EGZAMIN MATURALNY 2005

EGZAMIN MATURALNY 2005 Biuletyn OKE nr 2.4/2004 Informacje po próbnym egzaminie maturalnym z biologii Kraków, sierpień 2004

Spis treści: strona Wstęp 1. Próbny egzamin maturalny z biologii 2. Ogólna informacja o strukturze arkusza egzaminacyjnego z biologii 3. Podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników egzaminu 4. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminacyjnych 3 3 4 5 6 5. Zestawienie informacji o badanych umiejętnościach uczniów (kartoteka) 7 6. Analiza merytoryczna odpowiedzi uczniów, którzy uczestniczyli w próbnym egzaminie maturalnym 10 7. Uwagi ogólne i rady egzaminatorów 31 Arkusze egzaminacyjne zastosowane podczas próby oraz modele oceniania prac egzaminacyjnych znajdują się na stronie www.oke.krakow.pl W serwisie internetowym OKE w Krakowie dostępne są elektroniczne wersje biuletynów z serii Egzamin maturalny 2005. Opracowała: Małgorzata Jagiełło 2

Wstęp Biologia jest jednym z przedmiotów objętych egzaminem maturalnym 2005. Można będzie ją zdawać jako przedmiot obowiązkowy lub jako przedmiot dodatkowy. W przypadku wyboru biologii jako przedmiotu obowiązkowego można go zdawać na poziomie podstawowym i wówczas rozwiązuje się zadania z Arkusza I. Aby zdać egzamin maturalny wystarczy uzyskać minimum 30% punktów możliwych do uzyskania za zadania zawarte w Arkuszu I, co równe jest 15 punktom z 50 w tym arkuszu. Wybierając poziom rozszerzony należy rozwiązać zadania zawarte w Arkuszu I i zadania zawarte w Arkuszu II. Na świadectwie dojrzałości odnotowane będą wyniki uzyskane za rozwiązanie zadań oddzielnie dla każdego arkusza. W przypadku wybrania biologii jako przedmiotu dodatkowego, należy rozwiązać zadania zawarte w obu arkuszach egzaminacyjnych (Arkusz I i II), gdyż egzamin ten jest zdawany wtedy tylko na poziomie rozszerzonym. W tym przypadku nie ma limitu punktów, które należy uzyskać aby zdać ten egzamin, a na świadectwie dojrzałości odnotowane będą wyniki uzyskane za rozwiązanie zadań z każdego arkusza oddzielnie. Od roku szkolnego 2004/2005 egzamin maturalny będzie zastępował egzamin wstępny na wyższe uczelnie. 1. Próbny egzamin maturalny z biologii W dniu 9 czerwca 2004 roku na terenie działania OKE w Krakowie, tj. w województwie lubelskim, małopolskim i podkarpackim przeprowadzono próbny egzamin maturalny z siedmiu przedmiotów obowiązkowych do wyboru, w tym z biologii. Egzamin przeprowadzono na poziomie podstawowym, którego wyniki decydują o zdaniu egzaminu, dla wszystkich którzy wybrali biologię jako przedmiot obowiązkowy. Na rozwiązanie zadań w arkuszu egzaminacyjnym przeznaczono 120 minut, a za pełne poprawne rozwiązania można było uzyskać łącznie 50 punktów. Do próbnego egzaminu maturalnego z przedmiotu wybranego wydano łącznie 68 100 arkuszy, w tym 12 850 z biologii. Zestawienie liczby wydanych arkuszy egzaminacyjnych z biologii podziałem na województwa przedstawia poniższa tabela. Liczba arkuszy próbnego egzaminu maturalnego z biologii na terenie OKE w województwie lubelskim w województwie małopolskim w województwie podkarpackim Liczba arkuszy 12 850 4 680 4 590 3 580 % ogólnej liczby arkuszy z przedmiotów do wyboru 18,9 6,9 6,7 5,3 Po próbnym egzaminie maturalnym z biologii do OKE zostało przesłanych 964 prac, które ocenił zewnętrznie 17 osobowy zespół egzaminatorów. 3

