MONITOROWANIE PLUS. Poznań 2005 Priorytet II Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy

Raport z wynikami badania systemu edukacji - przedstawienie sposobów skutecznego monitorowania zmian zachodzących na rynku pracy Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 2006 Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy PROJEKT REALIZUJĄ: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 99-300 Kutno ul. Grunwaldzka 5 tel. 024/355 77 00 fax. 024/355 77 01 lub 03 www.asm-poland.com.pl Centrum Statystyki Regionalnej przy Akademii Ekonomicznej w Poznaniu 60-967 Poznań Al. Niepodległości 10 tel. 061/854 39 39 fax. 061/854 39 39 www.ae.poznan.pl Wielkopolski Związek Pracodawców Prywatnych 62-030 Luboń/k. Poznania ul. Ziemniaczana 10A tel. 061/899 40 21 fax. 061/813 98 93 www.wzpp.org.pl Autorzy opracowania: Prof. dr hab. Jan Paradysz Dr hab. ElŜbieta Gołata Dr GraŜyna Dehnel Dr Tomasz Klimanek Dr Aleksandra Witkowska Mgr Marcin Szymkowiak Poznań 2005 1

Spis Treści WSTĘP... 5 1. DIAGNOZA SYTUACJI W OBSZARZE MONITOROWANIA RYNKU PRACY... 7 1.1. Wprowadzenie... 7 1.2. Cele i zadania informacji o regionalnym rynku pracy... 7 1.3. Źródła informacji i ich charakterystyka... 9 1.4. Dodatkowe specjalne źródła informacji w monitorowaniu regionalnego rynku pracy...15 1.5. Udostępnianie informacji...28 2. DIAGNOZA W ZAKRESIE MONITOROWANIA OFERT EDUKACYJNYCH I SZKOLENIOWYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO...29 3. ANALIZA OFERT EDUKACYJNYCH SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH...40 3.1. Wykorzystane źródła informacji...40 3.2. Schemat systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Polsce...42 3.3. Charakterystyka systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Wielkopolsce...45 3.4. Kształcenie integracyjne...60 3.5. Kierunki rozwoju systemu edukacyjnego oraz analiza przewidywanej struktury ludności...62 3.6. Badania ankietowe szkół ponadgimnazjalnych...67 3.7. Analiza SWOT systemu edukacji ponadgimnazjalnej...80 2

4. ANALIZA OFERT EDUKACYJNYCH SZKÓŁ WYśSZYCH...81 4.1. Wykorzystane źródła informacji...81 4.2. Oferta edukacyjna szkół wyŝszych...81 4.3. Oferta edukacyjna szkół wyŝszych w zakresie studiów podyplomowych...99 4.4. Oferta edukacyjna szkół wyŝszych w zakresie studiów doktoranckich...101 4.5. Badania ankietowe studentów uczelni wyŝszych na terenie województwa wielkopolskiego...107 5. ANALIZA OFERTY EDUKACYJNEJ INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH...125 6. ANALIZA OFERTY EDUKACYJNEJ SZKÓŁ I INSTYTUCJI JĘZYKOWYCH...130 6.1. Znajomość języków obcych wśród Polaków...130 6.2. Oferta szkół i instytucji językowych...134 PODSUMOWANIE...141 ZAŁĄCZNIKI...143 ZAŁĄCZNIK NR 1 - USTAWA Z DNIA 20 KWIETNIA 2004 R. O PROMOCJI ZATRUDNIENIA I INSTYTUCJACH RYNKU PRACY (DZ. U. Z DNIA 1 MAJA 2004 R.), ROZDZIAŁ 3, INSTYTUCJE RYNKU PRACY...144 ZAŁĄCZNIK NR 2 OCHOTNICZE HUFCE PRACY...145 ZAŁĄCZNIK NR 3 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY Z DNIA 13.10.2005 R. W SPRAWIE WPISU DO REJESTRU PODMIOTÓW PROWADZĄCYCH AGENCJE ZATRUDNIENIA ORAZ INFORMACJI SKŁADANYCH PRZEZ AGENCJE...149 ZAŁĄCZNIK NR 4 GMINNE CENTRA INFORMACJI W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM...152 3

ZAŁĄCZNIK NR 5 OPRACOWANIA WOJEWÓDZKIEGO URZĘDU PRACY W POZNANIU PRZEDSTAWIAJĄCE DIAGNOZĘ SYTUACJI NA LOKALNYM RYNKU PRACY W 2004 ROKU...157 ZAŁĄCZNIK NR 6 EURES - EUROPEJSKIE SŁUśBY ZATRUDNIENIA...158 ZAŁĄCZNIK NR 7 - WYKAZ AGENCJI ZATRUDNIENIA DZIAŁAJĄCYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO...159 ZAŁĄCZNIK NR 8 LISTA SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM...169 ZAŁĄCZNIK NR 9 SZKOŁY I INSTYTUCJE JĘZYKOWE NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO...227 ZAŁĄCZNIK NR 10 WYKAZ SZKÓŁ WYśSZYCH W WIELKOPOLSCE (STAN W DNIU 28.11.2005)...256 ZAŁĄCZNIK NR 11 - WYKAZ BIUR KARIER PROWADZONYCH PRZEZ SZKOŁY WYśSZE W WIELKOPOLSCE (STAN W DNIU 28.11.2005)...258 ZAŁĄCZNIK NR 12 - WYKAZ SZKÓŁ WYśSZYCH W WIELKOPOLSCE (STAN W DNIU 28.11.2005) WEDŁUG WYDZIAŁÓW, KIERUNKÓW, SPECJALNOŚCI, LICZBY LAT STUDIÓW, RODZAJU STUDIÓW I TRYBU STUDIÓW....260 ZAŁĄCZNIK NR 13 - WYKAZ STUDIÓW PODYPLOMOWYCH WEDŁUG SZKÓŁ WYśSZYCH W WIELKOPOLSCE (STAN W DNIU 28.11.2005)...309 ZAŁĄCZNIK NR 14 WYKAZ INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM (ZAWARTYCH W INFORMATORZE INSTYTUCJI SZKOLĄCYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO)...333 SPIS ŹRÓDEŁ...454 4

Wstęp Głównym celem raportu realizowanego w ramach projektu Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy Monitorowanie Plus jest analiza istniejących ofert edukacyjnych i szkoleniowych w Wielkopolsce połączona z identyfikacją czynników odpowiedzialnych za krótkookresowy, koniunkturalny mechanizm dostosowania się oferty szkół, uczelni i instytucji szkoleniowych do wymogów rynku pracy. Raport stanowi ocenę oferty szkół, uczelni wyŝszych i instytucji szkoleniowych w zakresie moŝliwości zdobywania wiedzy i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Wynikiem przeprowadzonych prac jest: diagnoza w zakresie zidentyfikowania sytuacji w obszarze monitorowania rynku pracy, diagnoza w zakresie monitorowania ofert edukacyjnych i szkoleniowych na terenie województwa wielkopolskiego, analiza ofert edukacyjnych szkół ponadgimnazjalnych, uczelni wyŝszych, instytucji szkoleniowych oraz szkół i instytucji językowych na terenie województwa wielkopolskiego. W pierwszej części raportu przedstawiona jest diagnoza w zakresie zidentyfikowania sytuacji w obszarze monitorowania rynku pracy. W części drugiej, dotyczącej diagnozy w zakresie monitorowania ofert edukacyjnych i szkoleniowych, omówione zostały najwaŝniejsze źródła informacji o ofercie oraz rola poszczególnych instytucji w procesie jej monitorowania. Ostatnia trzecia część, poświęcona jest kompleksowej analizie ofert placówek edukacyjnych i szkoleniowych na terenie województwa wielkopolskiego. Analiza ofert została przeprowadzona na 4 zasadniczych poziomach kształcenia: szkoły ponadgimnazjalne w podziale na licea ogólnokształcące, uzupełniające licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, technika uzupełniające, zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne; uczelnie wyŝsze w podziale na uczelnie publiczne i niepubliczne; instytucje szkoleniowe (z wyłączeniem szkół językowych); szkoły i instytucje językowe. W pierwszej kolejności analizie została poddana oferta szkół ponadgimnazjalnych róŝnego typu. Przeprowadzona została w oparciu o róŝne źródła danych: dostępne informatory, strony internetowe szkół, roczniki statystyczne i demograficzne, informacje uzyskane z Kuratorium Oświaty i z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, informacje dostępne na stronach Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Uzupełnieniem analizy są wyniki badań 5

ankietowych przeprowadzonych wśród szkół ponadgimnazjalnych na terenie województwa wielkopolskiego. Oferta szkół wyŝszych została przedstawiona oddzielnie dla szkół publicznych i niepublicznych. Została ona przeprowadzona w oparciu o powszechnie dostępne informatory z ofertą szkół wyŝszych, strony internetowe szkół wyŝszych, strony internetowe poświęcone problematyce szkolnictwa wyŝszego, strony Głównego Urzędu Statystycznego. W analizie ofert edukacyjnych szkół wyŝszych uwzględniono równieŝ studia podyplomowe i doktoranckie. Uzupełnieniem analizy są wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów studiów dziennych uczelni wielkopolskich. Kolejnym poziomem analizy jest diagnoza ofert instytucji szkoleniowych obejmująca instytucje znajdujące się w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych (RIS) katalogowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu. Co prawda bazy danych RIS nie zawierają informacji o wszystkich działających na rynku wielkopolskim instytucjach szkoleniowych (których identyfikacja jest praktycznie niemoŝliwa), ale w połączeniu z dostępnym na stronach internetowych WUP-u informatorem o instytucjach szkoleniowych oraz w wyniku przeprowadzonych rozmów telefonicznych dało to podstawę do sformułowania konkretnych wniosków. Ostatnim poziomem analizy była oferta szkół i instytucji językowych. Została ona przedstawiona w oparciu o informacje uzyskane ze stron internetowych szkół, ulotek oraz stron internetowych poświęconym zagadnieniom związanym z nauczaniem języków obcych. 6

1. Diagnoza sytuacji w obszarze monitorowania rynku pracy 1.1. Wprowadzenie Celem tej części raportu jest przedstawienie sytuacji w obszarze monitorowania rynku pracy na terenie województwa wielkopolskiego w aspekcie potrzeb regionalnego rynku pracy. Raport zawiera więc krótką charakterystykę systemu informacji o regionalnym rynku pracy, wyszczególnienie źródeł danych, omówienie ich zakresu i dostępności. W pierwszej kolejności przedstawiona zostanie dyskusja celów i funkcji systemu informacji o regionalnym rynku pracy i jego specyfika. Szczególna uwaga zwrócona zostanie na rolę i zadania w tym systemie róŝnych instytucji rynku pracy. Następnie omówione zostaną podstawowe charakterystyki dostępnej oferty. Dodatkowa uwaga zostanie poświęcona specjalnym źródłom informacji o rynku pracy, jaką w zakresie bieŝącego monitoringu spełniają środki masowego przekazu, w tym prasa oraz internet. RozwaŜania kończy refleksja dotycząca upowszechniania informacji o rynku pracy. 1.2. Cele i zadania informacji o regionalnym rynku pracy Podstawowym celem monitorowania rynku pracy jest zapewnienie informacji umoŝliwiających prowadzenie polityki rynku pracy przez odpowiednie organa władzy samorządowej i administracji terytorialnej jak wojewódzki czy powiatowe urzędy pracy. Wykonywanie tego działania ma na celu stałą kontrolę nad pojawiającymi się tendencjami w zatrudnieniu i nieustanne dostosowywanie podejmowanych działań do pojawiających się potrzeb. Uszczegółowienie celów systemu informacji o rynku pracy uwzględniających specyfikę rynku regionalnego i lokalnego pozwala zdeterminować funkcje, jakie ów system winien spełniać. MoŜna więc zwrócić uwagę na wykorzystanie systemu informacji tak przez władze centralne, jak i przez władze administracji na poziomie regionalnym i lokalnym odpowiedzialne za promowanie przedsiębiorczości w regionie oraz zwalczanie problemów pojawiających się na rynku pracy. Rozwój przedsiębiorczości, zdobywanie środków na inwestycje, promocja regionu, pozyskiwanie inwestorów to podstawowe cele systemu informacji o rynku pracy na poziomie regionalnym i lokalnym. Wskazanie uŝytkowników systemu uświadamia teŝ róŝnorodność oczekiwań poszczególnych grup odbiorców. Określenie zapotrzebowania na informacje w zakresie rynku pracy pozwala na sprecyzowanie następujących celów i zadań systemu informacji: UmoŜliwienie skutecznego podejmowania działań promujących rozwój przedsiębiorczości; 7

Zapewnienie informacji pozwalających na uczestniczenie w programach UE umoŝliwiających pozyskiwanie środków na działania aktywizujące rynek pracy; Przedstawienie statystycznego wizerunku regionu na tle porównawczym umoŝliwiające ocenę jego atrakcyjności przez inwestorów; Dostarczenie informacji tworzących pomost między rynkiem pracy i systemem edukacji, nie tylko w kwestii szkoleń, przekwalifikowań, ustawicznego kształcenia, ale równieŝ z systemem szkolnictwa ponad-gimnazjalnego, który winien elastycznie reagować na wyniki prognoz dotyczących zapotrzebowania zawodowego w regionie; Stymulowanie mobilności siły roboczej w sensie przestrzennym oraz mobilności poziomej i pionowej w zakresie rozszerzania i pogłębiania kwalifikacji; Dostarczenia informacji o pracy zwiększającej dynamikę przepływu zasobów ludzkich przez sferę poszukujących pracy i bezrobotnych; Dynamiczna analiza i ekspertyza umoŝliwiająca podejmowanie działań zapobiegających sytuacjom kryzysowym; Poszerzenie zakresu i trafności doboru instrumentów przeciwdziałających bezrobociu i ubóstwu; Zwiększenie efektywności systemu usług społecznych przez właściwe adresowanie świadczeń finansowych, ich monitorowanie a takŝe aktywne zarządzanie środkami finansowymi państwa przeznaczonymi na cele społeczne; Integrowanie usług z zakresu rynku pracy i pomocy społecznej z instrumentarium pobudzającym aktywność gospodarczą i samozatrudnienie sprzyjającym pozyskiwaniu wiedzy i nowych kwalifikacji. Wśród właściwości regionalnego systemu informacji o rynku pracy naleŝy zwrócić uwagę na specyfikę rynku lokalnego. Wynika ona z bezpośredniej realizacji promocji zatrudnienia jako konsekwencji ustawowo określonych uprawnień i obowiązków organów władzy samorządowej. Działania na poziomie mikro wiąŝą się z bezpośrednim kontaktem instytucji rynku pracy z przedstawicielami podmiotów zgłaszających popyt na pracę oraz oferującymi podaŝ pracy. Jest to takŝe bezpośredniość kontaktów pomiędzy władzami terytorialnymi, przedstawicielami przedsiębiorczości, inwestorami, systemem edukacji. Odbiorcy regionalnego systemu informacji o rynku pracy występują teŝ w roli ekspertów. Charakteryzują się dobrą znajomością sytuacji gospodarczej na zarządzanym terenie, wiedzą wynikającą z bezpośrednich kontaktów oraz obcowania na co dzień z instytucjami rynku pracy, przedsiębiorcami i mieszkańcami. Sytuacja bezpośredniej współpracy stwarza moŝność bieŝącego korygowania i uzupełniania informacji statystycznej. 8

