarskie ze względu na sposób użytkowania dzieli się na: rośliny lecznicze rośliny przyprawowe rośliny olejkodajne Ciekawostka:16-20% produkcji światowej ziół należy do Polski z czego około 80% to zioła pochodzące z upraw (około 60 gatunków), a 20% - ze stanowisk naturalnych.
Zioła wywołują różne reminiscencje i skojarzenia: przyrodnicze lekarskie kosmetyczne kulinarne artystyczne przemysłowe
Czym jest przyprawa? W nauce o żywieniu i żywności jest to substancja, która: wywiera korzystny wpływ na nasze zdrowie zawiera substancje czynne biologicznie nadaje potrawie: szczególny aromat, kolor i wygląd.
Do przypraw zaliczamy różne części roślin: nasiona owoce kwiaty liście pędy łodygi i kłącza korę korzenie
Przyprawy ziołowe stosowane regularnie przez dłuższy czas i z umiarem są środkami leczniczymi
Wpływ roślin zielarskich na organizm człowieka pobudzają apetyt regulują trawienie uspakajają pobudzają układ nerwowy wpływają na pracę nerek, wątroby i innych organów
Historia ziołolecznictwa pierwszymi zielarzami pasterze 2700 p.n.e. zielniki chińskie 210 130 r. p.n.e. lista 304 roślinnych środków leczniczych Klaudiusza Galena VIII XIII w. rozpowszechnianie wiedzy o środkach leczniczych; handel ziołami (Arabowie) XVI w. ziołolecznictwo klasztorne - herbarze XVIII XIX w. początek badań nad chemicznym składem ziół w laboratoriach aptecznych XIX w. zahamowanie rozwoju zielarstwa w wyniku pojawienia się leków syntetycznych 1930 r. powstanie Polskiego Komitetu Zielarskiego 1947 r. powstanie Instytutu Przemysłu Zielarskiego
Substancje czynne obecne w ziołach alkaloidy antrachinony flawonoidy garbniki glikozydy gumy roślinne pektyny terpenoidy
Substancje czynne obecne w ziołach Alkaloidy - grupa związków o charakterze zasadowym, do której należą substancje silnie działające na organizm ludzki. Alkaloidy zawarte w maku: morfina (silne działanie przeciwbólowe), kodeina (nieco słabsze działanie przeciwbólowe i silne przeciwkaszlowe), papaweryna (działanie rozkurczowe) Alkaloidem jest także atropina (działanie rozkurczowe oraz przyspieszające akcję serca)
Substancje czynne obecne w ziołach Antrachinony - związki o działaniu drażniącym błonę śluzową i wzmagające perystaltykę jelita grubego. Występowanie: kora kruszyny kłącza rzewienia liście aloesu Zastosowanie: jako środek stosowany w celach przeczyszczających
Substancje czynne obecne w ziołach Flawonoidy - substancje o żywych barwach. W świecie roślinnym są często spotykanym barwnikiem kwiatów i liści. Występowanie: owoce warzywa skrzyp bez czarny rumianek pokrzywa ruta kłącza rzewienia liście aloesu Zastosowanie: jako środek do barwienia żywności przy konieczności wzmacniania naczyń krwionośnych
Substancje czynne obecne w ziołach Garbniki - substancje o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym. Zastosowanie: lecznictwo przemysł skórzany
Substancje czynne obecne w ziołach Glikozydy - związki powstałe z połączenia cukrów z innymi substancjami. W roślinach występują dość powszechnie, głównie w liściach. Szczególnie cenne zalety mają kardenoidy - czyli glikozydy nasercowe. Występowanie: naparstnica, konwalia, miłek wiosenny, głóg Zastosowanie wzmacniają pracę serca. UWAGA! Są to jedne z najsilniej działających substancji roślinnych i powinny być przyjmowane pod kontrolą lekarza, gdyż ich przedawkowanie grozi zatruciem.
Substancje czynne obecne w ziołach Gumy roślinne produkt niektórych gatunków drzew. Występowanie: wiśnia, śliwa brzoskwinia akacja Zastosowanie: działanie osłaniające.
Substancje czynne obecne w ziołach Pektyny - węglowodany występujące obficie w niektórych owocach (np. jabłka, żurawiny). Właściwości krzepną po oziębieniu (wykorzystywane jest w przemyśle spożywczym galaretki, zagęstniki do dżemów) normalizują pracę przewodu pokarmowego wspomagają odchudzanie
Substancje czynne obecne w ziołach Saponiny grupa związków pochodzenia roślinnego. Najczęściej występują w skórce łodyg i owoców oraz w korzeniach. Występowanie: nagietek naparstnica łyszczec Działanie: wykrztuśne moczopędne przeciwzapalne i przeciwgrzybicze wzmagają wydzielanie soków trawiennych Ciekawostka: Jedną z roślin bogatą w te związki nazwano mydlnicą, ponieważ wykazuje w roztworach wodnych cechę pienienia się. W związku z tym saponiny były dawniej stosowane jako środki piorące lub wypełniacze do gaśnic pianowych.