2. Ogólna informacja o strukturze arkusza egzaminacyjnego z biologii Arkusz egzaminacyjny został przygotowany przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne w Krakowie i Łodzi. Arkusz egzaminacyjny zawierał 27 zadań, które: 1) pozwalały wykazać się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć, praw, zjawisk i procesów biologicznych, a w szczególności: stosowania poprawnej terminologii biologicznej w opisywaniu budowy i funkcji na różnych poziomach organizacji budowy organizmu człowieka, rozumienia podstawowych praw i zasad biologicznych, stosowania posiadanej wiedzy w porównywaniu i charakteryzowaniu budowy, funkcji oraz procesów i zjawisk biologicznych u człowieka, 2) sprawdzały umiejętność analizowania i przetwarzania różnych informacji (schematy, wykresy, tabele, teksty), 3) sprawdzały umiejętność samodzielnego formułowania argumentów uzasadniających własne opinie na podstawie danych zawartych w tekstach. Zakres tematyczny zadań obejmował wszystkie punkty Podstawy programowej z biologii (poziom podstawowy). Tabela 1 przedstawia plan arkusza egzaminacyjnego, który zastosowano w próbnym egzaminie. Ilustruje on rozkład zadań zarówno w stosunku do treści podstawy programowej, jak i standardów wymagań egzaminacyjnych. Tabela 1. Plan arkusza Lp. Zakres treści podstawy programowej 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość i prawidłowe jego funkcjonowanie Standard I II III liczba liczba liczba pkt. pkt. pkt. Suma pkt. Waga treści % Liczba zadań 14 3 6 23 46 12 2. Odżywianie się człowieka 8 2 2 12 24 7 3. Elementy genetyki 2 5 2 9 18 4 4. Elementy ekologii i ochrony 1 3 2 6 12 4 środowiska Suma pkt. 25 13 12 50 Waga standardów % 50 26 24 100 Liczba zadań 13 7 7 27 4

3. Podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników próbnego egzaminu Poniżej, przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników próbnego egzaminu maturalnego z biologii (poziom podstawowy) na podstawie zewnętrznej oceny próby 964 prac. Tabela 2. Podstawowe dane statystyczne Liczba ocenionych prac (N) 964 Łatwość testu (p) 0,42 Średnia liczba uzyskanych punktów 21,18 Mediana 20 Modalna (najczęstszy wynik ucznia) 18 Najwyższy wynik 48 Najniższy wynik 3 Rozstęp 45 Odchylenie standardowe 8,44 Statystyczny uczeń uzyskał 21 punktów na 50 możliwych do otrzymania. Najczęstszym wynikiem ucznia (modalna) jest 18 punktów. % liczby uczniów 6 5 4 3 2 1 0 0 12 3 45 6 78 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Liczba uzyskanych punktów Rysunek 1. Zróżnicowanie wykonania testu egzaminacyjnego dla 964 uczniów 5

4. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminacyjnych Poniżej przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące dwudziestu siedmiu zadań próbnego egzaminu maturalnego z biologii. W egzaminie dominowały zadania trudne i umiarkowanie trudne (por. tab. 3). Tabela 3. Zróżnicowanie wskaźnika łatwości* zadań (p1 p27) 0 0.19 0.20 0.49 0.50 0.69 0.70 0.89 0.90 1.00 4, 21, 23 bardzo trudne 3, 5, 7, 9, 10, 11, 17, 18, 19, 20, 22, 24 trudne 1, 2, 12, 13, 14, 15, 25, 27 Interpretacja zadania umiarkowanie trudne 6, 8, 16, 26 łatwe bardzo łatwe Liczba zadań 3 12 8 4 0 Liczba punktów 5 23 16 6 0 *Łatwość (p) liczymy dzieląc sumę punktów uzyskanych przez uczniów za dane zadanie przez maksymalną liczbę punktów możliwych do uzyskania przez daną grupę uczniów. Łatwość zadania (p) wynosi 0, gdy żaden uczeń danej populacji nie uzyskał punktu (nie podał poprawnej odpowiedzi); p = 0,25, gdy w populacji zebrano jedną czwartą punktów możliwych do uzyskania (co 4 uczeń np. w klasie udzielił prawidłowej odpowiedzi); p = 0,5, gdy zebrano połowę, czyli co drugi uczeń udzielił prawidłowej odpowiedzi. Łatwość równa 1,0 oznacza, że wszyscy w danej populacji rozwiązali zadanie. łatwość 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,55 0,5 0,32 0,11 0,35 0,73 0,48 0,7 0,25 0,32 0,3 0,540,52 0,5 0,68 0,7 0,44 0,42 0,39 0,39 0,18 0,36 0,2 0,39 0,56 0,76 0,67 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 numer zadania 0,42 Rysunek 2. Zróżnicowanie łatwości zadań zastosowanych w arkuszu egzaminacyjnym (0,42 łatwość całego arkusza) Przy założeniu, że prezentowany arkusz egzaminacyjny byłby rzeczywistym arkuszem na egzaminie maturalnym to zróżnicowany stopień trudności zadań pozwalał na przekroczenie progu zaliczeniowego tylko 76% uczniów (czyli uzyskaniu 30% = 15 punktów), co oznacza, że co czwarty zdający uczeń nie zdałby matury z biologii wybierając ten przedmiot jako obowiązkowy. 6