1.3. Źródła informacji i ich charakterystyka Ocena sytuacji na rynku pracy wymaga posiadania informacji, charakteryzujących tak popyt na pracę, jak i jej podaŝ. Podział ten jest odzwierciedleniem kategorii ludności wyróŝnianych w analizie rynku pracy. Ze względu na stosunek do pracy wyróŝnia się osoby pracujące, które charakteryzują zaspokojoną część popytu na pracę. Zbiorowość bezrobotnych informuje o niewykorzystanej części podaŝy siły roboczej, czyli nadwyŝce podaŝy nad popytem. Natomiast wolne miejsca pracy pozwalają na ocenę popytu niezaspokojonego. Uwzględnienie wszystkich tych kategorii w analizie regionalnego rynku pracy jest niezmiernie trudne. Stronę podaŝową charakteryzuje zbiorowość zgłaszających chęć do pracy: pracujących czyli zrealizowaną i bezrobotnych niezrealizowaną. Wśród istniejących źródeł informacji (por. rys. 1), obejmujących obydwa aspekty podaŝy pracy, wyróŝnić moŝna: spis ludności (Narodowy Spis Powszechny oraz mikrospis), badanie aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) oraz badania specjalne. W kwestii podaŝy zrealizowanej informacji dostarcza równieŝ sprawozdawczość statystyczna. Natomiast niezrealizowaną podaŝ siły roboczej charakteryzuje rejestracja bezrobotnych. Określając potencjalną wielkość podaŝy siły roboczej, uwzględnić naleŝy takŝe osoby poszukujące pracy. Ta grupa generować się moŝe zarówno ze zbiorowości pracujących, pragnących zmienić pracę, jak równieŝ bezrobotnych i biernych zawodowo. MoŜliwości oceny tej kategorii są stosunkowo ograniczone 1. Pełna informacja o podaŝy pracy na rynku regionalnym i lokalnym dostępna jest jedynie na podstawie spisów powszechnych. Dotyczy ona ludności ujętej według miejsca zamieszkania, z uwzględnieniem jej struktury demograficznej i społeczno-zawodowej. Wynikami spisu ludności dysponujemy raz na dziesięć lat, uwzględniając równieŝ mikrospis, częstotliwość tego badania stanowią o jego ograniczonej przydatności dla celów bieŝącej polityki społecznej oraz zmuszają do korzystania z innych źródeł informacji. NajwaŜniejszym i najpełniejszym źródłem informacji o rynku pracy w Polsce jest badanie aktywności ekonomicznej ludności przeprowadzane od maja 1992r. Jest to ogólnopolskie badanie reprezentacyjne realizowane poprzez gospodarstwa domowe. MoŜe ono być traktowane jako podstawowe źródło informacji o podaŝy pracy. Badanie to dotyczy szerokiej problematyki aktywności ekonomicznej, nie ograniczając się do kwestii bezrobocia czy zatrudnienia, obejmuje bogaty zestaw informacji demograficznych, społecznych i zawodowych, szczególnie waŝnych dla celów polityki rynku pracy. Głównym niedostatkiem badania jest brak informacji, umoŝliwiającej diagnozowanie sytuacji na lokalnym rynku pracy. 1 W zasadzie jedynym źródłem informacji o osobach poszukujących pracy jest rejestracja bezrobocia. 9

Źródło to posiada jedną zasadniczą wadę. Jest to badanie drogie, przeprowadzane na zbyt małej próbie, aby pozwolić na uogólnienia dostarczające informacji dla lokalnych rynków pracy. Rysunek 1. Źródła informacji o rynku pracy w Polsce Źródła informacji o rynku pracy w Polsce PodaŜ siły roboczej Popyt na siłę roboczą Bezrobotni (podaŝ niezrealizowana) spis (mikrospis) BAEL rejestracja bezrobotnych (rejestr Bezrobotni, PULS, BOSS2, POMOST, SYRIUSZ) dodatkowe źródła informacji Pracujący (podaŝ zrealizowana) spis (mikrospis) BAEL sprawozdawczość statystyczna REGON dodatkowe źródła informacji: PESEL, REGON, POLTAX, ZUS, ewidencja działalności gospodarczej sprawozdawczość statystyczna badanie popytu na pracę dodatkowe źródła informacji (badania specjalne) Estymacja pośrednia Źródło: Opracowanie własne, por. E. Gołata, 2004. Wśród podstawowych źródeł informacji statystycznych, charakteryzujących popytową stronę rynku pracy, wskazać naleŝy: sprawozdawczość statystyczną, badanie popytu na pracę oraz badania specjalne. Sprawozdawczość statystyczna obejmuje wszystkie jednostki duŝe oraz 10% próbę losową jednostek średnich. Informacja o małych jednostkach pochodzi z badania reprezentacyjnego, obejmującego około 5% zbiorowości. Nie jest to więc badanie pełne, obejmujące wszystkie jednostki. Informacje zbierane są raz w roku, natomiast cykl sprawozdawczości, obejmującej jednostki duŝe i średnie, jest miesięczny. Informacje o pracujących zbierane są w dwojaki sposób: według stanu w określonym momencie dotyczą 10

osób fizycznych, natomiast badania przeciętnego zatrudnienia odnoszą się do wykorzystanych miejsc pracy (tzw. pełnych etatów). Sprawozdawczość statystyczna nie obejmuje osób pracujących w rolnictwie indywidualnym. Wszystkie sprawozdania, z wyjątkiem Z-01, zawierają informacje o pracujących według siedziby firmy. Tylko sprawozdanie Z-01 wprowadza podział według siedziby i lokalizacji miejsca pracy z wyszczególnieniem gmin oraz podziałem na miasto i wieś. Uwzględniony sposób podziału terytorialnego, według miejsca pracy bądź siedziby firmy, jest odmienny aniŝeli w przypadku rejestracji bezrobotnych, tj. według miejsca zamieszkania. Występuje więc tutaj róŝnica nie tylko jednostki statystycznej, lecz równieŝ sposobu przyporządkowania jednostkom wyodrębnionym terytorialnie. Na formularzach sprawozdawczych brak jest podstawowych informacji charakteryzujących potencjał ludności pracującej, np. wiek, poziom wykształcenia, zawód, staŝ pracy. Pierwsze badanie popytu na pracę przeprowadzono w listopadzie 1995 r. Objęło ono wszystkie jednostki zobowiązane do składania sprawozdań DG-1 2 (zob. Kałaska, 1996). Zawierało ono takie waŝne informacje, jak np.: o zawodach, w których przyjęto najwięcej pracowników według poziomu wykształcenia; zawodach, w których było najwięcej trudności ze znalezieniem pracowników; z jakimi umiejętnościami pracowników brakowało w przedsiębiorstwie najbardziej; w jakich zawodach był największy odpływ kadr; o wolnych miejscach pracy według zawodu, poziomu wykształcenia; przewidywanych przyjęciach i zwolnieniach. Ze względu na określoną zbiorowość statystyczną wyniki badania popytu na pracę moŝna odnosić do informacji o zatrudnieniu ze sprawozdawczości statystycznej. Oprócz adresu jednostki, pytania dotyczące liczby przyjęć i zwolnień powinny zawierać informacje o przewidywanej lokalizacji tych zdarzeń, w formularzu zawarty jest tylko numer identyfikacyjny REGON, a informacja o siedzibie nie musi być zgodna z lokalizacją działalności. Brak równieŝ powiązania badań z zakresu popytu na pracę z rozwojem i potrzebami w zakresie systemu edukacji. Uświadamiając sobie cele i zadania systemu informacji o rynku pracy naleŝy rozpatrzyć kwestię moŝliwości zaspokojenia informacyjnego ze strony istniejących źródeł zasilania w ujęciu lokalnym. Przede wszystkim dysponujemy róŝnego rodzaju rejestrami. W zakresie rynku pracy jest to rejestr dotyczący bezrobotnych, rejestr osób korzystających z ZUS-u, rejestr podatników POLTAX, dysponujemy informacjami z opieki społecznej i rejestru POMOST czy powstającego nowego systemu SYRIUSZ łączącego elementy rynku pracy oraz opieki społecznej. Kolejne źródła statystyki publicznej to sprawozdawczość statystyczna czy rejestr podmiotów gospodarczych. Przy rozwijającej się w sposób bardzo 2 Pierwsze badanie objęło jedynie duŝe jednostki sektora przedsiębiorstw, w następnych edycjach uwzględniono jednostki duŝe i średnie. 11

dynamiczny rewolucji komputerowej istnieje moŝność nie tylko harmonizacji badań, ale równieŝ integracji baz danych i rejestrów, w ten sposób Ŝeby moŝna było otrzymać informacje na poziomie jednostkowym. Ustawa o zatrudnieniu z 29 grudnia 1989 r. w art. 9 nałoŝyła na organy zatrudnienia obowiązek prowadzenia rejestru bezrobotnych. Baza ta zawiera dość pełną informację jednostkową dla kaŝdego bezrobotnego, w tym: dane osobowe, o przebiegu dotychczasowej pracy zawodowej, o sytuacji rodzinnej i materialnej, historię kontaktów z urzędem pracy i informacje o pobranych świadczeniach. Wśród zalet systemu rejestracji wymienić naleŝy comiesięczną aktualizację oraz duŝy stopień dezagregacji terytorialnej. Informacje z tego źródła dostępne są sporadycznie takŝe w przekroju gmin 3. Dane z rejestracji są jednak obarczone pewnymi błędami. Brak pełnej wiarygodności tych informacji jest skutkiem przywilejów wynikających ze statusu osoby bezrobotnej 4. Jednak część ludności faktycznie bezrobotnej pozostaje niezarejestrowana w urzędach pracy. Dotyczy to przede wszystkim ludności wiejskiej związanej z rolnictwem indywidualnym oraz kobiet przez długi czas nie mogących znaleźć pracy i rezygnujących ze statusu bezrobotnych. Natomiast część ludności zarejestrowanej jako bezrobotna w rzeczywistości wykonuje pracę na czarno. Ewidencja w systemie KRUPGN-REGON jest głównym źródłem danych o podmiotach gospodarczych oraz ich działalności. Baza ta jest aktualizowana raz w roku na podstawie formularzy sprawozdawczych Z-01 oraz co miesiąc dla jednostek zobowiązanych do składania sprawozdań DG-1. Zawiera ona wszelkie podstawowe informacje o podmiocie, jego lokalizacji, zatrudnieniu, rodzaju prowadzonej działalności. W systemie REGON umieszczona jest tylko jedna informacja o sile roboczej, a mianowicie liczba pracujących. Podobnie jak w sprawozdawczości statystycznej, brak jest informacji charakteryzujących osoby pracujące. Zgodnie z nową ustawą o statystyce publicznej z 29 czerwca 1995 r. jednostki prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek rejestracji w systemie REGON, w związku z czym powinien zniknąć często podnoszony problem kompletności bazy. Brak równieŝ spójności z bazą Wydziału Ewidencji Działalności Gospodarczej Urzędu Miejskiego, który wydając zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej, nadaje swój własny numer ewidencyjny. Zaprzestanie działalności gospodarczej zostaje zgłoszone w izbie skarbowej, natomiast bardzo rzadko w urzędzie statystycznym. Jest to przyczyną pewnych nieścisłości w bazie REGON, wiąŝe się takŝe z brakiem spójności z bazami podatkowymi. 3 Szacunki takie wykonano m.in. w 1995 r. oraz w styczniu 1999 r. w związku z koniecznością przeliczenia informacji o bezrobotnych na powiaty. W niektórych urzędach statystycznych przygotowywane są publikacje ujmujące sytuację na rynku pracy w przekroju gmin (por. Bezrobocie w województwie wielkopolskim, 2000, Rynek pracy, 2001). 4 Definicja osoby bezrobotnej podlega zmianom zgodnie z przepisami ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu. 12

Źródeł informacji dotyczącej pracy poszukiwać moŝna takŝe poprzez analizę działalności instytucji rynku pracy oraz obserwację działań podmiotów funkcjonujących na rynku pracy jak równieŝ osób zainteresowanych znalezieniem pracy. Jeśli chodzi o instytucje rynku pracy wskazać naleŝy (por. zał. 1): 1) publiczne słuŝby zatrudnienia; 2) Ochotnicze Hufce Pracy (por. zał. 2); 3) agencje zatrudnienia (por. zał. 3); 4) instytucje szkoleniowe; 5) instytucje dialogu społecznego; 6) instytucje partnerstwa lokalnego. Publiczne słuŝby zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urzędami pracy tworzą organy zatrudnienia realizujące zadania określone ustawą O promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym monitorowanie rynku pracy. Podstawową instytucją rynku pracy są więc urzędy pracy odpowiednich szczebli. Na terenie Wielkopolski obok Wojewódzkiego Urzędu Pracy wraz z czterema oddziałami zamiejscowymi w Kaliszu. Koninie, Lesznie i Pile, działa 31 urzędów powiatowych oraz Gminne Centra Informacji (por. zał. 4). W przygotowanym w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Poznaniu Planie działań na rzecz zatrudnienia w województwie wielkopolskim na 2005 rok, jako priorytet w zakresie monitorowania lokalnych rynków pracy określono: Polepszenie jakości usług rynku pracy w oparciu o analizę lokalnego rynku pracy i zdobytą wiedzę dotyczącą popytu i podaŝy pracy. Informacje w zakresie bieŝącej oceny sytuacji na rynku pracy są gromadzone i opracowywane z miesięczną częstotliwością. Wykorzystuje się tutaj przede wszystkim dane powiatowych urzędów pracy dotyczące popytu i podaŝy pracy na rynkach lokalnych. W WUP opracowywany i rozpowszechniany jest biuletyn informacyjny. Zawiera on przede wszystkim charakterystykę róŝnych kategorii osób bezrobotnych. Ponadto z częstotliwością roczną WUP przeprowadza analizę ogólnej sytuacji na rynku pracy. W ubiegłym roku analiza ta przygotowywana została w formie siedmiu obszernych opracowań (por. zał. 5). Zawierały one szczegółową charakterystykę takich kategorii osób bezrobotnych jak: kobiety, absolwenci, osoby niepełnosprawne, długotrwale bezrobotni oraz mieszkańcy wsi. Podstawowym (rocznym) opracowaniem w ramach monitoringu rynku pracy jest Ocena sytuacji na wielkopolskim rynku pracy i realizacji zadań w zakresie polityki rynku pracy w 2004 r. Obok krótkiej charakterystyki regionu pod względem liczby podmiotów gospodarczych oraz liczby bezrobotnych, składa się ona z następujących elementów ujętych w formie rozdziałów. Ich tytuły są następujące: 13

