Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie

Szczecin 2009

Wojewódzi Urząd Pracy w Szczecinie Zachodniopomorsie Obserwatorium Rynu Pracy Oblicze młodego poolenia Oczeiwania zawodowe młodzieży a ryne pracy Szczecin 2009

Niniejsza publiacja została sfinansowana ze środów projetu Regionalny Barometr Rynu Pracy i Eduacji współfinansowanego przez Unię Europejsą w ramach Europejsiego Funduszu Społecznego i Budżetu Państwa. Poddziałanie 6.1.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzi 2007-2013. Autorzy: Grzegorz Podławia, Paweł Nowa Recenzja: Prof. dr hab. Bogdan Gębsi Copyright 2009, Wojewódzi Urząd Pracy w Szczecinie Wydanie I Naład 400 egzemplarzy ISBN: 978-83-927148-2-8 Wydawca: Wojewódzi Urząd Pracy Ul. A. Miciewicza 41 70-383 Szczecin www.wup.pl e-mail: seretariat@wup.pl Sład, oprawa graficzna i dru: Druarnia Sparta Radosław Kuriata Ul. Ułańsa 18A, 71-750 Szczecin www.sparta.szczecin.pl

Spis treści Oczeiwania zawodowe młodzieży a ryne pracy Grzegorz Podławia...4 Wstęp...4 Planowanie i ształtowanie ścieżi eduacyjnej...6 Ocena jaości ształcenia...13 Proces wyboru miejsca pracy a proces rerutacji pracownia...17 Poszuiwani pracownicy...28 Idealna praca versus idealny pracowni...34 Losy zawodowe ja badać?...44 Podsumowanie...46 Kwalifiacje czy ompetencje stopień możliwego onsensusu pomiędzy szolnictwem a wymogami rynu pracy Paweł Nowa...48 Wstęp...48 Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych rozwiązanie systemowe...49 Podejście metodologiczne...51 Zares prognozowania i trafność wyniów badań...54 Zawody deficytowe i nadwyżowe w województwie zachodniopomorsim...54 Powrót do pracy u podstaw spojrzenie socjologiczne. Co ształcić: ompetencje czy walifiacje?...57 Podsumowanie...65

Oczeiwania zawodowe młodzieży a ryne pracy Grzegorz Podławia Wstęp Przyjęło się oreślać współczesną gospodarę jao opartą na wiedzy. Hasło to w ostatnich latach zdobyło olbrzymią popularność i jest niezwyle często używane zarówno w oficjalnych opracowaniach ja i w języu potocznym. Warto jedna przypomnieć sobie na wstępie najbardziej ogólny sens tego pojęcia. Otóż gospodara oparta na wiedzy to taa, w tórej liczą się wysoie ompetencje i wiedza, tóre są podstawą dla prowadzenia działań producyjnych i wytwórczych. W gospodarce XXI wieu, wiedza jest bowiem najważniejszym zasobem 1. Żadna wiedza nie istnieje jedna jao byt absolutny i nie funcjonuje w próżni, jej nośniiem jest zawsze człowie. Dlatego też, człowie posiadający wysoie ompetencje inteletualne, tóre można w łatwy sposób wyorzystać w pratyce, jest równie ważnym zasobem we współczesnej gospodarce. Nabywanie i ciągłe dosonalenie wiedzy jednoste ludzich funcjonujących w społecznym i eonomicznym otoczeniu, powinno być zatem priorytetem rozwojowym we współczesnym świecie. Wynia stąd w sposób bezpośredni doniosła rola jaą ma do odegrania eduacja. W obecnym środowisu społeczno gospodarczym proces nabywania wiedzy trwa niemal przez całe życie człowiea. Raz nabyta wiedza nie jest bowiem gwarancją osiągnięcia sucesu zawodowego. Z tego puntu wiedzenia, najbardziej istotnym obszarem jest ształtowanie ścieżi przyszłej ariery zawodowej młodych ludzi. Nowoczesna gospodara, gdzie mamy do czynienia z wysoą specjalizacją ta wiedzy i walifiacji, ja i pracy, wymusza współpracę pomiędzy setorem eduacyjnym a ryniem pracy. Proces nabywania wiedzy i walifiacji zawodowych musi być prowadzony w zgodzie z potrzebami rynu pracy. Oferta eduacyjna szół i uczelni powinna być bezwzględnie odpowiedzią na zapotrzebowanie zawodowe jaie zgłasza ryne. Jednym z najważniejszych etapów na drodze nabywania walifiacji zawodowych i ształtowania przyszłej ariery zawodowej, są decyzje o wyborze onretnej szoły i ontynuacji naui, podejmowane przez młodych ludzi. W ten sposób młodzi ludzie reują swoje przyszłe walifiacje i ształtują swój zasób wiedzy (zwłaszcza zawodowej). Od tego w jai sposób, jaimi metodami i przy użyciu jaich środów przebiegać będzie ten proces, zależy bowiem dalsza przyszłość młodzieży na rynu pracy. Młody człowie podejmując te, niezwyle dla siebie istotne decyzje, często ieruje się pewnymi przeonaniami i własnymi oczeiwaniami, posiada taże pewien, mniej lub bardziej sprecyzowany, obraz rynu pracy i swojego na nim miejsca, ma on również pewne wymagania stawiane przyszłym pracodawcom. Z drugiej strony rynu pracy znajdują się jedna pracodawcy mający również sprecyzowane oczeiwania i wymagania stawiane przyszłym pracowniom. Ja uczy doświadczenie, w więszości przypadów wzajemne oczeiwania i wymagania obu stron względem siebie są w dużej mierze rozbieżne. W niniejszym opracowaniu analizie poddano wspomniane wcześniej obszary problemowe. Główne źródło informacji i danych wyorzystanych na potrzeby prowadzonych analiz, stanowią badania prowadzone przez Zachodniopomorsie Obserwatorium Rynu Pracy WUP Szczecin, w szczególności zaś: Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych oraz Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego. Pierwsze spośród wymienionych badań sierowane było do uczniów ostatnich las szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych oraz studentów ostatnich i przedostatnich lat studiów. Wzięło w nim udział łącznie 2220 osób. Badanie drugie było natomiast sierowane do przedsiębiorców i instytucji publicznych działających na obszarze województwa zachodniopomorsiego. Łączna liczba przebadanych respondentów wyniosła 426 podmiotów. Planowanie i ształtowanie ścieżi eduacyjnej Planowanie i rozwój ariery zawodowej przez młodzież jest procesem długofalowym i złożonym, podatnym na wpływy wielu czynniów. Pierwszym etapem, jai występuje w tym procesie, jest wybór przez młodego człowiea jego ścieżi ształcenia. Podjęcie decyzji dotyczącej przyszłej szoły wywiera bowiem widoczny wpływ na dalsze losy zawodowe. W nietórych przypadach wybór ten opiera się na realizowaniu precyzyjnej strategii, tórej celem jest zdobycie danego zawodu, nabycie oreślonych walifiacji. 1 Zob. Wł. Wielfe [red.] Gospodara oparta na wiedzy Polsie Wydawnictwo Eonomiczne Warszawa 2007

Nieiedy jedna nie można mówić o jaimolwie planowym i przemyślanym wyborze, gdyż jest to seria przypadowych decyzji, często zmienianych i podytowanych nie do ońca racjonalnymi przesłanami. Do luczowych zagadnień w tym obszarze należą wspomniane wcześniej motywy, jaimi ieruje się młodzież przy wyborze danego typu szoły czy też uczelni. Motywy są zasadniczo rożne w zależności od tego czy mamy do czynienia z gimnazjalistami, uczniami szół ponadgimnazjalnych czy też ze studentami. W ażdej spośród wspominanych ategorii młodzieży występuje de facto innego rodzaju wybór. W przypadu gimnazjalistów trudno jest nawet mówić o wyborze szoły w ścisłym tego słowa znaczeniu. Wynia to z dwóch czynniów: po pierwsze w przypadu gimnazjów obowiązuje rejonizacja, tóra powoduje, iż dany uczeń przypisany jest do oreślonego gimnazjum ze względu na miejsce zamieszania; po drugie zaś oferta eduacyjna gimnazjów jest prawie w całości jednaowa. Bra tutaj ścisłego profilowania ścieżi ształcenia, choć bywają również gimnazja, w tórych realizuje się oreślone specjalności w ramach stosunowo jednolitego programu nauczania. Dlatego też proces wyboru szoły gimnazjalnej jest najmniej planowanym procesem. Często jest to po prostu decyzja automatyczna związana z oniecznością realizacji obowiązu szolnego w danej szole rejonowej. W nietórych przypadach jedna istnieją czynnii decydujące o wyborze tego a nie innego gimnazjum poza rejonowego. Część rodziców zwraca uwagę na to, czy w danym gimnazjum oferowane są zajęcia sprofilowane, wybiegające ponad program obowiązowy. Trzeba jedna zwrócić uwagę na fat, iż o ile w przypadu wyboru szoły ponadgimnazjalnej brane są pod uwagę wynii jaie osiągnął gimnazjalista na zaończenie eduacji gimnazjalnej, o tyle w przypadu rerutacji do gimnazjów wynii egzaminu ońcowego szół podstawowych nie mają w zasadzie znaczenia. Proces wyboru szoły ponadgimnazjalnej wygląda już zasadniczo inaczej. Tutaj mamy do czynienia z bardziej dojrzałymi młodymi ludźmi, niż ma to miejsce na etapie wyboru gimnazjum. Są to osoby, tóre przynajmniej teoretycznie powinny posiadać pewien zasób wiedzy o otaczającym ich świecie (w tym również o rynu pracy) i jego wymaganiach. Możemy zatem oczeiwać w tym przypadu w miarę dojrzałych i przemyślanych decyzji dotyczących ształtowania własnej ariery zawodowej. W momencie przejścia z gimnazjum do szoły ponadgimnazjalnej młodzież doonuje bowiem jednego z najważniejszych wyborów przesądzających nierzado o jej dalszym życiu zawodowym. Czy ta rzeczywiście jest? O tym przeonamy się w dalszej części niniejszego opracowania. W porównaniu do poprzednich ategorii młodzieży i etapów wyboru ścieżi ształcenia, wybór ierunu studiów wyższych powinien być najbardziej dojrzałym, przemyślanym i racjonalnym wyborem. Na tym etapie bowiem młody człowie powinien charateryzować się wysoą dojrzałością i posiadaniem sprecyzowanych planów zawodowych. Studia wyższe powinny być w zasadzie ontynuacją wcześniej rozpoczętego procesu ształcenia. Czy ta się rzeczywiście dzieje? Odpowiedzi na udzielone pytania dostarczają wynii przeprowadzonych badań. Tabela 1. Motywy wyboru obecnej szoły / uczelni. Gimnazja Szoły ponadgim. Szoły wyższe Ogółem Zainteresowania 23,0% 43,5% 63,6% 52,5% Perspetywy łatwego znalezienia pracy Blisość miejsca zamieszania Renoma i prestiż szoły / uczelni 4,4% 24,0% 28,1% 25,0% 16,8% 24,6% 20,9% 22,4% 6,2% 21,3% 14,0% 16,9% Rady znajomych 22,1% 12,2% 10,1% 11,6% Rady rodziców 12,4% 8,2% 7,2% 7,9% Rady doradców zawodowych Bez żadnego onretnego powodu 0,0% 2,8% 1,5% 2,0% 20,4% 18,1% 13,0% 15,7% N=2217, z uwagi na onstrucję pytania warianty odpowiedzi nie sumują się do 100% Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008.

Na podstawie wyniów badań stwierdzić można, iż najważniejszym motywem wyboru danej szoły dla wszystich badanych ategorii są własne zainteresowania. Przy czym najwięszą wagę do tego czynnia przywiązywali studenci, najmniejszą zaś gimnazjaliści. Stosunowo ważnymi czynniami, tóre również były brane pod uwagę przez młodzież na etapie wyboru szoły / uczelni, są łatwość znalezienia pracy oraz blisość miejsca zamieszania. Prestiż danej szoły, czy też uczelni, odgrywa natomiast najwięszą rolę na etapie wyboru szoły ponadgimnazjalnej. Analizując wynii badania trzeba zwrócić uwagę na fat, iż znaczna część młodych ludzi wybrała swoją obecną szołę / uczelnię bez zadanego onretnego powodu, co jest zjawisiem niezwyle niepoojącym. Zebrane wynii dotyczące motywów, a w onsewencji również decyzji o wyborze przez młodzież danego typu szoły i uczelni, pozwalają zweryfiować wcześniej postawione tezy załadające, iż młodzi ludzie doonując wyboru typu szoły / uczelni doonują ich w sposób dojrzały i ierują się racjonalnymi przesłanami. Weryfiacja ta, niestety nie jest w pełni pozytywna. Udzielając odpowiedzi na wcześniej postawione pytania możemy stwierdzić, że młodzież, planując swoją dalszą ścieżę ariery zawodowej i doonując wyboru przyszłej szoły / uczelni, nie ieruje się w pełni racjonalnymi przesłanami. Decyzje dotyczące wyboru szoły nie są do ońca decyzjami przemyślanymi i dojrzałymi. Dość znaczna grupa młodzieży doonuje wyboru przypadowego, na zasadzie coś trzeba wybrać. Młodzi ludzie doonując tych wyborów ierują się na ogół szeroo rozumianym dobrem własnym, co charateryzuje się stawianiem na pierwszym miejscu możliwości zaspoojenia własnych potrzeb i realizacji własnych oczeiwań. Jednocześnie młodzież w małym stopniu zwraca uwagę na zewnętrzne uwarunowania jaie istnieją jej bezpośrednim otoczeniu społecznym (w tym również na rynu pracy). Uwidacznia się to zwłaszcza na przyładzie dychotomii zainteresowania vs. możliwości łatwego znalezienia pracy. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż uwarunowania środowisowe nie pozostają całowicie bez wpływu na proces wyboru danego typu szoły / uczelni. Jednaże nie są to czynnii bezpośrednio związane z ryniem pracy, tórych ważność w procesie poszuiwania zatrudnienia byłaby na tyle wysoa, iż można by mówić, że w zdecydowany sposób zwięszają one szanse na uzysanie zatrudnienia. Wśród tej grupy cech do najważniejszych należy blisość miejsca zamieszania, albowiem zależności terytorialne w dużym stopniu wpływają na proces wyboru danej szoły. Jest to zjawiso szczególnie zasaujące w przypadu wyboru uczelni wyższej. Oazuje się bowiem, iż dla sporej grupy młodych ludzi wybór szoły czy uczelni odbywa się na zasadzie nieważne co, byle bliso domu. Bez wątpienia za taim stanem rzeczy stoją względy finansowe związane z pobieraniem naui z dala od miejsca zamieszania. Nie bez znaczenia w procesie podejmowania decyzji dotyczącej wyboru szoły / uczelni jest prestiż danej placówi, tóry odgrywa szczególnie istotną rolę w przypadu szół ponadgimnazjalnych. Z puntu wiedzenia rynu pracy jest to sytuacja niepoojącą. Tutaj bowiem działa zasada nie ważne jaa szoła, byle prestiżowa. Wysoi prestiż szoły nie musi bowiem iść w parze z wysoimi szansami jej absolwenta na otrzymanie pracy. Wszeliego rodzaju tzw. raningi szół nie uwzględniają nawet w najmniejszym stopniu sytuacji absolwentów danej placówi na rynu pracy. Analizując motywy jaimi ierowali się młodzi ludzie w procesie wyboru szoły / uczelni, warto przyjrzeć się przez chwilę roli rodziców. Przeprowadzone badanie w sposób jednoznaczny poazuje, iż ich rola w wyborze szoły jest niewiela. Oczywiście, z omawianych wcześniej względów, mamy tu na myśli głównie proces wyboru szoły ponadgimnazjalnej, w mniejszym stopniu uczelni wyższej. Trzeba jeszcze podreślić, iż osobami mającymi w więszym stopniu wpływ na decyzje dotyczące wyboru przyszłej szoły są znajomi i oledzy niż rodzice. Zatem część młodych ludzi wybiera szołę tylo dlatego, że inni też tam poszli. Nie ma tu zatem mowy o racjonalnym i świadomym procesie ontynuacji ścieżi ształcenia. Jedna dlaczego ważniejszy jest olega od rodzica? Czyżby w grę wchodził młodzieńczy bunt? A może młodzi ludzie uznają, iż rodzice nie mogą być wiarygodnymi doradcami w taich sprawach, gdyż sami nie mają o nich zbyt dużej wiedzy? Niestety przeprowadzone badanie nie pozwala na sformułowanie jednoznacznych odpowiedzi na te pytania. Nie prowadzono też badania wśród rodziców dotyczącego czynniów, tóre biorą (braliby) oni pod uwagę doonując (czy też pomagając w doonaniu) wyboru szoły dla swoich dzieci. Doświadczenie uczy, iż w wielu przypadach również rodzice w małym stopniu biorą pod uwagę szanse swoich dzieci na rynu pracy związane z uończeniem przez nie danej szoły. Często na pierwszym planie są raningi oraz powszechnie panująca moda i stereotypy rozpowszechniane przez media. Na zaończenie analizy motywów wyboru danej szoły, a co za tym idzie dalszej ścieżi ształcenia, przyjrzyjmy się roli doradców zawodowych w tym procesie. Przeprowadzone badanie wyazuje, iż ich rola w tym obszarze jest niemal żadna. Jest to sytuacja zatrważająca. Oazuje się bowiem, iż z profesjonalnej pomocy, tórej celem jest przeprowadzenie racjonalnego i odpowiadającego potrzebom rynu pracy procesu planowania ścieżi eduacyjnej, orzysta znioma część młodzieży. Trzeba zastanowić się czy wynia to z obietywnego brau doradców zawodowych w szołach, czy też może przyczyna taiego stanu rzeczy leży po stronie młodzieży, niechętnej do orzystania z jaiejolwie pomocy. Postawienie prostej i niepod-

ważalnej tezy nie jest jedna możliwe. W rzeczywistości bowiem, oba te czynnii mają wpływ na istniejącą sytuację. Wciąż liczba szół z własnymi doradcami zawodowymi jest zbyt nisa. Wciąż w nietórych szołach poutuje przeonanie, iż rolą szoły jest tylo nauczanie, a nie reowanie ścieżi zawodowej młodego człowiea. Zdarzają się taże szoły, w tórych doradztwo zawodowe tratowane jest jao przysłowiowe piąte oło u wozu. Podstawowy problem jai zgłaszają dyretorzy szół w tym zaresie związany jest z finansowaniem działalności szolnych doradców zawodowych. Sprowadza się on do prostego, brutalnego pytania to za to zapłaci? W nietórych szołach próbuje się rozwiązywać problem organizując wycieczi do Powiatowych Urzędów Pracy czy Centrów Informacji i Planowania Kariery Zawodowej działających w struturze Wojewódziego Urzędu Pracy. Często jedna efet taich wyciecze jest mierny młodzi ludzie tratują to tylo jao oazję do uninięcia zajęć szolnych. Poza tym działania te mają charater wybitnie acyjny. Brauje stałego i systematycznego prowadzenia procesu doradztwa i swoistego ształtowania postaw młodego człowiea jao przyszłego uczestnia rynu pracy. Istnieją jedna szoły, gdzie pomimo świetnie wyposażonych ośrodów ariery, pomimo obecności dosonale przygotowanych doradców młodzi ludzie nie wyazują żadnego zainteresowania ich ofertą. Podsumowując, stwierdzić można, iż na etapie wyboru szoły czy też uczelni, młodzi ludzie ierują się głównie swoimi własnymi przeonaniami i potrzebami. Wybierając dany typ szoły / uczelni ierują się przede wszystim tym, aby była ona zgodna z ich zainteresowaniami. Kwestia łatwości zatrudnienia i możliwości znalezienia pracy po uończeniu eduacji jest drugorzędna. Wśród młodzieży panuje zatem przeonanie, iż wybrana szoła / uczelnia ma odpowiadać ich osobistym upodobaniom, a nie potrzebom rynu pracy. W srajnej postaci przybiera to formę postawy typu ja się dostosowywać do rynu pracy nie będę, jaoś to będzie. Niezmiernie istotną westią w procesie planowania ścieżi eduacyjnej przez młodych ludzi jest zamiar dalszego ontynuowania przez nich naui. Na czynni ten należy zwrócić uwagę szczególnie w przypadu uczniów pozwala i absolwentów w pewnym szół zaresie ponadgimnazjalnych. na oreślenie Analiza upodobań tego obszaru młodzieży przynosi w obszarze bowiem ważne prefe-rencji rynu zawodowych. pracy informacje. Daje Po to pierwsze również pozwala możliwość stwierdzić oceny ja strutury duża grupa zawodowej młodych ludzi przy- wejdzie na puntu widzenia ryne szłej pracy siły bezpośrednio roboczej, tóra po uończeniu w perspetywie szoły ponadgimnazjalnej. wejdzie ryne Po pracy. drugie Informacje zaś analiza preferencji na temat ontynuacji form dalszej naui ontynuacji przez naui uczniów pozwala szół w pewnym ponadgimnazjalnych zaresie oreślenie zebrane upodobań w tracie młodzieży dotyczących w obszarze badań prezentuje preferencji wyres zawodowych. nr 1. Daje to również możliwość oceny strutury zawodowej przyszłej siły roboczej, tóra w perspetywie wejdzie na ryne pracy. Informacje na temat ontynuacji naui przez uczniów szół ponadgimnazjalnych zebrane w tracie badań prezentuje wyres nr 1. Wyres 1. Zamiar ontynuacji naui bezpośrednio po uończeniu szoły (tylo Wyres szoły 1. ponadgimnazjalne). Zamiar ontynuacji naui bezpośrednio po uończeniu szoły (tylo szoły ponadgimnazjalne). Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008 9 N=997. Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008 - N=997. Ja wynia z przeprowadzonego badania, zdecydowana więszość uczniów szół ponadgimnazjalnych zamierza ontynuować nauę po uończeniu szoły.