5. Zestawienie informacji o badanych umiejętnościach uczniów W tabeli 5 przedstawiono wykonanie wszystkich zadań według badanych umiejętności wraz z adnotacją o rodzaju zadania (zamknięte Z, otwarte O). W arkuszu egzaminacyjnym, na 27 zadań, występowały 4 zadania zamknięte. W kolejnych trzech kolumnach podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za dane zadanie, które zostało przyporządkowane do jednego z trzech poniższych standardów wymagań egzaminacyjnych. Tabela 5. Kartoteka zestawu maturalnego z biologii Arkusz I (zad. 1 27) Numer zadania 1 2 3 4 5 Badana umiejętność Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie tkanek do pełnionych funkcji. Wskazanie źródeł niezbędnych człowiekowi składników pokarmowych. Rozpoznanie i podanie nazw elementów budowy organizmu człowieka oraz określenie ich funkcji. Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie narządów do pełnionych funkcji. Objaśnianie i komentowanie informacji dotyczących uwarunkowań prawidłowej diety. Rodzaj zadania Punktacja zadań Zadania według standardów I II III Łatwość zadania Moc różnicująca zadania O 3 0,50 0,64 O 2 0,55 0,43 O 3 0,32 0,59 O 2 0,11 0,53 O 2 0,35 0,38 6 Odczytanie z wykresu źródeł aminokwasów egzogennych. Z 1 0,73 0,24 7 Opisanie skutków zdrowotnych niedoboru witamin. Z 1 0,48 0,33 8 9 10 11 Porównanie informacji przedstawionych w formie rysunku i określanie różnic w budowie narządów układu pokarmowego. Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie narządów do pełnionych funkcji. Odniesienie się krytyczne do tekstu opisującego budowę i funkcje narządów układu krwionośnego. Wyjaśnienie znaczenia cech tkanek stanowiących przystosowanie do pełnionych funkcji. O 1 0,70 0,18 O 2 0,25 0,47 O 2 0,30 0,63 O 1 0,32 0,52 12 Formułowanie wniosków na podstawie analizy danych. O 2 0,50 0,50 13 Wskazanie badania ważnego w profilaktyce chorób układu krążenia. O 1 0,54 0,38 14 Określenie funkcji składników krwi. O 1 0,52 0,31 15 Odczytanie informacji przedstawionych w formie wykresu. Z 1 0,68 0,32 16 Określenie zagrożenia dla zdrowia wynikającego z oddziaływania szkodliwych substancji. O 3 0,70 0,33 7

Numer zadania 17 Badana umiejętność Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu zjawiska przedstawionego w formie schematu. Rodzaj zadania Punktacja zadań Zadania według standardów I II III Łatwość zadania Moc różnicująca zadania O 2 0,42 0,49 18 Formułowanie wniosków na podstawie analizy danych. O 2 0,44 0,36 19 Opisanie miejsca i głównych etapów tworzenia się gamet. O 3 0,39 0,60 20 21 22 Interpretacja informacji dotyczących budowy kwasów nukleinowych i wykonanie obliczenia. Charakteryzowanie zastosowania technik inżynierii genetycznej w biotechnologii. Odczytywanie informacji dotyczących biosyntezy białek przedstawionych w formie schematu. O 2 0,39 0,51 O 2 0,18 0,46 O 2 0,36 0,48 23 Przedstawienie pochodzenia człowieka. Z 1 0,20 0,32 24 Dobieranie racjonalnych argumentów na podstawie analizy przedstawionych informacji. O 1 0,39 0,28 25 Konstruowanie wykresu na podstawie danych w tabeli. O 3 0,56 0,59 Dobieranie racjonalnych argumentów na podstawie analizy 26 przedstawionych informacji. Odczytanie informacji przedstawionych w formie tekstu 27 o tematyce biologicznej. Suma punktów za arkusz I = 50 O 1 0,76 0,27 O 3 0,67 0,41 Z-4 O-23 25 17 8 0,42 0,83 56% zadań występujących w teście bardzo dobrze i dobrze różnicuje badaną populację uczniów, co świadczy o dużej przydatności tego rodzaju zadań jako zadań egzaminacyjnych do egzaminu maturalnego i do rekrutacji na wyższe uczelnie. Porównując wskaźniki mocy różnicującej zadań i łatwości należy stwierdzić, że niską moc różnicującą ma tylko jedno zadanie (numer 8), które jest zadaniem łatwym. Najlepiej uczniowie opanowali takie wiadomości i umiejętności jak: Argumentacja na podstawie analizy przedstawionych informacji (zadanie 26, standard III łatwość 0,76). Odczytywanie informacji z wykresu (zadanie 6, standard II łatwość 0,73; zadanie 15, standard II łatwość 0,68). Porównanie informacji przedstawionych w formie rysunku (zadanie 8, standard II łatwość 0,70). Określenie zagrożenia dla zdrowia wynikającego z oddziaływania szkodliwych substancji (zadanie 16, standard I łatwość 0,70). Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu zjawiska przedstawionego w formie schematu (zadanie 27, standard II łatwość 0,67). Najsłabiej uczniowie opanowali takie wiadomości i umiejętności jak: Wskazanie i opis cech adaptacyjnych w budowie narządów (dwunastnica, jama nosowa) do pełnionych funkcji (zadanie 4, standard I łatwość 0,11; zadanie 9, standard I łatwość 0,25). 8

