Biznesplan model najlepszych praktyk

Wprowadzenie Biznesplan model najlepszych praktyk 1. Biznesplan i jego elementy Jest rzeczą oczywistą, że lekturę przewodnika po każdej dziedzinie należy rozpocząć od zdefiniowania jej obszaru. W przypadku niniejszego opracowania kluczowym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie: co to jest biznesplan i jakie są jego podstawowe elementy? Biznesplan jest dokumentem, w którym powinna być zawarta projekcja celów podmiotu oraz realizowanego przez niego przedsięwzięcia, sposobów ich osiągania oraz przewidywanych rezultatów podjętych działań [Skrzypek 2012]. Podstawą jego sporządzenia są założenia przyjęte w wyniku przeprowadzenia analizy strategicznej i analiz finansowych danych historycznych (nie dotyczy podmiotów rozpoczynających działalność, czyli start up) przy uwzględnieniu ograniczeń generowanych zarówno przez otoczenie, jak i zasoby będące w dyspozycji przedsiębiorcy. Poprawnie skonstruowany biznesplan musi zawierać opis koncepcji przedsięwzięcia, przyjęte założenia oraz sposób przekształcenia ich w cele działania, które znajdą swe odzwierciedlenie w planie strategicznym. Cele te będą stanowić również zestaw mierników umożliwiających ocenę stanu realizacji planu w okresie wdrożenia i eksploatacji przedsięwzięcia. Sposób osiągnięcia celów strategicznych powinien być przedstawiony w planach dziedzinowych, na które składa się plan techniczny,

14 Biznesplan w 10 krokach Koncepcja przedsięwzięcia Założenia Elementy biznesplanu Plan strategiczny Plany dziedzinowe Plan finansowy Wnioski i rekomendacje Rysunek W.1. Elementy biznesplanu organizacyjny i marketingowy. Plany dziedzinowe stanowią z kolei zestaw danych wejściowych umożliwiających przygotowanie planu finansowego wraz z zestawem niezbędnych analiz (rysunek W.1). W konsekwencji biznesplan powinien zawierać odpowiedź na 6 kluczowych pytań: 1. Na czym polega istota przedsięwzięcia i jakie są jego źródła? 2. Jakie są cele strategiczne przedsięwzięcia? 3. Kto jest klientem który będzie kupował produkty, usługi czy towary oferowane przez przedsiębiorcę i jakie potrzeby chce on zaspokoić? 4. Czy przedsięwzięcie jest wykonalne od strony technicznej, a jeśli tak, to z jakimi nakładami inwestycyjnymi i kosztami będzie się wiązać jego realizacja? 5. Jaki poziom kwalifikacji będzie wymagany od pracowników i jakie będą koszty ich zatrudnienia?

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 15 6. Jakich nakładów i wyników finansowych można się spodziewać po wdrożeniu przedsięwzięcia? Odpowiedź na powyższe pytania powinna umożliwić podjęcie decyzji dotyczących dalszych losów przedsięwzięcia, a więc wdrożenia lub zaniechania realizacji. Ponieważ decyzje tego typu mają ogromne znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorcy, ich podjęcie powinno być poprzedzone analizą ryzyka. Niewątpliwie przyszłość jest przewidywalna tylko w ograniczonym stopniu. Wynika to nie tylko ze zbyt dużej liczby zmiennych elementów, które należy brać pod uwagę, lecz także często z braku zastosowania odpowiednich technik planowania strategicznego, metod prognozowania oraz trudnego do przewidzenia zachowania się innych podmiotów. Doświadczenie uczy, że nie istnieje przedsięwzięcie pozbawione ryzyka, a więc plan, który takiej analizy nie uwzględnia jest bezużyteczny. Koniecznością jest przygotowanie wielowariantowego planu opartego na scenariuszu prawdopodobnym, pesymistycznym i optymistycznym. Podstawą przygotowania założeń do każdego ze scenariuszy powinna być analiza wrażliwości przedsięwzięcia na zmiany głównych Scenariusz prawdopodobny (podstawowe założenia) Scenariusz pesymistyczny (np. wzrost nakładów i kosztów, spadek przychodów) Scenariusz optymistyczny (np. wzrost przychodów, spadek nakładów i kosztów) Scenariusz niespodziankowy Rysunek W.2. Scenariusze biznesplanu