Ja wynia z przeprowadzonego badania, zdecydowana więszość uczniów szół ponadgimnazjalnych zamierza ontynuować nauę po uończeniu szoły. Jedynie niewiela część badanych stwierdziła, iż po zaończeniu naui nie zamierza się dalej ształcić. Również stosunowo niewiela grupa badanych nie posiada sprecyzowanych planów w tym zaresie. W odniesieniu do młodych ludzi, tórzy zadelarowali zamiar ontynuacji naui po uończeniu szoły ponadgimnazjalnej warto zwrócić uwagę na fat, iż niemal tai sam odsete młodych ludzi delaruje chęć ontynuacji naui na studiach o profilach humanistycznych i technicznych. Jeśli jedna przyjmiemy, iż studia na ierunach eonomicznych i społecznych są częścią szeroo pojętego profilu humanistycznego, wtedy przewaga zwolenniów ierunów humanistycznych nad technicznymi jest już dość widoczna (ponad dwurotna). Taie preferencje odnośnie ontynuacji naui są zgodne z powszechnie panującymi trendami, tóre uazują niesłabnącą popularność studiów humanistycznych przy znacząco mniejszym zainteresowaniu studiami technicznymi. Z puntu widzenia potrzeb rynu pracy sytuacji tej nie można uznać za orzystną. Regionalny ryne pracy jest w zasadzie nasycony osobami o wyształceniu humanistycznym (zwłaszcza eonomicznym), brauje natomiast osób o wyształceniu technicznym. Analiza preferencji dotyczących ontynuacji naui przez uczniów szół ponadgimnazjalnych wsazała również, iż istnieje grupa młodych ludzi, tórzy planują ontynuować nauę jedynie na poziomie szół policealnych / pomaturalnych. Osoby te nie są zainteresowane zdobyciem wyształcenia aademiciego. Z czego to może wyniać? Otóż jednym z możliwych wyjaśnień tego stanu rzeczy może być przyjęcie założenia, iż wśród osób tych dominują taie, tóre uończywszy szołę ogólnoształcącą, postanowiły nabyć umiejętności zawodowe, tórych nie uzysały na wcześniejszym etapie ształcenia. Może to być wiązane z sytuacją na rynu pracy, gdzie osoby bez onretnych walifiacji zawodowych mają mniejsze szanse na otrzymanie zatrudnienia. Teza ta jedna może być zbyt optymistyczną a jej weryfiacja jest niezwyle trudna. Badania dotyczące preferencji w zaresie ontynuacji naui prowadzone były wśród uczniów (i przyszłych absolwentów) wszystich typów szół ponadgimnazjalnych. Należy mieć na względzie fat, iż osoby uczące się w rożnych typach szół dysponują zróżnicowanymi możliwościami ontynuacji naui, co nie pozostaje bez wpływu na wspominane wcześniej preferencje. Szczegółowe zróżnicowanie preferencji dotyczących ontynuacji naui w zależności od typów szół ponadgimnazjalnych obrazuje tabela nr 2. Tabela 2. Zróżnicowanie form ontynuacji naui w zależności od typu szoły. LO Technia ZSZ Razem Nie zamierzam 0,6% 9,2% 18,0% 9,2% w szole uzupełniającej 0,6% 3,0% 43,4% 15,4% w szole policealnej/studium 5,4% 22,0% 6,4% 11,3% tylo na ursach i szoleniach 0,0% 5,4% 8,0% 4,4% na studiach ierune techniczny 18,0% 12,5% 2,4% 11,0% na studiach naui humanistyczne 22,5% 7,1% 0,6% 10,1% na studiach naui eonomiczne 13,8% 11,0% 0,6% 8,5% na studiach naui społeczne 7,5% 5,7% 0,6% 4,6% na studiach naui przyrodnicze 10,2% 1,8% 0,6% 4,2% na studiach naui ścisłe 7,8% 0,6% 0,3% 2,9% na studiach inny profil 9,0% 5,7% 0,3 5,0% Nie wiem 4,8% 16,1% 18,7% 13,1% Razem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008 N=997. 10 Zaprezentowane dane w sposób jednoznaczny wsazują, iż najwięszy odsete osób, tóre nie planują ontynuacji naui po uończeniu ich obecnej szoły istnieje w przypadu uczniów zasadniczych szół zawodowych. Ponadto, w tej grupie uczniów istnieje również najwięszy odsete niezdecydowanych, co do swojej dalszej ścieżi ształcenia. Można przypuszczać, iż obserwowany stan rzeczy związany jest z

tym, iż absolwenci zasadniczych szół zawodowych w tracie pobierania naui mieli również możliwość udziału w pratyach zawodowych realizowanych u pracodawców, co umożliwiło im nabycie pratycznych umiejętności i walifiacji zawodowych. Rozszerza to wachlarz potencjalnych możliwości ształtowania ariery zawodowej jaie stoją przed tą grupą absolwenci zasadniczych szół zawodowych mogą bowiem z równym powodzeniem po zaończeniu szoły wejść na ryne pracy ja również zdecydować się na ontynuację naui. Na rynu pracy w ostatnim czasie nastąpiło zwięszone zapotrzebowanie na pracowniów z wyształceniem zawodowym. Jednaże, dotyczyło to tylo wąsiej grupy zawodów. Nie można obecnie ocenić w jai sposób występujący ryzys gospodarczy wpłynie na to zapotrzebowanie. Analiza planów eduacyjnych w odniesieniu do typów szół obaliła wcześniej przyjętą tezę usiłującą wyjaśnić, dlaczego zauważalny odsete młodych ludzi planuje ontynuację swojej eduacji na poziomie szoły policealnej / pomaturalnej. Wbrew wcześniejszemu założeniu oazało się, iż grupę, tóra najczęściej wybiera tą ścieżę ontynuacji naui stanowią uczniowie (absolwenci) techniów. Jest to wyni zasaujący gdyż zarówno technia ja i szoły policealne umożliwiają nabycie oreślonych walifiacji zawodowych, z tym, że te pierwsze czynią to w sposób bardziej omplesowy i systematyczny. Ocena jaości ształcenia W procesie planowania ścieżi ształcenia i ariery zawodowej młodych ludzi czynniiem, tóry nie pozostaje bez wpływu na ształt ich preferencji zawodowych jest taże ocena jaości ształcenia wyrażana (doonywana) przez młodzież. Waga tego czynnia jest niezwyle istotna, gdyż umożliwia doonanie zestawienia subietywnych ocen prezentowanych przez młodych ludzi w onteście jaości ształcenia a ich późniejszymi szansami na znalezienie zatrudnienia. Często uwidaczniają się tu znaczne rozbieżności pomiędzy ocenami a realnymi możliwościami. Nierzadie są też sytuacje diametralnie różnej oceny nabytych przez młodzież umiejętności i posiadanych walifiacji w zależności o tego czy oceniają je sami młodzi ludzie, czy te pracodawcy. Powszechnym stanem rzeczy jest to, iż młodzi ludzie wysoo oceniają poziom ształcenia w swoje obecnej lub byłej szole (uczelni), tymczasem ich sytuacja na rynu pracy i szanse na otrzymanie zatrudnienia są niłe. Nieiedy jedna występuje sytuacja odwrotna, iedy to młody człowie, pomimo nisiej oceny poziomu ształcenia jaą wystawia swojej szole / uczelni, znajduje dobrą i satysfacjonującą pracę. Z puntu widzenia rynu pracy, najważniejszym elementem w procesie ształcenia jest proces nabywania walifiacji i umiejętności zawodowych przez młodych ludzi. Szczególnie istotne jest to w przypadu ształcenia zawodowego. Tymczasem powszechnie przyjęło się, moim zdaniem, błędne założenie, w myśl tórego pojęcie jaości ształcenia rozpatrywane jest tylo w obszarze wyniów i postępów w nauce, jaie osiągają uczniowie. W tou realizacji badania poddano analizie wspomniane wcześniej westie. Pierwszym poruszanym zagadnieniem był stopień przygotowania młodych ludzi do podjęcia zatrudnienia. Dane zebrane w tym obszarze prezentuje tabela nr 3. Tabela 3. Czy uważasz, że obecna szoła / uczelnia przygotowała Cię dobrze do podjęcia zatrudnienia? Czy uważasz, że obecna szoła / uczelnia dobrze przygotowała Cię do podjęcia zatrudnienia? Ogółem w wierszu Zdecydowanie ta gimnazjum LO typ szoły liceum profilowane lub technium zasadnicza szoła zawodowa szoła wyższa Liczebność 8 23 19 58 128 236 % z ogółem 0,4% 1,0% 0,9% 2,6% 5,8% 10,6% Raczej ta Liczebność 35 35 170 194 617 1149 Raczej nie Zdecydowanie nie % z ogółem 1,6% 6,0% 7,7% 8,7% 27,8% 51,8% Liczebność w wierszu 34 114 91 48 221 508 % z ogółem 1,5% 5,1% 4,1% 2,2% 10,0% 22,9% Liczebność 21 39 27 15 30 132 % z ogółem 0,9% 1,8% 1,2% 0,7% 1,4% 5,9% 11

Nie wiem Liczebność 14 26 33 16 105 194 Ogółem w olumnie % z ogółem 0,6% 1,2% 1,5% 0,7% 4,7% 8,7% Liczebność 112 335 340 331 1101 2219 % z ogółem 5,0% 15,1% 15,3% 14,9% 49,6% 100,0% Testy Chiwadrat Wartość df Istotność asymptotyczna (dwustronna) Chiwadrat Pearsona 173,242 (a) 16 0,000 Iloraz wiarygodności 164,746 16 0,000 Test związu liniowego 31,103 1 0,000 N Ważnych obserwacji 2219 (a) 0,0% omóre (0) ma liczebność oczeiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczeiwana wynosi 6,66. Korzystano z programu SPSS for Windows 14.0 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP,WUP, 2008. Ja wsazują wynii badań, więszość (ponad 51% badanych) młodych ludzi ocenia, iż ich dotychczasowa szoła / uczelnia dała im dobre przygotowanie do podjęcia zatrudnienia. Jednocześnie, przeprowadzona procedura wniosowania statystycznego wsazała, iż istnieją podstawy do odrzucenia hipotezy zerowej, mówiącej o tym, że typ uończonej szoły nie wpływa na ocenę stopnia przygotowania młodego człowiea do podjęcia zatrudnienia. Uzasadnione jest zatem przyjęcie założenia, iż ocena stopnia przygotowania do podjęcia pracy przez ich szołę / uczelnię zależy od typu tej szoły. Co zrozumiałe, uczniowie gimnazjów uznali, iż ich obecna szoła nie zapewnia im dobrego przygotowania do rozpoczęcia pracy. Wynia to wprost z charateru i treści nauczania, jaie realizowane są w tego rodzaju szole, tóra ma z założenia dać swoim absolwentom wyształcenie o charaterze podstawowym. Nabywanie umiejętności zawodowych obywa się na dalszych etapach naui. Gimnazjum może zapewnić przygotowanie do funcjonowaniu na rynu pracy tylo w bardzo ogólnym zaresie, formując umiejętności ogólne związane bardziej procesem nabywania wiedzy o rynu pracy niż z poszuiwaniem onretnego miejsca pracy. Najwięszy odsete badanych, tóry uznał, iż szoła przygotowała / przygotowuje dobrze sowich uczniów i przyszłych absolwentów do podjęcia zatrudnienia, zaobserwowano w przypadu zasadniczych szół zawodowych. Jest to zjawiso pozytywne. Młodzież uczęszczająca do tych szół wyżej ocenia swoje możliwości startu na rynu pracy w porównaniu z młodzieżą uczęszczającą do innych typów szół. Wynia to zapewne z fatu, iż przyszli absolwenci szół zawodowych posiadają onretny zawód, tóry umożliwia im poszuiwanie i podjęcie pracy zaraz po uończeniu szoły. Są to jedna tylo delaracje. Weryfiacja tych szans i przeonań jest doonywana przez sam ryne pracy, nieiedy w dość brutalny sposób. W poprzednim oresie na rynu pracy istniało zapotrzebowanie na pracowniów wywalifiowanych, legitymujących się wyształceniem zawodowym. Jednaże obecnie, zaobserwować można spade zapotrzebowania na tego rodzaju pracowniów. Innym niezwyle istotnym czynniiem, tóry musi być rozpatrywany w onteście jaości procesu ształcenia z puntu widzenia rynu pracy, jest ocena pratycznych umiejętności nabytych w tracie pobierania naui, tóre mogą być przydatne na rynu pracy. Informacje uzysane w tym zaresie umożliwiają jeszcze pełniejsze zweryfiowanie szans absolwentów poszczególnych typów szół na rynu pracy. Wiedza na ten temat umożliwia taże późniejszą weryfiację delaracji dotyczących posiadania pratycznych umiejętności zawodowych zgłaszanych przez młodych ludzi z rzeczywistą sytuacją na rynu. 12

Dane uzysane w tym obszarze zebrane w tracie badania prezentuje tabela 4. Tabela 4. Ocena pratycznych umiejętności, przydatnych na rynu pracy, nabytych w szole / na uczelni. Czy uważasz, że w obecnej szole/uczelni otrzymałaś/ otrzymałeś pratyczne umiejętności przydatne w miejscu zatrudnienia? Ogółem w wierszu Zdecydowanie ta gimnazjum L.O. typ szoły liceum profilowane lub technium zasadnicza szoła zawodowa szoła wyższa Liczebność 5 12 31 77 118 243 % z Ogółem 0,2% 0,5% 1,4% 3,5% 5,3% 10,9% Raczej ta Liczebność 35 90 152 164 498 939 % z Ogółem 1,6% 4,1% 6,8% 7,4% 22,4% 42,3% Raczej nie Liczebność 41 138 103 52 287 621 Zdecydowanie nie % z Ogółem 1,8% 6,2% 4,6% 2,3% 12,9% 28,0% Liczebność 13 72 28 14 70 197 % z Ogółem 0,6% 3,2% 1,3% 0,6% 3,2% 8,9% Nie wiem Liczebność 19 23 26 24 128 220 Ogółem w olumnie % z Ogółem 0,9% 1,0% 1,2% 1,1% 5,8% 9,9% Liczebność 113 335 340 331 1101 2220 % z Ogółem 5,1% 15,1% 15,3% 14,9% 49,6% 100,0% Testy Chiwadrat Wartość df Istotność asymptotyczna (dwustronna) Chiwadrat Pearsona 233,667 (a) 16 0,000 Iloraz wiarygodności 218,155 16 0,000 Test związu liniowego 10,020 1 0,002 N Ważnych obserwacji 2220 (a) 0,0% omóre (0) ma liczebność oczeiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność oczeiwana wynosi 10,03. Korzystano z programu SPSS for Windows 14.0 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP 2008. Ja wsazują badania, młodzież generalnie pozytywnie ocenia pratyczne przygotowanie i umiejętności jaie nabyła w szole / uczelni, tóre są przydatne do wyonywania zawodu. Procedura wniosowania statystycznego wsazuje jedna, iż oceny te są zróżnicowane ze względu na typ szoły. Co zrozumiałe, najmniej pozytywnych ocen w tym obszarze zanotowano w przypadu uczniów szół gimnazjalnych. Podobnie ja poprzednio omawiana westia oceny przygotowania do podjęcia zatrudnienia, ta również ocena umiejętności pratycznych, przydatnych w przyszłym miejscu pracy w przypadu uczniów szół gimnazjalnych związana jest z charaterem ształcenia na tym etapie eduacji. Ponadto, warto zwrócić uwagę na fat, iż ocena pratycznych umiejętności, tóre mogą być przydatne w przyszłym miejscu pracy jest najbardziej pozytywna w przypadu szół zawodowych. Uczniowie tego typu szół są przeonani o swoim wysoim przygotowaniu pratycznym do podjęcia pracy w znacznie wyższym stopniu niż uczniowie szół ogólnoształcących. Z olei studenci znacznie mniej pozytywnie oceniają swoje przygotowanie pratyczne niż ma to miejsce w przypadu uczniów zasadniczych szół zawodowych. Warto zwrócić uwagę na fat, iż młodzież pobierająca nauę w zasadniczych szołach zawodowych, liceach profilowanych ja również w 13

techniach delaruje podobne (na zbliżonym poziomie liczby wsazań pozytywnych) oceny w obszarach ogólnego przygotowania do podjęcia zatrudnienia ja również w zaresie pratycznych umiejętności pratycznych, przydatnych na rynu pracy i zdobytych w szole. Jeśli zaś chodzi o licea ogólnoształcące i szoły wyższe, ich uczniowie i studenci zdecydowanie lepiej oceniają swoje ogólne przygotowanie zawodowe niż pratyczne umiejętności. Bez wątpienia ma to związe z wielorotnie już przytaczanym system ształcenia. Jednaże warto się również nieco zastanowić na ocenami doonanymi przez studentów. Przyjęło się bowiem przeonanie, iż liceum ogólnoształcące nie ształci wprost na ryne pracy. Innymi słowy: absolwenci szół ogólnoształcących, jao osoby nie posiadające wyuczonego zawodu i odpowiednich walifiacji ontynuują swoją nauę na studiach wyższych, gdzie zdobywają owe walifiacje i zawód. Studia zatem powinny przygotowywać swoich absolwentów do podejmowania pracy w onretnym zawodzie. Dlatego też w tou ształcenia aademiciego powinny być przeazywany i umacniane pratyczne umiejętności przydatne w przyszłym miejscu pracy. Wynii badań wsazują jedna, iż ta się wcale nie dzieje, o czym świadczy rozład odpowiedzi udzielonych przez studentów na pytanie o ocenę pratycznych umiejętności przydatnych na rynu pracy. Podsumowując stwierdzić można, że ocena poziomu jaości ształcenia w sensie przygotowania młodego człowiea do wejścia na ryne pracy, jest silnie uzależniona od typu szoły jaą dany absolwent uończył. Najbardziej pozytywne oceny występują w przypadu szół zawodowych, najmniej zaś w przypadu szół ogólnoształcących. Płynie stąd jeden ważny wniose: z puntu wiedzenia rynu pracy, należy odbudować pozycję szolnictwa zawodowego i dążyć do poszerzania pratycznych umiejętności zawodowych wśród młodych ludzi wchodzących na ryne pracy. Proces wyboru miejsca pracy a proces rerutacji pracownia absolwentów Proces wyboru są przez zbieżne absolwenta z rzeczywistym przyszłego miejsca stanem pracy rynu jest luczowym pracy i oczeiwaniami etapem w planowaniu pracodawców. Szczególną uwagę należy w tym miejscu zwrócić na czynnii, tórymi ierują się młodzi ludzie ariery zawodowej. poszuując Na swojego wstępie przyszłego warto przyjrzeć miejsca pracy. się bardzo Analizując ogólnie ten obszar, pojętemu trzeba procesowi mieć również planowania przyszłości zawodowej. Aby mówić o jaimolwie planowaniu ariery, nie- na względzie oczeiwania jaie stawiają młodym ludziom pracodawcy. Zestawienie tych dwóch czynniów pozwoli oreślić, na ile plany zawodowe, metody poszuiwania pracy przez absolwentów są zbieżne z rzeczywistym stanem zbędne rynu jest pracy stwierdzenie i oczeiwaniami ja duża pracodawców. grupa młodych ludzi w ogóle myśli o planowaniu swojej Na wstępie ścieżi warto ariery przyjrzeć zawodowej. się bardzo Dane ogólnie uzysane pojętemu procesowi na ten temat planowania w tracie przyszłości zrealizowanego mówić badania o jaimolwie prezentuje planowaniu wyres ariery, nr 2. niezbędne jest stwierdzenie ja duża grupa młodych ludzi w zawodowej. Aby ogóle myśli o planowaniu swojej ścieżi ariery zawodowej. Dane uzysane na ten temat w tracie zrealizowanego Wyres badania 2. Planowanie prezentuje wyres swojej nr 2. przyszłości zawodowej na obecnym etapie ształcenia. Wyres 2. Planowanie swojej przyszłości zawodowej na obecnym etapie ształcenia. 14 N=2216 N=2216 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych ZORP WUP 2008. Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP 2008. Ja wsazują wynii, młodzież w pewnym zaresie planuje swoją arierę zawodową w tracie pobierania naui. Jest to jedna pojęcie na tyle szeroie, iż umieścić tu można wszelie działania podejmowane przez młodych ludzi, tóre zorientowane są na ryne pracy. Oczywiście nie wszystie z tych działań muszą prowadzić finalnie do znalezienia pracy. Planowaniem ariery może być przecież zarówno jedynie bierne zbieranie informacji o rynu ja, również atywne uczestnictwo