Definiowanie pojęć oraz zastosowanie technik inżynierii genetycznej w biotechnologii (zadanie 21, standard I łatwość 0,18). Przedstawienie pochodzenia człowieka (zadanie 23, standard I łatwość 0,20). łatwość 0,5 0,48 0,46 0,45 0,48 0,44 0,42 0,4 0,38 0,4 0,4 0,36 organizm odżyw ianie się genetyka ekologia treści Podstawy programowej Rysunek 3. Łatwości działów treści z Podstawy programowej (organizm człowieka 12 zadań, odżywianie się 7 zadań, genetyka 4 zadania, ekologia 4 zadania) Średnią łatwość podtestów sprawdzających opanowanie umiejętności wchodzących w zakres poszczególnych standardów wymagań ilustruje poniższy rysunek. łatwość 0,6 0,5 0,4 0,38 0,53 0,4 0,3 0,2 0,1 0 standard I standard II standard III Rysunek 4. Zróżnicowanie łatwości dla trzech standardów Zróżnicowanie łatwości zadań w obrębie poszczególnych standardów jest niewielkie. Świadczy to o opanowaniu przez uczniów, którzy przystąpili do egzaminu, na podobnym poziomie wiadomości i umiejętności oraz ich wykorzystania w nowych sytuacjach. Nieznacznie lepiej radzono sobie tylko ze stosowaniem posiadanej wiedzy do wykorzystania i przetwarzania informacji (standard II). Natomiast poniżej średniej dla całego zestawu wypadły zadania z wiadomości i ich rozumienia oraz tworzenia informacji, czyli umiejętności zaliczanych do standardu pierwszego i trzeciego. 9

6. Analiza merytoryczna odpowiedzi uczniów, którzy uczestniczyli w próbnym egzaminie maturalnym Poziom merytoryczny odpowiedzi był zróżnicowany. Obok rozwiązań pełnych, przemyślanych, będących dowodem wiedzy i umiejętności samodzielnego myślenia (16 osób osiągnęło wynik powyżej 40 pkt.) zdarzały się rozwiązania błędne, ogólnikowe świadczące o niezrozumieniu polecenia lub o zupełnym braku przygotowania się do próbnego egzaminu (najniższy wynik to 3 pkt., a 231 osób (co 4 uczeń) nie uzyskało progu zaliczeniowego, czyli miało poniżej 15 pkt.). W wielu przypadkach o słabym wyniku mógł zadecydować stopień zrealizowanych treści programowych, widoczny we frakcji opuszczeń zadań (np. z działu genetyka zad. 20: 204 uczniów na 964 zdających nie podjęło próby rozwiązania, a zad. 22: 193 uczniów) oraz sygnalizowany przez nauczycieli adnotacjami bezpośrednio na arkuszu. Niższe, niż przewidywane, wyniki można też uzasadnić mniejszą motywacją uczniów (koniec roku szkolnego, brak perspektywy wpisania ocen do dziennika, walka o lepsze stopnie z innych niż biologia przedmiotów itp.) oraz brakiem specjalnego przygotowania się do próbnego egzaminu. Brak precyzji odpowiedzi lub odpowiedzi nie na temat mogły też wynikać z pobieżnego przeczytania polecenia lub przystąpienia do jego rozwiązania bez zastanowienia się nad istotą zawartego w nim problemu. Poniżej zamieszczono szczegółowe omówienie zestawu zadań egzaminacyjnych. Pod każdym zadaniem zamieszczono tabelę z odwołaniem się do sprawdzanej przez zadanie czynności zgodnie z zapisem w Standardach wymagań Egzaminacyjnych, schematem oceniania i modelem odpowiedzi do danego zadania, jego łatwością oraz jego omówieniem i analizą najczęściej popełnianych. Zadanie 1. (3 pkt) Tkanka kostna posiada charakterystyczne cechy, dzięki którym kości mogą być jednocześnie twarde i elastyczne. Zaznacz dwa zdania, przedstawiające takie cechy tkanki kostnej, które świadczą o podanych powyżej właściwościach. Uzasadnij wybór każdego ze zdań. A. W istocie międzykomórkowej tkanki kostnej zanurzone są liczne włókna kolagenowe. B. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym i ulega nieustannym procesom przebudowy. C. Substancja podstawowa tkanki kostnej ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie fosforanem wapnia. D. Komórki tkanki kostnej leżą w niewielkich jamkach i kontaktują się ze sobą wypustkami cytoplazmatycznymi. 10