16 Biznesplan w 10 krokach 1. Koncepcja przedsięwzięcia 5. Monitorowanie i korekty 2. Przygotowanie biznesplanu 4. Wdrożenie 3. Ocena rezultatów Rysunek W.3. Rola i miejsce biznesplanu założeń, które zwykle dotyczą oczekiwanej wielkości i wartości przychodów ze sprzedaży, wysokości koniecznych nakładów inwestycyjnych czy też poziomu ponoszonych kosztów. Niekiedy inwestorzy oczekują też zamieszczenia scenariusza niespodziankowego, w którym należy założyć możliwość wystąpienia zdarzeń ważnych z punktu widzenia przedsięwzięcia, ale mało prawdopodobnych w momencie sporządzania planu (rysunek W.2). Warto też spojrzeć na biznesplan w nieco szerszym kontekście. Sporządzenie biznesplanu nie powinno być z punktu widzenia jego autora celem samym w sobie. Celem nie jest też zdobycie źródeł finansowania planowanego przedsięwzięcia. Biznesplan jest tylko, i aż, narzędziem, które pozwoli realistycznie ocenić wykonalność planowanego przedsięwzięcia oraz określić warunki, których spełnienie jest konieczne na etapie jego wdrożenia. Zastosowanie biznesplanu jednak nie kończy się na etapie wdrożenia przedsięwzięcia, w trakcie jego realizacji umożliwia także monitorowanie stopnia osiągnięcia założonych celów, a zatem również wprowadzenie niezbędnych korekt (rysunek W.3).

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 17 2. Podstawowe rodzaje biznesplanów Biznesplany są sporządzane w różnych fazach funkcjonowania przedsiębiorstwa, stąd czytelnik może się spotkać z koniecznością wykonania planu, który będzie miał nieco inną nazwę (rysunek W.4). Plan start up jest sporządzany w przypadku nowo rozpoczynanych przedsięwzięć, a więc musi szczególnie koncentrować się na pokazaniu warunków koniecznych do jego realizacji. Natomiast plan restrukturyzacji czy plan naprawczy jest opracowywany w sytuacji krytycznej dla przedsiębiorstwa, a więc musi zawierać opis sposobów poprawy sytuacji bieżącej i prezentować perspektywy rozwoju. Szczególne miejsce pośród całej rodziny biznesplanów zajmuje studium wykonalności. Pojęcie to funkcjonuje w dwóch znaczeniach: tradycyjnym oraz używanym na gruncie projektów finansowanych z funduszy unijnych. W tradycyjnym ujęciu studium wykonalności oznacza plan, który jest sporządzany przed właściwym biznesplanem w celu przekonania się, czy przedsięwzięcie jest wykonalne. Jeśli już na tym etapie okaże się, że istnieją przeszkody uniemożliwiające realizację przedsięwzięcia, to przedsiębiorca uchroni się od ponoszenia Start up Rodzaje biznesplanów Studium wykonalności Plan restrukturyzacji Program naprawczy Plan odnowienia przedsiębiorstwa Rysunek W.4. Rodzaje biznesplanów

18 Biznesplan w 10 krokach Koncepcja przedsięwzięcia Studium wykonalności Zaniechanie realizacji przedsięwzięcia Przygotowanie biznesplanu Rysunek W.5. Koncepcja studium wykonalności kosztów sporządzenia analiz i obliczeń niezbędnych na etapie konstrukcji biznesplanu (rysunek W.5). Studium wykonalności [Skrzypek 2012] może być zdefiniowane jako proces identyfikacji możliwości i zagrożeń, określania celów, szacowania kosztów i korzyści oraz określenia alternatywnych rozwiązań problemu w celu uniknięcia błędnych decyzji inwestycyjnych [Thompson 2005]. Jego efektem powinna być lista rekomendowanych rozwiązań, których zrealizowanie zapewni sukces przedsięwzięciu. W przypadku gdy studia możliwości (wykonalności) [studium wykonalności lub studium feasibility J.S.] dostarczą dostatecznie wiarygodnych informacji o możliwości realizacji projektu, zaczyna się etap jego promowania i planowania jego realizacji [Behrens, Hawranek 1993], czyli opracowanie biznesplanu. Jestem zdecydowanym zwolennikiem rozpoczynania prac nad biznesplanem od przygotowania studium wykonalności. Niestety, rozwiązanie takie nie jest możliwe w przypadku przedsięwzięć zakładających dofinansowanie z funduszy unijnych. Wymagania stawiane beneficjentom takich funduszy utożsamiają zwykle studium wykonalności z biznesplanem, którego zakres jest bardzo szeroki.