Ja wsazują wynii, młodzież w pewnym zaresie planuje swoją arierę zawodową w tracie pobierania naui. Jest to jedna pojęcie na tyle szeroie, iż umieścić tu można wszelie działania podejmowane przez młodych ludzi, tóre zorientowane są na ryne pracy. Oczywiście nie wszystie z tych działań muszą prowadzić finalnie do znalezienia pracy. Planowaniem ariery może być przecież zarówno jedynie bierne zbieranie informacji o rynu ja, również atywne uczestnictwo w różnych działaniach podejmowanych w tym obszarze. Ponadto stopień i nasilenie działań związanych z ształtowaniem przyszłej ariery zawodowej jest zróżnicowany ze względu na typ szoły. Co zauważalne, najwięszą wagę do tego zagadnienia przyładają studenci, najmniejszą zaś gimnazjaliści. Jest to zrozumiałe, albowiem absolwenci uczelni wyższych muszą podejmować ostateczne decyzje dotyczące ich przyszłego miejsca pracy, gimnazjaliści zaś najczęściej ograniczają się Ja do planowania wspominaliśmy swojej dalszej wcześniej, ścieżi proces eduacyjnej. planowania Choć, ja przyszłej wsazują ariery wcześniejsze zawo-analizdowej motywów może przybierać wyboru danej zarówno ścieżi ształcenia, formy bierne, trudno polegające tu mówić w o jaimś głównej świadomym mierze jedynie planowaniu. dotyczące Ja wspominaliśmy ogólnym zainteresowaniu wcześniej, proces i planowania zbieraniu przyszłej informacji ariery o rynu zawodowej pracy, może ja również przybierać formy zarówno formy bierne, polegające w głównej mierze jedynie na ogólnym zainteresowaniu i zbieraniu informacji o czynne zorientowane na atywne działania. W pierwszej olejności przyjrzyjmy się rynu pracy, ja również formy czynne zorientowane na atywne działania. W pierwszej olejności przyjrzyjmy ja się ształtuje ja ształtuje się się zainteresowanie młodych ludzi ludzi sytuacją sytuacją na rynu na rynu pracy. pracy. Informacje Informacje uzysane na ten temat uzysane w tou na realizacji ten temat badania w tou prezentuje realizacji wyres badania nr 3. prezentuje wyres nr 3. Wyres Wyres 3. Stopień 3. Stopień zainteresowania zainteresowania sytuacją na sytuacją loalnym rynu na loalnym pracy. rynu pracy. N = 2190, UWAGA: Z uwagi na onstrucję narzędzia badawczego warianty odpowiedzi nie sumują się do 100% Źródło: N = 2190, badanie UWAGA: Losy Z zawodowe uwagi na onstrucję absolwentów narzędzia szół badawczego gimnazjalnych, warianty ponadgimnazjalnych odpowiedzi nie sumują i absolwentów się do 100% szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. 15 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008.

wanie sytuacją na loalnym rynu pracy (w powiecie zamieszania). Jednocześnie, poziom tego zainteresowania jest zróżnicowany w zależności od typu szoły. Wśród informacji, tórymi badani interesują się w najwięszy stopniu, na pierwszy plan wysuwają się informacje na temat wolnych miejsc pracy oraz potencjalnych pracodawców. Małe jest natomiast zainteresowanie instytucjami pośredniczącymi w zatrudnieniu pracowniów (m.in. PUP). Wsazywać by to mogło, iż młodzi ludzie zamierzają w sposób atywny poszuiwać pracy. Kwestia ta zostanie doładnie omó- Wynii badania uazują, iż więszość młodych ludzi delaruje zainteresowanie sytuacją na loalnym rynu pracy (w powiecie zamieszania). Jednocześnie, poziom tego zainteresowania jest zróżnicowany w zależnoścwiona od w typu dalszej szoły. części Wśród opracowania. informacji, tórymi badani interesują się w najwięszy stopniu, na pierwszy plan wysuwają Znając się informacje poziom na zainteresowania temat wolnych miejsc sytuacją pracy na oraz rynu potencjalnych pracy, tóry pracodawców. stanowi podstawę zainteresowanie w planowaniu instytucjami własnej przyszłości pośredniczącymi zawodowej, w zatrudnieniu warto pracowniów przeanalizować (m.in. również PUP). Wsazywać Małe jest natomiast by jaą to mogło, atywność iż młodzi wyazuje ludzie zamierzają młodzież w sposób owym atywny planowaniu. poszuiwać Jednym pracy. z Kwestia bardziej ta zostanie wartościowych mechanizmów doładnie omówiona w dalszej części opracowania. planowania przyszłej ariery zawodowej jest łączenie naui Znając poziom zainteresowania sytuacją na rynu pracy, tóry stanowi podstawę w planowaniu własnej z pracą. Umożliwia to nabycie doświadczenia zawodowego oraz ształtuje swoistą przyszłości zawodowej, warto przeanalizować również jaą atywność wyazuje młodzież w owym planowaniu. ulturę pracy Jednym młodego z bardziej człowiea. wartościowych Informacje mechanizmów dotyczące planowania tego badania przyszłej jaie ariery zebrane zawodowej jest łączenie zostały naui w tracie z pracą. jego Umożliwia realizacji to prezentuje nabycie doświadczenia wyres nr 4a zawodowego oraz 4b. oraz ształtuje swoistą ulturę pracy młodego człowiea. Informacje dotyczące tego badania jaie zebrane zostały w tracie jego realizacji prezentuje Wyres 4a. wyres Dotychczasowe nr 4a oraz 4b. doświadczenie zawodowe młodych ludzi. Wyres 4a. Dotychczasowe doświadczenie zawodowe młodych ludzi. N = N 2210 = 2210 Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe zawodowe absolwentów absolwentów szół gimnazjalnych, szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. Wyres Wyres 4b. Dotychczasowe 4b. Dotychczasowe doświadczenie doświadczenie zawodowe zawodowe młodych ludzi. młodych ludzi. 16 N = N 1302 = 1302 Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe absolwentów szół szół gimnazjalnych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół wyższych, WUP, ZORP, 2008. WUP, szół wyższych, ZORP, 2008. Na podstawie wyniów badania stwierdzić można, iż więszość młodych ludzi posiada już pewne doświadczenie zawodowe. Jest ono najwięsze w przypadu studentów szół wyższych. Wyniać to może z fatu, iż studiowanie wiąże się często z relatywnie wyższymi osztami w porównaniu do naui w szole ponadgimnazjalnej. Dlatego też, podjęcie pracy jest często oniecznością wyniająca z po-

Na podstawie wyniów badania stwierdzić można, iż więszość młodych ludzi posiada już pewne doświadczenie zawodowe. Jest ono najwięsze w przypadu studentów szół wyższych. Wyniać to może z fatu, iż studiowanie wiąże się często z relatywnie wyższymi osztami w porównaniu do naui w szole ponadgimnazjalnej. Dlatego też, podjęcie pracy jest często oniecznością wyniająca z potrzeby porycia osztów studiowania. Uwidacznia się to zwłaszcza na etapie analizy typów doświadczeń zawodowych młodzieży. Widać tu wyraźnie, iż dla studentów praca jest częścią codziennego życia, często łączą oni pracę z nauą. Dla uczniów zaś, praca jest czynnością ponieąd oazjonalną, wyonywaną przeważnie poza oresem naui szolnej (w waacje). Analizując planowanie ariery zawodowej młodych ludzi trzeba wziąć pod uwagę westię orzystania z profesjonalnego doradztwa zawodowego. Profesjonalnie zaplanowana przy pomocy doradcy zawodowego droga ariery, zwięsza bowiem szanse młodych ludzi na rynu pracy. Dane w tym zaresie zebrane w tracie badania prezentuje wyres nr 5. Wyres Wyres 5. Korzystanie 5. Korzystanie z usług doradców z usług doradców zawodowych. zawodowych. N = 2211, UWAGA: Z uwagi na onstrucję narzędzia badawczego warianty odpowiedzi nie sumują się do 100% Źródło: N = 2211, badanie UWAGA: Losy Z zawodowe uwagi na onstrucję absolwentów narzędzia szół badawczego gimnazjalnych, warianty ponadgimnazjalnych odpowiedzi nie sumują i absolwentów się do 100% szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. Ja wsazują dane zebrane w tracie badania, znaczna więszość młodych ludzi nie orzystała z usług doradców zawodowych. Ja wsazują Najlepiej dane sytuacja zebrane w tym w tracie zaresie badania, ształtuje znaczna się w przypadu więszość uczniów młodych szół ponadgimnazjalnych, ludzi nie orzystała najgorzej zaś z usług w przypadu doradców uczniów zawodowych. gimnazjów, Najlepiej tórzy są sytuacja de facto pozbawieni w tym zaresie zawodowej. ształtuje się W w przypadu badanych, uczniów tórzy szół orzystali ponadgimnazjalnych, z usług doradców zawodowych najgorzej zaś najczęściej w wczesnej orientacji orzystano przypadu z pomocy uczniów szolnych gimnazjów, doradców tórzy zawodowych. są de facto Rola urzędów pozbawieni pracy wczesnej i poradni orientacji psychologiczno pedagogicznych jest w tym przypadu znacząco mniejsza. zawodowej. W przypadu badanych, tórzy orzystali z usług doradców zawodowych Proces wyboru miejsca pracy jest finalnym etapem planowania ścieżi ariery zawodowej. Szczególnie istotnym westiami najczęściej w tej materii orzystano są metody z pomocy jaie stosuje szolnych młodzież poszuując doradców dla zawodowych. siebie miejsca pracy. Rola Analizować urzędów to trzeba pracy w zestawieniu i poradni z psychologiczno metodami rerutacji pedagogicznych stosowanymi przez jest pracodawców. w tym przypadu Informacje na temat znacząco najczęściej mniejsza. stosowanych metod poszuiwania pracy przez młodych ludzi prezentuje wyres 6. Proces wyboru miejsca pracy jest finalnym etapem planowania ścieżi ariery zawodowej. Szczególnie istotnym westiami w tej materii są metody jaie stosuje młodzież poszuując dla siebie miejsca pracy. Analizować to trzeba w zestawieniu z metodami rerutacji stosowanymi przez pracodawców. Informacje na temat najczęściej stosowanych metod poszuiwania pracy przez młodych ludzi prezentuje wyres 6. 17

Wyres 6. Metody poszuiwania pracy przez młodych ludzi. Wyres 6. Metody poszuiwania pracy przez młodych ludzi. N = 2206 Źródło: N = 2206 badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, Źródło: ZORP, badanie WUP, Losy 2008. zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP, 2008. Ja wsazują dane uzysane tracie badania, zdecydowana więszość młodych ludzi poszuuje pracy przede wszystim Ja poprzez wsazują przeglądanie dane uzysane prasy / internetu tracie i badania, odpowiadanie zdecydowana ewentualne więszość ogłoszenia zamieszczane młodych tam ludzi przez poszuuje pracodawców. pracy Liczna przede grupa wszystim badanych zamierza poprzez również przeglądanie poszuiwać prasy pracy / internetu ontaty i odpowiadanie z pracodawcami. na ewentualne Zdecydowanie ogłoszenia mniejszą zamieszczane rolę w procesie tam poszuiwania przez praco- pracy przez poprzez indywidualne młodych dawców. ludzi, odgrywają Liczna grupa urzędy badanych pracy oraz zamierza tzw. sieć również ontatów. poszuiwać Widoczne pracy jest również poprzez zróżnicowanie indywidualne ontaty z pracodawcami. Zdecydowanie mniejszą rolę w procesie poszu- preferowanych metod poszuiwania pracy przez młodych ludzi w zależności od typu szoły, do tórej uczęszczają. Uzysane wynii nie są zbyt optymistyczne. Wynia z nich bowiem, iż młodzi ludzie poszuując pracy iwania wybierają pracy w zdecydowanej przez młodych więszości ludzi, metody odgrywają bierne, urzędy polegające pracy w oraz głównej tzw. mierze sieć ontatów. Nawet Widoczne orzystając jest z internetu również szuają zróżnicowanie oni potencjalnych preferowanych miejsc pracy na metod chybił poszuiwania trafił ; zdecydowa- na szuaniu oazji. nie rzadziej pracy supiają przez młodych się na poszuiwaniu ludzi w zależności pracy u onretnych od typu szoły, pracodawców. do tórej Dowodzi uczęszczają. to, iż młodzi Uzy-ludzisane jednoznacznie wynii nie sprecyzowanych są zbyt optymistyczne. preferencji co Wynia do swojego z nich przyszłego bowiem, pracodawcy. iż młodzi Zanalizujemy ludzie to na mają jedna poszuując w dalszej części pracy niniejszego wybierają opracowania. w zdecydowanej Istnieje więszości jednocześnie metody zauważalna bierne, grupa polegające młodzieży, tóra wyazuje atywność w poszuiwaniu zatrudnienia i samodzielnie poszuuje pracy poprzez utrzymywanie w głównej mierze na szuaniu oazji. Nawet orzystając z internetu szuają oni bezpośrednich ontatów z potencjalnymi pracodawcami. Jest to niezmiernie ważne, albowiem metoda ta, bazująca potencjalnych na własnej miejsc inicjatywie pracy i na atywności chybił poszuujących trafił ; zdecydowanie pracy, uznawana rzadziej jest supiają za jedną się z na bardziej sutecznych. poszuiwaniu pracy u onretnych pracodawców. Dowodzi to, iż młodzi ludzie na Przyjrzyjmy się teraz ja wygląda sytuacja z puntu wiedzenia drugiej strony czyli z puntu widzenia przedsiębiorców. Niezwyle istotne jest bowiem posiadanie informacji na temat tego, jaie metody rerutacji są najczęściej stosowane przez pracodawców. Wynii, jaie uzysane zostały w tracie realizacji badań obrazuje wyres nr 7. 18

ny czyli z puntu widzenia przedsiębiorców. Niezwyle istotne jest bowiem posiadanie informacji na temat tego, jaie metody rerutacji są najczęściej stosowane przez pracodawców. Wynii, jaie uzysane zostały w tracie realizacji badań obrazuje wyres nr 7. Wyres 7. Metody poszuiwania pracowniów przez pracodawców. Wyres 7. Metody poszuiwania pracowniów przez pracodawców. N = N 205 = 205 (łączne N=426, pytanie zadawane tylo tylo pracodawcom delarującym delarującym poszuiwanie poszuiwanie nowych pracowniów) nowych pracowniów) Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa województwa zachodniopomorsiego, ZORP, WUP, ZORP, 2008. WUP, 2008. Badania wyazały, iż najczęściej stosowaną przez pracodawców metodą Badania poszuiwania wyazały, iż potencjalnych najczęściej stosowaną pracowniów przez są pracodawców ogłoszenia metodą prasowe. poszuiwania Stosunowo potencjalnych często pracodawcy orzystają również z usług urzędów pracy. Również poszuiwanie pracowniów są ogłoszenia prasowe. Stosunowo często pracodawcy orzystają również z usług urzędów pracy. Również poszuiwanie pracowniów za pośrednictwem znajomych i współpracowniów jest pratyowane pracowniów przez znaczą za pośrednictwem część przedsiębiorców. znajomych Zdecydowanie i współpracowniów mniej popularną jest metodą pratyowane poszuiwania pracowniów przez znaczą jest internet. część Badania przedsiębiorców. wyazały ponadto, Zdecydowanie iż udział firm rerutacyjnych mniej popularną w procesie metodą pozysiwania poszuiwania pracowniczej pracowniów jest zniomy. Oczywiście jest internet. wachlarz Badania metod wyazały poszuiwania ponadto, pracowniów iż udział jest firm zróżnicowa- re- adry ny ze rutacyjnych względu na charater w procesie stanowisa, pozysiwania na jaie poszuiwany adry pracowniczej jest dany pracowni. jest zniomy. Oczywiście Potencjalne wachlarz sposoby metod poszuiwania pracy pracowniów stosowane przez jest zróżnicowany młodzież w zestawieniu względu z metodami na charater stanowisa, na jaie poszuiwany jest dany pracowni. jaie stosują pracodawcy poszuujący przyszłych pracowniów, dostarcza cieawych informacji. Zarówno młodzi ludzie, ja i pracodawcy, wśród wiodących metod poszuiwania pracy / pracowniów wymieniają prasę. Jedna inna onstrucja narzędzi badawczych spowodowała, iż w przypadu badania uczniów i studentów prasa i internet występują jao jedna ategoria, natomiast w przypadu badania pracodawców, są to dwie różne ategorie. Tym nie mniej, ścieżi upowszechniania podaży pracy i popytu na pracę są tu zbieżne. Można jednaże przypuszczać, iż młodzi ludzie ładą więszy nacis na internet jao suteczne narzędzie poszuiwania pracy, często przeceniając jego pratyczną użyteczność. Ważnym ogniwem w procesie rerutacji pracowniów oraz poszuiwania pracy są urzędy pracy, jedna ich rola i znaczenie w tym procesie jest inaczej postrzegana przez młodzież a inaczej przez pracodawców. W przypadu pierwszej ze wspomnianych grup poszuiwanie pracy poprzez urząd pracy jest uznawane za metodę raczej mało popularną i mało suteczną. Pracodawcy natomiast stosunowo często orzystają z pomocy urzędu pracy. W przeważającej więszości przypadów jest to jedna podytowane oniecznością, tóra wynia z trudności w pozysaniu odpowiedniego pracownia innymi metodami. Jaość zasobu potencjalnych pracowniów pozostających w rejestrach urzędów oceniana jest bowiem przez przedsiębiorców jao nisa. Wśród młodych ludzi, jednym z wariantów poszuiwania pracy były samodzielne ontaty z potencjalnymi pracodawcami. Badanie pracodawców nie dało jedna odpowiedzi w jaim zaresie ta metoda poszuiwania pracowniów jest przez nich wyorzystywana. Nie oznacza to jedna, iż nie istnieją firmy, tóre same pozysują onretnych pracowniów poprzez ich wyławianie z rynu. Obserwacje rynu dowodzą jedna, iż sala tego zjawisa jest w naszym regionie znioma. Ważną metodą poszuiwania pracy i pracowniów jest tzw. sieć ontatów i polecenie przez osoby wprowadzające. Metoda ta cieszy się niemal równą popularnością ta w przypadu młodzieży, ja i pracodawców. Dla pracodawców jest ona o tyle wartościowa, iż polecenie przyszłego pracownia przez daną osobę, przynajmniej w teorii, daje gwarancję co do jego umiejętności i walifiacji. Przyszły pracowni również może odbierać tę metodę jao suteczną często polecenie udzielone przez odpowiedniego człowiea jest gwarantem przyszłego zatrudnienia. Niestety w Polsce ta metoda poszuiwania pracy często ma onotacje negatywne. Jest źle rozumiana i pojmowana jao załatwianie pracy przez ułady. 19

Na zaończenie rozważań dotyczących planowania ścieżi ariery zawodowej i procesu wyboru miejsca pracy warto przeanalizować czynnii, jaimi ierują się młodzi ludzie podejmując decyzje dotyczące ich przyszłego miejsca pracy. Analiza tego obszaru pozwoli oreślić na ile decyzje zawodowe podejmowane przez młodych ludzi są decyzjami dojrzałymi, zorientowanymi na własny rozwój, ile zaś jest w nich przypadowości. Wyres Dane 8. zebrane Czynnii w tym istotne zaresie przy w tracie podejmowaniu realizacji badań decyzji przedstawia o wyborze wyres pracy. nr 8. Wyres 8. Czynnii istotne przy podejmowaniu decyzji o wyborze pracy. N = N 2220, = 2220, UWAGA: Z uwagi uwagi na na onstrucję onstrucję narzędzia narzędzia badawczego badawczego warianty warianty odpowiedzi odpowiedzi nie sumują nie się sumują do 100% się do 100% Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe absolwentów szół szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół wyższych WUP,, ZORP, 2008. WUP, szół wyższych, ZORP, 2008. 20 Ja wsazują zaprezentowane wynii badań, przy wyborze miejsca swojej przyszłej pracy, młodzież zwraca uwagę przede wszystim na to, aby była ona zgodna z ich umiejętnościami i wyształceniem. Nie bez znaczenia jest w tym miejscu również czynni finansowy. Według powszechnie panującej opinii, atracyjna praca musi charateryzować się wysoim wynagrodzeniem. Warto taże zauważyć, iż wśród czynniów decydujących o wyborze przyszłej pracy ważną rolę odgrywają zainteresowania młodych ludzi. Bardzo niewielie znaczenie w tym procesie posiadają natomiast zarówno doradcy zawodowi, ja i rodzina. Również możliwości własnego rozwoju zawodowego i awansu nie są tratowane przez młodzież w sposób pierwszoplanowy. Co warte zauważenia, istnieje dość znaczna grupa młodych ludzi, tórzy podejmując

swoje decyzje zawodowe ierują się przypadiem. Jeszcze bardziej zasaujące jest to, iż w grupie tych osób najbardziej liczną ategorię stanowią studenci. Podsumowując stwierdzić można, iż najważniejszym przy wyborze miejsca pracy jest dla młodych ludzi czynni materialny oraz posiadane wyształcenie. Świadczyć to może o tym, iż podejmując swoje decyzje odnośnie przyszłego miejsca pracy młodzież ieruje się w pewnym sensie dojrzałymi przesłanami. Widać również, iż młodzież podejmując swoje decyzje zawodowe w przeważającej więszości doonuje tego w sposób samodzielny, rzado orzystając z porad innych. Nie bez znaczenia pozostają tutaj taże postawy i przeonania młodego człowiea. Poszuiwani pracownicy Sytuacja na rynu pracy w ostatnich latach ulegała bardzo dynamicznym zmianom. Jeszcze do niedawna tendencje na rynu, zwłaszcza w zaresie napływających ofert pracy, stale się poprawiały; rystalizował się nawet swoisty ryne pracownia, na tórym to pracodawca musiał zabiegać o pozysanie wywalifiowanej adry pracowniczej. Obecnie, w związu z narastającym ryzysem gospodarczym sytuacja znów zaczyna ulegać powolnemu, aczolwie zauważalnemu i systematycznemu pogorszeniu. Jednaże bez względu na to, czy mamy do czynienia z ryniem pracownia czy ryniem pracodawcy, pierwszoplanową westią jest oreślenie zapotrzebowania zawodowego jaie zgłaszają pracodawcy. Informacje na ten temat są niezwyle cenne. Umożliwiają one bowiem taie ształtowanie napływu na ryne pracy przyszłych pracowniów, aby ich walifiacje odpowiadały rzeczywistym potrzebom tego rynu. Odbywa się to w głównej mierze na etapie planowania ierunów ształcenia. Ponadto, posiadając wiedzę na temat zapotrzebowania na oreślonych pracowniów, młodzi ludzie mogą podjąć trafne i właściwe decyzje dotyczące swojej ścieżi ariery zawodowej. Oczywiście inną westią jest to, czy rzeczywiście podejmują oni decyzję biorąc pod uwagę wspomniany czynni. Wcześniejsze analizy poazują, iż nie do ońca ta jest. Dane na temat najczęściej poszuiwanych pracowniów, jaie zostały zebrane w tracie badań prezentuje tabela nr 5 oraz tabela nr 6. Tabela 5. Stanowisa, na tóre pracodawcy poszuiwali pracowniów w ostatnim półroczu poprzedzającym badanie*. Nazwa stanowisa % z liczby wsazań ogółem sprzedawca 28,5% pracowni budowy 14,6% pracowni fizyczny 7,3% ucharz 6,5% pośrednicy 4,1% asystent 3,3% sprzątacza 3,3% seretara 3,3% pomoc uchenna 3,3% ierowca 3,3% elnera, elner 2,4% recepcjonista 2,4% ierowni 2,4% magazynier 1,6% informaty 1,6% ogrodni 1,6% poojówa 1,6% doradca redytowy 1,6% 21