Sprawdzana Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie tkanek do pełnionych funkcji. Schemat oceniania Za trafny wybór obu zdań (A, C) 1 pkt. i model odpowiedzi Za prawidłowe uzasadnienie każdego z dwóch zdań po 1 pkt. Przykłady: A ponieważ włókna kolagenowe (białkowe) nadają kości elastyczność. C ponieważ substancje mineralne nadają kości twardość. Łatwość 0,50 Omówienie zadania W zadaniu należało wybrać i zaznaczyć dwa zdania charakteryzujące i komentarz do właściwości tkanki kostnej oraz uzasadnić wybór każdego z nich. popełnionych 50% uczniów potrafiło udzielić w pełni prawidłowe odpowiedzi. Najczęstszym błędem był brak precyzji w uzasadnieniu wyboru poszczególnych zdań, a w szczególności pierwszego z nich. Dotyczyło to sformułowań w rodzaju: Włókna kolagenowe są elastyczne, w których błędnie opisywano cechę, którą jest obecność włókien kolagenowych a nie wskazywano na wynikającą z niej właściwość kości (por. model odpowiedzi). Zadanie 2. (2 pkt) Witaminy odgrywają bardzo ważną rolę w organizmie człowieka. Przedstaw dwie zasady przygotowywania posiłków, dzięki którym będą one zawierać odpowiednie ilości witamin. Sprawdzana Schemat oceniania i model odpowiedzi Łatwość 0,55 Omówienie zadania i komentarz do popełnionych Wskazanie źródeł niezbędnych człowiekowi składników pokarmowych. Za przedstawienie każdej z dwóch trafnych zasad po 1 pkt. Przykłady: Należy przygotowywać sobie posiłki, które powinny zawierać różne składniki pokarmowe. Nie powinno się gotować warzyw lub owoców. Wywary po ugotowaniu np. ziemniaków powinno się zużywać. Zadanie polegało na przedstawieniu dwóch trafnych zasad przygotowywania posiłków, tak aby miały odpowiednie ilości witamin. Tylko 55% uczniów potrafiło w pełni poprawnie sformułować obie zasady. Wiele odpowiedzi było niepełnych tzn. albo brakowało jednej zasady, albo dwukrotnie, tylko w nieco zmienionej stylistycznie formie powtarzany był ten sam sposób przygotowania posiłku. Niektóre z odpowiedzi były nie na temat, wyraźnie wskazywały na brak zrozumienia polecenia np. Lepiej spożywać kilka posiłków w ciągu dnia o mniejszej objętości, Każdy posiłek powinien być wzbogacony w błonnik..., żywność powinna posiadać witaminy, które pomagają zdrowo rosnąć. 11

Zadanie 3. (3 pkt) Schemat przedstawia budowę układu pokarmowego człowieka. Podpisz wskazane strzałkami narządy oraz przedstaw rolę tych narządów odpowiednio albo w trawieniu cukrów albo w ich magazynowaniu. Sprawdzana Rozpoznanie i podanie nazw elementów budowy organizmu człowieka oraz określenie ich funkcji. Schemat oceniania i model odpowiedzi Za podanie obu prawidłowych nazw 1 pkt. W kolejności: wątroba, trzustka. Za trafne przedstawienie roli każdego z dwóch narządów po 1 pkt. Przykłady: Wątroba magazynuje cukry w postaci glikogenu. Trzustka wydziela do dwunastnicy (amylazę trzustkową) enzym trawiący cukry. Łatwość 0,32 Omówienie zadania i komentarz do popełnionych W zadaniu należało rozpoznać przedstawione na rysunku narządy układu pokarmowego człowieka (wątrobę i trzustkę), podać ich nazwy oraz określić ich rolę w trawieniu lub magazynowaniu cukrów. 32% uczniów udzieliło w pełni poprawne odpowiedzi. Najczęściej spotykane błędy to: nietrafne rozpoznanie narządów lub przy ich prawidłowym podpisaniu udzielanie niepełnych odpowiedzi dotyczących pełnionej roli, szczególnie w odniesieniu do cukrów. Np. w wypadku wątroby dyskwalifikacją odpowiedzi był brak informacji o glikogenie, który jest formą węglowodanów, w niej magazynowaną. W wypadku roli trzustki, był to brak informacji o wydzielaniu enzymu (lub amylazy trzustkowej) trawiącego cukry. Dlatego też za odpowiedź: Sok trzustkowy trawi cukry. lub Wątroba magazynuje węglowodany. uczeń nie otrzymywał żadnego punktu. 12