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 19 3. Model najlepszych praktyk Opracowanie skutecznego biznesplanu, czyli takiego, który umożliwi osiągnięcie zamierzonych celów, nie jest zadaniem łatwym. Wymaga ono od autora zarówno znajomości podstaw teoretycznych wielu dyscyplin ekonomicznych, jak i umiejętności ich zastosowania w konkretnym przypadku. Nie oznacza to jednak, że za sporządzenie biznesplanu, czy może jego kluczowych elementów, nie powinien się zabierać przedsiębiorca, który nie ma wykształcenia ekonomicznego. Lektura niniejszego przewodnika wraz z materiałami pomocniczymi zawartymi w chmurze obliczeniowej powinna umożliwić każdemu sformułowanie założeń swego przedsięwzięcia, pokazanie sposóbow ich realizacji wraz z przekształceniem w wyniki finansowe. Być może samodzielne sporządzenie biznesplanu będzie wymagało zasięgnięcia opinii doświadczonych konsultantów, ale warto poświęcić trochę czasu, aby opanować podstawowe pojęcia, które znacznie ułatwią i skrócą czas konsultacji planu. Znaczne ułatwienie może przy tym stanowić zbiór procedur umożliwiających spójne i logiczne przedstawienie założeń przedsięwzięcia, a następnie przekształcenia ich w kompletny plan. Taki zbiór to model najlepszych praktyk. Zastosowanie modelu najlepszych praktyk warto zalecić przede wszystkim tym przedsiębiorcom, którzy nie traktują biznesplanu jako opracowania sporządzanego na potrzeby bieżącej chwili. Nakłady Koncepcja przedsięwzięcia Model najlepszych praktyk BIZNESPLAN Dostosowanie do wymagań inwestora Rysunek W.6. Idea modelu najlepszych praktyk

20 Biznesplan w 10 krokach poniesione na przygotowanie takiego dokumentu mogą być spore, a więc szkoda by było je zaprzepaścić. Natomiast raz przygotowany biznesplan można łatwo zaktualizować i przystosować do wymagań potencjalnego inwestora. W tym momencie należy wyraźnie podkreślić, że takie dostosowanie musi być poprzedzone analizą kryteriów, jakimi będzie się kierował inwestor, a także oczekiwaną przez niego strukturą biznesplanu (rysunek W.6). Model najlepszych praktyk powinien zostać zrealizowany w trzech etapach obejmujących przygotowanie założeń, przekształcenie ich w plan strategiczny i plany dziedzinowe, które stanowią dane wejściowe do planu finansowego. Plan ten umożliwia sporządzenie zestawu analiz umożliwiających ocenę uzyskanych rezultatów (rysunek W.7). Etap tworzenia koncepcji przedsięwzięcia wymaga przygotowania zbioru podstawowych założeń projektowych, w tym precyzyjnego określenia zakresu planowanego przedsięwzięcia. Następnie można przystąpić do opracowania biznesplanu, który zgodnie z modelem najlepszych praktyk musi obejmować opis przyjętych założeń, plan strategiczny, plany dziedzinowe oraz plan finansowy wraz z zestawem niezbędnych analiz. Jeśli przeprowadzone analizy pokażą, że przedsięwzięcie należy realizować, trzeba przejść do etapu jego wdrożenia. Rezultaty wdrożenia muszą być stale monitorowane, aby można było wprowadzić ewentualne korekty do założeń planu. Q QPrzygotowanie koncepcji przedsięwzięcia (założenia) Etap I Etap II Q QOpracowanie planu strategicznego, planów dziedzinowych i planu finansowego Q QWnioski i podsumowania Q QEwentualne korekty Etap III Rysunek W.7. Etapy sporządzania biznesplanu model najlepszych praktyk