mechani samochodowy 1,6% piearz 1,6% nauczyciel 1,6% learz 1,6% pracowni biurowy 1,6% psycholog 1,6% tynarz 1,6% złotni 1,6% płytarz 1,6% N = 123 (łączne N=426, pytanie zadawane tylo pracodawcom delarującym poszuiwanie nowych pracowniów); uwzględniono wsazania tylo powyżej 1,0% Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego, ZORP, WUP, 2008. * Badanie realizowano w ostatnim wartale 2008 rou. Ja wsazują wynii przeprowadzonego badania, wśród pracowniów, tórych poszuiwali przebadani pracodawcy, zdecydowanie dominują osoby legitymujące się zawodem sprzedawcy. W mniejszym stopniu poszuiwani byli szeroo pojęci pracownicy budowlani i pracownicy fizyczni. Ogólnie rzecz biorąc, najwięsze zapotrzebowanie wo usługowy było a najczęściej pracowniów występującymi z wyształceniem ofertami zawodowym pracy są (ta oferty zasadniczym dla sprzedawców te nie i handlowców. są w żadnym 2 Aby stopniu mieć zasaujące. pełny obraz Inne sytuacji badania w prowadzone obszarze poszuiwanych przez Zachodniopomorsie pra- ja i średnim). Wynii Obserwatorium cowniów, Rynu przyjrzyjmy Pracy potwierdzają, się jeszcze iż planom najwięsze zatrudnieniowym zapotrzebowanie przedsiębiorców. na regionalnym rynu Ja pracy zgłasza wsazują setor handlowo wynii badania, usługowy więszość a najczęściej przebadanych występującymi ofertami pracodawców pracy są nie oferty planowała dla sprzedawców w i handlowców przeciągu 2. Aby najbliższych mieć pełny 6 obraz miesięcy sytuacji od w zaończenia obszarze poszuiwanych badania 3 doonywać pracowniów, zmian przyjrzyjmy liczby zatrudnionych pracowniów. się jeszcze planom zatrudnieniowym przedsiębiorców. Ja wsazują wynii badania, więszość przebadanych pracodawców nie planowała w przeciągu najbliższych 6 miesięcy od zaończenia badania 3 doonywać zmian liczby zatrudnionych pracowniów. Wyres 9a. Planowane zatrudnienie nowych pracowniów w ciągu najbliższych 9a. 6 Planowane miesięcy zatrudnienie od zaończenia nowych badania pracowniów (I półrocze w ciągu najbliższych 2009). 6 miesięcy od zaończe- Wyres nia badania (I półrocze 2009). N=426 N=426 Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego ZORP WUP 2008. Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego, ZORP, WUP 2008. Wyres 9b. Planowane zwolnienie pracowniów w ciągu najbliższych 6 miesięcy od zaończenia badania (I półrocze 2009). 22 2 Zob. badanie Oferty pracy poza publicznymi służbami zatrudnienia ZORP WUP, Koszalin 2008 2009 3 Badanie zaończono w listopadzie grudniu 2008 rou oznacza to, iż pracodawcy nie planują doony-wać zmian zatrudnienia w I półroczu 2009 rou.

N=426 Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego ZORP WUP 2008. Wyres Wyres 9b. Planowane 9b. Planowane zwolnienie zwolnienie pracowniów pracowniów w ciągu najbliższych w ciągu 6 miesięcy najbliższych od zaończenia 6 miesięcy 2009). od zaończenia badania (I półrocze badania (I półrocze 2009). N=426 N=426 Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego ZORP WUP 2008. Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego, ZORP, WUP 2008. Uzysane wynii mogą odbiegać od obecnych, powszechnie panujących na regionalnym rynu pracy 2 Zob. badanie Oferty pracy poza publicznymi służbami zatrudnienia ZORP WUP, Koszalin 2008 2009 opinii, 3 dotyczących Badanie zaończono reducji w listopadzie zatrudnienia. grudniu Często 2008 mają rou one oznacza związe to, iż z pracodawcy ryzysem nie gospodarczym, planują doonywać zmian lub mniejszym zatrudnienia stopniu w I półroczu dotnął 2009 zachodniopomorsie rou. firmy. Trzeba mieć jedna na uwadze, iż tóry w więszym badanie prowadzone było na przełomie październia i listopada 2008 rou, iedy problemy gospodarcze w regionie nie miały ta dużego natężenia. Poza tym, badanie soncentrowało się głównie na mirofirmach, podczas gdy najwięsze nasilenie zmian w struturze zatrudnienia doonywały firmy średnie i duże, tórych udział w badaniu był znacznie mniejszy. Wracając jedna do głównego tematu tego opracowania, przyjrzyjmy się planom zatrudnieniowym pracodawców. Zobrazowane one zostały przy pomocy tabeli nr 6. Tabela 6. Planowane zatrudnienie na poszczególne stanowisa w przeciągu pół rou od zaończenia badania. Nazwa stanowisa % z liczby wsazań ogółem sprzedawca 25,0% trudno powiedzieć, nie wiem 8,3% pośrednicy 8,3% pracowni fizyczny 8,3% maler 5,6% doradca redytowy 5,6% stażysta 5,6% pracowni budowy 5,6% stolarz 2,8% eletromechani 2,8% spawacz 2,8% magazynier 2,8% wyładowca 2,8% dearz 2,8% rehabilitanci 2,8% asystent 2,8% 23

mechani samochodowy 2,8% piearz 2,8% pracowni merytoryczny 2,8% elnera, elner 2,8% obsługa techniczna 2,8% Ja wsazują wynii badania, wśród zwodów, w tórych pracodawcy planują ucharz 2,8% zwięszenie zatrudnienia, również dominuje sprzedawca. Przewaga tego zawodu ierowca nad innymi jest znaczna. Wynia to z fatu, iż dominującymi podmiotami 2,8% gospodarczymi 125; uwzględniono w województwie, wsazania są tylo podmioty powyżej 1,0% działające w branży handlowej. Występowała N = Źródło: tam badanie również Stan dość i prognoza duża rozwoju rotacja gospodarczego adry pracowniczej. województwa zachodniopomorsiego, Nie bez znaczenia ZORP, pozostaje WUP 2008. również fat, iż w drugim półroczu rou 2008 w setorze handlu powstawało w regionie wsazują najwięcej wynii badania, nowych wśród inwestycji zwodów, w generujących tórych pracodawcy nowe planują miejsca zwięszenie pracy (ja zatrudnienia, choćby rów- Ja nież dominuje sprzedawca. Przewaga tego zawodu nad innymi jest znaczna. Wynia to z fatu, iż dominującymi najwięsze w regionie Centrum Handlowe Forum Koszalin, Centrum Handlowe podmiotami gospodarczymi w województwie, są podmioty działające w branży handlowej. Występowała tam również Auchan dość duża w rotacja Szczecinie). adry pracowniczej. Nie pozostało Nie bez to bez znaczenia wpływu pozostaje na setor również eduacji. fat, iż w Pojawieniu drugim półroczu rou 2008 się znacznego w setorze handlu popytu powstawało na pracowniów w regionie handlu najwięcej towarzyszyły nowych inwestycji działania generujących podejmowane nowe miejsca pracy (ja przez choćby szoły, najwięsze zmierzające w regionie do Centrum zwięszenia Handlowe naboru Forum uczniów Koszalin, do Centrum szół zawodowych Handlowe Auchan w Szczecinie). (technia Nie i pozostało szoły zasadnicze) to bez wpływu ształcących na setor eduacji. w Pojawieniu tych zawodach. się znacznego Zainteresowanie popytu na pracowniów handlu uczniów towarzyszyły tymi ierunami działania podejmowane było jedna przez umiarowane. szoły, zmierzające Ja wsazują do zwięszenia badania naboru w uczniów dalszym ciągu więszość młodych ludzi na etapie wyboru szoły ponadgimnazjalnej do szół zawodowych (technia i szoły zasadnicze) ształcących w tych zawodach. Zainteresowanie uczniów tymi ierunami było jedna umiarowane. Ja wsazują badania w dalszym ciągu więszość młodych ludzi na etapie wyboru decyduje szoły ponadgimnazjalnej się na ontynuację decyduje naui się na w liceum ontynuację ogólnoształcącym. naui w liceum ogólnoształcącym. Wyres Wyres 10. Plany 10. Plany dotyczące dotyczące ontynuacji ontynuacji naui przez naui gimnazjalistów. przez gimnazjalistów. N = 1129 24 Źródło: badanie Plany i preferencje eduacyjne i zawodowe uczniów szół gimnazjalnych, ZORP, WUP 2008. N = 1129 Źródło: badanie Plany i preferencje eduacyjne i zawodowe uczniów szół gimnazjalnych ZORP WUP 2008. Ja wsazują badania, do najbardziej popularnych wśród gimnazjalistów ierunów ształcenia oferowanych przez technia, należą ieruni eonomiczne i informatyczne. Natomiast w przypadu zasadniczych szół zawodowych najwięszą popularnością wśród młodzieży cieszą się lasy o profilu handlowym i mechanicznym 4. Ja wsazują badania, do najbardziej popularnych wśród gimnazjalistów Podsumowując ierunów analizy ształcenia dotyczące oferowanych zapotrzebowania przez i planów technia, zatrudnieniowych należą ieruni zgłaszanych eonomiczne przez pracodawców oraz informatyczne. preferencje dotyczące Natomiast przyszłej w przypadu ścieżi ariery zasadniczych zawodowej młodych szół zawodowych ludzi stwierdzić można, najwięszą iż istnieją tu i zauważalne popularnością niedopasowania. wśród Regionalny młodzieży ryne cieszą pracy się jest przede lasy o wszystim profilu handlowym ryniem dla osób i mechanicznym. 4 (ta na poziomie średnim ja i zasadniczym). Młodzież natomiast, ierując się własnymi ambicja- z wyształceniem zawodowym mi, planuje zdobyć wyształcenie na poziomie co najmniej średnim ogólnym lub wyższym. Może to stanowić znaczny problem, albowiem ryne pracy nie będzie w stanie wchłonąć przyszłych absolwentów popularnych ogólniaów 4 Więcej szczegółów i szół wyższych. w badaniu Wysoie Plany wyształcenie i preferencje eduacyjne przestało już i zawodowe bowiem chronić uczniów przed szół gimnazjal- bezrobociem. nych ZORP WUP 2008 4 Więcej szczegółów w badaniu Plany i preferencje eduacyjne i zawodowe uczniów szół gimnazjalnych ZORP WUP 2008

Idealna praca versus idealny pracowni Każdy młody człowie, wchodząc na ryne pracy posiada pewne wyobrażenia o swoim idealnym, przyszłym miejscu pracy. Wyobrażenia te często w sposób znaczny odbiegają od obietywnie istniejących realiów. Młodzież jedna zdaje się tego nie dostrzegać, stawiając swoje wyidealizowane potrzeby jao wymagania, tóre przyszli pracodawcy zobowiązani są spełnić. Pracodawcy taże posiadają swoisty typ idealny swojego przyszłego, najbardziej pożądanego pracownia. Niestety, taże tutaj w więszości przypadów oczeiwania odbiegają od możliwości rynu pracy. Analiza tych dwóch obszarów, tj. oczeiwań wobec pracodawców i oczeiwań wobec pracowniów ma luczowe znaczenie. Pozwala bowiem na oreślenie sali niedopasowania w tym obszarze. Pozwala również uzysać informacje na temat tego, jaie obszary należy zmienić aby zharmonizować oczeiwania obu stron. Jao pierwsze, analizie poddane zostaną oczeiwania jaie wiążą młodzi ludzie ze swoim przyszłym pracodawcą. Posłuży to do zobrazowania typowego, najbardziej pożądanego pracodawcy idealnego. Na wstępie zajmijmy się zagadnieniem dotyczącym satysfacji i sucesu zawodowego. Wiedza na ten temat umożliwi bowiem poznanie motywów jaimi ierują się młodzi ludzie poszuując pracy. Daje to również w sposób pośredni informacje na temat charateru przyszłej, najbardziej pożądanej pracy. Jednocześnie, znajomość ryteriów sucesu zawodowego, na jaie wsazuje młodzież, umożliwi również zintensyfiowanie działań zmierzających do uształtowania u młodych ludzi nawyu i ultury pracy. Osoby postrzegające swoją pracę w ategorii sucesu zawodowego będą bowiem prezentować wyższy poziom ultury pracy w ujęciu globalnym. Mówiąc wprost: osoby, tóre w swoim przeonaniu odniosły suces zawodowy, są zdecydowanie lepszymi pracowniami. Dlatego też, znając wyznacznii owego sucesu, można (a wręcz należy) podjąć działania, tóre pozwolą młodym ludziom na jego osiągnięcie. Oczywiście inną westią pozostaje to, na ile postrzeganie sucesu zawodowego przez młodzież jest realne, tzn. na ile możliwe jest spełnienie przez przyszłego pracodawcę taich warunów, aby pracowni uznał, iż osiągnął suces zawodowy. Informacje dotyczące tego zagadnienia prezentuje wyres nr 11. Wyres 11. Wyznacznii sucesu i satysfacji zawodowej. Wyres 11. Wyznacznii sucesu i satysfacji zawodowej. N = 2218, N = 2218, UWAGA: UWAGA: Z Z uwagi na onstrucję narzędzia narzędzia badawczego badawczego warianty warianty odpowiedzi odpowiedzi nie sumują nie się do sumują 100% się do 100% Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół wyższych 2008. ZORP WUP szół wyższych, ZORP, WUP 2008. 25 Przeprowadzone badania w sposób wyraźny wsazują, iż istnieją dwa główne czynnii, tóre młodzież pojmuje w ategoriach satysfacji z wyonywanej pracy i wyznaczniów sucesu zawodowego: wysoie zarobi i zgodność pracy z własnymi zainteresowaniami. Mniej nieistotne są natomiast perspetywy awansu zawodowe-

Przeprowadzone badania w sposób wyraźny wsazują, iż istnieją dwa główne czynnii, tóre młodzież pojmuje w ategoriach satysfacji z wyonywanej pracy i wyznaczniów sucesu zawodowego: wysoie zarobi i zgodność pracy z własnymi zainteresowaniami. Mniej nieistotne są natomiast perspetywy awansu zawodowego. śleć w ategoriach Do pierwszoplanowych sucesu zawodowego wyznaczniów to sucesu taa, tóra zawodowego jest zarówno nie należy źródłem też dochodu, ja i przyjemności. Obietywnie rzecz biorąc, rzado iedy te dwa waruni zdaniem młodych ludzi wyonywanie pracy zgodnej z własnymi umiejętnościami i wyształceniem. Również praca w przyjaznym środowisu nie świadczy zdaniem młodych ludzi o osiągnięciu sucesu zawodowego i nie gwarantuje idą ze satysfacji sobą w z parze. pracy. Oczeiwania Innymi słowy: młodzieży, dla młodego choć człowiea mogą praca wydawać daje satysfację, się bardzo jeśli pozytywne i z jest puntu zgodna wiedzenia z zainteresowaniami. indywidualnego Dobra rozwoju praca, o tórej młodego można człowiea, myśleć w są ategoriach jedna su- pozwala dużo zarobić cesu zawodowego trudne zrealizowania to taa, tóra jest w obecnych zarówno źródłem realiach dochodu, panujących ja i przyjemności. na rynu pracy. Obietywnie Pod tym rzecz biorąc, względem rzado iedy trudno te dwa jej waruni będzie osiągnąć idą ze sobą suces. w parze. Oczeiwania młodzieży, choć mogą wydawać się bardzo pozytywne z puntu wiedzenia indywidualnego rozwoju młodego człowiea, są jedna trudne Innym niezwyle istotnym czynniiem, tóry umożliwia sporządzenie obrazu do zrealizowania w obecnych realiach panujących na rynu pracy. Pod tym względem trudno jej będzie osiągnąć idealnego, suces. najbardziej pożądanego przez młodzież miejsca pracy, jest westia ogólnej niezwyle charaterystyi istotnym pojęcia czynniiem, dobra tóry praca. umożliwia Znajomość sporządzenie tych obrazu czynniów idealnego, pozwala najbardziej bo- po- Innym żądanego wiem przez wniosować młodzież miejsca o tym, pracy, jaich jest miejsc westia pracy ogólnej poszuiwać charaterystyi będzie pojęcia młodzież dobra wchodząc praca. Znajomość tych na ryne czynniów pracy. pozwala Informacji bowiem na wniosować ten temat dostarcza o tym, jaich wyres miejsc nr pracy 12. poszuiwać będzie młodzież wchodząc na ryne pracy. Informacji na ten temat dostarcza wyres nr 12. Wyres nr 12. Czym powinna charateryzować się dobra praca? Wyres nr 12. Czym powinna charateryzować się dobra praca? N = N 2218, = 2218, UWAGA: Z uwagi na na onstrucję narzędzia narzędzia badawczego badawczego warianty warianty odpowiedzi odpowiedzi nie sumują nie się sumują do 100% się do 100% Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe absolwentów szół szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół szół wyższych ZORP WUP 2008. wyższych, ZORP, WUP 2008. 26 Badani respondenci Badani w respondenci sposób jednoznaczny w sposób wsazali, jednoznaczny iż dobra praca wsazali, to taa, tóra iż dobra daje możliwość praca to osiągnięcia taa, wysoich tóra zarobów. daje możliwość Znacznie osiągnięcia mniejsze znaczenie wysoich mają zarobów. odpowiednie Znacznie waruni mniejsze pracy, możliwości znaczenie stabilność mają zatrudnienia odpowiednie oraz waruni możliwość pracy, podnoszenia możliwości walifiacji awansu, zawodowych. stabilność Najmniej zatrudnie- istotnym awansu, czynniiem nia oraz decydującym możliwość o dobrej podnoszenia pracy jest walifiacji ewentualny zawodowych. paiet świadczeń Najmniej socjalnych. istotnym Istnieją czyn- w tym obszarze pewne różnice pomiędzy uczniami i studentami. Studenci, wśród czynniów decydujących o dobrej pracy zauważalnie częściej w porównaniu z uczniami wymieniają stabilność zatrudnienia. Uczniowie zaś, częściej w porównaniu ze studentami ładą nacis na waruni pracy.

gania sucesu zawodowego uazały, iż najbardziej liczącym się czynniiem w tym obszarze są zdecydowanie pieniądze. Wynia to po części z ogólnej postawy występującej u młodych ludzi, tórą nazwać można onsumpcjonizmem. Zgodnie z tą postawą praca ma być przede wszystim źródłem dochodów umożliwiających onsumpcję dóbr i usług. Możliwości rozwoju zawodowego i osobowego są drugorzędne. Ma to również po części związe z sytuacją, tóra panuje na szeroo pojętym Uzysane wynii uznać można za typowe. Wcześniejsze analizy postrzegania sucesu zawodowego rynu, gdzie występują gwałtowne zmiany oniuntury. Z drugiej jedna strony, ja uazały, iż najbardziej liczącym się czynniiem w tym obszarze są zdecydowanie pieniądze. Wynia to po części z ogólnej poażą postawy dalsze występującej analizy, uierunowanie u młodych ludzi, na orzyści tórą nazwać materialne można onsumpcjonizmem. wyniające z wyonywania praca pracy ma być są w przede przypadu wszystim młodzieży źródłem biegunowo dochodów odległe umożliwiających od obecnych onsumpcję realiów dóbr i Zgodnie z tą postawą usług. Możliwości rynu. rozwoju zawodowego i osobowego są drugorzędne. Ma to również po części związe z sytuacją, tóra panuje Niezmiernie na szeroo istotną pojętym westią, rynu, tórą gdzie należy występują rozważyć gwałtowne w onteście zmiany oniuntury. oczeiwań Z drugiej jedna strony, młodych ja poażą ludzi względem dalsze analizy, przyszłych uierunowanie pracodawców, na orzyści są preferencje materialne wyniające w zaresie z miejsca w przypadu zatrudnienia. młodzieży Opinie biegunowo młodzieży odległe na ten od temat obecnych zaprezentowane realiów rynu. zostały na wyre- wyonywania pracy są Niezmiernie sie nr 13. istotną westią, tórą należy rozważyć w onteście oczeiwań młodych ludzi względem przyszłych pracodawców, są preferencje w zaresie miejsca zatrudnienia. Opinie młodzieży na ten temat zaprezentowane Wyres zostały 13. Które na wyresie z wymienionych nr 13. miejsc pracy zapewniają najlepsze waruni młodym pracowniom? Wyres 13. Które z wymienionych miejsc pracy zapewniają najlepsze waruni młodym pracowniom? N = 2216 N = 2216 Źródło: Źródło: badanie badanie Losy Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów i absolwentów szół wyższych ZORP WUP 2008. szół wyższych, ZORP, WUP 2008. Ja wsazują zaprezentowane dane, według więszości młodych ludzi najlepsze waruni pracy zapewniają firmy prywatne. Można zatem założyć, iż postrzegają oni te firmy jao miejsca, w tórych chcieliby otrzymać zatrudnienie po zaończeniu naui. Zaobserwować tu możemy jedna pewne zróżnicowanie w postrzeganiu najlepszego miejsca pracy w zależności od tego czy mamy do czynienia z uczniem, czy też studentem. Widać, iż setor prywatny cieszy się więszą popularnością wśród młodzieży ponadgimnazjalnej niż w przypadu studentów. Jednocześnie wysoce ceniony jest szeroo pojęty setor publiczny (firma państwowa, instytucja państwowa, instytucja publiczna). Zaobserwowana sytuacja może mieć swoje podłoże po pierwsze w tym, iż setor prywatny daje więsze możliwości płacowe niż setor publiczny. W rou 2008 presje płacowe gwałtownie rosły, co związane było z oresem wysoiej oniuntury gospodarczej. Ryne pracy w tym czasie zmieniał powoli swoje oblicze z rynu pracodawcy na ryne pracownia. Pracownicy, szczególnie w nietórych branżach, zaczęli w sposób bardziej dobitny artyułować swoje żądania płacowe. Wcześniejsze analizy dowiodły, iż dla młodych ludzi czynniiem decydującym o wyborze miejsca pracy i wyznaczniiem sucesu zawodowego jest wysoość zarobów. Z uwagi na ten fat, młodzież preferuje setor prywatny jao swoje przyszłe miejsce pracy. Z drugiej jedna strony, setor publiczny cieszy się znaczną popularnością. W tym przypadu może to wyniać z obawy przed ryzysem gospodarczym. Setor ten bowiem, pomimo niższych zarobów, zapewnia jedna zdecydowanie więszą pewność zatrudnienia. Wielość firmy jest olejną ważną westią w zaresie preferencji młodych ludzi względem przyszłego miejsca pracy. Jest to szczególnie istotne w naszym regionie, albowiem w województwie zachodniopomorsim dominującą ategorią pracodawców są mirofirmy (do 9 zatrudnionych osób). To one tworzą loalne ryni pracy, zwłaszcza poza dużymi ośrodami miejsimi. Praca w tych podmiotach, jej charater oraz wymagania stawiane pracowniom, mogą się zdecydowanie różnić od tych, tóre istnieją w firmach dużych i średnich. Preferencje młodych ludzi w tym obszarze obrazuje wyres nr 14. 27