Struktura bezrobocia w województwie wielkopolskim Kategorie bezrobotnych Aktywizacja zawodowa bezrobotnych Zawody osób bezrobotnych Realizacja programów aktywizacji zawodowej w Wielkopolsce Realizacja programów Unii Europejskiej Poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy Współpraca Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu z partnerami rynku pracy Tendencje na Wielkopolskim rynku pracy w 2004 r MoŜe warto zwrócić uwagę na fakt, iŝ monitoring rynku pracy jest rozumiany tutaj przede wszystkim jako informacje w zakresie bezrobocia oraz przeciwdziałaniu bezrobociu. Jednym z podstawowych zadań powiatowych urzędów pracy jest współpraca z partnerami rynku pracy, tj. podmiotami dysponującymi wolnymi miejscami pracy stałej bądź subsydiowanej. W województwie wielkopolskim istnieje 334,3 tys. podmiotów gospodarki narodowej, których zdecydowana większość (97,2%) działa w sektorze prywatnym (por. Plan działań na rzecz zatrudnienia w województwie wielkopolskim na 2005 rok, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu). Spośród wszystkich działających jednostek gospodarczych w Wielkopolsce 15,4% współpracuje z powiatowymi urzędami pracy, przy czym udział partnerów urzędów z sektora prywatnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej kształtuje się na poziomie około 15%, a z sektora publicznego około 36%. Na terenie Wielkopolski działa równieŝ Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej. Jest to wyspecjalizowana placówka, która gromadzi i udostępnia informacje o zawodach, rynku pracy, moŝliwościach zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz pomaga klientom w podejmowaniu decyzji zawodowych Pierwsze modelowe Centrum utworzono w maju 1995 roku w Toruniu. Aktualnie w Polsce funkcjonuje 51 Centrów. Posiadają one najkorzystniejsze warunki do realizacji zadań związanych z efektywnych oddziaływaniem informacyjnym na klientów oraz świadczeniem specjalistycznej pomocy doradczej. Pracują w nich doradcy zawodowi, doradcy edukacyjni oraz psychologowie. WaŜną instytucja rynku pracy są Ochotnicze Hufce Pracy. Jest to państwowa jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, nadzorowana przez ministra do spraw pracy. Ochotnicze Hufce Pracy wykonują we współdziałaniu z jednostkami samorządu terytorialnego zadania państwa w zakresie kształcenia, dokształcania, zatrudnienia i wychowania młodzieŝy. W szczególności zakres obowiązków OHP dotyczy prowadzenia działalności wychowawczej, profilaktycznej i resocjalizacyjnej oraz udzielania pomocy młodzieŝy zagroŝonej bezrobociem, niedostosowanej społecznie oraz wymagającej specjalnej troski i oddziaływań. 14

MoŜna przewidywać zwiększenie roli takich instytucji rynku pracy jak agencje zatrudnienia, pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego oraz pracy tymczasowej. Ich tworzeniu oraz aktywnemu rozwojowi i działaniu sprzyjają obowiązujące regulowania prawne. Rozwój tych instytucji przyczyni się do zdynamizowania rynku pracy oraz poprzez rozwój konkurencji w zakresie świadczonych usług, wymusi zwiększenie profesjonalizmu działań pośredników i doradców. Agencje zatrudnienia prowadzą działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie (por. zał. 7): 1) pośrednictwa pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, 2) pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych obywateli polskich, 3) doradztwa personalnego, 4) poradnictwa zawodowego, 5) pracy tymczasowej. Na koniec wspomnieć naleŝy o Europejskich SłuŜbach Zatrudnienia EURES (por. zał. 6). Jest to jednolity system wymiany informacji o wolnych miejscach pracy w Unii Europejskiej). Powstał on w wyniki współpracy publicznych słuŝb zatrudnienia państw znajdujących się w Europejskim Obszarze Gospodarczym, tj. państw członkowskich Unii Europejskiej oraz Norwegii i Islandii. 1.4. Dodatkowe specjalne źródła informacji w monitorowaniu regionalnego rynku pracy Monitoring rynku pracy to nie tylko śledzenie ofert popytu i podaŝy pracy. Jednak w powszechnym odbiorze pojęcie monitoringu sprowadza się do zaspokojenia informacji w zakresie pośrednictwa pracy. W szerokim pojęciu źródła i zakres informacji o lokalnym rynku pracy zostały przedyskutowane wyŝej. Natomiast rozwaŝając monitoring w wąskim pojęciu pośrednictwa pracy analizuje się przede wszystkim działalność takich instytucji rynku pracy jak: wojewódzki urząd pracy i urzędy powiatowe, Gminne Centra Informacji, Ochotnicze Hufce Pracy czy Biura Karier bądź Centrum Doradztwa zawodowego dla MłodzieŜy. Ciągle jednak wśród ogółu ludności szczególne znaczenie ma w tym względzie prasa, a wśród młodzieŝy na pierwszym miejscu wskazywany jest internet. Szczególna uwaga poświęcona zostanie analizie ofert pracy dostępnych za pośrednictwem portali internetowych. Jak wynika z badań sondaŝowych, ta forma poszukiwania pracy cieszy się coraz większą popularnością w grupie ludzi młodych. Wśród studentów zajęła ona zdecydowanie pierwsze miejsce w rankingu przeprowadzonym w ramach projektu Monitorowanie Plus w województwie kujawsko-pomorskim (por. tab. 1). 15

Tabela 1. Preferowane formy poszukiwania pracy wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz studentów Metody poszukiwania pracy poprzez Odsetek respondentów wskazujących daną formę poszukiwania pracy wśród Studentów Uczniów szkół ponadgimnazjalnych Ogłoszenia w internecie 57 44,4 Ogłoszenia prasowe 53,5 6,5 Urzędy pracy 32,6 40 Rodzina, znajomi 32,4 60,6 Studenckie, uczelniane biura karier 20,8 10,8 Giełdy, targi pracy 17,3 13,1 Komercyjne biura pracy, agencje pracy 14,9 12,3 Ogłoszenia w innych mediach 9,9 7,1 Ogłoszenia na mieście słupy 8,7 10,4 Inne formy 5,5 9,6 Trudno powiedzieć 4,5 OHP 2,5 Źródło: Wybrane wyniki badań wśród uczniów i studentów - mieszkańców województwa kujawsko pomorskiego - badanie przeprowadzone w ramach projektu Monitorowanie Plus Dla porównania podajmy, iŝ w prowadzonym przez GUS Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności wśród aktywnych form poszukiwania pracy wyróŝnia się siedem następujących grup (por. tab. 2). poszukujących pracy poprzez: powiatowy urząd pracy prywatne biuro pośrednictwa pracy zamieszczanie lub odpowiadanie na ogłoszenia bezpośredni kontakt z zakładem pracy krewnych i znajomych podjęcie starań o zorganizowanie własnego miejsca pracy uczestniczenie w testach i rozmowach kwalifikacyjnych. Podkreślić naleŝy, iŝ najskuteczniejszą, w opinii respondentów, formą poszukiwania pracy jest wykorzystanie tzw. znajomości (ponad 80% wskazań). Następnie wyszczególniono urząd pracy (ponad 70% wskazań) oraz bezpośredni kontakt z zakładem pracy (70% wskazań). Niestety nie doceniono tutaj internetu, gdyŝ to źródło w ogóle nie zostało wyszczególnione. Tabela 2. Bezrobotni według metod poszukiwania pracy 16

Metody poszukiwania pracy poprzez IV kwartał 2005 II kwartał 2005 w tys. % w tys. % Liczba bezrobotnych ogółem 3081 3072 powiatowy urząd pracy 2302 75 2256 73 prywatne biuro pośrednictwa pracy 228 7 252 8 zamieszczanie lub odpowiadanie na ogłoszenia 985 32 1035 34 bezpośredni kontakt z zakładem pracy 2103 68 2154 70 krewnych i znajomych 2510 81 2511 82 podjęcie starań o zorganizowanie własnego miejsca pracy 90 3 111 4 uczestniczenie w testach i rozmowach kwalifikacyjnych 359 12 435 14 Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności IV kwartał 2004, oraz II kwartał 2005, GUS Warszawa 2005 Prasa Informacja o rynku pracy zawarta jest takŝe w prasie regionalnej i lokalnej. Dzienniki wydają specjalne dodatki poświęcone pracy. Przygotowywane są one nie tylko przez prasę regionalną, ale równieŝ ogólnopolską przez redakcje regionalne. Ukazują się one z cotygodniową częstotliwością. Zamieszczane w nich artykuły stanowią swoisty monitoring regionalnego rynku pracy. Ułatwiają one czytelnikowi orientację w zakresie oceny sytuacji na rynku pracy, omawiają uregulowania prawne, wskazują na poszukiwane zawody, oczekiwania pracodawców, zamieszczana jest informacja o szkoleniach, sporządzana jest lista płac. Przedstawiona jest w nich charakterystyka sytuacji róŝnych grup społecznych, dyskutowane są takie problemy, jak równouprawnienie kobiet na rynku pracy, unikanie zwolnień lekarskich, praca w szarej strefie. Podstawową częścią dodatków poświęconych pracy są oczywiście ogłoszenia. Dla ułatwienia czytelnikowi poszukiwań, strony zawierające oferty pracy z określonej branŝy oznaczane są róŝnymi kolorami. Sposób klasyfikacji jest określony na pierwszej stronie, gdzie zamieszczona jest teŝ wyraźnie widoczna legenda. Przykładowa klasyfikacja stosowana w Gazecie Wyborczej jest następująca: kadra zarządzająca sprzedaŝ i marketing finanse i księgowość technika, inŝynieria, IT inne oferty pracy praca zagranicą ogłoszenia drobne. W pewnym sensie klasyfikacja ta uwzględnia zarówno branŝę jak równieŝ poziom kwalifikacji. Oczywiście więcej szczegółów zawierają juŝ poszczególne ogłoszenia. W tabeli 17

3 przedstawiono strukturę ofert pracy, jakie ukazały się w ciągu miesiąca według powyŝszej klasyfikacji. Z analizy wyłączone zostały ogłoszenia drobne, gdyŝ stanowiły one około 48% zamieszczonej oferty, a ich zróŝnicowanie jest ogromne. Ponad 40% stanowią oferty pracy związane ze sprzedaŝą i marketingiem. Stosunkowo duŝy jest udział ofert dla osób o przygotowaniu technicznym, w tym przede wszystkim informatyków. Natomiast zbliŝony jest odsetek ofert pracy dla kadry zarządzającej oraz dla księgowych i osób zajmujących się finansami. Około 4% całej oferty stanowią ogłoszenia dotyczące pracy zagranicą. Tabela 3. Charakterystyka ogłoszeń prasowych dotyczących pracy zamieszczonych w dodatku Praca Gazety Wyborczej w ciągu miesiąca - od połowy października do połowy listopada 2005 r. Kategoria oferty Liczba ofert Udział ofert danej kategorii (%) kadra zarządzająca 68 6,8 sprzedaŝ i marketing 409 41,0 finanse i księgowość 66 6,6 technika, inŝynieria, IT 166 16,6 inne oferty pracy 248 24,8 praca zagranicą 41 4,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie dodatku Praca Gazety Wyborczej ukazującego się w Poznaniu Poza ogłoszeniami drobnymi, choć ta jest bardzo niejednorodna, warto zaznaczyć, iŝ pracodawcy poszukują osób o wyraźnie sprecyzowanych kwalifikacjach. Oczywiście róŝnią się one w zaleŝności od kategorii oferty. Niemniej jednak moŝna się pokusić o sporządzenie rankingu oczekiwań pracodawców. Na podstawie przeanalizowanej oferty jest on następujący: 1. Wykształcenie 2. Doświadczenie 3. Znajomość branŝy 4. Znajomość języków obcych 5. Umiejętność analitycznego myślenia, umiejętności strategiczne, organizacyjne, negocjacyjne, samodzielność 6. Prawo jazdy 7. Znajomość komputera 8. Motywacje do pracy 9. Dyspozycyjność 18

Ponadto pojawiały się oczekiwania związane z umiejętnością kierowania zespołami ludzkimi, szczególnie w przypadku ofert dla kadry zarządzającej. W ofertach pracy dla informatyków precyzowano szczegółowe kwalifikacje w zakresie programowania. A w dziale określonym jako sprzedaŝ, często wskazywano na konieczność posiadania prawa jazdy. Pojawiały się takŝe wymagania związane z wiekiem czy mobilnością określone jako gotowość do zmiany miejsca zamieszkania. Internet Po wystukaniu zapytania oferty pracy Wielkopolska w wyszukiwarce Google ukazuje się następująca informacja. WWW Grafika Grupy dyskusyjne Nowość! Katalog oferty pracy w ielkopolska Szukaj Szukanie zaawansowane Ustawienia Szukaj w Internecie Szukaj na stronach kategorii: Polski A następnie ponad 100 000 róŝnorodnych odpowiedzi. WWW Wyniki 1-10 spośród około 148,000 dla zapytania oferty pracy wielkopolska. (Znaleziono w 0,08 sek.) Jest więc w czym wybierać i trzeba wyraźnie podkreślić, iŝ rezultat poszukiwań będzie róŝny w zaleŝności od wybranego portalu. Nie sposób omówić ich wszystkich, tak więc nie naleŝy na podstawie informacji z internetu czynić uogólnień. Nie wolno jednak tego źródła informacji ignorować, szczególnie kierując ofertę do młodzieŝy. PoniŜej zostanie krótko scharakteryzowanych kilka portali, których oferta wydawała się najbogatsza. Pracuj.pl http://www.pracuj.pl/ofertypracy.html Naszym zdaniem jeden z największych portali internetowych monitorujący rynek pracy w sposób bardzo kompleksowy ujmujący potrzeby odbiorców. Reklamuje się, Ŝe codziennie zamieszczanych jest na nim 3600 ofert w skali kraju. Oferty na portalu pracuj. pl moŝna przeglądać według róŝnego klucza, uwzględniając kategorię, region, datę zgłoszenia, pracodawców, wybierając tylko super oferty bądź oferty zagraniczne. WaŜne jest to, iŝ moŝna wybrać nie tylko zawód i branŝę, ale takŝe jak to określono poziom pracy (a więc stanowisko określające charakter wykonywanej pracy np. kadra kierownicza, asystent, staŝysta itp. ). 19

Liczba ofert pracy na portalu pracuj dla terenu województwa wielkopolskiego oscyluje wokół 400 (przykładowo w dniu 15.10.2005 portal zawierał 415 ofert, a w dniu 19 listopada 2005 ofert było 408). Dla całego kraju w bazie portalu pracuj.pl znajdowało się około 4200 ofert. Portal ten posiada równieŝ powiązanie z systemem edukacji. A mianowicie jedna ze stron portalu zawiera informacje o blisko 18 tys. kursów i szkoleń organizowanych przez róŝne instytucje w róŝnych częściach kraju. 20

