KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 17.IV.2007 K(2007)1797 Dotyczy: Pomocy państwa nr N 26/2007 Polska Wsparcie funduszy kapitałowych inwestujących w mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa Szanowna Pani! 1. PROCEDURA 1. Pismem z dnia 11 stycznia 2007 r., zarejestrowanym przez Komisję w tym samym dniu, władze polskie, mając na uwadze art. 88 ust. 3 TWE, zgłosiły Komisji wyżej wymieniony program pomocy. 2. Pismem z dnia 22 stycznia.2007 r. Komisja zwróciła się o dodatkowe informacje w sprawie programu pomocy. Pismem z dnia 19 lutego 2007 r. władze polskie dostarczyły te informacje. 2. OPIS PROGRAMU 2.1. Informacje ogólne na temat programu 3. Zdaniem władz polskich inwestorzy prywatni nie są obecnie zachęcani do dokonywania inwestycji w MŚP w fazie poprzedzającej fazę ekspansji. Nie istnieje rzeczywisty rynek inwestycji związanych z kapitałem podwyższonego ryzyka. Ani banki, ani fundusze emerytalne nie są zainteresowane inwestycjami tego typu. W szczególności inwestorzy prywatni nie są obecnie zainteresowani inwestycjami o stosunkowo niskiej wartości, które Jej Ekscelencja Pani Anna FOTYGA Minister Spraw Zagranicznych Al. Szucha 23 PL-00-580 Warszawa Commission européenne, B-1049 Bruxelles Belgique Europese Commissie, B-1049 Brussel België Telefon: 00-32-(0)2-299.11.11.
są jednocześnie obarczone stosunkowo dużym ryzykiem inwestycyjnym. Istnieje olbrzymie zapotrzebowanie na inwestycje związane z kapitałem podwyższonego ryzyka ze strony wielu MŚP znajdujących się we wczesnej fazie rozwoju. 4. Zdaniem władz polskich luka kapitałowa w dziedzinie inwestycji w MŚP osiąga poziom do 8 10 mln PLN (2 2,5 mln EUR), w zależności od charakterystyki projektu i sektora, w którym inwestobiorca prowadzi działalność. Zgłoszony program powinien przyczynić się do obniżenia kosztów zarządzania funduszami kapitału podwyższonego ryzyka, wytworzenia atmosfery wiarygodności poprzez udział środków publicznych, a także promowania rozwoju rynku kapitału podwyższonego ryzyka. 5. Obecnie władze polskie prowadzą program wspierania funduszy kapitału zalążkowego, zatwierdzony przez Komisję decyzją nr N 599/2005. Program ten koncentruje się wyłącznie na kapitale zalążkowym i w ocenie władz polskich nie stanowi dostatecznego bodźca dla rozwoju rynku kapitału podwyższonego ryzyka. 6. Zgłoszony program pomocy ma na celu zachęcić inwestorów prywatnych do dostarczania kapitału podwyższonego ryzyka innowacyjnym i nastawionym na rozwój małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) 1 założonym w Polsce, które są jego docelowymi beneficjentami. Zdaniem władz polskich, cel ten ma zostać osiągnięty poprzez umożliwienie utworzenia i rozwoju funduszy prywatnego kapitału podwyższonego ryzyka, które mają dokonywać inwestycji w MŚP we wczesnej fazie ich rozwoju, przed osiągnięciem fazy ekspansji. W tym celu należy utworzyć fundusz państwowy Krajowy Fundusz Kapitałowy, którego wyłącznym przedmiotem działalności będzie udzielanie wsparcia finansowego funduszom podwyższonego ryzyka inwestującym w MŚP mające siedzibę na terytorium Polski, w szczególności w przedsiębiorstwa innowacyjne lub prowadzące działalność badawczo-rozwojową. Krajowy Fundusz Kapitałowy nie dokonuje inwestycji bezpośrednio w MŚP. 7. Projekt statutu Krajowego Funduszu Kapitałowego oraz projekt zmian do niego podlegają zatwierdzeniu przez ministra gospodarki. Środki publiczne zostaną skierowane za pośrednictwem Krajowego Funduszu Kapitałowego do prywatnych funduszy kapitału podwyższonego ryzyka wybranych w drodze otwartego konkursu ofert. Fundusze prywatne są wówczas prawnie zobowiązanie do inwestowania w MŚP aż do osiągnięcia przez nie fazy ekspansji. 