Zadanie 4. (2 pkt) Zaznacz dwa zdania, trafnie przedstawiające cechy dwunastnicy, które warunkują pełnienie przez nią funkcji trawiennych. Swój wybór uzasadnij dla każdego z nich. 1. Jest częścią jelita cienkiego o długości około 12 cali (30 cm). 2. Wydzielany jest do niej sok trzustkowy. 3. Gruczoły jej podśluzówki wydzielają silnie zasadową wydzielinę. 4. Znajduje się w niej ujście przewodu żółciowego, dzięki któremu spływa do niej żółć z wątroby. Sprawdzana Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie narządów do pełnionych funkcji. Schemat oceniania Za wybór każdego z dwóch poprawnych zdań wraz z jego trafnym i model odpowiedzi uzasadnieniem po 1 pkt. Przykłady: 2 w soku tym są enzymy trawiące składniki pokarmowe (białka, węglowodany i tłuszcze). 3 wydzielina ta sprawia, że środowisko jest zasadowe i mogą w nim działać enzymy trawienne. 4 żółć emulgując tłuszcze, ułatwia ich trawienie. Łatwość 0,11 Omówienie zadania W zadaniu należało wybrać dwa (z trzech możliwych do wyboru) i komentarz do zdania przedstawiające cechy dwunastnicy, które bezpośrednio popełnionych warunkują pełnienie przez nią funkcji trawiennych oraz uzasadnić odpowiednio swój wybór. Zadanie to okazało się najtrudniejszym z zadań w teście, gdyż tylko 11% uczniów dzieliło w pełni poprawnych odpowiedzi. W zadaniu aby otrzymać dwa punkty nie wystarczyło wybrać zdań, ale należało też podać merytorycznie poprawne uzasadnienie wyboru każdego z nich. Większość odpowiedzi wskazywała na brak zrozumienia polecenia, gdyż były one najczęściej nie na temat lub niepełne, z licznymi błędami merytorycznymi. W przypadku wyboru: zdania nr 2 o zaliczeniu odpowiedzi decydowało wymienienie enzymów trawiennych w soku trzustkowym. zdania nr 3 o zaliczeniu odpowiedzi decydowało wskazanie na rolę zasadowej wydzieliny w stworzeniu środowiska do działania enzymów trawiennych. zdania nr 4 o zaliczeniu odpowiedzi decydował opis roli żółci w emulgacji (rozdrabnianiu) cząsteczek tłuszczów. Zadanie 5. (2 pkt) Weganizm jest ścisłą formą wegetarianizmu polegającą na odrzuceniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Dieta wegan nie dopuszcza mięsa i jego przetworów, ryb, produktów mlecznych, jaj, miodu itp. Podstawą wyżywienia są wyłącznie produkty zbożowe, warzywa, owoce i orzechy. Stwierdzono, że dieta taka ma negatywny wpływ na wzrost i rozwój dzieci. Określ czynnik, którego brak jest przyczyną, dla której dieta wegan nie powinna być stosowana u dzieci. Swoją odpowiedź uzasadnij. Sprawdzana Objaśnianie i komentowanie informacji dotyczących uwarunkowań prawidłowej diety. 13