Portal Pracuj.pl współpracuje z wieloma najwaŝniejszymi instytucjami w zakresie doradztwa personalnego. Zawiera ponadto specjalną stronę z informacjami o pracy dla studentów: 21

Gratka.pl/praca http://www.gratka.pl/praca/ Serwis Gratka.pl został oficjalnie włączony do sieci w lutym 2000 r. Współpracuje z największymi dziennikami lokalnymi jak np.: Dziennik Zachodni (Katowice), Gazeta Krakowska, Gazeta Poznańska, Głos Wielkopolski, Słowo Polskie-Gazeta Wrocławska, Dziennik Łódzki-Wiadomości Dnia, Express Ilustrowany (Łódź), Gazeta Olsztyńska, Dziennik Elbląski, Dziennik Bałtycki (Gdańsk), Express Bydgoski, Nowości-Gazeta Pomorza i Kujaw, Kurier Szczeciński, Kurier Lubelski oraz dwa tygodniki ogłoszeniowe: ogólnopolski tygodnik ogłoszeniowy Moto Express oraz Jarmark-Śląski Tygodnik Ogłoszeniowy. Serwis internetowy gratka.pl zawiera nie tylko ogłoszenia z gazet, ale umoŝliwia równieŝ kontakt z duŝą liczbą Partnerów. Obecnie z serwisem stale współpracuje ponad 700 Komisów Samochodowych, ponad 500 Agencji Nieruchomości i ponad 30 Agencji Doradztwa Personalnego. Serwis posiada równieŝ obszerną część redakcyjną prowadzoną przez redaktorów gazet - właścicieli serwisu. Serwis gratka.pl zawiera równieŝ bazę ofert pracy obejmującą cały kraj. W dniu 15 października 2005 r. w bazie znajdowało się łącznie 1463 ogłoszeń aktualnych ofert pracy. Z województwa wielkopolskiego zamieszczonych było 285 ogłoszeń. Na stronie google zawierającej odpowiedni link Gratka szczyci się bazą zawierającą ponad 20 tys. ofert. W bazie znajdują się tylko aktualne oferty pracy od firm doradztwa personalnego, jak i bezpośrednio od pracodawców. Zwykle ogłoszenia są wyświetlane przez cztery tygodnie. DłuŜej trzymane są tylko te oferty, których proces rekrutacji nie został zakończony. Istnieje moŝliwość interaktywnego wyboru branŝy, typu stanowiska, województwa, oraz z jakiego okresu oferty nas interesują, czy tylko z dzisiejszego dnia, z dwóch, trzech ostatnich dni, czy dwóch tygodni. MoŜna skorzystać z podania słowa kluczowego, by wyświetlić tylko wybrany rodzaj ofert. 22

Baza gratka.pl zapewnia równieŝ moŝliwość automatycznego przekazywania informacji o nowych ofertach zgodnych z określonym profilem zawodowym na wskazany przez zainteresowanego adres internetowy. Opcja taka wymaga uprzedniego zarejestrowania się w bazie CV portalu gratka.pl, dzięki czemu odbiorca otrzymuje tylko precyzyjnie dobrane oferty. 23

Na portalu istnieje ponadto moŝliwość zamieszczenia ogłoszeń poszukuję pracy i dam pracę oraz katalog firm i róŝne artykuły poświęcone problemom rynku pracy. Pracodawca.com http://www.pracodawca.com/ Kolejny portal zawierający informacje o ofertach pracy to www.pracodawca.com. Pracuj24.pl jest serwisem ogłoszeń internetowych działającym pod adresami internetowymi: www.pracuj24.pl, www.pracuj24.com.pl. www.pracodawca.com. Portal Pracodawca obejmuje równieŝ obszar całego kraju. W dniu 15 października 2005 zamieszczona na nim baza ofert pracy liczyła 768 ofert. Tak więc jest ona zdecydowanie mniejsza aniŝeli baza portalu Gratka.pl. Oferta dla Wielkopolski zawierała zaledwie 28 pozycji. Podobnie jak w portalu Gratka, równieŝ portal Pracodawca posiada wyszukiwarkę umoŝliwiającą wybór ofert pracy zgodny z zainteresowaniami. MoŜna tutaj określić branŝę, województwo, miasto oraz kraj. Ponadto istnieje moŝliwość podania numeru oferty bądź słów kluczowych ułatwiających wybór. 24

Podobnie jak i inne serwisy, Pracuj24.pl nie bierze udziału w transakcjach pomiędzy uczestnikami rynku, którzy korzystają z jego zasobów. Cała odpowiedzialność wynikająca z wykorzystania informacji zawartych na stronach internetowych spoczywa na uŝytkowniku serwisu. Pracuj24.pl nie jest oferentem, a jedynie przedstawia informacje o ofertach i oferentach. Treści ofert zawartych na stronie internetowej www.pracuj24.pl mają wyłącznie charakter informacyjny. Informacje o nowych ofertach pracy na stronie www.pracodawca.com mogą być automatycznie wysyłane na adres e-mailowy zainteresowanych. Brak tutaj informacji o ewentualnej selekcji ofert zgodnej z zainteresowaniami odbiorcy. Z informacji zamieszczonej na stronie portalu w dniu 15 października 2005 r. wynika, iŝ z portalu korzysta blisko 2400 odbiorców. Z jednej strony to duŝo, ale wobec liczby osób bezrobotnych i poszukujących pracy to mniej niŝ co 10-ty zainteresowany. Portal pracy pracuj24.pl jest serwisem ogłoszeniowym umoŝliwiającym dodawanie i przeglądanie ofert pracy. Rejestracja w serwisie umoŝliwia dostęp do opcji dostępnych tylko dla uŝytkowników zalogowanych. Rejestracja jest darmowa. Istnieją dwa rodzaje kont: zwykłe, dla osób szukających pracy oraz firmowe, dla pracodawców. Dla podsumowania tej części rozwaŝań krótka informacja, iŝ oferty Wojewódzkiego Urzędu Pracy przedstawiane są między innymi przez Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej. W dniu 19 listopada 2005 r. w ofercie znajdowało się łącznie 115 25

propozycji pracy w kraju. Ponadto na stronach internetowych WUP znajdują się informacje o propozycjach pracy zagranicą. W dniu 19 listopada liczba takich ofert wynosiła 47. Strona internetowa WUP udostępnia równieŝ linki do innych stron zawierających oferty pracy. UmoŜliwia ona przeszukanie takich stron jak: http://www.praca.gov.pl/ www.eures.praca.gov.pl http://www.europa.eu.int/eures/ Na stronie internetowej PUP Poznań znajdują się natomiast następujące linki wraz z bazami ofert pracy: http://www.pup.poznan.pl/ - zamieszczono 57 ofert pracy http://www.psz.praca.gov.pl/ - Portal Publicznych SłuŜb Zatrudnienia http://www.praca.gov.pl/ - Portal SłuŜb Zatrudnienia 20 ofert pracy na terenie województwa wielkopolskiego http://www.wup.poznan.pl/ - Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu http://www.powp.poznan.pl/ - Poznański Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości - Sklepik z ofertami: sześć ofert pracy na terenie województwa wielkopolskiego http://www.epuls.praca.gov.pl/ - Serwis Pośrednictwa Pracy na terenie Polski - e- PULS Pośrednictwo 20 ofert pracy na terenie województwa wielkopolskiego http://1praca.gov.pl/ - Program Pierwsza Praca http://www.eures.praca.gov.pl/ - Europejskie SłuŜby Zatrudnienia -4705 ofert dla Polski http://www.europa.eu.int/eures/ - Europejski Portal Mobilności Zawodowej 26

W miejsce podsumowania tej części opracowania zamieszczona zostanie tabela charakteryzująca ofertę pracy na podstawie wybranych portali internetowych. Tabela 4. Charakterystyka ofert pracy na podstawie analizy baz danych wybranych portali internetowych Kategoria oferty pracuj Praca. Onet.pl Portal Pracod awca Infopraca.pl Udział ofert danej kategorii (%) Administracja biurowa, państwowa 11 51 1 5,2 Kadra zarządzająca 36 32 6 1 6,2 Agencje doradztwa personalnego, kadry, human recourses Szkolenia, edukacja, kształcenie, media, sztuka, rozrywka 6 27 1 7 3,4 12 5 1,4 Analiza, badania i rozwój, doradztwo, konsulting 71 4 2 6,4 Marketing, reklama, public relation 28 30 2 3 5,2 Finanse, ekonomia, bankowość, księgowość, audyt, podatki, ubezpieczenia Informatyka, programowanie, administracja, e- commerce InŜynieria, konstrukcje techniczne, projektowanie, wdraŝanie Budownictwo, geodezja, nieruchomości, geologia, hydrologia, instalacje 56 40 4 18 9,8 36 3 6 3,7 68 26 2 5 8,4 42 25 7 6,2 Kontrola jakości 10 3 1,1 Logistyka, spedycja, dystrybucja, obsługa klienta, call center SłuŜba zdrowia, medycyna, opieka zdrowotna, lekarz, farmaceuta, weterynarz, farmaceutyka, biotechnologia Rolnictwo, turystyka ochrona środowiska, hotelarstwo, 90 30 1 5 10,5 13 12 3 6 2,8 4 2 0,5 SprzedaŜ, zakupy 142 100 3 18 21,9 Praca fizyczna, produkcja 38 9 6 14 5,6 Telekomunikacja 9 6 1 4 1,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy wybranych portali internetowych oferujących pracę Uwzględniając łączną ofertę wybranych portali internetowych moŝna zauwaŝyć, iŝ najwięcej ofert pracy dotyczy handlu (sprzedaŝy). Stanowią one blisko 22% wszystkich ogłoszeń. Potwierdza się więc prawidłowość zaobserwowana na podstawie ogłoszeń prasowych. Jednak przewaga ilościowa tej grupy ofert nad pozostałymi nie jest tak wyraźna jak w przypadku ofert prasowych. W dalszej kolejności znajdują się oferty pracy w zakresie logistyki i obsługi klienta oraz ekonomii, a w szczególności księgowości i finansów. Udział procentowy obu kategorii jest tutaj zbliŝony i wynosi odpowiednio: 10,5% oraz 9,8%. Czwarte 27

miejsce w tym rankingu zajmują oferty pracy dla inŝynierów - 8,4% (konstrukcje techniczne, projektowanie, wdraŝanie). Gdyby jednak połączyć tę grupę z oferta pracy dla informatyków, podobnie jak to uczyniono w przypadku oferty prasowej, stanowią one bardzo silną grupę dającą ponad 12% ogólnej liczby ofert. Następną grupę stanowią oferty w zakresie doradztwa, kadry zarządzającej oraz marketingu i public relation, odpowiednio: 6,4%, 6,2% i 5,2%. Wskazać moŝna równieŝ dość liczną grupę ofert pracy w budownictwie. W połączeniu z nieruchomościami stanowią one ponad 6% ogólnej liczby oferowanych miejsc pracy. Stosunkowo bogata jest oferta dotycząca pracy fizycznej 5,6%. Natomiast wyraźnie brak jest ofert pracy w rolnictwie. NaleŜy oczywiście podkreślić, iŝ rezultaty kaŝdego podobnego rankingu będą się róŝnić w zaleŝności od przyjętych kryteriów klasyfikacji, metod zbierania informacji oraz czasu analizy. W okresie letnim będzie przykładowo więcej prac sezonowych w budownictwie i turystyce. Niemniej jednak zauwaŝyć moŝna trzy wyodrębniające się kategorie ofert : w zakresie sprzedaŝy, dla inŝynierów i informatyków oraz dla ekonomistów: finanse i księgowość. W szczególności te dwie ostatnie grupy ofert precyzują bardzo wysokie, specyficzne wymagania w zakresie kwalifikacji. 1.5. Udostępnianie informacji Rewolucja informatyczna spowodowała rozwój niewyobraŝalnych jeszcze przed paru laty sposobów gromadzenia, przechowywania, przetwarzania, przesyłania i udostępniania danych statystycznych. Dzięki rozwojowi techniki komputerowej, oprogramowania, organizacji i zarządzania danymi moŝliwe jest nie tylko powstawanie baz danych, ale równieŝ rozwój i integracja juŝ istniejących. Informacja o rynku pracy powinna być szeroko dostępna i odpowiadać na liczne i róŝnorodne potrzeby. W związku z tym pojawia się problem odpowiedniego jej rozpowszechnienia oraz zabezpieczania. Powinna ona być ogólnie dostępna dla wszystkich na kaŝdym kroku: w szkole, w pracy, w środkach komunikacji, w internecie. Wskazując róŝnych odbiorców pamiętać trzeba o ich róŝnym przygotowaniu i o róŝnych potrzebach. A więc informacja powinna być prosta, jasna i zrozumiała, ale jednocześnie umoŝliwiająca przeprowadzenie pogłębionych analiz. Zainteresowanie potencjalnych inwestorów nie ogranicza się tylko do kwestii podaŝy siły roboczej, jej kwalifikacji i innych charakterystyk, ale równieŝ informacji bardziej kompleksowej, np. w zakresie infrastruktury w regionie umoŝliwiającej badanie terytorialnego rozmieszczenia zjawisk i ich wzajemnego powiązania. Powszechny dostęp do informacji statystycznej wiąŝe się z określeniem metod i strategii udostępniania i publikowania danych statystycznych, przygotowywania 28

odpowiednich raportów i analiz. Powszechność informacji statystycznej ma wyjątkowe znaczenie w statystyce rynku pracy, w szczególności dotyczy to informacji o popycie na pracę, konieczności zapewnienia elektronicznego dostępu do baz danych korzystania z nowoczesnego oprogramowania, umoŝliwiającego tworzenie zbiorów i badanie ich przez profesjonalistów zatrudnionych w lokalnych agencjach rozwoju gospodarczego. Gwałtownie zwiększający się dostęp do internetu tworzy nową płaszczyznę w tym zakresie. 2. Diagnoza w zakresie monitorowania ofert edukacyjnych i szkoleniowych na terenie województwa wielkopolskiego Celem tej części raportu jest przedstawienie sytuacji w obszarze monitorowania ofert edukacyjnych i szkoleniowych na terenie województwa wielkopolskiego. Przedstawione zostaną źródła danych wraz z ich krótkim omówieniem oraz ich dostępność a takŝe instytucje, które dokonują monitoringu w tym zakresie. Podstawowym celem monitorowania ofert edukacyjnych i szkoleniowych jest zapewnienie wszystkim zainteresowanym osobom i instytucjom informacji o moŝliwościach kształcenia i szkolenia na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej i pozaszkolnej. Na poziomie szkolnictwa ponadgimnazjalnego do najwaŝniejszych źródeł traktujących o ofercie szkół naleŝą, sporządzane co roku, informatory dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych danego województwa. W przypadku województwa wielkopolskiego jest to Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006. Są one rozsyłane bezpłatnie do wszystkich szkół gimnazjalnych. Zawierają szczegółowy opis oferty poszczególnych typów szkół, z wyszczególnieniem kierunków, specjalności i nauczanych zawodów. Określono w nich podbudowę programową, zawody, w których przebiegać będzie kształcenie oraz długość cyklu kształcenia. Zawierają ponadto informacje o historii szkoły, jej zapleczu dydaktyczno-technicznym, nauczanych językach obcych, realizowanych programach autorskich, współpracy szkoły z róŝnymi instytucjami rynku pracy. Istnieją równieŝ informatory z ofertą szkół dla osób niepełnosprawnych. Zawierają one dane o ofercie placówek edukacyjnych, zastosowanych rozwiązaniach architektonicznych i innych formach wsparcia skierowanych do osób niepełnosprawnych oraz informacje o instytucjach wspomagających te osoby z uwzględnieniem poszczególnych rodzajów niepełnosprawności (Informator o szkołach kształcących i instytucjach wspomagających osoby niepełnosprawne województwo wielkopolskie) 29