Substancje czynne obecne w ziołach Terpenoidy (olejki terpenowe) - substancje nadające zapach wielu roślinom. Występowanie: mięta (mentol) kminek (karwon) koper (karwon) drzewa iglaste (pinen) Działanie: drażniące (olejek eukaliptusowy, gorczyczny, kamfora) wykrztuśne (olejek eukaliptusowy, sosnowy) moczopędne (olejek jałowcowy) żółciopędne (olejek tymiankowy) uspokajające (olejek walerianowy, olejek melisy) Stosuje się je też w kosmetyce, przemyśle spożywczym czy jako dodatki polepszające smak leków.
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół BAZYLIA Ocimum basilicum Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy i karotenoidy Właściwości stosowana jako dodatek sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa, cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza, potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego działa przeciwkaszlowo poprawia pracę nerek nalewki oleiste z bazylii odstraszają owady
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół CZĄBER Saturea hortensis Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne Właściwości stosowany jako przyprawa do potraw z roślin strączkowych, zup, serów, marynat, pikli, dziczyzny, majonezu oraz zalewy podczas kiszenia lub konserwowania ogórków lub zielonego groszku zalecany przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit łagodzi skurcze reguluje perystaltykę jelit ma działanie przeciwrobacze
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół MAJERANEK OGRODOWY Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy Właściwości przyprawa do pieczeni, drobiu i sosów. Stanowi stały składnik niektórych zup: grochowej, fasolowej, kartoflanej, żuru, węgorzowej oraz flaków i kołdunów pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych łagodzi bóle głowy i objawy przeziębienia zmniejsza bóle reumatyczne i nerwobóle (dodany do kąpieli, maści i kompresów)
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół KMINEK Carum carvi Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin, kwasów organicznych Właściwości jako przyprawa stosowana do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny, kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków, a także sporządzania wódek i likierów wspomaga układ trawienny zalecany szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy łagodzi dolegliwości wątroby w połączeniu z melisą doskonały środek na bóle menstruacyjne
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół TYMIANEK Thymus vulgaris Zawiera olejki lotne, garbniki, żywice, saponiny, gorycze Właściwości przyprawa do mięsa z ciemnym sosem, mięsa wędzonego, dziczyzny, królika, wędzone mięso, sery, sałaty, warzyw strączkowych, duszonych, farszu do ryb i drobiu działa dezynfekująco, odwadniająco i przeciwrobacznie łagodzi dolegliwości związane z nieżytami przewodu pokarmowego, wzdęcimi i biegunką pobudza apetyt UWAGA! Nie należy stosować większych ilości tymianku w diecie kobiet ciężarnych i osób cierpiących na osłabienie czynności serca.
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół MELISA LEKARSKA Melissa officinalis Zawiera olejki lotne, garbniki, gorycze, glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy Właściwości jako przyprawa doskonały dodatek do sałatek, sosów i serów działa uspokajające przy nerwicach serca. poprawia apetyt i trawienie wskazana w chorobach żołądka działa rozkurczowo, przeciwbólowo i przeciwbakteryjnie łagodzi bóle menstruacyjne wzmacnia pamięć przeciwdziała niedokrwistości. leczy rany i bóle migrenowe stosowana w postaci okładów i olejków
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół MIĘTA PIEPRZOWA Zawiera terpenoidy, saponiny, glikozydy, flawonoidy Właściwości z liści mięty pieprzowej robi się olejek miętowy wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, tytoniowym i spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy, ciast i gumy do żucia) działania przeciwskurczowe, przeciwwymiotne i bakteriobójcze ma właściwości uspokajające
Charakterystyka podstawowych gatunków ziół SZAŁWIA Salvia officinalis Zawiera olejki lotne, garbniki, gorycze, a także glikozydy, flawonoidy Właściwości działanie antyseptyczne UWAGA! Stosowanie szałwii w nadmiarze może powodować lekkie zatrucia, toteż należy po 3 dniach kuracji zrobić przerwę.
Zioła w naszym ogrodzie Jak je uprawiać? w ogrodzie - w taki sam sposób, w jaki sadzimy warzywa (grządki, koła, geometryczne lub przypadkowe wzory) w domu w donicach i pojemnikach na parapetach okien
Koniec Dziękuję za uwagę
Literatura Lańska D. i zespół.: Przyprawy do każdej potrawy. Agencja Informacyjna S.A.1991. Kawałko M.: Historie ziołowe. Krajowa Agencja Wydawnicza. Lublin 1986 Metera P.: Zioła w doniczkach. Instytut Wydawniczy. Warszawa 1984. Mikołajczyk K.: Zbieramy zioła. Wydawnictwo Spółdzielcze. Warszawa 1987. Romvary V.: Rośliny przyprawowe i przyprawy w kuchni węgierskiej. PWRiL. Warszawa 1987. Sikora E.: Przyprawy z własnej działki. Polski Związek Działkowców. Krajowa Rada w Warszawie 1986.