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 21 Z moich wieloletnich doświadczeń wynika, że tylko konsekwentne stosowanie modelu najlepszych praktyk może doprowadzić do powstania wiarygodnego biznesplanu, czyli takiego, którego rezultaty finansowe zależą od łatwo weryfikowalnych założeń. 4. 10 kroków od pomysłu do biznesplanu Całość prac związanych z przygotowaniem biznesplanu zgodnie z modelem najlepszych praktyk można podzielić na 10 kolejnych kroków, które należy wykonać w trzech etapach. Wynik prac wykonanych w każdym z kroków stanowi przy tym dane wejściowe do kolejnego kroku. Etap pierwszy składa się z trzech kroków (rysunek W.8): 1. Przygotowania (czynności do wykonania przed przystąpieniem do prac nad biznesplanem). 2. Opracowania koncepcji przedsięwzięcia (studium wykonalności). 3. Przygotowania analizy strategicznej (diagnoza sytuacji). Ponieważ biznesplan jest swego rodzaju projektem, prace związane z jego opracowaniem należy rozpocząć od wykonania zadań przygotowawczych, tak jak w przypadku zarządzania projektami. Do zadań tych należy niewątpliwie zaliczyć zdefiniowanie celu sporządzanego biznesplanu, a w konsekwencji jego zakresu. Następnie należy podjąć decyzję dotyczącą wyboru wykonawcy biznesplanu i zakresu przydzielonych mu prac. Pierwszą wersję biznesplanu powinien starać się wykonać sam przedsiębiorca. Z doświadczeń wynika, 1. Przygotowanie 2. Koncepcja przedsięwzięcia 3. Analiza strategiczna Rysunek W.8. Pierwszy etap opracowania biznesplanu

22 Biznesplan w 10 krokach że przedsiębiorcy zwykle poprawnie potrafią formułować założenia swych przedsięwzięć, ale mają kłopoty z ich przekształceniem w plan finansowy, a następnie z interpretacją uzyskanych wyników. Problem ten jednak można łatwo rozwiązać, posługując się szablonami i aplikacjami zawartymi w chmurze obliczeniowej, zintegrowanej z niniejszą książką. Warto podkreślić, że wysiłek poniesiony na zapoznanie się z podstawowymi terminami z zakresu finansów będzie w przyszłości procentować w kontaktach z konsultantami czy inwestorami. Kolejny krok stanowi opracowanie i zaprezentowanie koncepcji opisywanego przedsięwzięcia. Niewątpliwie kluczem do sukcesu biznesplanu jest dobry pomysł. Prezentację swego pomysłu w biznesplanie warto rozpocząć od przedstawienia jego genezy. Informacja o źródłach powstania pomysłu ułatwia inwestorowi jego ocenę, ponieważ stanowi ona swego rodzaju punkt odniesienia do szans i ryzyka realizacji przedsięwzięcia. Ponadto należy nie tylko wykazać, że na rynku jest wystarczająca liczba klientów, którzy zakupią produkty, usługi lub towary od przedsiębiorcy, lecz także pokazać, że dysponują oni środkami finansowymi, które chcą przeznaczyć na te zakupy. Kolejne elementy to konieczność wykazania, że projekt jest wykonalny od strony technicznej, a przedsiębiorca dysponuje odpowiednią z punktu widzenia przedsięwzięcia kadrą menedżerską i wykwalifikowanymi pracownikami. Na koniec należy wyraźnie określić poziom zapotrzebowania na środki finansowe związane z realizacją projektu, a także przedstawić prognozę podstawowych wyników finansowych. Opracowana w ten sposób koncepcja przedsięwzięcia może nawet odgrywać rolę studium wykonalności, które niekiedy wystarczy do sporządzenia wniosku o dofinansowanie z funduszy unijnych. W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że przedsiębiorcy rozpoczynający dopiero działalność biznesową powinni postarać się o ocenę koncepcji od doświadczonego przedsiębiorcy lub konsultanta. Jeśli przedsiębiorca będzie pewien, że warto opracować plan swego przedsięwzięcia, powinien przygotować analizę strategiczną. Powinna ona zawierać ocenę dotychczasowej sytuacji przedsiębiorstwa, a w tym rezultaty oceny historycznej jego sytuacji finansowej oraz ocenę zasobów i sygnałów płynących ze strony otoczenia. Oczywiście przedsiębiorcy rozpoczynający swą działalność muszą się skupić na analizie warunków ograniczających ich działalność. Rezultaty analizy strategicznej umożliwiają przygotowanie planu dopuszczalnego, czyli takiego, który nie jest sprzeczny z ograniczeniami