Wyres 14. Preferencje dotyczące wielości firmy przyszłego pracodawcy Wyres W ja 14. dużej Preferencje firmie dotyczące chciałby wielości pracować firmy badany? przyszłego pracodawcy W ja dużej firmie chciałby pracować badany? N = 2216 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP 2008. N = 2216 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych ZORP WUP 2008. Więszość badanych młodych ludzi najchętniej podjęła by pracę w firmie średniej. Firmy małe cieszą się najmniejszym uznaniem, Więszość zaś badanych dla 1/3 badanych młodych wielość ludzi najchętniej firmy nie ma podjęła znaczenia. by Jest pracę to istotne w firmie z puntu widzenia regionalnego rynu pracy, gdyż o czym była już mowa wcześniej w naszym województwie średniej. Firmy małe cieszą się najmniejszym uznaniem, zaś dla 1/3 badanych wielość przyszłego firmy nie wyboru ma znaczenia. miejsca pracy Jest do to własnych istotne z preferencji puntu widzenia i wymagań. regionalnego rynu dominują zdecydowanie firmy małe. Przyszli absolwenci szół i uczelni mogą mieć zatem problem z dopasowaniem Przeanalizujmy pracy, gdyż teraz o ila czym czynniów, była już jaie mowa zdaniem wcześniej przyszłych w naszym absolwentów województwie ułatwiają znalezienie dominu-satysją Wyres zdecydowanie pracy. 15. Czynnii firmy mające małe. Przyszli wpływ na absolwenci zalezienie szół satysfacjonującej i uczelni mogą pracy. mieć zatem facjonującej problem z dopasowaniem przyszłego wyboru miejsca pracy do własnych preferencji Wyres i wymagań. 15. Czynnii mające wpływ na zalezienie satysfacjonującej pracy. Przeanalizujmy teraz ila czynniów, jaie zdaniem przyszłych absolwentów ułatwiają znalezienie satysfacjonującej pracy. 28 Sala: 4 bardzo duży wpływ, 1 bra wpływu N = 2200 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, Źródło: WUP badanie 2008. Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyż- N = 2200 szych ZORP WUP 2008. Ja wsazują badania, najważniejszym czynniiem, tóry według młodzieży ma bardzo duży wpływ na możliwość znalezienia satysfacjonującej pracy, jest wyształcenie. Na ten czynni jao posiadający najwięszy wpływ, wsazali uczniowie

Ja wsazują badania, najważniejszym czynniiem, tóry według młodzieży ma bardzo duży wpływ na możliwość znalezienia satysfacjonującej pracy, jest wyształcenie. Na ten czynni jao posiadający najwięszy wpływ, wsazali uczniowie szół oraz studenci. Doświadczenie zawodowe oraz własne zdolności i talent nie mają natomiast dużego wpływu na otrzymanie satysfacjonującej pracy. Jao mało istotne, ale posiadające wpływ, wsazane zostały natomiast posiadane znajomości i szczęście. Uzysane wynii są nieco zadziwiające. Są bowiem ponieąd sprzeczne ze wcześniejszymi delaracjami młodzieży. W onteście możliwości otrzymania dobrej pracy, młodzi ludzie wsazują na wysoą rolę wyształcenia, jedna zgodność pracy z wyuczonym wyształceniem nie jest już postrzegana w ategoriach sucesu zawodowego. Jedna z drugiej strony, przy wyborze przyszłego miejsca pracy młodzież bierze pod uwagę ten czynni. Przejdźmy teraz do najbardziej uwypulanego czynnia, tóry opisuje idealną pracę. Chodzi tu o oczeiwania płacowe przyszłych pracowniów. Informacje zebrane w tym zaresie w tou realizacji badania prezentuje tabela nr 7. Tabela 7. Oczeiwania płacowe młodzieży. Wartości netto Gimnazja Szoły ponadgimnazjalne Szoły wyższe UWAGA: Ze względu na fat dużych rozpiętości wot, w tabeli podano najczęściej występującą wotę (dominantę) dla poszczególnych ategorii badanych Płaca minimalna 2.000 1.500 2.000 Płaca satysfacjonująca 3.000 2.000 3.000 Płaca masymalna 5.000 3.000 5.000 Źródło: badanie Losy zawodowe absolwentów szół gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i absolwentów szół wyższych, ZORP, WUP 2008. Przeprowadzone badania wsazują, iż minimalna płaca netto jaiej oczeują młodzi ludzie oscyluje w granicach 1500 2000 złotych, zaś płaca satysfacjonująca zamya się górną wartością rzędu 3000 złotych. Co cieawe, oczeiwania płacowe uczniów szół ponadgimnazjalnych były zauważalnie niższe w porównaniu ze studentami i gimnazjalistami. Niestety młodzież niezbyt poważnie podchodziła w tracie badania do tej westii. Pojawiały się niepoważne odpowiedzi w stylu 1.000.000 złotych lub 10 zł. Oczywiście wartości te zostały odrzucone i nie były brane pod uwagę w czasie analizy. Tym nie mniej oszacowanie stopnia wiarygodności otrzymanych odpowiedzi jest trudne. Jeśli jedna przyjmiemy, iż uzysane wynii tratować można jao rzeczywisty wyznaczni oczeiwań płacowych młodych ludzi, wyraźnie widać, iż są one oderwane od realnie istniejących możliwości regionalnego rynu pracy. Oczeiwane woty uznawane za minimalne i satysfacjonujące są w więszości niemożliwe do uzysania na naszym rynu, tym bardziej przez osoby bez doświadczenia zawodowego, tóre dopiero wchodzą na ryne pracy. W więszości przypadów, wysoość płacy oferowanej taim osobom przez pracodawców jest nieco wyższa od najniższego wymaganego prawem wynagrodzenia. Oczywiście w miarę nabywania stażu pracy i doświadczenia zawodowego, poziom oferowanego wynagrodzenia rośnie, jedna jest to proces powolny i zależny od sytuacji onretnego pracodawcy. Wysoość oczeiwanej przez młodzież minimalnej płacy ształtuje się na poziomie średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto w województwie, natomiast wysoość wynagrodzenia satysfacjonującego znacznie ten poziom przeracza 5. Nasuwa się tu jednoznaczny wniose: młodzież ierująca się przy wyborze przyszłego miejsca pracy i planowaniu ariery zawodowej wyłącznie czynniami materialnymi, nie będzie w stanie znaleźć na zachodniopomorsim rynu pracy satysfacjonującej dla siebie pracy. Może to sutować poszuiwaniami pracy poza regionem, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejsich, oferujących wyższe wynagrodzenia. Narysowaliśmy przybliżony obraz pracy idealnej taiej, jaą chcieliby ją widzieć młodzi ludzie. Supmy się teraz na tym, jaie wymagania stawiają pracodawcy swoim przyszłym pracowniom. Informacje na ten temat prezentuje tabela nr 8. 29 5 Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło w woj. zachodniopomorsim 3071,13 zł (netto o. 2200 zł) (grudzień 2008 r.) - http://www.stat.gov.pl/szczec/69_1104_plk_html.htm

Tabela 8. Wymagania wobec przyszłych pracowniów. Stawiane wymagania % z liczby wsazań ogółem doświadczenie 28,8% odpowiednie wyształcenie 24,6% znajomość branży 16,1% operatywność 11,0% walifiacje 6,8% dyspozycyjność 5,9% staż 5,9% aparycja 5,1% ompetencje 5,1% znajomość budowy 5,1% siążecza badań dla celów sanitarno epidemiologicznych 4,2% obsługa asy 4,2% znajomość obsługi omputera 2,5% omuniatywność 2,5% trudno powiedzieć, nie wiem 1,7% sumienność 1,7% reatywność 1,7% licencje 1,7% umiejętność sprzedaży 1,7% wyształcenie średnie 1,7% znajomość języów obcych 1,7% chęć do pracy 1,7% znajomość przepisów. budowlanych 1,7% N = 125; uwzględniono wsazania tylo powyżej 1,0% Źródło: badanie Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego, ZORP, WUP 2008. 30 Ja widać na podstawie przeprowadzonych badań, najbardziej pożądaną przez pracodawców cechą u przyszłego pracownia jest doświadczenie zawodowe. Musi ono iść w parze ze znajomością branży, operatywnością, dyspozycyjnością i samodzielnością. Istotne są również odpowiednie wyształcenie i walifiacje. Innymi słowy, najbardziej pożądany, idealny pracowni, to osoba z doświadczeniem zawodowym, posiadająca umiejętności zawodowe i wyształcenie, tóra będzie samodzielna i zdolna do szybiego wdrożenia się w swoje nowe obowiązi związane z danym stanowisiem pracy. Wynia stąd pośrednio onluzja, iż absolwenci szół i uczelni nie są najbardziej pożądaną przez pracodawców grupą przyszłych pracowniów z uwagi na bra doświadczenia zawodowego. Problemem jest również, zdaniem pracodawców, odpowiednie wyształcenie absolwentów, tóre powinno być zgodne z zapotrzebowaniem przez nich zgłaszanym. Mając ponadto na względzie wygórowane oczeiwania płacowe zgłaszane przez młodych ludzi, możemy stwierdzić, iż przyszły, przeciętny, absolwent szoły / uczelni nie spełnia prawie żadnych cech charaterystycznych dla pracownia idealnego. Podsumowując stwierdzić możemy, iż wyobrażenia jaie posiadają młodzi ludzie w obszarze najbardziej pożądanej pracy oraz ich oczeiwania wobec przyszłego pracodawcy i rynu pracy, stoją w opozycji do oczeiwań pracodawców względem swoich przyszłych pracowniów. Dotychczasowe rozważania poazały, iż młodzież tylo pozornie posiada wiedzę o rynu pracy. Często są to jedynie pewne wyobrażenia,

tóre manifestują się w nierealnych oczeiwaniach. Również planowanie ariery zawodowej w więszości przypadów ma charater jedynie delaratywny. Wybór ścieżi ształcenia jest podejmowany na podstawie własnych upodobań i zgodnie z anonami obowiązującej mody na oreślone ieruni ształcenia, co nierzado stoi w opozycji do wymagań i potrzeb oraz możliwości rynu pracy. Młody człowie ma w tym przypadu na względzie podejmowanie jedynie taich działań, tóre pozwolą osiągnąć mu osobistą satysfację i orzyści, bez uwzględnienia uwarunowań zewnętrznych. W przeważającej mierze jedna zasada ta jest niemożliwa do realizacji, gdyż to nie ryne pracy dopasuje się do wyborów zawodowych młodzieży, to po stronie młodych ludzi leży onieczność dopasowania własnych aspiracji i wyniających stąd działań na drodze planowania ariery zawodowej do potrzeb rynu Losy zawodowe ja badać? Choć zabrzmi to ja truizm, badania losów zawodowych absolwentów szół i uczelni są niezmiernie istotnym zagadnieniem z puntu wiedzenia rynu pracy. Wysoa waga tego zagadnienia nie szła i nadal nie idzie jedna w parze z onretnymi działaniami podejmowanymi przez odpowiednie instytucje. Pomimo tego, iż monitorowanie losów zawodowych swoich absolwentów jest statutowym zadaniem szół, często nie jest ono realizowane. Nieiedy przybiera bardzo szczątowe formy. Oczywiście szoły starają się zbierać informacje na temat swoich byłych uczniów, jedna nie istnieje w tym obszarze żaden wypracowany system. W więszości monitorowanie to obywa się na zasadzie swobodnej rozmowy przeprowadzonej z byłym uczniem w momencie odbioru przez niego świadectwa maturalnego (świadectwa uończenia szoły). Informacje zbierane przez szoły w ten sposób są w zasadzie bezwartościowe. Ta naprawdę nie mówią one nic o statusie absolwenta na rynu pracy. Rozmowy te mogą jedynie dać mglisty obraz przyszłych planów eduacyjnych absolwenta. Poza tym, informacje uzysane w tracie rozmów prawie nigdy nie są zbierane, opracowywane i udostępniane na zewnątrz. Ja to wygląda w przypadu byłych studentów tego niestety nie wiemy. Problem z prowadzeniem monitoringu losów zawodowych został jedna dostrzeżony. Konieczna jedna była współpraca pomiędzy instytucjami rynu pracy (a właściwie jedną instytucją o zasięgu regionalnym) a szołami i ich organami prowadzącymi oraz Kuratorium Oświaty. Współpraca ta została nawiązana, co umożliwiło wdrożenie odpowiedniego planu badawczego. Przyjęta metodologia badania załadała, iż badaniu anietowemu poddani zostaną absolwenci szół (głównie ponadgimnazjalnych) i uczelni wyższych w terminie 6 miesięcy oraz 1 rou od momentu uończenia przez nich danej szoły / uczelni. Badanie miało dotyczyć taich zagadnień ja m.in.: status absolwenta na rynu pracy, ewentualna ontynuacja naui, zgodność wyonywanej pracy z wyuczonym zawodem oraz czas jai upłynął pomiędzy uończeniem szoły a rozpoczęciem pracy. Pojawił się jedna poważny problem, tóry ograniczał się do jednego, naczelnego pytania: w jai sposób dotrzeć do absolwentów? Wydawało się, iż odpowiedź znajduje się w szołach / uczelniach. Posiadają one przecież bazę adresową swoich byłych uczniów / studentów. Mogłaby być ona zatem wyorzystana jao operat w tym badaniu. Niestety na przeszodzie temu rozwiązaniu stanęły zapisy ustawy o ochronie danych osobowych. Konieczne zatem stało się znalezienie innych rozwiązań. W tym celu, Zachodniopomorsie Obserwatorium Rynu Pracy w porozumieniu z dyretorami szół i władzami uczelni, przeprowadziło badanie anietowe wśród obecnych uczniów ostatnich las wszystich typów szół i wśród studentów ostatnich i przedostatnich lat studiów. Badaniu poddano łącznie o. 2200 osób. Szoły do badania dobierano w tai sposób, aby ich udział w próbie był zbliżony do istniejącej sieci szół w województwie. Oczywiście udział najwięszych ośrodów miejsich był więszy w porównaniu z pozostałymi powiatami. W tracie procesu badawczego, oprócz badania anietowego, zebrano również od badanych młodych ludzi (za ich zgodą) dane ontatowe w postaci adresów e mail. Zebrana baza adresowa ma umożliwić dotarcie do tych osób po zaończeniu przez nich naui w przyjętych odstępach czasu i przeprowadzenie właściwego badania. Przyjęte rozwiązanie nie jest pozbawione manamentów. Po pierwsze, zebrana baza e mailowa jest mniejsza niż się spodziewano. Uzysano bowiem adresy mailowe jedynie od o. 40% badanych. Po drugie, problemem może być stopień zwrotu westionariuszy badawczych wysłanych tą drogą. Część osób mogła bowiem podać fałszywe adresy. Ponadto, nietórzy z potencjalnych badanych mogą potratować aniety i orespondencję badawczą jao spam. Pomimo tych zagrożeń, badanie losów zawodowych absolwentów będzie nadal prowadzone. Obecny etap tratujemy jao swoisty poligon doświadczalny a stosowane rozwiązania jao w pewnym sensie pilotażowe. Cały czas pracujemy nad udosonaleniem tych metod i ewentualnym wdrożeniem innych. W ostatnim czasie prowadzone są analizy nad możliwością wyorzystania metody pośredniej. Bazować miała by ona na zestawieniu danych dotyczących liczby absolwentów ończących szoły / uczelnie w danym rou szolnym / aademicim z danymi dotyczącymi napływu absolwentów na ryne pracy. W tym 31

celu planowane jest wyorzystanie danych uratoryjnych oraz sprawozdawczości MPiPS opracowywanej regularnie przez powiatowe urzędy pracy. Pojawia się tu jedna jeden, podstawowy problem obecnie w statystyce MPiPS nie istnieje zdefiniowane w sposób jednoznaczny pojęcie absolwenta. Wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych analizuje się tylo udział osób do 25 rou życia. Zaproponowana metoda ma również inną istotną wadę analiza obejmowałaby jedynie tych absolwentów, tórzy nie znaleźli pracy i zarejestrowali się jao osoby bezrobotne. Całowicie natomiast pomija osoby, tóre podjęły pracę, bądź nie pracują i nie rejestrują się w PUP. Obecnie wydaje się, iż w procesie badania losów zawodowych trzeba wyorzystać obie metody. Lecz i to może oazać się niewystarczającym aby rzetelnie zanalizować ten obszar. Ta czy inaczej, badania w tym zaresie nie ustaną a rozwijanie nowych metod będzie umożliwiało coraz bardziej omplesowe badanie tej jaże ważnej cząsti szeroo pojętego rynu pracy. Podsumowanie 32 Ryne pracy to nie tylo urzędy pracy i bezrobotni, to nie tylo pracodawcy i ich pracownicy, to taże szoły i uczelnie z ich uczniami i studentami. Wszystie te ategorie działają na wspólnym obszarze, a ich działalności wzajemnie się przeniają. Często jedna funcjonują one obo siebie. Szczególnie ważne jest jedna zapewnienie sprawnego współdziałania pomiędzy setorem eduacyjnym a ryniem pracy. Szolnictwo bowiem dostarcza na ryne przyszłych, nowych pracowniów. Powinno się zatem dążyć do tego, aby owi przyszli pracownicy posiadali taie walifiacje i umiejętności, tóre pozwolą im z sucesem funcjonować na bardzo zmiennym i niepewnym rynu pracy. Ja dowodzą rozważania i analizy prowadzone w tym opracowaniu, ta się jedna często nie dzieje. Wynia to z fatu, iż młodzi ludzie posiadają w więszości bardzo niewielie pojęcie o sytuacji regionalnego rynu pracy i jego potrzebach. Wiedza jaą posiadają na ten temat prowadzi do tego, iż budują oni w swojej świadomości fałszywy obraz sytuacji. Nie pozostaje to bez wpływu na ich oczeiwania względem rynu i swoich przyszłych pracodawców. Analiza tego obszaru w zestawieniu z analizą możliwości i oczeiwań pracodawców wobec przyszłych pracowniów poazała, iż obie grupy żyją w swoim własnym, izolowanym świecie. Młody człowie funcjonujący w tai sposób, de facto nie planuje swojej ariery zawodowej, a jeśli już to robi, to potrzeby rynu pracy grają tu marginalną rolę. Liczą się: zainteresowania, własne potrzeby i powszechnie panująca moda. Ważne jest tylo to, aby ja najwięcej zarobić. Nic dziwnego, że w późniejszym oresie młodzież ma problemy ze znalezieniem pracy odpowiadającej ich potrzebom. Nie dziwią już wtedy stwierdzenia typu za 1.300 to ja harować nie będę 6. Oczywiście ta sytuacja nie ma charateru czarno białego. Oczeiwania pracodawców również bywają wygórowane, zwłaszcza w stosunu do oferowanych wynagrodzeń. Pracodawcy często nie są również zainteresowani podnoszeniem walifiacji zawodowych swoich pracowniów, a pod pojęciem szolenia i doształcania adry rozumieją często jedynie obowiązowe szolenie BHP 7. Czy ta będzie zawsze? Pytanie to jest istotne w obliczu panującego ryzysu gospodarczego. O ile jeszcze nie ta dawno w nietórych branżach pracownicy byli stroną uprzywilejowaną, tóra zdolna była dytować drugiej waruni zatrudnienia i wysuwać rosnące żądania płacowe, o tyle dziś jest już zupełnie inaczej. Stąd też np. oczeiwania płacowe młodzieży pozostają w sferze fantazji. Wydaje się, iż sytuacja nie zmieni się zasadniczo dopóty, dopói nie zostanie w ońcu wdrożony stabilny system współpracy pomiędzy szolnictwem a ryniem pracy. Jednym z luczowych elementów tej współpracy jest wypracowanie i uruchomienie systemu monitorowania losów zawodowych absolwentów, tóry pozwoli w perspetywie czasu na prognozowanie zapotrzebowania zawodowego. Należy przy tym zharmonizować sieć szolnictwa z potrzebami rynu pracy. Nowe ieruni ształcenia uruchamiać należy pod ątem tego zapotrzebowania, a nie ze względu na modę, zainteresowania i możliwość pozysania nowych uczniów (= więsze dotacje na głowę ). Aby mówić o analizie zapotrzebowania zawodowego rynu pracy, trzeba również zmienić system zbierania informacji na ten temat. Obowiązujący monitoring zawodów jest niewystarczający a jego pratyczna użyteczność zerowa. Bazowanie na tej metodzie przy analizowaniu zapotrzebowania zawodowego rynu pracy i przy planowaniu sieci ształcenia jest wręcz niebezpieczne. Konieczne jest prowadzenie zarojonych na szeroą salę badań wśród samych przedsiębiorców. Tym bardziej, iż gro spośród nich to mirofirmy, o tórych informacji próżno szuać w urzędzie statystycznym. W celu dopasowania ształcenia do potrzeb rynu, trzeba również zmienić świadomość młodych ludzi. Należy zrobić wszysto, aby podejmowali oni swoje decyzje o wyborze ścieżi ształcenia mając na uwadze sytuację rynu. Nie stanie się ta jedna, dopói ta wiela waga przywiązywana będzie do wszeliego rodzaju raningów publiowanych przez rozmaite czasopisma. Raningi te bowiem nie mówią nic o sytuacji absolwentów na rynu pracy. Należy przywrócić do łas szolnictwo zawodowe, zwłaszcza zasadnicze szoły zawodowe. Doświadczenia rajów europejsich poazują bowiem, iż liczy się dobre 6 Podobne wypowiedzi padały w tracie spotań realizowanych przez ZORP w formie wywiadów grupo-wych w powiatach województwa zachodniopomorsiego. Sytuację w tai sposób opisywali zarówno pracodawcy ja i nauczyciele mający ontat z młodzieżą (absolwentami) wchodzącą na ryne pracy. 7 Zob. raport z badania Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorsiego ZORP WUP 2006 2008

wyształcenie, ale przede wszystim dobry zawód i umiejętności pratyczne. Należy również wprowadzić rzeczywiste poradnictwo zawodowe do szół. Kontat ucznia z doradcą zawodowym ształtującym jego ścieżę ariery nie może ograniczać się tylo do wycieczi do PUP czy CIiPKZ. Problemów jest mnóstwo, ale są też możliwe rozwiązania. Należy tylo podjąć stosowne roi i zacząć działać, na pierwszym miejscu stawiając monitorowanie sytuacji zawodowej absolwentów i zapotrzebowania zawodowego pracodawców. Tylo w ten sposób możliwe będzie opracowanie systemu dopasowania ształcenia do potrzeb rynu pracy. Działania prowadzone w inny sposób prowadzą bowiem często do niąd. 33