Cennym źródłem informacji są równieŝ strony internetowe szkół. MoŜna na nich znaleźć szczegółowy opis oferty - jednak nie wszystkie szkoły posiadają swoje strony internetowe. Informacje o ofercie szkół moŝna równieŝ znaleźć na stronach internetowych niektórych urzędów miast i gmin oraz starostw. Warto wspomnieć, Ŝe wiele szkół organizuje tzw. Dni Otwarte Szkoły dla gimnazjalistów, których celem jest promocja szkoły, zapoznanie uczniów gimnazjum i ich rodziców z jej ofertą. W przypadku szkół wyŝszych istnieje większe bogactwo źródeł opisujących ich ofertę. Podstawowym są róŝnego rodzaju informatory dla maturzystów i kandydatów na studia wyŝsze, na przykład: Informator Maturzysty. Ostatni Dzwonek. Poznań - województwo wielkopolskie Szkoły wyŝsze i policealne, państwowe i niepaństwowe. Oferta aktualna w lipcu, sierpniu i wrześniu 2005/2006 ACI Poznań 2005 oraz Informator o szkołach wyŝszych i policealnych na rok 2006/2007 edycja XII Wydawnictwo TELBIT Warszawa 2005. Informatory te zawierają szczegółowy opis oferty szkół wyŝszych, w podziale na wydziały, kierunki i specjalności. WaŜnym źródłem informacji o ofercie są równieŝ informatory wydawane przez same uczelnie wyŝsze. Znaleźć moŝna w nich oprócz oferty szkoły, jej historię, zaplecze dydaktyczne i infrastrukturę techniczną. Ponadto kaŝda ze szkół wyŝszych na terenie województwa wielkopolskiego posiada własną stronę internetową, na której moŝna znaleźć informacje dotyczące tej placówki i jej oferty. Uczelnie organizują równieŝ Drzwi Otwarte, gdzie uczniowie szkół średnich mogą zapoznać się z funkcjonowaniem szkoły i jej ofertą. WaŜną rolę odgrywają Biura Karier i Promocji, które m.in. zajmują się informowaniem o ofercie uczelni - potencjalnych zainteresowanych. Istnieje równieŝ wiele stron internetowych poświęconych szkolnictwu wyŝszemu wraz z opisem ofert poszczególnych uczelni (na przykład Portal Internetowy Akademickiego Centrum Informacyjnego www.aci.pl) W przypadku szkół językowych, nie istnieją Ŝadne informatory zawierające szczegółowy opis oferty. Podstawowym źródłem informacji są strony internetowe samych szkół oraz ulotki informujące o nauczanych językach, ich cenach oraz poziomach nauczania. Niektóre ze szkół wydają ponadto gazety i biuletyny z opisem oferty, sposobach uczenia się języków obcych, metodach ich nauczania itp. (na przykład Szkoła Języków Obcych EMPIK) Cennym źródłem o ofercie szkół językowych na terenie województwa wielkopolskiego jest równieŝ dodatek Praca do poniedziałkowej Gazety Wyborczej gdzie w sposób 30

tabelaryczny przedstawiona jest oferta wielu szkół językowych (podane są rodzaje kursów, ich cena i częstotliwość, informacje o rabatach jakie stosują szkoły itp.) Podobnie, jak w przypadku szkół językowych, nie ma zbiorczych informatorów o ofercie wszystkich instytucji szkoleniowych. Wynika to z faktu, Ŝe trudno dokładnie określić ich liczbę, gdyŝ działalność o charakterze szkoleniowym prowadzi, poza instytucjami powołanymi tylko do takiej działalności, wiele innych instytucji, firm, szkół, stowarzyszeń czy fundacji, dla których jest to działalność dodatkowa. Podstawowym źródłem są strony internetowe instytucji oraz ulotki z opisem ich oferty. Istnieją równieŝ strony, gdzie moŝna znaleźć opis oferty wybranych placówek, w podziale na rodzaje prowadzonych kursów i szkoleń, ich cenie i częstotliwości. Przykładem moŝe być internetowa Panorama Firm (www.pf.pl) gdzie moŝna wyszukać w róŝnym podziale (według województw, miast, branŝy i katalogów tematycznych) niezbędnych informacji o instytucjach szkoleniowych i ich ofercie. W przypadku województwa wielkopolskiego, cennym źródłem jest Informator o instytucjach szkolących za 2003 rok, który jest dostępny na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu. Jest on jednak niekompletny, gdyŝ nie zawiera informacji o ofercie wszystkich instytucji, ale tylko tych, które zechciały udzielić odpowiedzi na rozesłaną przez WUP ankietę. Warto równieŝ wspomnieć o Rejestrze Instytucji Szkoleniowych (RIS) katalogowanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, jednak baza ta nie zawiera informacji o wszystkich działających na rynku wielkopolskim instytucjach szkoleniowych (których identyfikacja jest praktycznie niemoŝliwa) Baza ta nie zawiera opisu ofert wpisanych do niej instytucji, ale tylko dane adresowe. Do najwaŝniejszych instytucji monitorujących ofertę szkół ponadgimnazjalnych naleŝą głównie same szkoły. Starają się one dostosowywać swoją ofertę do wymogów rynku pracy. Jest to jednak uzaleŝnione od wielu czynników: dostępności kadry, zaplecza technicznego szkoły i zgody Kuratorium Oświaty, Starostwa czy Ministerstwa Edukacji i Nauki. WaŜnym czynnikiem jest równieŝ współpraca szkół z zakładami pracy, które równieŝ zainteresowane są monitorowaniem oferty edukacyjnej. Pracodawcy poszukując osób o określonych predyspozycjach zawodowych i umiejętnościach monitorują ofertę szkół pod kątem moŝliwości kształcenia. Współpraca taka umoŝliwia dostosowanie oferty do wymagań rynku pracy. Przykładem moŝe być otwarcie z początkiem września 2005 roku klasy o profilu monter mechatronik, będącego przyszłościowym kierunkiem kształcenia, w Zespole Szkół Nr 1 w Swarzędzu, której utworzenie było wynikiem inicjatywy poznańskiej fabryki Volkswagena oraz Centrum Edukacji Ustawicznej i Praktycznej w Poznaniu. Nauka trwać będzie 3 lata. Oprócz zajęć teoretycznych w szkole uczniowie będą odbywali zajęcia 31

praktyczne w CEUiP. Po ukończeniu pierwszego roku uczniowie odbędę w zakładach Volkswagen Poznań praktykę jako pracownicy młodociani, zatrudnieni będą na podstawie umowy o pracę a po ukończeniu szkoły mogą otrzymać, oprócz polskiego świadectwa, równieŝ jego niemiecki odpowiednik. WaŜne jest równieŝ aby szkoły dostosowując swoją ofertę uwzględniały fakt, Ŝe moŝe (zwłaszcza gdy w pobliŝu istnieją inne szkoły mające podobną ofertę) brakować chętnych do podjęcia nauki na danym kierunku czy w konkretnym zawodzie uczniów. Niezbędne jest więc monitorowanie rynku pracy ale i ofert innych szkół o podobnym profilu kształcenia. Przykładowo, z uwagi na malejące zainteresowanie młodzieŝy, nie przewiduje się uruchomienia klas pierwszych Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Kostrzynie. Jest to spowodowane tym, Ŝe doskonałe warunki kształcenia oferuje szkoła w pobliskim Swarzędzu. W niektórych szkołach istnieją ponadto biura karier bądź inne komórki czy osoby odpowiedzialne za monitorowanie rynku pracy w celu ustalenia zapotrzebowania na określone profile kształcenia. W przypadku szkół wyŝszych monitorowaniem oferty zainteresowane są przede wszystkim same uczelnie, które starają się dostosowywać ją nie tylko do zainteresowań przyszłych studentów, ale takŝe do wymogów rynku pracy. DuŜą rolę odgrywają w procesie monitorowania równieŝ pracodawcy, którzy zaintresowani są zatrudnieniem wysoko wykwalifikowanych specjalistów spełniających określone kryteria. Mimo iŝ w zdecydowanej większości rekrutowane są osoby mające pewne doświadczenie zawodowe wiele firm mających problemy z pozyskaniem wysoko wykwalifikowanych specjalistów wychowuje sobie pracowników juŝ w trakcie studiów. Niektóre wydziały mają podpisane umowy z przedsiębiorstwami a studenci odbywają tam praktyki. Po ukończeniu edukacji absolwent rozpoczyna często w takiej firmie pracę na cały etat. Zjawisko to będzie coraz powszechniejsze, zwłaszcza w odniesieniu do studentów uczelni technicznych, dla których rośnie liczba ofert pracy 5. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe dostosowanie oferty edukacyjnej szkół do wymogów rynku pracy jest niezmiernie trudne. Mimo Ŝe struktura kształcenia w szkołach ulega ciągłym zmianom, to system edukacji, dostosowuje się do potrzeb rynku pracy zbyt wolno. Niedostosowanie to moŝe wynikać zarówno ze zbyt wolnego tempa zmian programowych i przygotowania nauczycieli do tych zmian, jak i z niedostatecznego rozpoznania potrzeb rynku pracy w zakresie specjalistów z określonymi umiejętnościami. Potrzebne jest prognozowanie, na jakie zawody i jakich specjalistów w przyszłości, będzie zapotrzebowanie i w związku z tym, dostosowywanie do niego oferty edukacyjnej. 5 Por. T. Kunert, Czas na ścisłych, Dzień Dobry Student nr 3 (8), s. 22. 32

WaŜną rolę w monitorowaniu oferty szkół róŝnego szczebla odgrywa równieŝ Państwo, w którego interesie leŝy wykształcenie społeczeństwa. To jego obowiązkiem jest zapewnienie powszechnego nauczania, posługiwania się nowymi technikami, stworzenie warunków dostępu do programów i narzędzi informacyjnych dla nauczycieli i młodzieŝy we wszystkich typach szkół, dostosowanie programów edukacyjnych wszystkich poziomów do potrzeb rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Szczególną rolę odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, samorządy terytorialne oraz organizacje pozarządowe. Są one, na przykład, odpowiedzialne za opracowywanie standardów edukacyjnych, budowę bazy zasobów edukacyjnych, określenie zasad kontroli poziomu formalnego i merytorycznego ofert edukacyjnych, dostosowywanie programów nauczania szkół zawodowych do potrzeb rynku pracy, wyposaŝenie wybranych szkół w sprzęt komputerowy, opracowanie i wdroŝenie modułowych programów szkolenia zawodowego w dziedzinie technologii informacyjnych i komunikacyjnych i ich zastosowania w działalności zawodowej, utworzenie komputerowej bazy danych o modułowych programach szkolenia zawodowego, utworzenie komputerowej bazy danych o rynku usług szkoleniowych. Zadania te są w róŝny sposób realizowane przez wyŝej wymienione jednostki. W przygotowanym dokumencie "Program działań Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu w latach 2002-2010 mającym na celu poprawę kształcenia określono cele strategiczne i zadania oświaty w Polsce oraz instrumenty ich realizacji. Zwrócono równieŝ uwagę na konieczność ciągłego monitorowania oferty edukacyjnej tak aby była ona elastyczna i dopasowana do wymogów jakie narzuca rynek. Do najwaŝniejszych celów zaliczono: 1) Jakość nauczania dąŝeniem kaŝdej szkoły tworzenie szkolnych centrów multimedialnych (przekształcanie bibliotek szkolnych), tworzenie warunków do poprawy jakości nauczania, nowoczesna organizacja i zarządzanie szkołą; wykorzystanie doświadczeń Unii Europejskiej. 2) Edukacja sposobem na znalezienie miejsca w Ŝyciu upowszechnienie w placówkach systemu edukacji działań z obszaru pomocy psychologiczno-pedagogicznej, podjęcie działań w celu ekwiwalencji świadectw i dyplomów. 3) Edukacja daje pracę ciągła modernizacja kształcenia zawodowego, klasyfikacja zawodów i specjalności dostosowana do przemian na polskim i europejskim rynku pracy. 4) Kształcenie ustawiczne - edukacją drugiej szansy 33

tworzenie warunków ułatwiających osobom dorosłym nabywanie lub doskonalenie potrzebnej wiedzy i umiejętności, zindywidualizowanie ścieŝek edukacyjnych ze względu na róŝny poziom wykształcenia i doświadczenia zawodowego, wprowadzanie doradztwa zawodowego do publicznych placówek kształcenia ustawicznego, modyfikowanie sposobu zapewniania edukacji i szkoleń, tak by umoŝliwić - osobom dorosłym podejmowanie kształcenia przez całe Ŝycie, stworzenie technicznych i materialnych warunków dla kształcenia, dokształcania i doskonalenia w zakresie nowoczesnych technik i technologii, popularyzowanie wiedzy z zakresu nowoczesnych technik informatycznych, w tym internetu, wprowadzenie kształcenia na odległość, jako formy wzbogacającej ofertę edukacyjną, ciągłe upowszechnianie nauczania języków zachodnioeuropejskich, w tym w szczególności na obszarach wiejskich i w małych miejscowościach, tworzenie warunków do współpracy i wzajemnego poznawania kultury narodów, stałe dbanie o wysoki poziom kształcenia ustawicznego, zapewnienie porównywalności osiągnięć - zawodowych poprzez wprowadzenie zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe, wprowadzanie programów modułowych do wszystkich form kształcenia ustawicznego, doskonalenie kadry nauczycieli i wykładowców dla potrzeb kształcenia ustawicznego poprzez wprowadzanie nowoczesnych technik i technologii, wzbogacanie bazy technodydaktycznej szkół i placówek kształcenia ustawicznego, upowszechnianie i promowanie rozwiązań w zakresie efektywnego współdziałania szkół i placówek kształcenia ustawicznego z partnerami społecznymi, wdroŝenie systemu akredytacji gwarantującego wysoką jakość form pozaszkolnych w placówkach publicznych i niepublicznych, wprowadzenie komplementarności kształcenia formalnego i pozaszkolnego, zróŝnicowanie ofert edukacyjnych wynikających ze zmieniających się potrzeb społeczno-gospodarczych, prowadzenie badań i analiz umoŝliwiających ocenę zapotrzebowania na pracowników o określonych kwalifikacjach zawodowych, 34