Schemat oceniania i model odpowiedzi Łatwość 0,35 Omówienie zadania i komentarz do popełnionych Za trafne określenie czynnika 1 pkt. Za prawidłowe uzasadnienie 1 pkt. Przykłady: Brak białek pełnowartościowych (1 pkt) obecnych w wystarczającej ilości tylko w pokarmie zwierzęcym, co uniemożliwia prawidłowy rozwój organizmu. Brak wystarczającej ilości wapnia (1 pkt) obecnego głównie w mleku i jego przetworach, co hamuje prawidłowy rozwój kości. Brak wystarczającej ilości witaminy D (1 pkt) obecnej w pokarmach zwierzęcych, co hamuje prawidłowy wzrost organizmu (rozwój kości). Na podstawie analizy danych tekstowych należało określić czynnik, w diecie wegan, mający negatywny wpływ na wzrost i rozwój dzieci. 35% uczniów udzieliło w pełni poprawnej odpowiedzi. W zadaniu jeden punkt można było otrzymać za podanie trafnego czynnika, a drugi za prawidłowe uzasadnienie. Jeżeli czynnik był źle określony, dalsza część wypowiedzi nie była oceniana. Głównym błędem popełnianym przez uczniów było wskazywanie białek bez określenia, że są one pełnowartościowe lub zwierzęce (co było uznawane jako poprawna odpowiedź przez egzaminatorów). W wielu odpowiedziach wymieniane były nie jeden lecz więcej czynników (niezgodnie z poleceniem), a następnie niekoniecznie w odpowiedniej kolejności przedstawione były ich uzasadnienia. W takiej odpowiedzi oceniany był zawsze pierwszy wymieniony czynnik i do niego w kolejności pojawienia uzasadnienie. Przy braku zgodności uczeń nie mógł otrzymać punktu, mimo że czasem prawidłowe uzasadnienie pojawiało się w dalszej części wypowiedzi. [Jest to zgodne z szóstą zasadą oceniania (wszystkie zasady są przedstawione przed modelem odpowiedzi i schematem oceniania)]. Zadanie 6. (1 pkt) Zbadano, na obecność trzech aminokwasów egzogennych, 100 gramowe próbki czterech produktów żywnościowych: mięsa kurczaka i indyka oraz ziarna pszenicy i kukurydzy. Wyniki przedstawiono w postaci poniższego wykresu. Zawartość aminokwasu w 100g produktu (w g) 2,5 2 1,5 1 0,5 tryptofan treonina lizyna 0 A B C D Na podstawie analizy przedstawionych na wykresie wyników zaznacz dwa produkty, w których ilość aminokwasów egzogennych wskazuje na ich zwierzęce pochodzenie. produkt A produkt B produkt C produkt D 14

Sprawdzana Odczytanie z wykresu źródeł aminokwasów egzogennych. Schemat oceniania Za prawidłowe zaznaczenie obu produktów 1 pkt. i model odpowiedzi A, C Łatwość 0,73 Omówienie zadania Zadanie zamknięte polegające na analizie danych (opis i wykres) oraz i komentarz do wyborze dwóch produktów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego. popełnionych 73% uczniów udzieliło poprawnej odpowiedzi. Zawartość aminokwasów egzogennych, które są zawsze obecne w białkach zwierzęcych, mogła być ułatwieniem w udzieleniu poprawnej odpowiedzi stąd duża łatwość tego zadania. Zadanie 7. (1 pkt) W listopadzie 2003 roku jedna z firm produkujących odżywki dla dzieci przyznała się do błędu, który spowodował chorobę a nawet śmierć kilku niemowląt. Specjalne mleko sojowe w proszku pozbawione było witaminy B 1. Zaznacz nazwę choroby, która została wywołana brakiem witaminy B 1. a) szkorbut b) kurza ślepota c) krzywica d) beri-beri Sprawdzana Opisanie skutków zdrowotnych niedoboru witamin. Schemat oceniania Za zaznaczenie prawidłowej odpowiedzi 1 pkt. i model odpowiedzi d Łatwość 0,48 Omówienie zadania Zadanie zamknięte polegające na zaznaczeniu nazwy choroby i komentarz do wywołanej brakiem witaminy B 1. popełnionych 48% uczniów udzieliło poprawnej odpowiedzi. Zadanie okazało się stosunkowo trudne, chociaż analiza zastosowanych dystraktorów (choroby wywołane brakiem znanych, często omawianych witamin: C, A i D) powinna je ułatwić. Zadanie 8. (1 pkt) Poniższe schematy przedstawiają strukturę ścian dwóch odcinków przewodu pokarmowego: jelita cienkiego i żołądka. Na podstawie analizy obu schematów określ jedną różnicę w budowie jelita cienkiego i żołądka. 15