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 23 występującymi po stronie otoczenia i zasobów. Jeśli nie istnieje chociaż jeden plan dopuszczalny, przedsięwzięcie należy uznać za niewykonalne w danych warunkach. Nie trzeba chyba dodawać, że w takiej sytuacji są w zasadzie tylko dwa wyjścia: zrezygnować z realizacji przedsięwzięcia lub próbować usunąć istniejące przeszkody. Wykonanie analizy strategicznej umożliwia przejście do drugiego etapu, na który składa się opracowanie planu strategicznego, planów dziedzinowych oraz planu finansowego (rysunek W.9). Po przekształceniu wyników analizy strategicznej na cele strategiczne można określić pozycję strategiczną przedsiębiorstwa, która umożliwia sformułowanie planu optymalnego, czyli najlepszego z dopuszczalnych z punktu widzenia celów działania przedsiębiorstwa. Opracowana na tej podstawie strategia stanowi źródło założeń strategicznych, których sposób realizacji pokazują plany dziedzinowe (rysunek W.10: plan marketingowy, techniczny i organizacyjny). Plany dziedzinowe pozwalają z kolei przygotować plan finansowy, którego ważną częścią jest zestaw analiz finansowych. Sposoby realizacji strategii są prezentowane w formie planów dziedzinowych, które mogą być wykonywane równolegle po zakoń- 4. Plan strategiczny 5. Plan techniczny 6. Plan organizacyjny 7. Plan marketingowy 8. Prognozy sprawozdań finansowych Rysunek W.9. Drugi etap opracowania biznesplanu

24 Biznesplan w 10 krokach Plan organizacyjny Plan techniczny Plan marketingowy Harmonogram Zespół i struktura organizacyjna Opis produktów, usług i towarów Nakłady inwestycyjne i odtworzeniowe Produkt Miejsce Cena Promocja Opakowanie Koszty sfery organizacyjnej Koszty sfery technicznej Koszty sfery marketingowej Rysunek W.10. Plany dziedzinowe czeniu opracowywania planu strategicznego. Zawartość merytoryczną planów dziedzinowych pokazano na rysunku W.10. Plany dziedzinowe mają z jednej strony pokazać sposób osiągania celów strategicznych, a z drugiej stanowią źródło założeń, które zostanie wykorzystane na etapie konstrukcji planu finansowego. Między wymienionymi planami są ścisłe związki, co powoduje, że muszą one być wykonywane równolegle, aby uniknąć przyjęcia sprzecznych założeń (rysunek W.11). Jako przykład takich związków można podać zależność między: t tliczbą zatrudnionych pracowników (plan organizacyjny) od wymogów stawianych przez parametry maszyn i urządzeń (plan techniczny), t tspodziewanym poziomem sprzedaży (plan marketingowy) a liczbą maszyn i urządzeń (plan techniczny), t twybranym kanałem dystrybucji (plan marketingowy) a liczbą zatrudnionych pracowników (plan organizacyjny), t tpoziomem produkcji (plan techniczny) a poziomem zatrudnienia (plan organizacyjny) i poziomem sprzedaży (plan marketingowy). Z powyższych rozważań wynika, że kolejność prezentacji poszczególnych planów dziedzinowych jest w zasadzie dowolna, byle nie zawierały one sprzecznych założeń.

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 25 Plan marketingowy Plan organizacyjny Plan techniczny Rysunek W.11. Plany dziedzinowe wzajemne związki Założenia planu strategicznego oraz planów dziedzinowych Zestaw analiz finansowych Założenia planu finansowego Rachunek przepływów pieniężnych Bilans Rachunek zysków i strat Rysunek W.12. Przygotowanie planu finansowego

26 Biznesplan w 10 krokach Plany dziedzinowe są z kolei źródłem założeń, które zostaną wykorzystane na etapie konstrukcji planu finansowego. Jeśli przedsiębiorca sformułował już komplet założeń, to powinien przystąpić do przygotowania planu finansowego. Plan finansowy składa się przy tym z serii prognoz: bilansu, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych. Na ich podstawie zostają następnie sporządzone podstawowe analizy finansowe (rysunek W.14). Minimalny zakres prognoz obejmuje prognozę bilansu, prognozę rachunku zysków i strat oraz sporządzoną na ich podstawie prognozę rachunku przepływów pieniężnych. Konieczność ich sporządzenia wynika ze związków między tymi sprawozdaniami. Mianowicie zysk netto, który występuje w rachunku przepływów pieniężnych i służy do obliczenia stanu środków pieniężnych na koniec okresu, a także stanowi element pasywów bilansu, powstał na skutek wykonania prognozy rachunku zysków i strat. Podobnie prognoza rachunku przepływów pieniężnych wymaga uwzględnienia zarówno elementów rachunku zysków i strat, jak i zmian pozycji bilansu. Sporządzenie prognoz wymienionych wcześniej sprawozdań finansowych umożliwia przejście do trzeciego etapu prac, na który składa się opracowanie analiz finansowych i na tej podstawie sporządzenie listy wniosków i rekomendacji dotyczących wdrożenia planu (rysunek W.13). Na podstawie prognozy rachunku zysków i strat, bilansu oraz rachunku przepływów pieniężnych jest sporządzany zestaw analiz finansowych, które umożliwiają ocenę przedsięwzięcia (rysunek W.14). Na podstawie wyników analiz należy sformułować wnioski i rekomendacje dotyczące sposobu realizacji projektu oraz zaproponować ewentualne korekty założeń. 9. Zestaw analiz finansowych 10. Finalizowanie Rysunek W.13. Trzeci etap opracowania biznesplanu