stworzenie bazy danych ofert edukacyjnych i stałe jej monitorowanie w zakresie elastycznego reagowania na potrzeby rynku pracy, upowszechnienie informacji o dostępności pozyskiwania odpowiednich kwalifikacji. 5) Internet w szkołach - szkoły w internecie wyposaŝenie wszystkich szkół (gimnazjów, liceów, szkół zawodowych i innych szkół) w pracownie komputerowe oraz odpowiednie oprogramowanie do końca 2002 roku, utworzenie w bibliotekach szkolnych centrów informacji multimedialnej i internetowej, 6) Globalny dostęp do zasobów edukacyjnych budowa bazy zasobów edukacyjnych, w tym portali tematycznych, elektronicznych bibliotek wirtualnych, serwerów z materiałami edukacyjnymi (pierwsze efekty w 2003 roku) oraz tworzenie multimedialnych aplikacji edukacyjnych 7) Sprawne zarządzanie przygotowanie kadry kierowniczej szkół w zakresie stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w zarządzaniu i administracji szkoły. W przypadku instytucji szkoleniowych i szkół językowych, ze względu na ich wolnorynkowy charakter, oferta jest dostosowywana przede wszystkim do wymagań zainteresowanych w duŝej mierze bez względu na wymogi rynku pracy. Monitorowaniem ofert instytucji szkoleniowych są zainteresowani przede wszystkim pracodawcy oraz osoby chcące na własną rękę zdobyć odpowiednie uprawnienia i kwalifikacje. W poszukiwaniu odpowiednich kursów i szkoleń pracodawcy monitorują ofertę instytucji szkoleniowych celem pogłębienia dotychczasowych i nabycia nowych umiejętności przez pracowników. RównieŜ sami pracownicy chcąc być atrakcyjnym dla obecnego jak i potencjalnego pracodawcy monitorują ofertę instytucji szkoleniowych. Jest to w duŝej mierze spowodowane wprowadzaniem nowych technologii ale podyktowane jest równieŝ duŝą konkurencją panującą na rynku pracy. W związku z powyŝszym pracownicy sami na własną rękę uczestniczą w róŝnego rodzaju kursach aby spektrum posiadanych przez nich kwalifikacji i uprawnień było moŝliwie najszersze (są to przede wszystkim szkolenia komputerowe, językowe i kursy praktycznej nauki wykonywania zawodu). Niewątpliwie w najbliŝszym czasie szkolenia i kursy staną się niezbędnym elementem wykształcenia osób poszukujących pracy lub juŝ posiadających zatrudnienie. Konieczne więc będzie bieŝące monitorowanie ofert instytucji szkoleniowych tak aby dostosować ją do własnych zainteresowań, wymagań pracodawców i rynku pracy. Warto równieŝ wspomnieć, Ŝe na terenie województwa wielkopolskiego działa szereg instytucji, które pośrednio bądź bezpośrednio zajmują się monitorowaniem ofert edukacyjnych i szkoleniowych. 35

1) Centrum Doradztwa Zawodowego dla MłodzieŜy instytucja, która powstała z inicjatywy Zarządu Miasta Poznania. Jednostka ta gromadzi dane o ofercie szkół i placówek oświatowych w Poznaniu i najbliŝszej okolicy. Posiada katalog instytucji prowadzących kursy i szkolenia w Poznaniu oraz dokładne dane o działalności edukacyjnej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. Monitoruje ponadto rynek pracy, zbiera dane o preferencjach zawodowych na rynku pracy w Poznaniu i pracodawcach zatrudniających absolwentów szkół zawodowych i liceów. 2) Szkolne Ośrodki Kariery 6 są to jednostki działające w szkołach i pomagające uczniom w zaplanowaniu przyszłości zawodowej i kształtowaniu umiejętności zawodowych. Mają wyrównywać szanse edukacyjne i zapewnić moŝliwość korzystania z technologii informacyjnej i komunikacyjnej w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów edukacyjnozawodowych młodzieŝy. Mają teŝ przygotować do wejścia na rynek pracy młodzieŝ (głównie z małych miejscowości) kończącą naukę w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Działają one w szkołach róŝnego typu w wielu miastach na terenie województwa wielkopolskiego. 3) Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej - w strukturach Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu, działa pięć Centrów Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Poznaniu, Kaliszu, Koninie, Lesznie oraz Pile. Zakres usług świadczonych przez Centra to: informacja zawodowa, poradnictwo zawodowe indywidualne, zajęcia grupowe w zakresie poprawy umiejętności poruszania się po rynku pracy, określanie predyspozycji zawodowych, wsparcie psychologiczne niezbędne w rozwiązywaniu problemów związanych z procesem poszukiwania pracy, pośrednictwo pracy. Centra oferują ponadto swobodny dostęp do informacji na temat szkół, uczelni oraz instytucji prowadzących szkolenia, do czasopism, ulotek, wzorów Ŝyciorysów i listów motywacyjnych, filmów na temat poszczególnych zawodów, teczek informacji o zawodach oraz programów komputerowych o zawodach i instytucjach kształcących. Do ciekawszych publikacji dostępnych w Centrum naleŝą: Informator o instytucjach szkolących z terenu województwa wielkopolskiego, Informator dla osób niepełnosprawnych instytucje kształcące i wspomagające, Wykaz instytucji wspierających przedsiębiorczość, Zawody przyszłości, Instytucje pozarządowe z województwa wielkopolskiego oraz Przewodniki po zawodach. 4) Mobilne Centra Informacji Zawodowej (MCIZ) są to 2 4 osobowe zespoły wyposaŝone w sprzęt komputerowy, urządzenia techniczne oraz biblioteki. Przemieszczają się z gminy do gminy mikrobusami działając na rzecz osób zamieszkałych na terenach wiejskich i w małych gminach. Podstawowe zadania stawiane przed Mobilnymi Centrami 6 Informacje o jednostkach monitorujących rynek pracy oraz ofertę edukacyjną i szkoleniową zostały zaczerpnięte ze strony internetowej www.wielkopolska.ohp.pl (por. równieŝ załącznik nr 2) 36

Informacji Zawodowej są: prowadzenie zajęć grupowych, udzielanie informacji zawodowych, porady indywidualne. MCIZ oferują nowoczesną multimedialną informację o zawodach, szkołach zawodowych i ich ofercie, jednostkach szkolących, kursach. Świadczą usługi dla młodzieŝy uczącej się oraz absolwentów w zaleŝności od róŝnego rodzaju sytuacji i trudności w jakich się znajdują. Udzielają porad w formie stacjonarnej i mobilnej z dojazdem do zainteresowanych placówek. Współpracują z powiatowymi urzędami pracy, jednostkami administracji samorządowej, placówkami oświatowymi, instytucjami pozarządowymi funkcjonującymi na lokalnym rynku pracy. Na terenie województwa wielkopolskiego działa pięć MCIZ w Poznaniu, Kaliszu, Koninie, Pile i Lesznie. 5) Centrum Edukacji i Pracy MłodzieŜy jest to jednostka, która realizuje działania z zakresu aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu oraz świadczy usługi edukacyjne dla młodzieŝy na lokalnym rynku pracy. Zadania szczegółowe realizowane w Centrum Edukacji i Pracy MłodzieŜy to: prowadzenie szkoleń zawodowych zgodnie z potrzebami rynku pracy, w tym szkoleń z zakresu małej przedsiębiorczości; prowadzenie pośrednictwa pracy; prowadzenie poradnictwa i informacji zawodowej; badanie i diagnozowanie lokalnego rynku usług edukacyjnych i rynku pracy; realizacja programów związanych z problematyką zapobiegania bezrobociu wśród młodzieŝy; koordynacja działalności MłodzieŜowych Biur Pracy i Klubów Pracy. Centra te działają w Poznaniu, Kaliszu, Koninie, Lesznie i Pile. 6) MłodzieŜowe Biuro Pracy - jest to placówka działająca w strukturze Centrum Edukacji i Pracy MłodzieŜy. Do jej zadań naleŝy przede wszystkim: pośrednictwo pracy dla młodzieŝy bezrobotnej, opracowanie i realizacja programów z zakresu zapobiegania bezrobociu wśród młodzieŝy, prowadzenie poradnictwa i informacji zawodowej. 7) Kluby Pracy - są to jednostki działające w strukturze Centrum Edukacji i Pracy MłodzieŜy ściśle współpracujące z MłodzieŜowymi Biurami Pracy. Zadania Klubów Pracy to: prowadzenie szkoleń zgodnie z potrzebami lokalnego rynku pracy, analiza rynku pracy i usług edukacyjnych w tym zakresie, prowadzenie poradnictwa i informacji zawodowej dla młodzieŝy bezrobotnej i uczęszczającej do szkół ponadgimnazjalnych. 37

Kluby Pracy (KP) działają w obszarach terytorialnych gmin i powiatów 7. 8) MłodzieŜowe Centra Kariery są to nowe jednostki w strukturze OHP, które rozpoczęły swoją działalność 15 września 2005r., i stanowią kolejny etap na drodze tworzenia ogólnopolskiego systemu informacji i poradnictwa zawodowego dla młodzieŝy. Na terenie województwa wielkopolskiego powstały dwa MCK - w Poznaniu i w Turku. Do głównych zadań centrów naleŝy budowanie wspólnie z Mobilnymi Centrami Informacji Zawodowej i innymi instytucjami działającymi na rzecz młodzieŝy, kompleksowego systemu informacji i poradnictwa zawodowego dla młodzieŝy, którego efektem ma być wyposaŝenie młodych ludzi w umiejętności radzenia sobie w sytuacji zmian gospodarczych, planowania własnego rozwoju zawodowego oraz wiedzę z zakresu metod aktywnego poszukiwania pracy. Działania te koncentrują się wokół następujących obszarów tematycznych: informacja i poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, przedsiębiorczość. 9) Ośrodki Szkolenia i Wychowania (OSiW) są to jednostki zapewniające młodzieŝy w wieku 15 18 lat całodobową opiekę wychowawczą poprzez zakwaterowanie, wyŝywienie i pracę we własnych warsztatach szkoleniowo-produkcyjnych oraz stały nadzór nad realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki. Opiekę nad młodocianymi uczestnikami OSiW zapewniają wychowawcy oraz własna kadra instruktorów praktycznej nauki zawodu. 10) Hufce Pracy są to podstawowe jednostki organizacyjne OHP, przeznaczonymi przede wszystkim dla młodzieŝy zaniedbanej wychowawczo, nie uczącej się i nie pracującej. Do głównych zadań Hufców Pracy naleŝą: pomoc młodzieŝy w uzyskaniu i podwyŝszaniu wiedzy ogólnej oraz kwalifikacji zawodowych, organizowanie zatrudnienia młodzieŝy pozostającej bez pracy, wychowanie, profilaktyka i resocjalizacja młodzieŝy zagroŝonej i niedostosowanej społecznie, organizowanie róŝnorodnych form spędzania wolnego czasu przez młodzieŝ, współpraca z rodzinami, szkołami, placówkami wychowawczymi, ośrodkami pomocy społecznej, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. 11) Środowiskowe Hufce Pracy są to jednostki organizacyjne OHP przeznaczone przede wszystkim dla młodzieŝy zaniedbanej wychowawczo, nie uczącej się i nie pracującej, ściśle związane ze środowiskiem lokalnym, obejmujące terytorialnie obszar do trzech powiatów. 7 Pełen wykaz Klubów Pracy na terenie województwa wielkopolskiego znajduje się na stronie internetowej http://www.wielkopolska.ohp.pl/ohpl/index.jsp?place=menu07&news_cat_id=293&layout=1 38

Zadania realizowane przez Środowiskowe Hufce Pracy : pomoc młodzieŝy w uzyskaniu i podwyŝszaniu wiedzy ogólnej oraz kwalifikacji zawodowych w wybranych przez uczestników zawodach, wychowanie, profilaktyka i resocjalizacja młodzieŝy zagroŝonej i niedostosowanej społecznie, współpraca z rodzinami, szkołami, placówkami wychowawczymi, ośrodkami pomocy społecznej, sądami, poradniami psychologiczno pedagogicznymi w celu ułatwienia integracji młodzieŝy ze środowiskiem, organizowanie róŝnorodnych form spędzania czasu wolnego przez młodzieŝ (imprezy kulturalno oświatowe, koła zainteresowań, zajęcia klubowe i warsztatowe). 12) Gminne Centra Informacji są to jednostki, w których mieszkańcy gmin mogą m.in. zdobyć kompleksową informację o ofertach pracy, szkoleniach i moŝliwościach dokształcania się (por. Załącznik nr 4) 13) EURODESK jest to europejski program informacyjny dla młodzieŝy i osób pracujących z młodzieŝą. Zawiera on aktualne dane m.in. poświęcone zagadnieniom rynku pracy oraz edukacji (szkołom, uczelniom, organizowanym kursom i szkoleniom itd.) Na terenie województwa wielkopolskiego istnieją dwa regionalne punkty informacyjne Eurodesku w Poznaniu i Kaliszu. Szczegółowy opis informacji poświęconym zagadnieniom rynku pracy i edukacji znajduje się na stronie internetowej www.eurodesk.pl Szczególną rolę odgrywa Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, który monitoruje rynek pracy oraz ofertę edukacyjną i szkoleniową. Daje temu wyraz w róŝnego rodzaju opracowaniach i raportach poświęconych problemom rynku pracy, edukacji, sytuacji absolwentów itd. Na uwagę zasługuje przede wszytkim opracowanie Ocena sytuacji absolwentów na wielkopolskim rynku pracy rocznik 2003/2004. Jest to publikacja, która udziela odpowiedzi na pytanie, jakiego rodzaju szkoły w województwie najmniej odpowiadają wymogom rynku pracy, jakie kierunki kształcenia w najmniejszym stopniu gwarantują zatrudnienie, a takŝe pokazuje zróŝnicowanych szans podjęcia pierwszej pracy przez absolwentów róŝnych szkół, posiadających ten sam zawód. Opracowanie to dostarcza informacji niezbędnych dla pracodawców przy podejmowaniu decyzji dotyczących zatrudniania absolwentów jak i rozwoju rynku edukacyjnego w Wielkopolsce. Jest to takŝe informator dla młodych ludzi wchodzących na rynek pracy. UmoŜliwia podjęcie kroków zmierzających do dostosowania struktury i treści kształcenia zgodnie z potrzebami rynku pracy (inne publikacje WUP por. załącznik nr 5) Na zakończenie tego punktu warto wspomnieć o istnieniu Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia będącej organem opiniotwórczo-doradczym marszałka województwa w zakresie polityki rynku pracy. Jednym z wielu zadań Rady jest monitorowanie rynku pracy 39

