Forward Rate Agreement Nowoczesne rynki finansowe oferują wiele instrumentów pochodnych. Należą do nich: opcje i warranty, kontrakty futures i forward, kontrakty FRA (Forward Rate Agreement) oraz swapy. Kontrakty futures i forward są to umowy kupna i sprzedaży określonych instrumentów bazowych w określonym czasie w przyszłości oraz na warunkach określonych w kontrakcie. Instrumentami bazowymi kontraktu mogą być następujące aktywa: towary, akcje, indeksy giełdowe i stopy procentowe. Jednymi z najczęściej spotykanych kontraktów są procentowe kontrakty terminowe (interest rate futures/forward), w których instrumentem bazowym jest oprocentowany papier wartościowy, np. obligacje skarbowe, bony skarbowe, depozyty, gdzie kurs kontraktu jest wyrażany jako stopa procentowa (dyskontowa). Pewną odmianą kontraktów forward są kontrakty na przyszłą wartość stopy procentowej, kontrakty FRA. Kontrakty na przyszłą wartość stopy procentowej (FRA Forward Rate Agreement), zobowiązują obie strony umowy do wypłaty lub otrzymania w przyszłości określonej płatności odsetkowej, wynikającej z różnicy pomiędzy uzgodnioną stopą FRA, a stopą referencyjną (rynkową). Wartość przepływów odsetkowych liczona jest od wartości nominalnej, a kontrakt rozliczany jest netto, czyli wypłaca się jedynie różnicę pomiędzy ustaloną stopą procentową, a zmienną stopą. W kontraktach FRA możemy wyróżnić trzy momenty czasowe. Pierwszym momentem jest data zawarcia kontraktu FRA. Następuje wówczas określenie stałej stopy FRA, stopy referencyjnej oraz momentów rozpoczęcia i wygaśnięcia kontraktu. W momencie rozpoczęcia kontraktu FRA, porównywana jest rynkowa wartość stopy referencyjnej ze stopą FRA. Przeważnie w tym momencie następuje również rozliczenie kontraktu. Polega ono na wypłacie zdyskontowanej różnicy odsetek od wartości nominalnej. Jeżeli rynkowe stopy procentowe są większe od stopy FRA to sprzedający kontrakt zobowiązany jest do pokrycia różnicy pomiędzy nimi. W przeciwnym wypadku to kupujący kontrakt musi przelać na konto sprzedającego FRA, kwotę odpowiadającą różnicy obu stóp procentowych. Po określonym czasie od momentu rozliczenia, następuje wygaśnięcie kontraktu.
Kwotę należnych odsetek oblicza się ze wzoru: gdzie: K- kwota odsetek, A- kwota nominalna, r FRA - stała stopa procentowa kontraktu FRA, r ref - zmienna stopa procentowa (rynkowa np. WIBOR), t- okres trwania kontraktu FRA. Kontrakty na przyszłą stopę procentową służą inwestorom do zabezpieczenia przyszłego poziomu stopy procentowej. Przykładowo: firma musi za 3 miesiące zaciągnąć kredyt obrotowy na 6 miesięcy w celu zapłaty za zakupione towary. Problemem jest przyszły poziom stóp procentowych. W ciągu tego okresu RPP zbierze się trzy razu i podejmie decyzje w sprawie zmiany poziomu stóp procentowych. Chcąc ograniczyć ryzyko stopy procentowej firma może zabezpieczyć się przed wzrostem/spadkiem stopy procentowej poprzez zakup/sprzedaż kontraktu FRA. Dla inwestorów posiadający kredyt oprocentowany zmiennie lub lokatę o stały oprocentowaniu ryzykiem jest wzrost w przyszłości stóp procentowych dlatego kupują oni FRA. Dla inwestorów lokujących środki po zmiennej stopie procentowej lub posiadających kredyt o oprocentowaniu stałym stratą będzie spadek w przyszłości stopy procentowej, dlatego sprzedają oni kontrakty FRA. W terminie zapadalności kontraktu następuje przepływ pieniężny pomiędzy stronami transakcji, np. inwestor kupił kontrakt FRA 3x6 po 15% na kwotę 1mln PLN. Po trzech miesiącach stopa 3 miesięczna wynosi 16%. Inwestor
trafnie przewidział poziom stóp procentowych (ich wzrost) dlatego otrzymuje on płatność z banku wynoszącą: 1mln PLN (0.16-0.15)x91/365=2493.15 PLN która po zdyskontowaniu stopą 16% wynosi 2493.15/(1+0.16x91/365)=239.51 Kontrakty FRA oznacza się FRA NxM, gdzie N jest liczbą miesięcy pomiędzy datą zawarcia kontraktu, a datą rozpoczęcia kontraktu. M określa liczbę miesięcy pomiędzy datą zawarcia kontraktu, a momentem jego wygaśnięcia. W przykładzie N=3, a M=6. Przebieg kontraktu FRA przedstawia poniższy schemat:
Wartość stopy FRA można ustalić na pewnym poziomie lub obliczyć wykorzystując dostępne na rynku stopy procentowe. gdzie: r d - stopa procentowa dla dłuższego okres, r k - stopa procentowa dla krótszego okres, d d - liczba dni w dłuższym okresie, d k - liczba dni w krótszym okresie. Kontrakty FRA są najczęściej wykorzystywane do zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej. Są one umowami zawieranymi z reguły na okres do jednego roku, podczas którego trwania korzystający z FRA nie ponosi żadnych kosztów. Często polecane są jako zabezpieczenie stóp procentowych dla: kredytobiorców (leasingobiorców, emitentów papierów dłużnych itp.), spłacających swoje zobowiązania odsetkowe w oparciu o zmienne oprocentowanie inwestorów, którzy lokują swe środki według zmiennej stopy procentowej Stawką referencyjną dla kontraktów FRA w Polsce jest WIBOR. W tym przypadku oznacza to, że wypłacane są różnice odsetkowe między wysokością terminowej stopy procentowej z dnia zawarcia transakcji FRA a wysokością stawki WIBOR w dniu jej rozliczenia. Transakcje FRA nie są wystandaryzowne dlatego istniej możliwość negocjacji z bankiem kwoty kontraktu, terminu zapadalności a czasem i sposobu rozliczenia. Kontrakty FRA umożliwiają firmą zabezpieczenie się przed ryzykiem stopy procentowej i dzięki temu pozwalają w lepszy sposób planować przyszłe przepływy finansowe. Jest to instrument, który w Polsce nie zdobył jeszcze wystarczającego
poparcia ze strony inwestorów dlatego obrót kontraktami FRA nie jest duży. Za pomocą kontraktów FRA możliwe jest także prognozowanie jak będzie kształtowała się krótkoterminowa stopa procentowa w przyszłości oraz określanie oczekiwań inwestorów co do ich zmian. Poniższa tabela zawiera dane dotyczące rentowności kontraktów terminowych FRA.11x12 Krótkoterminowa stopa procentowa wynosząca obecnie w USA 525 punktów bazowych jest wyższa od kontraktów terminowych FRA 11x12. Oznacza to korzystną sytuację dla tych, którzy zarabiają na rynkach obligacji. Spadek rentowności kontraktów terminowych FRA 11x12 oznacza korzystną sytuację dla inwestorów, którzy oczekują dalszych spadków rentowności a co za tym idzie wzrostu cen. Europejska krótkoterminowa stopa procentowa wynosząca obecnie 35 punktów bazowych jest niższa od kontraktów terminowych FRA. Wzrost rentowności kontraktów FRA 11x12 oznacza niekorzystna sytuację niosącą za sobą spadki cen. W przypadku obligacji na rynku polskim krótkoterminowa stopa procentowa jest niższa od kontraktów terminowych FRA 9x12 (jest to negatywna informacja dla inwestorów ze względu na występującą między nimi różnicę in plus). W takiej sytuacji
wnioskujemy, iż w najbliższym czasie inwestorzy spodziewają się wzrostów stóp procentowych. Podsumowanie: Kontrakty FRA (Forward Rate Agreement) są instrumentem finansowym służącym do: ograniczania ryzyka związanego ze zmianą stóp procentowych, wykorzystywania zmian oprocentowania rynkowego w celu osiągania zysku. kontrakt FRA jest umową, w której strony ustalają poziom stopy procentowej w określonej walucie na wyznaczony termin, datę rozliczenia oraz kwotę nominalną transakcji, w rozliczeniu kontraktu FRA nie dochodzi do rzeczywistego przepływu kwoty nominalnej, rozliczeniu podlegają odsetki będące różnicą pomiędzy odsetkami naliczonymi według ustalonej w dniu zawarcia kontraktu FRA stopy procentowej a odsetkami obliczonymi według bieżącej stawki referencyjnej (dla kwoty nominalnej transakcji), stawkami referencyjnymi są odpowiednie stawki WIBOR, kontrakt FRA może być zawarty na okres do 12 miesięcy, warunkiem rozpoczęcia współpracy w zakresie zawierania kontraktów FRA jest podpisanie umowy ramowej, posiadanie rachunku bieżącego oraz ustanowienie zabezpieczenia kontraktu FRA.
Korzyści płynące z zawierania kontraktów terminowych FRA: zabezpieczenie przed wzrostem lub spadkiem stóp procentowych, co umożliwia dokładne zaplanowanie wysokości przepływów finansowych związanych ze spłatą rat kredytowych lub otrzymywanych odsetek od lokat możliwość czerpania zysków z prawidłowych prognoz dotyczących zmian stóp procentowych transakcja może zostać rozliczona przed terminem brak dodatkowych kosztów i prowizji elastyczne formy i niski poziom zabezpieczenia rozliczenia transakcji FRA Joanna Szczurowska szczurow@us.edu.pl