Kwalifiacje czy ompetencje stopień możliwego onsensusu pomiędzy szolnictwem a wymogami rynu pracy Paweł Nowa Wstęp W przestrzeni ostatnich dziesięciu lat trwa przystosowywanie sytemu szolnictwa do realiów rynowych 8. W tym oresie uczniowie i rodzice mają poważne trudności związane z problemami wyboru szoły czy zawodu. Taże w tej cezurze czasowej trwa uelastycznianie programów nauczania zdolnych do taiego przygotowania absolwenta, by nie miał problemów z wejściem na ryne pracy. Niniejsze rozważania będą miały charater ogólny uazujący pewne rozwiązania systemowe, wdrożone i realizowane przez m.in. Wojewódzi Urząd Pracy w Szczecinie, ale i sugestie, propozycje wyniające z badań realizowanych na terenie raju i za granicą. Kolejnym elementem analitycznym będzie uazanie w literaturze przedmiotu onretnych rozwiązań omawiających problem niedostosowania ształcenia do potrzeb rynu pracy. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych rozwiązanie systemowe Instytucje ooło rynowe mam tu na myśli instytucje rynu pracy definiowane w ustawie o promocji zatrudniania i instytucjach rynu pracy 9 tóre z natury rzeczy ingerują, oddziaływują na loalny, czy też regionalny ryne pracy, (np. uczelnie wyższe). Dla tych instytucji, Wojewódzi Urząd Pracy w Szczecinie (zgodnie z nałożonymi obowiązami przewidzianymi w ustawie art. 8.1 w puncie 3), zobligowany jest do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych. Obszar prowadzonych badań dotyczy całego województwa zachodniopomorsiego. Oczywiście i Powiatowe Urzędy Pracy mają obowiąze prowadzenia identycznych badań na obszarze swojego działania 10. Zatem uważam, iż za główny cel podejmowanych działań badawczych ze strony urzędów pracy można uznać ( ) systematyczną obserwację wojewódziego rynu pracy pod ątem ształtowania się popytu i podaży siły roboczej w przeroju zawodowym. Rozpoczęto bieżącą oordynację szolenia bezrobotnych oraz ształcenia zawodowego z potrzebami rynu pracy, a taże diagnozowanie atualnej sytuacji bezrobocia w województwie zachodniopomorsim oraz oreślenia walifiacji zawodowych osób bezrobotnych do potrzeb rynu pracy. Podjęto próbę stworzenia swoistego narzędzia służącego oreślaniu zawodów mających tendencję rozwoju oraz zaniających na rynu pracy, a taże tych, tórych podaż równoważy się popytem 11. Badania dotyczące Monitoringu Zawodów Deficytowych i Nadwyżowych (MZDiN) po raz pierwszy w województwie zachodniopomorsim podjęto w 2005 rou, na podstawie ogólnopolsich wytycznych pt. Zalecenia Metodyczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych, przedstawione przez Ministerstwo Gospodari i Pracy w 2003 rou. W Wojewódzim Urzędzie Pracy w Szczecinie omórą odpowiedzialną za realizację w/w zadań jest Wydział Badań i Analiz, tóry cylicznie (co pół rou) realizuje powierzone mu zadania w tym zaresie. Poszczególne analizy dostępne są na stronie internetowej urzędu (www.wup.pl). 34 Ja czytamy w wytycznych do MZDiN: Wdrożenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych pozwoli w szczególności na: oreślenie ierunów i natężenia zmian zachodzących w struturze zawodowowalifiacyjnej na loalnych, regionalnych i rajowym rynu pracy, stworzenie bazy informacyjnej dla opracowania przyszłych strutur zawodowowalifiacyjnych w uładzie loalnym, regionalnym i rajowym, oreślenie odpowiednich ierunów szolenia bezrobotnych, zapewniając więszą efetywność organizowanych szoleń, bieżącą oretę poziomu, strutury i treści ształcenia zawodowego (dotyczy władz oświatowych oraz dyrecji szół), usprawnienie poradnictwa zawodowego poprzez wsazanie zawodów deficytowych i nadwyżowych, 8 Por. Narodowe Obserwatorium Kształcenia i Szolenia Zawodowego, Raport 1999, Warszawa 1999. Raport prezentuje system ształcenia i szolnictwa zawodowego w Polsce na tle zmian gospodarczych począwszy od 1989 ro do 1999. 9 Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późniejszymi zmianami. W dalszej części pracy zwana ustawą. 10 Art. 9.1, pt. 9 ustawy. 11 P. Nowa, Raning zawodów deficytowych w województwie zachodniopomorsim w 2006 r., Zachodniopomorsi Ryne Pracy, WUP Szczecin, Szczecin 2007, s. 14.

Podejście metodologiczne Podejście metodologiczne Zalecenia metodologiczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżowych, Zalecenia metodologiczne definiują srupulatnie do prowadzenia wszystie monitoringu wsaźnii zawodów i oreślają deficytowych w sposób i Podejście metodologiczne nadwyżowych, techniczny usprawnienie metodę pośrednictwa definiują wyliczenia pracy srupulatnie poprzez wsaźniów uzysanie wszystie informacji opisujących o wsaźnii planowanych zawody i ofertach oreślają deficytowe, pracy na w nadwyżowe i zrównoważone: metodę wyliczenia wsaźniów opisujących zawody deficytowe, nadwyż- ro sposób przyszły oraz przewidywanej liczbie absolwentów według zawodów, techniczny Zalecenia ułatwienie realizacji metodologiczne programów specjalnych do prowadzenia dla atywizacji monitoringu osób długotrwale zawodów bezrobotnych deficytowych w celu i owe promowania 1. i zrównoważone: Przez ich monitoring ponownego zatrudnienia zawodów 12. deficytowych i nadwyżowych należy rozumieć nadwyżowych, definiują srupulatnie wszystie wsaźnii i oreślają w sposób 1. Przez proces monitoring systematycznego zawodów obserwowania deficytowych i zjawis nadwyżowych zachodzących należy na rozumieć rynu techniczny W pierwszej metodę fazie realizacji wyliczenia ogólnopolsich wsaźniów badań podjęto opisujących próbę standaryzowania zawody deficytowe, badań pierwotnych nadwyżowe i zrównoważone: wśród młodzieży proces pracy, i pracodawców. dotyczących systematycznego W dniu ształtowania dzisiejszym, obserwowania źródłem popytu danych na zjawis pracę pozostają zachodzących i podaży jedynie dane zasobów ze na spra-rynwozdań o rynu pracy, w przeroju dotyczących MPiPS01 terytorialno oraz załączni ształtowania 2 zawodowym i 3, ponadto popytu Główny oraz na Urząd formułowania pracę Statystyczny i podaży przeazuje na zasobów tej podstawie dane pracy pracy dotyczące 1. Przez badań monitoring Popyt na pracę zawodów 13. Omówione deficytowych w tej części źródła i nadwyżowych dane są obligatoryjne, należy niemniej rozumieć jedna w ocen, przeroju wniosów terytorialno i rótotrwałych zawodowym prognoz oraz niezbędnych formułowania dla na prawidłowego tej podstawie osoby analizujące proces i systematycznego tworzące MZDiN orzystają obserwowania z innych, równie zjawis użytecznych zachodzących analiz sytuacyjnych. na Można rynu wsazać nietóre ocen, funcjonowania z nich: wniosów systemów: i rótotrwałych szolenia prognoz bezrobotnych niezbędnych oraz ształcenia dla prawidłowego zawodowego; mapa zawodów i umiejętności systemów: przyszłości, szolenia M. Nowici bezrobotnych (red.), Pomorsie oraz ształcenia Obserwatorium zawo- pracy, dotyczących ształtowania popytu na pracę i podaży zasobów pracy 1. Pomorsa funcjonowania Rynu w przeroju Pracy, Gdańs terytorialno 2008; zawodowym oraz formułowania na tej podstawie 2. Barometr 2. Przez dowego; Manpower zawód Perspetyw deficytowy Zatrudnienia; należy rozumieć zawód, na tóry występuje na rynu Atywności pracy zawód Eonomicznej wyższe deficytowy zapotrzebowanie Ludności. należy rozumieć niż Podejście liczba zawód, metodologiczne osób na poszuujących tóry występuje pracy na ryn- w ocen, wniosów i rótotrwałych prognoz niezbędnych dla prawidłowego 3. Badanie 2. Przez funcjonowania systemów: szolenia bezrobotnych oraz ształcenia zawodowegou tym pracy zawodzie; wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pracy w Podejście Podejście metodologiczne 3. Przez tym metodologiczne zawodzie; zawód nadwyżowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje na 2. Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje na rynu pracy wszystie wyższe wsaźnii zapotrzebowanie i oreślają w sposób niż liczba techniczny osób metodę poszuujących wyliczenia wsaźniów pracy w Zalecenia 3. Przez rynu metodologiczne pracy zawód mniejsze do nadwyżowy prowadzenia zapotrzebowanie monitoringu należy rozumieć owe zawodów niż i zrównoważone: liczba deficytowych zawód, osób na i poszuujących nadwyżowych, tóry występuje de-pracfiniują srupulatnie na rynu w tym pracy zawodzie. mniejsze 14 zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pracy opisujących tym zawody zawodzie; deficytowe, nadwyżowe i zrównoważone: w tym zawodzie. 14 owe i zrównoważone: 1. 3. Przez Przez monitoring zawód zawodów nadwyżowy deficytowych należy i nadwyżowych rozumieć należy zawód, rozumieć na proces tóry systematycznego występuje na obserwowania Dla wyróżnienia zjawis zachodzących zawodów deficytowych, na rynu pracy, dotyczących nadwyżowych ształtowania i zrównoważonych popytu na pracę i posłużono Dla wyróżnienia się mierniiem zawodów podaży rynu zasobów pracy pracy mniejsze w przeroju zapotrzebowanie terytorialno zawodowym niż liczba oraz osób formułowania poszuujących na tej podstawie pracy ocen, w tym wniosów zawodzie. i rótotrwałych 14 (wsaźniiem) deficytowych, intensywności nadwyżowych dowego; nadwyżi i zrównoważonych (deficytu) zawodów posłużono prognoz niezbędnych dla prawidłowego funcjonowania systemów: ( W szolenia się bezrobotnych mierniiem oraz (wsaźniiem) ształcenia zawodowego; intensywności nadwyżi (deficytu) zawodów n, I ), wyliczanym według wzoru: dowego; 2. Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje tym zawodzie; na rynu pracy wyższe zapotrzebowanie n, Iwyróżnienia ), wyliczanym ( Dla W niż liczba osób zawodów według poszuujących deficytowych, wzoru: pracy w tym zawodzie; nadwyżowych i zrównoważonych posłużono 3. Przez się zawód mierniiem nadwyżowy (wsaźniiem) należy rozumieć intensywności zawód, na tóry występuje nadwyżi tym zawodzie; rynu (deficytu) pracy mniejsze zawodów zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pracy w tym zawodzie 14 zawodzie. w tym Wsaźni intensywności nadwyżi (deficytu) zawodów. 14 ( W n, I ) ( W nwsaźni, I ), wyliczanym intensywności według wzoru: nadwyżi (deficytu) zawodów w tym zawodzie. ( W n, I ) Dla wyróżnienia zawodów deficytowych, nadwyżowych O 14 i zrównoważonych posłużono się mierniiem I (wsaźniiem) intensywności nadwyżi (deficytu) zawodów W n, I = ( W według wzoru: O n, I ), wyliczanym według wzoru: Wsaźni Wsaźni intensywności nadwyżi nadwyżi W (deficytu) (deficytu) n, I = BI zawodów zawodów ) ( W n, I ) B Wsaźni ( W n, I ), wyliczanym intensywności według nadwyżi wzoru: (deficytu) zawodów ( W n I, I ) O O I I W n I = Wsaźni intensywności nadwyżi, (deficytu) zawodów ( n I W n, I = BI gdzie: B OI I W n, I = gdzie: BI O I, B I są oreślone wzorami: gdzie: O I, B I są oreślone wzorami: wzorami: O I, B I są oreślone wzorami: gdzie: gdzie: 6 6 6 6 O I, B I są oreślone wzorami: 6 6 O I, B I są Bi oreślone wzorami: O Bi Oi i 1 1 B = i= B 1 i Oi I i O = i= = i= 1 B I i O = i= 6 I 6 1 B = i= I Bi Oi 6 1 I i O = i= 1 6 gdzie: = i= 1 B I i O = i= I 6 I 6 6 6 6 6 gdzie: Bi O gdzie: i 14 Tamże gdzie: s. 6. 1 B = i= 1 bezrobotnych w itym miesiącu w zawodzie I gdzie: B i - liczba zarejestrowanych liczba i zarejestrowanych O = i= bezrobotnych w i-tym miesiącu w zawodzie bezrobotnych i-tym miesiącu zawodzie I 6 6 14 Tamże s. 6. 14 O i - liczba zgłoszonych ofert pracy w i-tym miesiącu w zawodzie Tamże liczba s. 6. zgłoszonych ofert pracy ofert w pracy itym miesiącu i-tym w zawodzie miesiącu zawodzie gdzie: 14 Tamże s. 6. Przyjęto, że zawody że zawody o wsaźniu: o wsaźniu: Przyjęto, że zawody wsaźniu: 14 Tamże W n, I < 0,9 to zawody nadwyżowe, s. 6. 35 0,9 to zawody nadwyżowe, 12 Zalecenia 0,9 Metodyczne 0,9 W do n, I prowadzenia 1,1 to monitoringu zawody zawodów zrównoważone deficytowych i nadwyżowych, (wyazujące Minister-stwo Gospodari równowagę i Pracy, Departament Rynu na Pracy, rynu pracy), Warszawa 2003 r., s. 8-9. 1,1 to zawody zrównoważone (wyazujące równowagę na rynu pracy), 13 http://www.stat.gov.pl/gus/45_1848_plk_html.htm 14 Tamże s. 6. W n, I > 1,1 to zawody deficytowe. 1,1 to zawody deficytowe. Zalecenia metodologiczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytowy nadwyżowych, definiują srupulatnie wszystie wsaźnii i oreślają w spo techniczny metodę wyliczenia wsaźniów opisujących zawody deficytowe, nadw Zalecenia metodologiczne do prowadzenia monitoringu zawodów deficytow nadwyżowych, definiują srupulatnie wszystie wsaźnii i oreślają w s 1. Przez monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych należy rozum techniczny metodę wyliczenia wsaźniów opisujących zawody deficytowe, na proces systematycznego obserwowania zjawis zachodzących na ry pracy, dotyczących ształtowania popytu na pracę i podaży zasobów p 1. Przez monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych należy roz w przeroju terytorialno zawodowym oraz formułowania na tej podsta proces systematycznego obserwowania zjawis zachodzących na ocen, wniosów i rótotrwałych prognoz niezbędnych dla prawidłow pracy, dotyczących ształtowania popytu na pracę i podaży zasobów funcjonowania systemów: szolenia bezrobotnych oraz ształcenia za w przeroju terytorialno zawodowym oraz formułowania na tej pods ocen, wniosów i rótotrwałych prognoz niezbędnych dla prawidło 2. Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje na funcjonowania systemów: szolenia bezrobotnych oraz ształcenia u pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących prac 2. Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje n 3. Przez zawód nadwyżowy należy rozumieć zawód, na tóry występuje u pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących pr rynu pracy mniejsze zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących p 3. Przez zawód nadwyżowy należy rozumieć zawód, na tóry występu rynu pracy mniejsze zapotrzebowanie niż liczba osób poszuujących Dla wyróżnienia zawodów deficytowych, nadwyżowych i zrównoważonych służono się mierniiem (wsaźniiem) intensywności nadwyżi (deficytu) zawodó Dla wyróżnienia zawodów deficytowych, nadwyżowych i zrównoważonyc służono się mierniiem (wsaźniiem) intensywności nadwyżi (deficytu) zawo W, )