i ofert edukacyjnych i szkoleniowych celem wydawania opinii w sprawach dotyczących kierunków kształcenia, szkolenia zawodowego i zatrudnienia w województwie. 3. Analiza ofert edukacyjnych szkół ponadgimnazjalnych 3.1. Wykorzystane źródła informacji W badaniu ofert edukacyjnych szkół ponadgimnazjalnych na terenie województwa wielkopolskiego wykorzystano następujące źródła informacji: 1. Ocena sytuacji na wielkopolskim rynku pracy i realizacji zadań w zakresie polityki rynku pracy w 2004 roku, WUP w Poznaniu, 2004 por. załącznik 5. 2. Strategia zatrudnienia województwa wielkopolskiego na lata 2004 2006, WUP w Poznaniu, 2002 W publikacji zawarto wyniki analizy sytuacji na rynku pracy w Wielkopolsce, dokonano oceny szans i zagroŝeń, jakie istnieją na tutejszym rynku pracy. Nakreślono cele, sformułowano załoŝenia strategiczne oraz określono zadania do wykonania. 3. Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013, MENiS, 2005 W strategii wskazano cele i kierunki rozwoju systemu polskiej edukacji. PołoŜono szczególny nacisk na takie zagadnienia jak: poprawa jakości i efektywności systemów edukacji w UE, ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacji, otwarcie systemów edukacji na środowisko i świat w związku z koniecznością lepszego dostosowania edukacji do potrzeb pracy zawodowej i wymagań społeczeństwa oraz sprostania wyzwaniom wynikającym z globalizacji. 4. Prognozy liczby absolwentów poszczególnych typów szkół do roku 2010, MENiS, 2004 Przedstawioną w opracowaniu prognozę oparto się między innymi na Prognozie demograficznej na lata 2003-2030 opublikowanej przez GUS oraz na danych zgromadzonych przez MENiS. 5. Ocena sytuacji absolwentów szkół województwa wielkopolskiego rocznik 2003/2004 na rynku pracy, WUP w Poznaniu, 2004 por. załącznik 5. 6. Strategia rozwoju oświaty w województwie wielkopolskim, Sejmik Województwa Wielkopolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, 2002 W przedstawionej strategii rozwoju oświaty w Wielkopolsce poddano analizie otoczenie systemu oświatowego oraz systemu edukacji. W publikacji poruszono problem wzajemnego dopasowania systemu i otoczenia. Zwraca się tu takŝe uwagę na dostępność i droŝność kształcenia na wszystkich jego poziomach, na poszerzenie przestrzeni 40

edukacyjnej poprzez aktywizowanie róŝnych podmiotów lokalnego Ŝycia gospodarczego, społecznego i politycznego do działań na rzecz edukacji. 7. Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 Publikacja zawiera ofertę edukacyjną wszystkich szkól ponadgimnazjalnych z województwa wielkopolskiego. 8. Informator o szkołach kształcących i instytucjach wspomagających osoby niepełnosprawne województwo wielkopolskie Informator zawiera dane o ofercie placówek edukacyjnych, zastosowanych rozwiązaniach architektonicznych i innych formach wsparcia skierowanych do osób niepełnosprawnych oraz informacje o instytucjach pomagających osobom niepełnosprawnym z uwzględnieniem poszczególnych rodzajów niepełnosprawności. 9. Informacje dostępne na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Poznaniu http://www.ko.poznan.pl/ftp/adresy/lp.xls - (por. załącznik nr 8) MoŜna tu znaleźć między innymi dokładne adresy telefony kontaktowe oraz adresy elektroniczne wszystkich szkól w Wielkopolsce. 10. Informacje dostępne na stronie internetowej Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej - http://www.buwiwm.edu.pl/syst/index.htm Znajduje się tu dokładny opis systemu edukacji w Polsce. 11. Informacje publikowane przez System Informacji Oświatowej 8 na stronie internetowej http://sio.menis.gov.pl/archiwum/archiwum.php System Informacji Oświatowej (SIO) 9 został zaprojektowany w celu uzyskiwania danych niezbędnych do prowadzenia polityki edukacyjnej państwa, podnoszenia jakości, upowszechniania edukacji oraz usprawnienia finansowania zadań oświatowych. Obejmuje szeroki zakres danych i zobowiązuje do prowadzenia elektronicznych baz danych szkoły, placówki oświatowe, kuratorów, właściwych ministrów. Na stronie SIO dostępna jest ankieta dotycząca liczby absolwentów szkoły. Ankietę tę zobowiązane są wypełnić i przesłać do Kuratorium wszystkie szkoły ponadgimnazjalne na początku kaŝdego roku szkolnego. Niestety aktualna informacja dotycząca tegorocznej liczby absolwentów do chwili obecnej jest niedostępna. Centrum Statystyki Regionalnej zwróciło się do Kuratorium z prośbą o przekazanie danych dotyczących liczby uczniów, którzy w tym roku ukończyli naukę. Ta informacja pozwoliłaby na przeprowadzenie bardziej dogłębnej analizy sytuacji absolwentów na rynku pracy. 8 Por. Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013, MENiS, 2005. 9 Wprowadzony ustawą z dnia 19 lutego 2004 r. o systemie informacji oświatowej, która weszła w Ŝycie 1 stycznia 2005 r. 41

12. Gimnazjum i co dalej? - BoŜena Ignaczak, http://www.koweziu.edu.pl/edukator Artykuł, w którym przedstawiono i opisano schemat edukacji w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem moŝliwości wyboru kierunków dalszego kształcenia absolwentów róŝnych typów szkół ponadgimnazjalnych. 13. Informacje dostępne na stronie internetowej GUS http://www.stat.gov.pl 3.2. Schemat systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Polsce Jednym z warunków koniecznych do rozwoju państwa jest sprawnie funkcjonujący system edukacyjny. Pozwala on na właściwe wykorzystanie społecznego potencjału rozwojowego, stanowi takŝe jedno z narzędzi budowania wzrostu gospodarczego oraz wzmacniania konkurencyjności gospodarki. Od 1 września 1999 roku - zgodnie z Ustawą z dnia 8 stycznia 1999 roku zawierającą przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego - rozpoczęto wdraŝanie zreformowanej szkoły obowiązkowej, w której skład wchodzą 10 : 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum. Proces reformowania szkolnictwa ponadgimnazjalnego rozłoŝony na kilka etapów, został zapoczątkowany 1 września 2002 r. i trwał do września 2005 r. Tak więc 1 września 2002 r. - zgodnie z Ustawą z dnia 21 listopada 2001 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, ustawy o systemie oświaty oraz ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego - powołano do Ŝycia następujące typy szkół ponadgimnazjalnych: 2-3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe, 3-letnie licea ogólnokształcące, 3-letnie licea profilowane, 4-letnie technika. 1 września 2004 r. rozpoczęły działalność szkoły uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, czyli: 2-letnie uzupełniające licea ogólnokształcące 3-letnie technika uzupełniające Z kolei, 1 września 2005 r. zaczęły funkcjonować szkoły zawodowe przeznaczone dla absolwentów średnich szkół ogólnokształcących, czyli: szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuŝszym niŝ 2,5 roku. 10 Por. BUWiWM, http://www.buwiwm.edu.pl/publ/system/ 42

Rysunek 2. Schemat systemu edukacji w Polsce od 1999 roku egzamin dojrzałości (matura) - świadectwo dojrzałości 21 14 20 13 19 Liceum Technikum 12 18 Liceum Liceum Technikum uzupełniające uzupełniające 11 17 ogólno profilowane 10 16 kształcące Zasadnicza szkoła zawodowa 9 wiek Źródło: BUWiWM lata nauki W roku 2005 zakończy się równoległe kształcenie zarówno w istniejących wcześniej róŝnych typach szkół ponadpodstawowych, jak i w nowopowstających placówkach ponadgimnazjalnych obejmujące absolwentów gimnazjów oraz działających do 2000 roku 8- letnich szkół podstawowych. Począwszy od roku 2006 funkcjonować będą jedynie następujące szkoły powołane do Ŝycia po 2001r.: I. Liceum ogólnokształcące (po wprowadzeniu ustawy z 2001 roku) szkoła średnia, zapewniająca wykształcenie ogólne oraz pozwalająca na uzyskanie świadectwa dojrzałości, trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość zdobycia wykształcenia średniego, wybór od dwóch do czterech przedmiotów nauczanych w zakresie rozszerzonym, przez co większa moŝliwość rozwijania indywidualnych zainteresowań uczniów i inwencji nauczycieli, absolwenci uzyskują przygotowanie do kontynuowania nauki na wyŝszych uczelniach, kwalifikacje zawodowe mogą uzyskać po skończeniu szkoły policealnej. II. Średnie szkoły zawodowe 1. Liceum profilowane szkoła średnia dająca moŝliwość zdobycia prócz wiedzy ogólnej wiedzę ogólnozawodową (zawierającą podstawowe treści, wspólne dla określonej grupy zawodów oraz wiedzę ponadzawodową, przydatną w kaŝdym zawodzie), trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość zdobycia wykształcenia średniego, nie daje kwalifikacji zawodowych, ale daje moŝliwość uzyskania ich w skróconym trybie kształcenia w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym. 43

2. Technikum umoŝliwia uzyskanie kwalifikacji zawodowych na poziomie średnim i średniego wykształcenia ogólnego oraz uzyskanie świadectwa dojrzałości, czteroletni cykl kształcenia Absolwenci LO, LP i T mogą kontynuować naukę w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym, a po zdaniu egzaminu maturalnego równieŝ w szkołach wyŝszych. III Zasadnicza szkoła zawodowa moŝliwość szybkiego zdobycia kwalifikacji zawodowych, dwu lub trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość uzyskania świadectwa dojrzałości po ukończeniu dwuletniego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego lub trzyletniego technikum uzupełniającego. IV Szkoły policealne moŝliwość zdobycia zawodu w cyklu kształcenia od 1 do 2,5 roku. Województwo Wielkopolskie 11 jest regionem o powierzchni 29 826 km2. Powierzchnia ta, stanowiąca 9,53% powierzchni całego kraju plasuje je na drugim wśród innych województw miejscu w kraju. W Województwie Wielkopolskim znajduje się 31 powiatów ziemskich oraz 4 miasta na prawach powiatu, 226 gmin i 109 miast. Ludność województwa wielkopolskiego wynosiła w połowie 2004 roku 3 362 011 osób, co stanowiło 8,81% ludności całego kraju, zaś liczba młodzieŝy w wieku pogimnazjalnym (od 15 do 19 lat) w tym okresie wynosiła 276 612, co stanowiło 8,23% ogółu ludności Wielkopolski. Na terenie województwa wielkopolskiego znajduje się około 305 miejsc kształcenia na poziomie pogimnazjalnym tj. szkół, bądź zespołów szkół ponadgimnazjalnych. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią licea ogólnokształcące, których jest 205. Kolejne miejsce zajmują zasadnicze szkoły zawodowe (183), dalej odpowiednio licea profilowane (168) oraz technika (164). Najwięcej szkół funkcjonuje na terenie delegatury Poznań. Na drugim miejscu jest Kalisz, dalej Piła i Konin. Najmniej szkół działa w delegaturze Leszno (por. wykres 1). Rozpatrując liczbę szkół ponadgimnazjalnych w podziale na powiaty moŝna zauwaŝyć, Ŝe w małych powiatach takich jak Międzychód, Oborniki, Ostrzeszów, Pleszew, Śrem, Września, Grodzisk Wielkopolski czy Wolsztyn przewaŝają licea profilowane i technika oraz szkoły zawodowe nad liceami ogólnokształcącymi. Oznacza to, Ŝe dominuje tam 11 Por. Strategia zatrudnienia województwa wielkopolskiego na lata 2004 2006, WUP w Poznaniu, 2002 44

kształcenie zawodowe nad kształceniem ogólnym. W powiatach miejskich jak Poznań, Leszno, Kalisz sytuacja przedstawia się odwrotnie, najwięcej jest liceów ogólnokształcących, przygotowujących uczniów do dalszej nauki (por. wykres 2). Mniej liczną grupę stanowią szkoły zasadnicze zawodowe, technika czy licea profilowane. Wykres 1. Liczba szkół ponadgimnazjalnych działających w 2005 roku według delegatur liczba szkół 160 Kalisz Konin Leszno Piła Poznań 120 80 40 0 Adresy szkół LO LP T ZSZ rodzaje szkół Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 3.3. Charakterystyka systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Wielkopolsce 1. Liceum ogólnokształcące Licea ogólnokształcące mają na celu przygotowanie do kontynuowania nauki na wyŝszych uczelniach. Absolwenci liceum ogólnokształcącego mogą : po otrzymaniu świadectwa ukończenia liceum ogólnokształcącego podjąć dalszą naukę w szkole policealnej. Ukończenie szkoły policealnej i zdanie zewnętrznego egzaminu umoŝliwi im otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, lub po zdaniu egzaminu maturalnego otrzymać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze, lub uzyskać kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, bądź w trakcie pracy zawodowej (por. wykres 3). 45

Istniejący do niedawna system, w którym uczniowie mieli moŝliwość wyboru profilu kształcenia zastąpiono systemem, w którym kaŝdy podejmuje naukę od dwóch do czterech przedmiotów w zakresie rozszerzonym. Wykres 2. Liczba szkół ponadgimnazjalnych w województwie wielkopolskim w roku 2005 według powiatów WOLSZTYN GRODZISK WLKP. WRZEŚNIA ŚREM PLESZEW OSTRZESZÓW OBORNIKI MIĘDZYCHÓD WĄGROWIEC ŚRODA WLKP. KĘPNO KALISZ TUREK SZAMOTUŁY SŁUPCA KOŚCIAN KONIN CZARNKÓW-TRZCIANKA. CHODZIEś ZŁOTÓW RAWICZ NOWY TOMYŚL KROTOSZYN KOŁO JAROCIN GOSTYŃ GNIEZNO KALISZ M. KONIN M. OSTRÓW WLKP. LESZNO PIŁA POZNAŃ POZNAŃ M. 48 ZSZ T LP LO 0 10 20 30 Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu Większość liceów zamieszcza w swojej ofercie rodzaje oddziałów-klas, w ramach których zestaw przedmiotów o rozszerzonym zakresie nauczania jest ściśle określony. Są to najczęściej takie przedmioty jak biologia, geografia, matematyka, informatyka, astronomia, fizyka, historia czy język polski. Zdarzają się licea, w których wybór określonej grupy poszerzonych przedmiotów daje moŝliwość nauki przedmiotów dodatkowych takich jak: historia sztuki, zarządzanie gospodarką, ekologia (np. LO im. św. Marii Magdaleny). Niektóre 46

licea pozwalają na to, aby przynajmniej częściowo uczniowie dokonali sami wyboru przedmiotów o rozszerzonym zakresie nauczania (IV, VIII, XVI LO). Wykres 3. Schemat kształcenia na podbudowie liceum ogólnokształcącego Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, http://www.koweziu.edu.pl/edukator Wykres 4. Licea ogólnokształcące według powiatów w województwie wielkopolskim w 2005 roku 20 liczba szkół 48 15 10 5 0 GRODZISK W. WOLSZTYN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI OSTRZESZÓW PLESZEW ŚREM WRZEŚNIA KALISZ KĘPNO ŚRODA W. WĄGROWIEC CHODZIEś CZARN-TRZCI. KONIN KOŚCIAN SŁUPCA SZAMOTUŁY TUREK GOSTYŃ JAROCIN KOŁO KROTOSZYN NOWY RAWICZ ZŁOTÓW GNIEZNO M.KALISZ M.KONIN OSTRÓW W. LESZNO PIŁA POZNAŃ M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 47

