strona 1/8 Układ okresowy pierwiastków Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Teoria atomistyczno-cząsteczkowa, nieciągłość budowy materii. Układ okresowy pierwiastków chemicznych sposób usystematyzowania pierwiastków. Zadanie 1. Zadania Część A (0 5) Standard I Po wybuchu w Czarnobylu radioaktywny izotop jodu rozprzestrzenił się w powietrzu. prócz wiatru przyczyną tego było zjawisko: sedymentacji B. dyfuzji Zadanie 2. sublimacji grawitacji Pierwiastek to zbiór: atomów o identycznych właściwościach B. atomów o takiej samej budowie, lecz różnych właściwościach cząsteczek o różnych właściwościach cząsteczek o identycznych właściwościach Zadanie 3. Właściwości fizyczne i chemiczne pierwiastków uporządkowanych zgodnie ze wzrastającą liczbą atomową zmieniają się okresowo. Stwierdzenie to nosi nazwę: prawa stałości składu B. prawa okresowości prawa zachowania masy prawa działania mas
strona 2/8 Zadanie 4. Grupa w układzie okresowym to zbiór pierwiastków, których atomy zawierają: taką samą liczbę elektronów B. taką samą liczbę powłok elektronowych taką samą liczbę elektronów walencyjnych taką samą liczbę nukleonów Zadanie 5. Numer okresu, w którym znajduje się pierwiastek, informuje nas o: liczbie protonów w jądrze atomu B. liczbie powłok walencyjnych liczbie elektronów walencyjnych liczbie powłok elektronowych Część B (0 5) Standard II, III i IV Zadanie 6. Zgodnie z prawem okresowości pierwiastki posiadające podobne właściwości chemiczne to: sód, magnez, glin, krzem B. węgiel, azot, tlen, fluor fluor, chlor, brom, jod wodór, hel, lit, beryl Zadanie 7. Atom boru ma tyle samo elektronów walencyjnych co atom: glinu B. azotu neonu węgla Zadanie 8. Pierwiastek posiadający 4 powłoki elektronowe i 2 elektrony walencyjne to: węgiel B. magnez wapń krzem
strona 3/8 Zadanie 9. Spośród pierwiastków H, Li, Na, K pierwiastek potas ma: B. Zadanie 10. najwyższą wartościowość największą liczbę powłok elektronowych najniższą wartościowość najmniejszą liczbę powłok elektronowych Prawidłowe wzory sumaryczne tlenków wybranych pierwiastków okresu trzeciego to: Al, Si, P, S, Cl B. Al 3 4 5 6 7 Al 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 Al 2 3 2 4 10 3 2 7 dpowiedzi na pytania testowe zakreśl w poniższej tabeli: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A A A A A A A A A A B B B B B B B B B B C C C C C C C C C C D D D D D D D D D D Część C (0 5) Standard II Makroelementy Wapń jest makroelementem pierwiastkiem niezbędnym do życia. Jego niedobór powoduje deformacje kości. Zadanie 11. (0 3) Układ okresowy jest nieocenionym źródłem informacji o pierwiastkach chemicznych. Korzystając z niego uzupełnij poniższą tabelę:
strona 4/8 Nazwa wapń Symbol Liczba atomowa Z Liczba masowa A 40 Liczba protonów Liczba elektronów Liczba neutronów Liczba powłok elektronowych Liczba elektronów walencyjnych Maksymalna wartościowość Wzór tlenku Wzór soli kwasu siarkowego(vi) Wzór soli kwasu mrówkowego Zadanie 12. (0 2) Napisz symbole czterech pierwiastków, których atomy posiadają tyle samo powłok elektronowych, co atom wapnia. B. Część D (0 5) Standard III prócz wapnia innym ważnym pierwiastkiem makroelementem występującym w postaci związków nieorganicznych w kościach jest pierwiastek, którego nazwę poznasz rozwiązując zadanie 13. Zadanie 13. (0 3) Zidentyfikuj ten pierwiastek na podstawie podanych informacji: 1. Atom pierwiastka X posiada tyle powłok elektronowych, ile protonów znajduje się w jądrze atomu litu. 2. Atom tego pierwiastka na powłoce walencyjnej ma tyle elektronów, ile liter znajduje się w nazwie najcięższego gazu szlachetnego. 3. Napisz wnioski jakie wyciągniesz z obu informacji oraz nazwę i symbol tego pierwiastka.