36 O i - liczba zgłoszonych ofert pracy w i-tym miesiącu w zawodzie B - liczba zarejestrowanych bezrobotnych w i-tym miesiącu w zawodzie i O i Przyjęto, - liczba zgłoszonych że zawody o ofert wsaźniu: pracy w i-tym miesiącu w zawodzie W n, I < 0,9 to zawody nadwyżowe, Przyjęto, że zawody o wsaźniu: 0,9 W (wyazujące równowagę na rynu pracy), n, I 1,1 to zawody zrównoważone (wyazujące równowagę na rynu pracy), W n, I < 0,9 to zawody nadwyżowe,, I > 1,1 to zawody deficytowe. 0,9 W n, I 1,1 to to zawody deficytowe. zrównoważone (wyazujące równowagę na rynu i pracy), B i - liczba zarejestrowanych bez O - liczba zgłoszonych ofert pra W Uazane wartości wsaźnia intensywności nadwyżi (deficytu) zawodu wyazywane są (wyliczane) do n, I > 1,1 to sześciocyfrowego Uazane zawody deficytowe. odu zawodu, wartości dla poszczególnych wsaźnia intensywności powiatów i całego nadwyżi województwa. (deficytu) zawodu wyazywane n I Ja wynia z przedstawionych są (wyliczane) wzorów, do siłę sześciocyfrowego wsaźnia intensywności odu nadwyżi zawodu, (deficytu) zawodów dla poszczególnych 0,9 ( n I ) determinuje powiatów ilość ofert pracy zgłaszanych przez pracodawców do poszczególnych powiatowych urzędów Uazane i całego wartości województwa. wsaźnia intensywności nadwyżi (deficytu) zawodu pracy. Należy pamiętać o specyfice ofert pracy uazywanych w sprawozdaniach statystycznych. Po pierwsze, wyazywane oferty dotyczą są Ja (wyliczane) wynia z n I w dużej mierze do przedstawionych prac sześciocyfrowego wzorów, prostych, gdzie z naborem odu siłę na te zawodu, wsaźnia stanowisa dla trudności poszczególnych intensywności nadwyżi i całego (deficytu) co świadczy województwa. o tym choćby ilość ofert ma często sam powiatów pracodawca, zawodów ( W pracy dla sprzedawcy, itp. Po drugie, istnieje wyraźna różnica pomiędzy poszczególnymi regionami (powiatami), n, I ) determinuje ilość ofert pracy zgłaszanych przez Ja wynia z przedstawionych wzorów, np. w siłę mieście wsaźnia Szczecin ogólna intensywności ilość ofert będących nadwyżi przemysłowej. Można pousić się o stwierdzenie, że w urzędzie pracy znajduje się do 30% wszystich ofert w pracodawców obiegu na wolnym rynu do poszczególnych pracy jest zdecydowanie więsza niż w powiatach o mniej rozwiniętej struturze powiatowych urzędów pracy. Należy pamiętać o pracy. specyfice (deficytu) Natomiast ofert zawodów w powiatach pracy uazywanych ( W n, I ) determinuje o mniej rozwiniętej w struturze sprawozdaniach ilość ofert pracy przemysłowej, statystycznych. zgłaszanych ilość ofert pracy zgłaszanych Po przez pierwsze, pracodawców do oferty urzędu dotyczą pracy jest poszczególnych porównywalna w dużej mierze z tą widniejącą powiatowych prac w prostych, rejestrach urzędów publicznych gdzie pracy. z i naborem są to Należy powiaty: na pamiętać łobesi, te stanowisa białogardzi, świdwińsi itp., świadczy o tym np. udział podjętych prac subsydiowanych, tóry sięga pond 70% o specyfice trudności ofert ma pracy często uazywanych sam pracodawca, w sprawozdaniach co świadczy statystycznych. o tym choćby Po ilość pierwsze, ofert pracy wszystich podjęć pracy. oferty dla Powyższe dotyczą sprzedawcy, relacje w dużej potwierdzają itp. mierze Po drugie, badania prac prowadzone istnieje prostych, wyraźna przez gdzie Małopolsie różnica z naborem Obserwatorium pomiędzy na te stanowisa poszczególnymi Rynu Pracy trudności (MORP). regionami ma Wynii często (powiatami), tych analiz sam przedstawił pracodawca, np. w Adam mieście Biernat co Szczecin świadczy w tracie ogólna Ogólnopolsiego o tym ilość choćby ofert Forum ilość będących Obserwatoriów ofert pracy w obiegu Rynu Pracy 15. Zaprezentowana argumentacja wydaje się być poprawna, a reomendacje powinny być dla sprzedawcy, na wolnym rynu itp. Po pracy drugie, jest istnieje zdecydowanie wyraźna więsza różnica niż pomiędzy w powiatach poszczególnymi o mniej rozwiniętej 1. do powiatowych (powiatami), struturze urzędów przemysłowej. np. w pracy mieście w Małopolsce Można Szczecin trafia pousić o. ogólna 40% wszystich się ilość o ofert stwierdzenie, publiowanych będących ofert że w pracy; obiegu w urzędzie uwzględnione przy realizacji poszczególnych badań. Są to m.in.: regionami na wolnym pracy 2. znaczne znajduje rynu różnice pracy w się popycie do jest 30% na zdecydowanie poszczególne wszystich grupy więsza ofert zawodowe pracy. niż (wg w Natomiast KZiS): powiatach w o powiatach mniej rozwiniętej rozwiniętej struturze pracowniów struturze przemysłowej. przy pracach przemysłowej, prostych Można oraz pousić pracowniów ilość ofert się pracy o biurowych, stwierdzenie, zgłaszanych że do w urzędzie urzędu pracy o mniej a. w PUP dominują oferty pracy przeznaczone dla robotniów przemysłowych i rzemieślniów, pracy jest znajduje b. porównywalna osoby szuające się do pracy 30% z tą na wszystich widniejącą wyższych stanowisach ofert w rejestrach pracy. (jao Natomiast technicy, publicznych średni w i personel, powiatach są to powiaty: specjaliści o mniej czy łobesi, menedżerowie), gdzie wymagane są wyższe ompetencje zawodowe, mają więszą szansę na znalezienie ofert pracy w portalach internetowych, aademicich biurach arier czy w prasie 16. rozwiniętej białogardzi, struturze świdwińsi przemysłowej, itp., świadczy ilość ofert o tym pracy np. udział zgłaszanych podjętych do urzędu prac subsydiowanych, Badania tóry MORP sięga pozwoliły z tą pond widniejącą na wsazanie 70% wszystich onretnych w rejestrach podjęć powiatów publicznych pracy. województwa i są małopolsiego, to powiaty: dla łobesi, tórych pracy jest porównywalna białogardzi, wniosowanie Powyższe świdwińsi o deficycie czy relacje itp., nadwyżce świadczy potwierdzają danego o zawodu tym badania np. staje udział się dysusyjne. prowadzone podjętych Zasadność przez prac realizacji subsydiowanychserwatorium Małopolsie raportu Ob- o zawodach deficytowych i nadwyżowych w obecnym ształcie: 1. tóry dla 9 powiatów sięga pond Rynu udział 70% Pracy ofert wszystich (MORP). pracy > 80% podjęć Wynii raport MZDiN pracy. tych analiz przedstawił Adam Biernat w dla wszystich zawodów; tracie 2. dla Powyższe 9 powiatów Ogólnopolsiego relacje udział ofert potwierdzają pracy Forum 50%80% Obserwatoriów badania raport MZDiN prowadzone tylo Rynu w wybranych przez PracyMałopolsie grupach 15. Zaprezentowana zawodów; Obserwatorium argumentacja 3. dla 3 udział Rynu ofert wydaje Pracy pracy < się (MORP). 50% być raport poprawna, MZDiN Wynii obciążony tych a reomendacje analiz dużym przedstawił błędem. powinny 17 Adam być Biernat uwzględnione w tracie przy Interpretacja Ogólnopolsiego realizacji wyniów poszczególnych Monitoringu Forum Zawodów Obserwatoriów badań. Deficytowych Są m.in.: Rynu i Nadwyżowych, Pracy 15. ja Zaprezentowana uazałem powyżej, argumentacja powinna 1. odbywać do wydaje powiatowych się wraz się z być zachowaniem poprawna, urzędów dużej pracy a ostrożności reomendacje w Małopolsce i przy sporej powinny trafia dozie o. doświadczenia być 40% uwzględnione wszystich analitycznego. Jednym bliowanych z wyniów wspominanej ofert pracy; już inicjatywy Zachodniopomorsiego Obserwatorium Rynu Pracy, pu- przy realizacji poszczególnych badań. Są to m.in.: jaim było powołanie Ogólnopolsiego Forum Obserwatoriów Rynu Pracy, będzie podjęcie prac nad próbą 1. uporządowania do 2. powiatowych znaczne podejścia różnice urzędów metodycznego w popycie pracy dotyczącego w na Małopolsce poszczególne MZDiN. trafia grupy o. zawodowe 40% wszystich (wg KZiS): publiowanych a. w ofert PUP pracy; dominują oferty pracy przeznaczone dla robotniów przemysłowych w popycie i trafność i rzemieślniów, na poszczególne wyniów badań pracowniów grupy zawodowe przy (wg pracach KZiS): prostych 2. Zares znaczne prognozowania różnice Nasuwające a. się w w PUP pierwszej oraz dominują pracowniów olejności oferty pytania biurowych, brzmią: pracy tóre przeznaczone (onretne) zawody dla robotniów będą cieszyć się przemysłowych pracy? W tórych i rzemieślniów, zawodach należy się pracowniów ształcić, aby mieć przy pewność pracach podjęcia prostych pracy? W popularnością na rynu uwagach metodycznych, ja zostało już wspomniane, interpretacja wsaźniów na poziomie powiatu może oraz pracowniów biurowych, rodzić pewne ontrowersje. A ja będzie ona wyglądała w sali całego województwa? 15 Zdaniem Por. Zachodniopomorsie autora, wniosowanie Obserwatorium sytuacyjne, polegające Rynu Pracy. na podawaniu Ogólnopolsie wyłącznie Forum stanu Obserwatoriów na dzień 30 czerwca Pracy, lub 31 P. grudnia Nowa danego (red.), rou WUP 18 jest Szczecin, wyjaśnieniem Szczecin nieompletnym. 2009. Właściwym podejściem może być tylo Rynu uazanie dynamii zmian, sięgając do ja najodleglejszych w czasie danych. Obecnie, dostępne są (na stronie 15 Por. internetowej Zachodniopomorsie http://mz.praca.gov.pl) Obserwatorium dane począwszy Rynu Pracy. od 2004 Ogólnopolsie 19 rou. Forum Obserwatoriów Rynu Pracy, P. Kolejnym Nowa ważnym (red.), WUP elementem Szczecin, jest Szczecin sposób prezentacji 2009. onretnego zawodu. Rodzi się pytanie o doładność przewidywań. MZDiN dotyczy 30 dużych grup zawodowych (od dwucyfrowy), 392 grup elementarnych (od czterocyfrowy) oraz 1770 zawodów i specjalności oreślonych w Klasyfiacji zawodów i specjalności 20 i dla ażdego z podanych elementów wyliczana jest wartość wsaźnia. Zaprezentowane 15 Por. Zachodniopomorsie Obserwatorium Rynu Pracy. Ogólnopolsie Forum Obserwatoriów Rynu Pracy, P. Nowa (red.), WUP Szczecin, Szczecin 2009. 16 A. Biernat, prezentacja pt., Małopolsie Obserwatorium Rynu Pracy i Eduacji, Strzeęcino, 23 październia 2008 r. 17 A. Biernat, za prezentacją pt., Małopolsie Obserwatorium Rynu Pracy i Eduacji (w:) Zachodniopomorsie Obserwatorium Rynu Pracy. Ogólnopolsie Forum Obserwatoriów Rynu Pracy, P. Nowa (red.), WUP Szczecin, Szczecin 2009, s. 56. 18 Taą metodę opracowania analizy proponuje Ministerstwo Pracy i Polityi Społecznej Przyjęto, że zawody o wsaźniu: W, < 0,9 to zawody nadwyżowe W, 1,1 to zawody zrówno W, > 1,1 to zawody deficytowe. Uazane wartości wsaźn azywane są (wyliczane) do sześ powiatów i całego województwa. Ja wynia z przedstawio wyżi (deficytu) zawodów ( W n, I pracodawców do poszczególnych specyfice ofert pracy uazywanych oferty dotyczą w dużej mierze pr trudności ma często sam pracoda dla sprzedawcy, itp. Po drugie, is regionami (powiatami), np. w mieś na wolnym rynu pracy jest zdecy niętej struturze przemysłowej. M pracy znajduje się do 30% wszys rozwiniętej struturze przemysłow jest porównywalna z tą widniejącą białogardzi, świdwińsi itp., świad nych, tóry sięga pond 70% wszys Powyższe relacje potwierd serwatorium Rynu Pracy (MORP tracie Ogólnopolsiego Forum argumentacja wydaje się być popr przy realizacji poszczególnych bad 1. do powiatowych urzędów bliowanych ofert pracy; 2. znaczne różnice w popycie a. w PUP dominują mysłowych i rzem oraz pracowniów 15 Por. Zachodniopomorsie Obserwatorium Pracy, P. Nowa (red.), WUP Szczecin, Sz

w tabeli wsaźnii nadwyżi zawodów wg dużych grup w województwie zachodniopomorsim w latach 20042008, umożliwiają pewne ogólniejsze wniosowanie na poziomie województwa. Pamiętając o pewnych niedosonałościach metodyi MZDiN, dobrą metodą może być wniosowanie na podstawie dwucyfrowego odu zawodów (30 grup) w ujęciu dynamicznym. Przyład: 23 SPECJALIŚCI SZKOLNICTWA Podając lub analizując tę pozycję dla jednego rou, np. 2006, możemy stwierdzić jedynie, że ta duża grupa zawodów mieści się w zawodach zrównoważonych. Natomiast analiza, w porównaniu z latami poprzednimi, daje możliwość wsazania pewnego trendu wzrostowego. Zawody deficytowe i nadwyżowe w województwie zachodniopomorsim Na przyładzie zebranych danych z lat 2004 2008, jesteśmy w stanie przedstawić pewną dynamię zmian w struturze poszuiwanych zawodów (pamiętając o sposobie gromadzenia danych oferta pracy złożona do urzędu pracy). Według dużych grup zawodów (od dwucyfrowy), w naszym województwie poszuiwane były następujące zawody: 1. KIEROWNICY DUŻYCH I ŚREDNICH ORGANIZACJI (12) przez dwa lata 2006 i 2007, grupa slasyfiowana jao zawody zrównoważone, ro 2008 slasyfiowany jao nadwyżowy. Prognoza na ro olejny: powrót tej grupy zawodów do miana zrównoważonych; 2. Zapotrzebowanie na SPECJALISTÓW SZKOLNICTWA (23), NAUCZYCIELI PRAKTYCZNEJ NAUKI ZAWODU I INSTRUKTORÓW (33) rozpoczyna się już w 2006 rou. Potwierdzenie prawidłowości w tym onteście możemy odnaleźć w innych publiacjach 21. Prognoza na ro olejny: utrzymanie pozycji wśród zawodów deficytowych; 3. PRACOWNICY OBSŁUGI BIUROWEJ (41) i PRACOWNICY OBROTU PIENIĘŻNEGO I OBSŁUGI KLIENTÓW (42) to zawody, o tórych można powiedzieć, iż są wizytówą naszego województwa. Od rou 2006 zawody związane z obsługą biurową charateryzują się deficytem na wojewódzim rynu pracy; 4. Potwierdzeniem charateru danych z MZDiN jest ostatnia grupa zawodów deficytowych: PRA- COWNICY PRZY PRACACH PROSTYCH W HANDLU I USŁUGACH (91), ROBOTNICY PO- MOCNICZY W ROLNICTWIE, RYBOŁÓWSTWIE I POKREWNI (92) i ROBOTNICY POMOC- NICZY W GÓRNICTWIE, PRZEMYŚLE, BUDOWNICTWIE I TRANSPORCIE (93). Wyazana cała secja zawodów potwierdza, że do urzędów pracy w więszym stopniu napływają oferty słabe, tj. mało płatne, nie wymagające dużego doświadczenia zawodowego, czy walifiacji i ompetencji zawodowych. Tabela 9. Wsaźni nadwyżi zawodu wg dużych grup w województwie zachodniopomorsim w latach 2004-2008. Kod zawodu Zawody 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 01 Siły zbrojne 0,0525 0,0145 0,0067 0,8596 0,0686 11 Parlamentarzyści, politycy, wyżsi urzędnicy, zawodowi działacze 12 Kierownicy dużych i średnich organizacji 13 Kierownicy małych przedsiębiorstw 21 Specjaliści nau fizycznych, matematycznych i technicznych 22 Specjaliści nau przyrodniczych i ochrony zdrowia 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,5000 0,8657 0,6250 1,0097 0,9280 1,2544 0,3099 0,3168 0,4190 0,3107 0,4601 0,1681 0,1792 0,1692 0,2079 0,1886 0,2044 0,1963 0,2236 0,2207 0,2459 23 Specjaliści szolnictwa 0,4907 0,6090 0,9632 1,1302 1,1889 37 19 Na oficjalnej stronie Monitoringu Zawodów jest możliwe uzysanie informacji na poszczególne zawody (6 cyfrowe) już od 2003 rou, lecz pełna baza dal poszczególnych województw i powiatów jest dostępna od 2004 rou. 20 Ujednolicony test Załącznia do rozporządzenia Ministra Gospodari i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 265, poz. 2644), zmieniony rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityi Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 728). 21 Zob.: I. Kwaśna, M. Sacewicz, Jaie zawody są poszuiwane naprawdę?, (w:) Informator Kariera 2008/9, s.15.

24 Pozostali specjaliści 0,1526 0,1471 0,1460 0,1672 0,1515 31 Średni personel techniczny 0,0871 0,0808 0,0955 0,1146 0,1392 32 Średni personel w zaresie nau biologicznych i ochrony zdrowia 33 Nauczyciele pratycznej naui zawodu i instrutorzy 34 Pracownicy pozostałych specjalności 0,0778 0,0519 0,0570 0,0670 0,0885 1,1803 0,7733 1,0000 2,1795 3,1026 0,4994 0,4691 0,5614 0,6195 0,6189 41 Pracownicy obsługi biurowej 0,6845 0,9806 1,3851 2,0396 2,2002 42 Pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi lientów 51 Pracownicy usług osobistych i ochrony 52 Modeli, sprzedawcy i demonstratorzy 61 Rolnicy* (zawód szolny: rolni obejmuje grupę dużą 61) 62 Ogrodnicy* (zawód szolny: ogrodni obejmuje grupę dużą 62) 0,7115 0,7688 1,2474 2,0077 1,8819 0,2876 0,3131 0,5358 0,6060 0,6168 0,2512 0,2913 0,3855 0,4269 0,4795 0,0662 0,0295 0,0336 0,0341 0,0473 0,2961 0,3099 0,2512 0,2407 0,2827 63 Leśnicy i rybacy 0,6025 0,2859 0,2458 0,1982 0,2290 64 Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby 0,0300 0,0000 0,0000 0,0000 0,0036 71 Górnicy i robotnicy budowlani 0,2707 0,3627 0,5510 0,6363 0,6991 72 Robotnicy obróbi metali i mechanicy maszyn i urządzeń 73 Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i porewni 74 Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 81 Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych 0,2312 0,2599 0,3530 0,3680 0,3119 0,1820 0,1493 0,1842 0,3092 1,3277 0,3803 0,3119 0,4004 0,5054 0,3666 0,5125 0,5081 0,6017 0,6012 0,4363 82 Operatorzy i monterzy maszyn 0,4187 0,4496 0,6984 0,9971 0,6563 83 Kierowcy i operatorzy pojazdów 0,2917 0,3527 0,6846 1,0690 0,7642 91 Pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach 92 Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i porewni 93 Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie 0,8654 0,9497 1,3443 1,6393 1,6597 0,7215 0,5106 1,9164 1,3583 0,9121 0,4739 0,4775 0,8200 1,0180 0,8192 38 Legenda: Deficytowe powyżej 1,1; Zrównoważone 0,9 < = 1,1; Nadwyżowe poniżej 0,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Badań i Analiz, WUP Szczecin.

Powrót do pracy u podstaw spojrzenie socjologiczne. Co ształcić: ompetencje czy walifiacje? Monitoring Zawodów Deficytowych i Nadwyżowych, pomimo pewnych wad metodycznych, może stać się jednym Powrót z lepszych do narzędzi pracy w u ręach podstaw urzędów pracy. spojrzenie Waruniem suteczności socjolo-prognozowanigiczne. ja już wsazałem Rolę jest zrozumienie pracy człowiea materii w statystycznej, życiu codziennym tj. posługiwanie w sposób się w wyczerpujący opracowaniami przedstawił głoszonych prognozach różnorodnymi Co ształcić: Zygmunt analitycznymi, Wiatrowsi ompetencje ujęciem 22 zawodów wsazując czy w prognozach prace: walifiacje? T. dynamicznych, More, J.A. począwszy od ja najstarszych Komeńsiego, danych i próbą A. Frycza weryfiacji Modrzewsiego, poziomu wniosowania. tórego nazywa preursorem idei wychowania Rolę pracy przez człowiea pracę w w życiu Polsce. codziennym Jednoznacznie w sposób wsazana wyczerpujący do przedstawił pracy ształcenia u podstaw Zygmunt w onteście Wiatrowsi spojrzenie rynu 22 wsazując socjologiczne. pracy, pisze prace: o tym T. More, Stanisław J.A. jest Powrót potrzeba Co ształcić: Komeńsiego, Staszic, ompetencje tóremu A. zawdzięczamy Frycza czy Modrzewsiego, walifiacje? oncepcję tórego i realizację nazywa idei preursorem ształcenia idei zawodowego wychowania oraz przez wychowania pracę w przez Polsce. pracę Jednoznacznie zgodnie z potrzebami wsazana jest gospodari raju 23. 22 Rolę pracy potrzeba człowiea ształcenia w życiu codziennym w onteście w sposób rynu wyczerpujący pracy, pisze przedstawił o tym Zygmunt Stanisław Wiatrowsi wsazując prace: Staszic, T. More, tóremu J.A. Komeńsiego, zawdzięczamy A. Frycza oncepcję Modrzewsiego, i realizację tórego idei nazywa ształcenia preursorem idei wychowania przez pracę w Polsce. Jednoznacznie wsazana jest potrzeba ształcenia w onteście rynu zawodowego oraz wychowania przez pracę zgodnie z potrzebami gospodari raju przez 23. pracę zgodnie z potrzebami gospodari raju 23 pracy, pisze Schemat o tym Stanisław 1. Relacja Staszic, postaw tóremu zawdzięczamy wg Stanisława oncepcję Sztaszica. i realizację idei ształcenia zawodowego oraz wychowania. Schemat 1. Schemat Relacja postaw 1. Relacja wg Stanisława postaw człowie Sztaszica. wg Stanisława - wychowanie Sztaszica. - praca Źródło: Z. Wiatrowsi, Podstawy pedagogii pracy, Wydaw. Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005, s.26 człowie - wychowanie - praca Schemat 1 uazuje relację ształcenia w stosunu do rynu pracy, Wiatrowsi, rozpatrywaną Z. Wiatrowsi, Podstawy Podstawy już pedagogii w pedagogii XIX pracy, wieu. pracy, Wydaw. Dzisiejsze Wydaw. Aademii czasy Bydgosiej, wydają Bydgoszcz, się nie 2005, obie- s.26 26 Źródło: Z. Źródło: gać znacząco od treści przedstawianych dwa wiei temu. Program Operacyjny Schemat 1 uazuje Kapitał Schemat relację ształcenia Ludzi 1 uazuje 2007-2013 w stosunu relację 24 do, ształcenia jao rynu źródło pracy, w wspierania rozpatrywaną stosunu do apitału już rynu w XIX ludziego, pracy, rozpatrywaną się nie obiegać już znacząco w XIX od wieu. treści przedstawianych Dzisiejsze czasy dwa wydają wiei temu. się nie Program obie- Operacyjny wieu. Dzisiejsze czasy wydają Kapitał Ludzi 20072013 używa 24, następującego jao źródło wspierania hasła: apitału ludziego, używa następującego hasła: gać znacząco od treści przedstawianych dwa wiei temu. Program Operacyjny Kapitał Ludzi 2007-2013 24, jao źródło wspierania apitału ludziego, używa następującego człowie hasła: najlepsza inwestycja Obecny ryne pracy, Obecny oparty na ryne wiedzy, pracy, człowie apitale oparty zagranicznym, najlepsza wiedzy, inwestycja nastrojach apitale inwestycyjnych, zagranicznym, itp. generuje niepooje gospodarcze, nastrojach co jest inwestycyjnych, ograniczeniem itp. sutecznego generuje prognozowania niepooje gospodarcze, zmian oniunturalnych. co jest Popularne stanowiso, że szolnictwo oderwało się od realiów rynu pracy, pozornie wydaje się być prawdziwe. Zarzuca ograniczeniem sutecznego prognozowania zmian oniunturalnych. się często szole zawodowej, iż ształci bezrobotnych. W rzeczywistości główną winę za patologię w dziedzinie zatrudnienia Popularne Obecny i pracy ponosi stanowiso, ryne pracy, gospodara, a że w szczególności szolnictwo oparty na załady oderwało wiedzy, apitale pracy, się tóre od zagranicznym, często realiów funcjonują rynu żywiołowo, wbrew wszelim pracy, nastrojach prawidłowościom pozornie inwestycyjnych, wydaje współczesnego się itp. być generuje prawdziwe. niepooje gospodarowania. Zarzuca gospodarcze, W stabilnych się często co i odpowiedzialnych szole jest systemach ształcenia ograniczeniem zawodowej, nie przyjęcia iż ształci sutecznego jest często bezrobotnych. głoszona prognozowania teza, W iż ieruni rzeczywistości i zmian profile ształcenia oniunturalnych. główną można winę i należy za zmieniać nawet co pół Popularne patologię rou 25. Zdecydowana w stanowiso, dziedzinie postawa że zatrudnienia szolnictwo Z. Wiatrowsiego i pracy oderwało nastraja ponosi się do gospodara, od pogłębionej realiów analizy rynu a w wsazanego problemu. Warto pracy, w tym pozornie miejscu wydaje przypomnieć się być linię rozwoju prawdziwe. zawodowego Zarzuca jednosti się często (patrz Tabela). szole zawodowej, iż ształci bezrobotnych. W rzeczywistości główną winę za Tabela 10. 22 Linia Z. Wiatrowsi, rozwoju Podstawy zawodowego pedagogii jednosti. pracy, Wyd. Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005. patologię 23 Tamże, s. 25. w dziedzinie zatrudnienia i pracy ponosi gospodara, a w 24 Etapy Por. Program i ores rozwoju Operacyjny Kapitał Ludzi, Lata Ministerstwo życia Właściwości Rozwoju Regionalnego, działań Wynii Warszawa w powiązaniu pedagogicznych z pracą 22 Z. Wiatrowsi, Podstawy pedagogii pracy, Wyd. Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005. 23 Tamże, s. Ores 25. przedszolny 47 Wychowanie przez Poznawanie pracy 24 Por. Program Operacyjny Kapitał Ludzi, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa pracę w rodzinie i w przedszolu Etap ształcenia i wychowania przedszolnego Ores wczesnoszolny 710 Wychowanie przez pracę, preorientacja zawodowa Ores obowiązu szolnego w tym gimnazjalny 1016 Wychowanie przez pracę, ształcenie ogólnotechniczne, orientacja zawodowa ludziej, ształtowanie stosunu do pracy Zrozumienie istoty pracy ludziej, wybór zawodu i szoły 39 22 Z. Wiatrowsi, Podstawy pedagogii pracy, Wyd. Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005. 23 Tamże, s. 25. 24 Por. Program Operacyjny Kapitał Ludzi, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 25 Z. Wiatrowsi, Podstawy op. cit., 2005, s.65.