W ostatnich latach wprowadzono nowe kierunki kształcenia, takie jak edukacja europejska (XI LO), czy klasa dla uczniów o uzdolnieniach ekonomicznych, w której zwiększono liczbę godzin z podstaw przedsiębiorczości (IX LO). Dwa licea na terenie Poznania z czego jedno publiczne (II LO- jeden odział) i jedno prywatne (3 oddziały) przygotowują uczniów do zdania matury międzynarodowej. Języki zagraniczne nauczane standardowo w liceach to: angielski, niemiecki i francuski. Szkoły róŝnią się jednak między sobą intensywnością nauki języka obcego. Niektóre z nich wyspecjalizowały się z nauce jednego bądź dwóch wybranych języków. W rezultacie w Poznaniu w dwóch liceach istnieje moŝliwość zdania egzaminu DELF z języka francuskiego (II, VII LO w Poznaniu), w dwóch liceach natomiast moŝna zdać egzamin z języka niemieckiego DSD II Deutsches Sprach diplom II (VII, IX LO w Poznaniu). Poza nauką języków standardowych w niektórych liceach uczniowie mogą podjąć naukę innych języków obcych takich jak: hiszpański, włoski (np. V LO w Poznaniu) czy łacina (np. LO im. Św. Marii Magdaleny w Poznaniu). Standardem obecnie stała się oferta wymiany zagranicznej młodzieŝy i to nie tylko w ramach Europy. Licea nawiązały takŝe współpracę ze szkołami w takich krajach jak Australia, Tajlandia (VIII LO w Poznaniu), USA, Kanada, Brazylia, Meksyk, Norwegia, Indie, Indonezja, Japonia (prywatne LO w Poznaniu). W liceach zdobywa się wiedzę ogólną, a więc absolwenci LO nie posiadają Ŝadnych kwalifikacji zawodowych. W ramach liceów ogólnokształcących naleŝy wyróŝnić 2-letnie uzupełniające liceum ogólnokształcące. Szkoły tego typu rozpoczęły swoją działalność 1 września 2004 roku. Są one przeznaczona dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej, chcących kontynuować kształcenie na poziomie średnim. Po 2-letnim okresie kształcenia absolwenci mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, a po jego zdaniu uzyskać świadectwo dojrzałości liceum ogólnokształcącego, uprawniające do wstępu do szkoły wyŝszej. Osoby, które nie przystąpią do egzaminu maturalnego otrzymują świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego. 2. Szkoły średnie zawodowe Szkoły średnie zawodowe oferują szeroką gamę kierunków kształcenia. Są one na tyle zróŝnicowane, Ŝe kaŝdy z podejmujących naukę moŝe znaleźć taki kierunek, w jakim zawodzie chciał funkcjonować na rynku pracy. Analizując kierunki według liczby miejsc kształcenia moŝna zauwaŝyć, Ŝe do liczniejszych naleŝą kierunki dające wykształcenie w takich zawodach jak na przykład technik ekonomista, technik Ŝywienia i gospodarstwa 48

domowego czy technik mechanik. W ofercie kształcenia są równieŝ takie kierunki, które charakteryzują się niewielką liczbą miejsc np. kelner, technik rybactwa śródlądowego, tekstylny kierunek kształcenia oraz takie, które zrodziły się stosunkowo niedawno jak mechatronik. a) Liceum profilowane Liceum profilowane jest nowym typem szkoły ogólnokształcącej dla absolwentów gimnazjów. Jest to propozycja dla osób, które pragną poszerzać swoje zainteresowania w określonej dziedzinie z którą wiąŝą swoją przyszłość, a jednocześnie pragną zdobyć co najmniej wykształcenie średnie. Liceum profilowane pozwala na zdobycie, prócz wiedzy ogólnej, wiedzę ogólnozawodową zawierającą podstawowe treści, wspólne dla określonej grupy zawodów oraz wiedzę ponadzawodową, przydatną w kaŝdym zawodzie. Ukończenie tej szkoły nie daje jednak kwalifikacji zawodowych. Daje jednak moŝliwość ich uzyskania w skróconym trybie kształcenia w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym. Wykres 5. Schemat kształcenia na podbudowie liceum profilowanego Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, http://www.koweziu.edu.pl/edukator 49

Absolwenci liceum profilowanego mogą : po zdaniu egzaminu maturalnego otrzymać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze, lub kształcić się w szkole policealnej, której ukończenie oraz zdanie zewnętrznego egzaminu umoŝliwi im otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, lub uzyskać kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, bądź w toku pracy zawodowej. Wykres 6. Licea profilowane według powiatów w województwie wielkopolskim w 2005 roku 20 15 liczba szkół 25 10 5 0 GRODZISK W. WRZEŚNIA CHODZIEś KOŚCIAN SŁUPCA JAROCIN OSTRZESZÓW PLESZEW ŚREM KĘPNO ŚRODA W. TUREK KROTOSZYN WOLSZTYN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI KALISZ WĄGROWIEC KONIN KOŁO RAWICZ SZAMOTUŁY GOSTYŃ NOWY ZŁOTÓW LESZNO M.KALISZ OSTRÓW W. CZARN-TRZCI. GNIEZNO M.KONIN POZNAŃ PIŁA M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu Profile liceów na terenie województwa wielkopolskiego są następujące: chemiczne badanie środowiska, ekonomiczno-administracyjny, elektroniczny, elektrotechniczny, kreowanie ubiorów, kształtowanie środowiska, kształtowanie środowiska, leśnictwo i technologia drewna, mechaniczne techniki wytwarzania, mechatroniczny, rolniczospoŝywczy, socjalny, transportowo-spedycyjny, usługowo-spedycyjny, usługowogospodarczy, zarządzanie informacją, rzemiosło artystyczne i uŝytkowe w metalu. 50

Wykres 7. Profile kształcenia ogólnozawodowego według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 rzemiosło artystyczne i uŝytkowe w metalu leśnictwo i technologia drewna mechaniczne techniki wytwarzania chemiczne badanie środowiska elektrotechniczny elektroniczny kreowanie ubiorów transportowo-spedycyjny rolniczo-spoŝywczy mechatroniczny kształtowanie środowiska socjalny usługowo-gospodarczy ekonomiczno-administracyjny zarządzanie informacją 0 20 40 60 80 100 Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych b) Technikum Technikum stwarza moŝliwość uzyskania kwalifikacji zawodowych. Plan nauczania (zarówno na podbudowie szkoły gimnazjalnej jak i szkoły zasadniczej zawodowej) obejmuje przedmioty ogólnokształcące, zawodowe teoretyczne i praktyczne oraz praktykę zawodową. Świadectwo ukończenia technikum jest dokumentem stwierdzającym posiadanie średniego wykształcenia ogólnego średniego zawodowego. Absolwenci techników mogą ponadto kontynuować naukę w szkołach policealnych. Absolwenci technikum mogą (por. wykres 8): po zdaniu egzaminu zewnętrznego i uzyskaniu dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, podjąć pracę w wyuczonym zawodzie, lub kształcić się dalej w szkole policealnej, lub po zdaniu egzaminu maturalnego uzyskać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze. 51

Wykres 8. Schemat kształcenia na podbudowie technikum Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, http://www.koweziu.edu.pl/edukator Wykres 9. Technika według powiatów w województwie wielkopolskim w roku 2005 25 liczba szkół 20 15 10 5 0 GRODZISK W. PLESZEW KOŚCIAN TUREK JAROCIN RAWICZ POZNAŃ WOLSZTYN OSTRZESZÓW KALISZ KĘPNO ŚRODA W. KONIN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI ŚREM WRZEŚNIA CHODZIEś SŁUPCA GOSTYŃ NOWY KROTOSZYN ZŁOTÓW M.KONIN LESZNO KOŁO M.KALISZ OSTRÓW W. SZAMOTUŁY CZARN-TRZCI. GNIEZNO PIŁA M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 52

Od trzech lat nie zmieniają się w sposób istotny preferencje młodzieŝy podejmującej kształcenie zawodowe w technikach. Wśród absolwentów techników najliczniejszą grupę stanowić będą technicy ekonomiści i technicy mechanicy. Najrzadziej pojawiają się takie zawody jak technik weterynarii, technik usług kosmetycznych czy technik księgarstwa. Wykaz zawodów obecnych w ofercie edukacyjnej według miejsc kształcenia przedstawia wykres 10. Wykres 10. Zawody nauczane w technikach na podbudowie gimnazjum według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 technik weterynarii technik usług kosmetycznych technik technologii chemicznej technik rybactwa śródlądowego technik księgarstwa technik instrumentów muzycznych technik elektroenergetyk transportu szynowego technik budownictwa wodnego technik administracji technik usług pocztowych i technik inŝynierii środowiska i melioracji technik awionik technik analityk technik usług fryzjerskich technik teleinformatyk technik poligraf technik leśnik technik geodeta technik logistyk technik telekomunikacji technik mechatronik technik hodowca koni technik drogownictwa kelner technik urządzeń sanitarnych technik technologii drewna kucharz technik ogrodnik technik mechanizacji rolnictwa technik architektury krajobrazu technik technologii Ŝywności technik ochrony środowiska technik technologii odzieŝy technik budownictwa technik organizacji usług gastronomicznych technik hotelarstwa technik elektryk technik informatyk technik elektronik technik agrobiznesu technik rolnik technik handlowiec technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego technik mechanik technik ekonomista 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych 53

W grupie techników wyróŝnić moŝna oddzielną podgrupę jaką stanowią 3-letnie technika uzupełniające. Ten typ szkoły rozpoczął działalność 1 września 2004 roku i przeznaczony jest dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej. Stwarza on szansę zdobycia wykształcenia średniego uczniom zasadniczych szkół zawodowych. Po 3-letnim okresie kształcenia absolwenci technikum uzupełniającego mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, a po jego zdaniu uzyskać świadectwo dojrzałości technikum, uprawniające do wstępu do szkoły wyŝszej oraz po zdaniu egzaminu zawodowego dyplom uzyskania tytułu zawodowego. Osoby, które nie przystąpią do egzaminu maturalnego otrzymują świadectwo ukończenia technikum. Oferta edukacyjna techników uzupełniających jest zdecydowanie mniejsza niŝ oferta techników na podbudowie gimnazjum Nadal jednak w grupie zawodów o największej liczbie miejsc kształcenia są takie jak technik mechanik, technik handlowiec, technik elektronik, technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego (por. wykres 11) Wykres 11. Zawody nauczane w technikach uzupełniających według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 technik mechatronik technik inŝynierii środow iska i melioracji technik górnictw a otw orow ego technik rybactw a śródlądow ego technik poligraf technik urządzeń sanitarnych technik ekonomista technik usług fryzjerskich technik elektronik technik ogrodnik technik agrobiznesu technik mechanizacji rolnictw a kucharz technik technologii odzieŝy technik budow nictw a technik technologii drew na technik technologii Ŝyw ności technik elektryk technik Ŝyw ienia i gospodarstw a domow ego technik rolnik technik mechanik technik handlow iec 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych W skali całego kraju do najczęściej wybieranych zawodów kształcenia w technikach naleŝały technik ekonomista, technik mechanik i technik elektronik (por. wykres 12) Podobna tendencja miała miejsce w technikach na terenie województwa wielkopolskiego. 54

Wykres 12. Najczęściej wybierane zawody w technikach - wyniki rekrutacji 2003/2004 Technik ochrony środowiska Technik technologii Ŝywności Technik agrobiznesu Technik organizacji usług gastr. Technik hotelarstwa Technik elektryk Technik budownictwa Technik handlowiec Technik Ŝywienia i gosp. dom. Technik elektronik Technik mechanik Technik ekonomista 0 5000 10000 15000 20000 25000 Źródło: Prognozy liczby absolwentów poszczególnych typów szkół do roku 2010. Materiał MENiS 3. Zasadnicze szkoły zawodowe Zasadnicze szkoły zawodowe kształcą młodych ludzi na kierunkach zapewniających im nabywanie umiejętności w zakresie zawodów prostych, niewymagających skomplikowanej wiedzy teoretycznej, dla wykonywania których niezbędne są jednak określone kwalifikacje. Ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej wystarcza, by wykonywać pracę w danym zawodzie, istnieje jednak równieŝ moŝliwość dalszego kształcenia w określonym kierunku i zdobywania bardziej zaawansowanych kwalifikacji zawodowych. Absolwenci zasadniczych szkół zawodowych mogą (por. wykres 13): po zdanym egzaminie uzyskać dyplom potwierdzający ich kwalifikacje zawodowe, lub po otrzymaniu świadectwa ukończenia szkoły: kontynuować naukę w dwuletnich uzupełniających liceach ogólnokształcących lub trzyletnich technikach uzupełniających. Po zdaniu egzaminu maturalnego uzyskają świadectwo dojrzałości zaś po zdaniu egzaminu zewnętrznego, po ukończeniu technikum, dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. 55

Wykres 13. Schemat kształcenia na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, http://www.koweziu.edu.pl/edukator Wykres 14. Zasadnicze szkoły zawodowe w województwie wielkopolskim w 2005 roku według powiatów 12 liczba szkół 23 9 6 3 0 GRODZISK W. KALISZ KĘPNO ŚRODA W. CHODZIEś MIĘDZYCHÓD OBORNIKI PLESZEW TUREK WOLSZTYN ŚREM WRZEŚNIA WĄGROWIEC KONIN KOŚCIAN SŁUPCA SZAMOTUŁY KOŁO NOWY OSTRZESZÓW CZARN-TRZCI. GOSTYŃ JAROCIN ZŁOTÓW KROTOSZYN RAWICZ M.KONIN OSTRÓW W. LESZNO PIŁA GNIEZNO M.KALISZ POZNAŃ M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 56