Sprawdzana Porównanie informacji przedstawionych w formie rysunku i określanie różnic w budowie narządów układu pokarmowego. Schemat oceniania Za podanie prawidłowej różnicy 1 pkt. Przykłady: i model odpowiedzi Inna grubość mięśniówki (w żołądku jest grubsza). Inne pofałdowanie błony śluzowej (w jelicie cienkim większe). Inny rodzaj gruczołów (jelitowe lub żołądkowe). Łatwość 0,70 Omówienie zadania Zadanie polegające na porównaniu informacji przedstawionych i komentarz do w formie rysunku i określeniu na tej podstawie różnicy w budowie obu popełnionych narządów układu pokarmowego (jelito cienkie i żołądek). 70% uczniów udzieliło prawidłowych odpowiedzi. Zadanie stosunkowo łatwe, gdyż z rysunków łatwo można było odczytać trzy różnice (na jedną wymaganą). Najczęściej popełnianymi błędami było: pisanie nie na temat, czyli wskazywanie kosmków jelitowych jako przykładu różnicy, a które nie były podpisane na schemacie jelita cienkiego niepotrzebne wyjaśnianie podanej różnicy i pojawianie się istotnych merytorycznych, które ważyły na ocenie całej wypowiedzi (zgodnie z siódmą zasadą oceniania). Zadanie 9. (2 pkt) W jamie nosowej wyróżnia się okolicę węchową, dzięki której odczuwane są zapachy i okolicę oddechową, w której wdychane powietrze zostaje oczyszczone, ogrzane i nawilżone. Podaj dwie cechy budowy jamy nosowej umożliwiające jej pełnienie dwóch z wyżej wymienionych funkcji. Sprawdzana Wskazanie cech adaptacyjnych w budowie narządów do pełnionych funkcji. Schemat oceniania i model odpowiedzi Za określenie każdej z dwóch trafnych cech po 1 pkt. Przykłady: - Silne unaczynienie jamy nosowej umożliwia ogrzewanie się wdychanego powietrza. - Nabłonek migawkowy umożliwia oczyszczanie wdychanego powietrza (osadzanie się drobinek pyłu na rzęskach). - Śluz nawilża wdychane powietrze. - Obecność nabłonka węchowego wyposażonego w receptory umożliwia odbiór wrażeń węchowych. Łatwość 0,25 Omówienie zadania i komentarz do popełnionych Błędy polegały głównie na podawaniu tylko jednej prawidłowej cechy lub braku precyzyjnego określenia znaczenia dla opisywanej cechy. Bardzo często zdarzały się wypowiedzi, w których podawano więcej niż dwie cechy opisując wspólnie ich znaczenie. Np. W jamie nosowej jest śluzówka oraz rozbudowana sieć naczyń krwionośnych, która ogrzewa, oczyszcza i nawilża powietrze. W takim przypadku o ocenie decydowała kolejność podania cechy i pierwszego z wyjaśnień jej znaczenia. W prezentowanym przykładzie: śluzówka > ogrzewa, sieć naczyń krwionośnych > oczyszcza powietrze, dlatego też należało przyznać po 0 punktów za obie odpowiedzi. 16

Częstym, powtarzającym się błędem merytorycznym było podawanie występowania włosków, które oczyszczają powietrze, gdy tymczasem: Przedsionek nosa jest wysłany owłosioną skórą, a jama nosa właściwą błoną śluzową, którą pokrywa nabłonek oddechowy (urzęsiony). Zadanie 10. (2 pkt) Schemat przedstawia krążenie krwi w układzie krwionośnym człowieka. NACZYNIA WŁOSOWATE ŻYŁA NACZYNIA WŁOSOWATE TĘTNICA TĘTNICA PŁUCNA ŻYŁA PŁUCNA AORTA ZASTAWKI TĘTNICE ŻYŁY NACZYNIA WŁOSOWATE Po analizie powyższego schematu uczeń sporządził notatkę dotyczącą narządów układu krwionośnego. Niestety popełnił w niej błędy. Zaznacz dwa błędne zdania oraz dokonaj korekty każdego z nich. 1. Tętnice to naczynia krwionośne, które odprowadzają krew z serca. 2. W tętnicach płynie krew utlenowana. 3. Przez prawą część serca przepływa krew odtlenowana a przez lewą część serca krew utlenowana. 4. Żyły to naczynia krwionośne doprowadzające krew do serca. 5. W żyłach płynie krew odtlenowana. 6. Zastawki znajdujące się w tętnicach nie pozwalają na cofanie się krwi. Sprawdzana Odniesienie się krytyczne do tekstu opisującego budowę i funkcje narządów układu krwionośnego. Schemat oceniania Za trafny wybór wraz z przedstawieniem prawidłowej korekty każdego i model odpowiedzi z dwóch zdań po 1 pkt. Przykłady: 2 nie we wszystkich tętnicach płynie krew utlenowana, gdyż np. w tętnicy płucnej płynie krew odtlenowana. 5 nie we wszystkich żyłach płynie krew odtlenowana, gdyż np. w żyłach płucnych płynie z płuc krew utlenowana. 6 zastawki są w żyłach, a nie w tętnicach. Łatwość 0,30 Omówienie W zadaniu należało na podstawie analizy rysunku wybrać dwa błędne 17