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 27 1 Q QAnaliza płynności 2 Q QAnaliza rentowności 3 Q QAnaliza zadłużenia 4 Q QAnaliza sprawności działania 5 Q QAnaliza majątku i źródeł finansowania 6 Q QOcena efektywności przedsięwzięcia 7 Q QWycena wartości organizacji Rysunek W.14. Zestaw analiz finansowych 5. Oczekiwane rezultaty i dalsze kroki Rezultatem wykonania opisanych wcześniej 10 kroków powinien być biznesplan składający się z rozdziałów pokazanych na rysunku W.15. Biznesplan skonstruowany na podstawie modelu najlepszych praktyk należy poddać ocenie wewnętrznej przed skierowaniem go do potencjalnego inwestora. Zalecenie to jest szczególnie ważne dla przedsiębiorców, którzy dopiero rozpoczynają działalność. Powinni oni jeszcze raz dokonać krytycznej analizy przyjętych założeń oraz otrzymanych w rezultacie wyników. Ponadto należy sprawdzić, czy biznesplan pozwala stwierdzić, że projekt jest wykonalny od strony technicznej i organizacyjnej, a jego rezultaty są trwałe, co oznacza, że zakumulowane saldo środków pieniężnych na koniec każdego z okresów powinno przyjmować wartości dodatnie. Przebieg fazy ocena zewnętrzna zależy od przedsiębiorcy w bardzo małym stopniu. Jeżeli przygotował on swój plan zgodnie z opisanymi wcześniej procedurami oraz dostosował go do wymogów inwestora,

28 Biznesplan w 10 krokach Bez numeru Q QStreszczenie Rozdział 1 Q QZagadnienia formalne (krok I) Rozdział 2 Q QCharakterystyka przedsięwzięcia (krok II) Rozdział 3 Q QPlan strategiczny (krok III i IV) Rozdział 4 Q QPlan techniczny (krok V) Rozdział 5 Q QPlan organizacyjny (krok VI) Rozdział 6 Q QPlan marketingowy (krok VII) Rozdział 7 Q QPlan finansowy (krok VIII i IX) Rozdział 8 Q QWnioski i rekomendacje (krok X) A, B... Q QAneksy Rysunek W.15. Rozdziały biznesplanu model najlepszych praktyk to pozostaje mu tylko oczekiwanie na ostateczną decyzję dotyczącą przyznania dofinansowania lub odrzucenia realizacji przedsięwzięcia. Jeśli przedsięwzięcie zostanie zakwalifikowane do realizacji, to musi przejść przez fazę wdrożenia. Prawidłowa ocena czasu, który jest niezbędny do wdrożenia, ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia jego dalszych szans. Natomiast właściwe oszacowanie przewidywanego okresu eksploatacji rezultatów przedsięwzięcia jest niezbędne na etapie jego oceny końcowej, w trakcie przeprowadzenia oceny jego trwałości oraz obliczania podstawowych wskaźników jego efektywności. Realizacja założonego planu musi być na bieżąco monitorowana tak, aby można było oceniać zgodność osiąganych rezultatów z zamierzonymi celami. Na tej podstawie powinny zostać sformułowane rekomendacje

Wprowadzenie. Biznesplan model najlepszych praktyk 29 Kompletny biznesplan Ocena wewnętrzna Ocena pozytywna Ocena negatywna Ocena zewnętrzna Zaniechanie realizacji Ocena pozytywna Ocena negatywna Wdrożenie i eksploatacja Zaniechanie realizacji Rysunek W.16. Dalsze kroki po opracowaniu biznesplanu dotyczące dalszych losów projektu. Być może projekt będzie wymagał korekty założeń albo też ograniczenia zakresu, a w takich przypadkach proponowana sekwencja działań może tylko ułatwić szybkie wprowadzenie niezbędnych korekt (rysunek W.16).