strona 5/8 Wniosek z informacji 1:......... Wniosek z informacji 2:......... Poszukiwany pierwiastek to... o symbolu... Zadanie 14. (0 1) Jakie cząsteczki tworzy pierwiastek stanowiący rozwiązanie zadania 13?............ Zadanie 15. (0 1) Narysuj wzór strukturalny cząsteczki tlenowego kwasu zawierającej pierwiastek X, w którym przyjmuje on maksymalną wartościowość. W cząsteczce tego kwasu znajdują się także 3 atomy wodoru i 4 atomy tlenu. Część E (0 5) Standard IV Jaki to pierwiastek? Atom pierwiastka X ma o trzy powłoki elektronowe mniej niż atom pierwiastka odkrytego przez M. Skłodowską-Curie. Do oktetu elektronowego brakuje mu 2 elektronów.
strona 6/8 Zadanie 16. (0 5) Napisz symbol pierwiastka X. B. pisz, w jaki sposób na poszczególnych powłokach elektronowych rozmieszczone są elektrony w atomie pierwiastka X. Zapisz wór sumaryczny tlenku, w którym pierwiastek X ma maksymalną wartościowość. Narysuj wzór strukturalny tego tlenku. E. Wyjaśnij, dlaczego tlenek ten ma negatywny wpływ na środowisko naturalne?
strona 7/8 dpowiedzi i kryteria punktowania Zadania zamknięte część A i B Lp Sprawdzana umiejętność Prawidłowa odpowiedź 1 Wskazanie zjawiska potwierdzającego ruch materii B 2 Wskazanie definicji pierwiastka A 3 Nazwanie podanego stwierdzenia prawem okresowości B 4 kreślenie grupy jako zbioru pierwiastków, których atomy posiadają taką samą liczbę elektronów walencyjnych C 5 kreślenie znaczenia numeru okresu dla budowy atomu D 6 Zinterpretowanie prawa okresowości i wskazanie pierwiastków należących do tej samej grupy C 7 Wskazanie pierwiastka o takiej samej liczbie elektronów walencyjnych A 8 Wskazanie pierwiastka na podstawie informacji o budowie atomu C 9 Porównanie budowy atomów pierwiastków należący do tej samej grupy B 10 Wskazanie wzorów sumarycznym tlenków pierwiastków okresu trzeciego D Zadania otwarte Część C, D i E Lp Kryteria oceniania 11 1 pkt uzupełnienie 8 wierszy tabeli 2 pkt uzupełnienie 10 wierszy tabeli 3 pkt uzupełnienie wszystkich wierszy tabeli 12 1 pkt podanie 2 symboli 2 pkt podanie 3 symboli 13 1 pkt prawidłowy wniosek z każdej informacji 1 pkt podanie nazwy i symbolu Suma punktów Przykładowe rozwiązanie za zadanie 3 Wapń Ca, Z=20, 20 protonów, 20 elektronów, 20 neutronów, 4 powłoki elektronowe 2 elektrony walencyjne max wart. II, wzory: Ca CaS 4 (HC) 2 Ca lub Ca(HC) 2 2 Prawidłowe symbole: K, Ga, Ge, As, Se, Br, Kr 3 Wniosek 1. Lit ma liczbę atomową = 3, czyli atom szukanego pierwiastka znajduje się w 3 okresie. Wniosek 2. Nazwa najcięższego gazu szlachetnego radon 5 liter. Atom szukanego pierwiastka ma 5 elektronów walencyjnych, czyli znajduje się w grupie 15 Poszukiwany pierwiastek to fosfor o symbolu P Uwagi
strona 8/8 Lp Kryteria oceniania 14 1pkt określenie postaci występowania fosforu w przyrodzie w stanie wolnym 15 1 pkt narysowanie wzoru strukturalnego kwasu 16 1 pkt podanie symbolu pierwiastka 1 pkt zapisanie konfiguracji elektronowej lub graficzne przedstawienie rozmieszczenia elektronów 1 pkt zapis wzoru sumarycznego tlenku 1 pkt narysowanie wzoru strukturalnego 1 pkt wskazanie negatywnego wpływu tlenku na środowisko Suma punktów Przykładowe rozwiązanie za zadanie 1 Fosfor tworzy cząsteczki zbudowane z 4 atomów P 4 1 5 S K 2 L 8 M 6 S 3 S H H H Wywołuje kwaśne opady, które są szkodliwe dla wszystkich organizmów żywych oraz budowli wapiennych P Uwagi cząsteczki czteroatomowe