Etapy eduacji pozaszolnej Etap ształcenia zawodowego Etap atywności zawodowej i dalszego ształcenia c.d. oresu obowiązu szolnego ores licealny Ores przygotowania zawodowego na poziomie progimnazjalnym Ores przygotowania zawodowego na poziomie policealnym Ores ształcenia zawodowego na poziomie wyższym Wczesny wie dojrzewania zawodowego Średni wie dojrzewania zawodowego Zaawansowany wie dojrzałości zawodowej Ores przedemerytalny 1619 Wychowanie przez pracę, ształcenie ogólnotechniczne i ształcenie prozawodowe 1618 Szeroo profilowane przygotowanie zawodowe 1921 Szeroo profilowane przygotowanie zawodowe 1924 Specjalistyczne przygotowanie zawodowe 1821 Adaptacja społecznozawodowa oraz selecja zawodowa 2130 Identyfiacja z zawodem i z załadem pracy, stabilizacja zawodowa 3155 Dochodzenie do sucesu zawodowego 556065 Dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie Ores emerytalny 6065 > Służenie doświadczeniem zawodowym i społecznym innym Rozpoznanie ogólnych właściwości pracy zawodowej oraz ształtowanie ogólnych cech pracowniczych I stopień walifiacji zawodowych w randze zawodu II stopień walifiacji zawodowych na poziomie średnim III stopień walifiacji zawodowych na poziomie wyższym Wchodzenie w rolę pracownia Stawanie się podmiotem pracowniczym Stawanie się inicjatywnym i niezawodnym pracowniiem Stawanie się mistrzem w zawodzie Satysfacja z dobrze wypełnionej powinności zawodowej, reminiscencja zawodowa Źródło: Z. Wiatrowsi, Podstawy pedagogii pracy, Wydaw. Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005, s.58. 40 Z poszczególnych etapów i oresów rozwoju jednosti, w sposób jednoznaczny wyłania się obraz pracownia permanentnie ształcącego się, ale i wzmacnianego nie tylo przez szołę ształcącą onretny zawód, lecz przez rodzinę oraz całe otoczenie. Autor wsazuje, że możliwość atywności zawodowej nie ończy się wraz z wieiem emerytalnym, mówi o reminiscencji zawodowej. Na postawione pytanie dotyczące ształcenia ompetencji czy walifiacji, odpowiedzi należy poszuiwać począwszy od genezy powstania i ewolucji znaczenia poszczególnych pojęć. W latach siedemdziesiątych XX w., prof. T. Nowaci wprowadził ategorię walifiowalności pracowniczych, wyróżniając w niej: walifiacje społecznomoralne, walifiacje fizyczne i zdrowotne oraz walifiacje zawodowe. 26 W budowę operatu pojęciowego zaangażowane były również placówi zagraniczne. Federalny Instytut Kształcenia Zawodowego w Berlinie w latach siedemdziesiątych upowszechnił pojęcie walifiacji luczowych (zwanych inaczej: perspetywiczne, nowoczesne), a w Polsce odniesiono do nich wcześniejszą nazwę walifiacje mistrzowsie ponieważ ( ) wiąże się je dzisiaj ze zmiennością wyposażenia technicznego i możliwością nasycenia operacji zawodowych rozwiązaniami informatycznymi. 27 Wyróżniającym badaczem był również Dieter Mertens, tóry wyszczególnia sładowe pojęcia walifiacji pracowniczych 28 : a) zdolność i potrzebę pracownia do bycia i działania w różnych sytuacjach zawodowych, w tym, w sytuacjach alternatywnych, 26 Z. Wiatrowsi, Podstawy op. cit., s.107. 27 Ibidem. 28 Ibidem, s.107-108.

b) zdolność i możliwość pracownia do podejmowania oraz realizowania zadań i ról zawodowych nasyconych tendencją do zmienności, c) nastawienie pracownia, wyniesione z nowoczesnej szoły zawodowej do mobilnego, elastycznego, inicjatywnego i przedsiębiorczego oraz twórczego bycia we własnych i załadowych sytuacjach zawodowych, d) coraz wyraźniejsze dążenie do stawania się podmiotem pracowniczym, odznaczającym się: zdolnością inteletualnego poznania, możliwością swobodnego wyboru, ompetentną decyzją i odpowiedzialnym działaniem. Schemat 2. Kwalifiacje i ompetencje pracownicze istota i tendencje. Kwalifiacje i ompetencje pracownicze istota i Schemat 2. tendencje. KWALIFIKACJE I KOMPETENCJE PRACOWNICZE Kwalifiacje ideowo-moralne Kwalifiacje fizyczne i zdrowotne Kwalifiacje zawodowe Kompetencje zawodowe Kwalifiacje i ompetencje formalne Kwalifiacje i ompetencje rzeczywiste Oreślane rangą dyplomu (świadectwa, certyfiatu) i opisywane w charaterystyach zawodowych Oreślane głownie stanem umiejętności, zdolności i gotowości (ompetencji) w taryfiatorach i standardach walifiacyjnych Tendencje i oczeiwania Wzrost walifiacji i ompetencji rzeczywistych drogą podwyższania walifiacji formalnych i nabywania doświadczenia zawodowego oraz poszerzenia ompetencji zawodowych Źródło: Z. Źródło: Wiatrowsi, Z. Wiatrowsi, Podstawy Podstawy pedagogii pedagogii pracy, pracy, Wydaw. Wydaw. Aademii Aademii Bydgosiej, Bydgoszcz, 2005, s.109. s.109. Jedne z cieawszych rozwiązań dotyczących powiązania rynu pracy z eduacją, zaproponowano w publiacji Pomorsiego Obserwatorium Jedne z cieawszych Rynu Pracy rozwiązań 29. Pomimo, dotyczących że autorzy nie powiązania czerpali z polsich rynu doświadczeń w tej tematyce, pracy należy z eduacją, uznać wsazane zaproponowano rozwiązania w jao publiacji możliwe Pomorsiego do realizacji i Obserwatorium Rynu oświaty. Pracy Szeroo 29. Pomimo, rozpatrywana że autorzy jest nowa nie definicja czerpali ompetencji z polsich luczowych, doświad- zostaje do- wpisujące się w system organizacji polsiej precyzowane czeń rozumienie w tej tematyce, następujących należy pojęć uznać 30 : wsazane rozwiązania jao możliwe 1. Cechy osobowe podstawa strutury ompetencji. Najlepiej ształtować je od najmłodszych lat (determinując przyszłość zawodową, ale taże pozazawodową jednosti). Wraz z wieiem coraz trudniej do realizacji i wpisujące się w system organizacji polsiej oświaty. Szeroo rozpatrywana te cechy, a ponieważ jest nowa są one definicja fundamentem ompetencji ompetencji luczowych, zawodowych, zostaje należy do ich modyfiować ształtowania doprecyzowane przywiązywać rozumienie wielie znaczenie. następujących Dlatego, pojęć w ramach 30 : wyrównywania szans eduacyjnych oraz niwelowania deficytów rodzinnych, eduacją przedszolną należy obejmować ja najszerszą rzeszę dzieci, od ja najmłodszego wieu. 2. Kompetencje 29 luczowe zestaw uniwersalnych ompetencji potrzebnych do dalszego ształcenia oraz Pomorsa mapa zawodów i umiejętności przyszłości, M. Nowici (red.), Pomorsie Obserwatorium dobrego Rynu funcjonowania Pracy, Gdańs 2008. na rynu pracy powinny być również ształtowane od naj- późniejszego młodszych 30 Ibidem, lat. Szczególny s. 9. nacis na ten rodzaj ompetencji musi być ładziony w szołach podstawowych i gimnazjach są one ściśle powiązane (a nawet warunowane) z wcześniej lub/i równolegle ształtowanymi cechami osobowymi. Dobrze wyształcone ompetencje luczowe powinny być uniwersalnym szieletem do budowy walifiacji zawodowych, nawet w sytuacji, gdy formalna eduacja ończy się na poziomie gimnazjalnym. 41 29 Pomorsa mapa zawodów i umiejętności przyszłości, M. Nowici (red.), Pomorsie Ob-serwatorium Rynu Pracy, Gdańs 2008. 30 Ibidem, s. 9.

3. Kwalifiacje zawodowe powinny być budowane na fundamencie cech osobowych i ompetencji luczowych. Kwalifiacje zawodowe znajdują się na szczycie piramidy ompetencji zawodowych stosunowo najłatwiej je uzupełniać, rozwijać, a nawet całowicie zmieniać w procesie ształcenia ustawicznego (lifelong learning) w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby rynu pracy, czy też przy zmianie miejsca pracy. Szoły zawodowe i wyższe (odpowiednio do swojego profilu i poziomu), w najwięszym stopniu powinny supiać się na ształtowaniu walifiacji zawodowych, w sposób ja najbardziej dopasowany do najnowszych potrzeb/trendów na rynu pracy. Na tym etapie eduacji trudno już wpływać na cechy osobowe. W szołach wyższych natomiast, powinno następować taże znaczące pogłębienie i rozszerzenie uniwersalnych ompetencji luczowych, zwięszających elastyczność i mobilność zawodową przyszłych absolwentów. Z tego samego powodu, w pewnym zaresie Nowe spojrzenie na rzeczywistość w ształtowaniu ompetencji, uazane jest w piramidzie ompetencje luczowe trzeba rozwijać również w szołach zawodowych. ompetencji. Nowe spojrzenie na rzeczywistość w ształtowaniu ompetencji, uazane jest w piramidzie ompetencji. Rysune 1. Piramida ompetencji Czyli od cech osobowych do Rysune 1. dobrej Piramida pracy. ompetencji od cech osobowych do dobrej pracy. Źródło: Pomorsa mapa zawodów i umiejętności przyszłości, M. Nowici (red.), Pomorsie Obserwatorium Rynu Pracy, Gdańs 2008, s. 20. Źródło: Pomorsa mapa zawodów i umiejętności przyszłości, M. Nowici (red.), Pomorsie Obserwatorium Rynu Pracy, Gdańs 2008, s. 20. 42 Ja łatwo zaobserwować, Ja łatwo wsazane zaobserwować, cechy ompetencyjnozawodowe wsazane cechy różnią ompetencyjnozawodowe prozawodowej różnią realizowanej się od lasycznego w polsim podejścia szolnictwie. do Autorzy eduacji doładnie prozawodo- wsazują na cechy się od lasycznego podejścia do eduacji osobowe, tóre wej realizowanej muszą być wyłaniane, w polsim inspirowane szolnictwie. już w czasie Autorzy eduacji doładnie przedszolnej, wsazują co prawda na można doszuać się cechy już dziś osobowe, wprowadzanych, tóre muszą nowych być metod wyłaniane, wychowawczych. inspirowane W dużej już mierze w czasie przyczyniły się do tego środi eduacji finansowe przedszolnej, pochodzące z co Unii prawda Europejsiej można w ramach doszuać Programu się już Operacyjnego dziś wprowadzanych, nowych metod wychowawczych. W dużej mierze przyczyniły się Kapitał Ludzi (PO KL). Celowość działań realizowanych w ramach PO KL może oazać się niewystarczająca, gdyż, ja się wydaje, ciężar podejmowanych działań supia się na tworzeniu nowych lasycznych placówe na terenach wiejsich, do tego a środi nie unowocześnianie finansowe pochodzące istniejących, z czy Unii wprowadzanie Europejsiej nowych w ramach metod Programu Kolejnym Operacyjnego aspetem, Kapitał niezauważanym Ludzi (PO przy KL). nauczaniu, Celowość jest działań zdolność realizo- omuniowania w nauczania na terenach miejsich. języu ojczystym. wanych Istnieje w ramach szereg PO analiz, KL badań, może opisujących oazać się stopień niewystarczająca, znajomości języów gdyż, obcych, ja lecz na próżno szuać się informacji wydaje, o ciężar umiejętności podejmowanych posługiwania działań się języiem supia ojczystym. się na Brai tworzeniu w tym nowych zaresie często są masowane, podejmuje lasycznych się próby placówe doszalania na już terenach w tracie pracy wiejsich, zawodowej. a nie unowocześnianie istniejących, czy wprowadzanie nowych metod nauczania na Eduacja nie może być zniewolona przez pazerny i często nieludzi ryne pracy 31. Dla ta postawionej tezy, zaproponowane przez Pomorsie Obserwatorium Rynu Pracy rozwiązanie, wydaje się być najrozsądniejsze. Szolnictwo terenach miejsich. na poziomie Kolejnym zawodowym aspetem, nigdy niezauważanym będzie w stanie przy dostosować nauczaniu, wymogów do atualnie panującej jest zdolność oniuntury omuniowania na rynu pracy. w Obecnie języu arierę ojczystym. zawodową Istnieje wyznacza szereg trend analiz, całożyciowego uczenia się i badań, rozwoju. opisujących Taie podejście stopień wymaga znajomości tratowania języów planowania obcych, ariery lecz zawodowej na próżno jao projetu życiowego i impliuje szuać stworzenie informacji warunów, o umiejętności w tórych posługiwania ażdy człowie się posiadałby języiem łatwy ojczystym. dostęp do rzetelnych informacji o rynu pracy oraz usług z zaresu profesjonalnego poradnictwa zawodowego. 32 Mówienie o rzetelnej informacji o rynu pracy impliuje sojarzenia z danymi o bezrobociu rejestrowanym, stopie bezrobocia, itp. Niewątpliwie dane o bezrobociu rejestrowanych, w tórych posiadaniu są urzędy pracy, mogą być i są jednym z elementów sładowych do prognozowania zmian zawodowych (patrz: Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżowych). Z drugiej strony, prowadzone są badania umożliwiające rozpoznanie 31 Z. Wiatrowsi, Podstawy, op. cit., s.62. 32 G. Woźnica-Bańa, Ja rozwijać loalną sieć poradnictwa zawodowego, (w:) Doradca zawodowy nr I (4)/2008, s. 19.

aspiracji zawodowych uczniów, ale i rodziców. Podejmowanie są roi u monitorowaniu losów zawodowych poszczególnych absolwentów. Aby oreślić społeczne zapotrzebowanie na ształcenie, czy inaczej społeczne aspiracje eduacyjne, trzeba odwołać się nie tyle do liczby ształconych, ile liczby pragnących podjąć ształcenie, do uwarunowań ształtowania się decyzji eduacyjnych, środowisowych wpływów i symulatorów dążeń eduacyjnych. 33 W obecnych czasach, w dobie społeczeństwa informacyjnego, ażdy wybierając drogę ariery zawodowej dla własnych dzieci, może sorzystać z dobroci Internetu. W dość odległych badaniach z 1995 rou, specyfia wyboru szoły przez dzieco jest podytowana różnymi względami. Niewątpliwie najsilniej determinuje wybór ierunu ształcenia dla syna lub córi przeonanie o atracyjności danego przygotowania w przyszłej arierze zawodowej. Atracyjność owa zdaje się być przede wszystim związana z wynagrodzeniem łącznym z danymi specjalnościami. 34 Tabela 11. Wybór ierunu ształcenia dla syna lub córi (w %). Kieruni Synowie (S) Córi (C) Różnica SC Tabela 11. Wybór ierunu ształcenia dla syna lub córi (w %). Pedagogiczne Kieruni Synowie 0,6 (S) Córi (C) 6,5 Różnica S-C 5,9 Humanistyczne Pedagogiczne 1,50,6 6,5 9,0-5,9 7,5 Humanistyczne 1,5 9,0-7,5 Prawo Prawo 10,9 10,9 10,9 10,9 0 0 Eonomiczne Eonomiczne 16,0 16,0 32,0 32,0-16,0 Techniczne 53,4 7,7 45,7 16,0 TechniczneMedycyna 53,49,3 23,4 7,7-14,1 45,7 Inne 8,3 10,5-2,2 Medycyna 9,3 23,4 Razem 100 100-14,1 Inne Źródło: I. Białeci, Kapitał ludzi, (w:) 8,3I. Białeci (red.), Wyształcenie 10,5 i ryne, Warszawa 1998, s. 65. 2,2 Razem 100 100 Weryfiacja jaości ształcenia w polsim systemie oświaty jest Źródło: I. Białeci, coraz dosonalsza. Kapitał ludzi, (w:) Na I. Białeci przyładzie (red.), Wyształcenie egzaminu i ryne, gimnazjalnego, Warszawa 1998, można s. 65. w sposób jednoznaczny oreślić poziom nauczania w danej placówce Weryfiacja oświatowej. jaości ształcenia w polsim systemie oświaty jest coraz dosonalsza. Na przyładzie egzaminu gimnazjalnego, można w sposób jednoznaczny oreślić poziom nauczania w danej placówce oświatowej. Tabela 12. Wynii sprawdzianu szóstolasistów oraz obu części Tabela 12. egzaminu Wynii sprawdzianu gimnazjalnego szóstolasistów w latach oraz 2002-2007 obu części dla egzaminu poszczególnych gimnazjalnego w latach 2002-2007 dla poszczególnych województw. województw. Źródło: http://www.wyniiegzaminow.pl/ce_2008.jsp?id=213066_sp Źródło: http://www.wyniiegzaminow.pl/ce_2008.jsp?id=213066_sp Zaprezentowany przyład Zaprezentowany jednej ze szół przyład podstawowych jednej ze jednoznacznie szół podstawowych weryfiuje poziom jedno-nauczaniznacznie średniej weryfiuje rajowej. W poziom logicznie nauczania uzasadniony w sposób odniesieniu ażdy obywatel do średniej może rajo- racjonalnie podjąć w odniesieniu do decyzję co do wej. dalszej W logicznie drogi eduacyjnej uzasadniony własnych sposób dzieci, ażdy pamiętając, obywatel że zawsze może powinno racjonalnie się sorzystać z profesjonalnych podjąć opracowań decyzję i co atualnych do dalszej informacji drogi o eduacyjnej rynu pracy w własnych regionie. dzieci, Niestety pamiętając, dobrej że zawsze jaości propozycji powinno się rozwiązań sorzystać tych dylematów. z profesjonalnych opracowań brauje udostępnianych publicznie i 43 33 I. Białeci, Kapitał ludzi, (w:) I. Białeci (red.), Wyształcenie i ryne, Warszawa 1998, s. 52. 34 Ibidem, s. 68