2.2. Mechanizm programu 8. W programie pomocy uczestniczą cztery główne grupy podmiotów: inwestorzy prywatni, którzy utworzyli fundusze kapitału podwyższonego ryzyka tego rodzaju fundusze są osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, których wyłącznym przedmiotem działalności jest dokonywanie inwestycji w MŚP, 1 Zgodnie z rozporządzeniem Komisji WE nr 70/2001 w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. L 10 z 13.11.2001, str. 33) oraz zaleceniem Komisji z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (zgłoszonym pod nr dok. C(2003) 1422; Dz.U. L 124 z 20.5.2003, str. 36). 2
zarządcy funduszu lub spółki zarządzające ww. funduszami, Krajowy Fundusz Kapitałowy oraz potencjalni inwestobiorcy (MŚP). 9. Krajowy Fundusz Kapitałowy reprezentuje w ramach programu inwestora publicznego. Rząd polski wyznacza swoich przedstawicieli do Rady Nadzorczej. Istnieje tryb wyłączenia gwarantujący, że osoby podejmujące decyzje inwestycyjne w imieniu Krajowego Funduszu Kapitałowego nie są w żaden sposób powiązane z wybranymi funduszami kapitału podwyższonego ryzyka. 10. Krajowy Fundusz Kapitałowy ogłasza konkurs ofert. Wyniki konkursu ofert zamieszcza się w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim oraz w Biuletynie Informacji Publicznej. 11. Krajowy Fundusz Kapitałowy udziela wsparcia finansowego prywatnym funduszom kapitału podwyższonego ryzyka w formie: obejmowania i nabywania ich udziałów lub akcji; uczestnictwa w funduszach kapitału podwyższonego ryzyka działających w formie spółek komandytowych, komandytowo-akcyjnych lub innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej; nabywania ich certyfikatów inwestycyjnych lub jednostek uczestnictwa; nabywania obligacji, obligacji zamiennych na akcje, obligacji z prawem pierwszeństwa i warrantów subskrypcyjnych emitowanych przez te fundusze; bezzwrotnych świadczeń na sfinansowanie części kosztów poniesionych przez fundusz kapitału podwyższonego ryzyka na przygotowanie inwestycji i monitorowanie portfela tych inwestycji. 12. Krajowy Fundusz Kapitałowy dokona wyboru najlepszego funduszu spośród funduszy kapitału podwyższonego ryzyka w drodze otwartego konkursu ofert. Oferta powinna zawierać informacje dotyczące między innymi: formy organizacyjnej oraz statusu prawnego funduszu kapitału podwyższonego ryzyka; daty powstania funduszu kapitału podwyższonego ryzyka i przewidywanego czasu jego trwania; celu inwestycyjnego oraz zasad polityki inwestycyjnej funduszu kapitału podwyższonego ryzyka wraz z analizą ryzyka; zakresu terytorialnego i zakresu branżowego działalności inwestycyjnej realizowanej przez fundusz kapitału podwyższonego ryzyka; wielkości projektów inwestycyjnych oraz przewidywanego czasu ich trwania i minimalnej oczekiwanej stopy zwrotu; oczekiwanych form i oczekiwanych wysokości wsparcia finansowego wraz z przewidywaną wysokością kosztów przygotowania inwestycji i monitorowania ich portfela; 3
danych osobowych osób, które mają istotny wpływ na decyzje inwestycyjne funduszu kapitału podwyższonego ryzyka, w tym w szczególności członków jego organu zarządzającego albo osób prowadzących sprawy funduszu wraz z opisem ich kwalifikacji i doświadczeń zawodowych; zakładanej, łącznej wysokości oraz terminów i warunków dokonywania wpłat do funduszu kapitału podwyższonego ryzyka przez podmioty dokonujące inwestycji w tym funduszu; praw inwestorów funduszu kapitału podwyższonego ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem ich uprawnień do uczestniczenia w dochodach funduszu; planu marketingowego oraz zamierzonych inwestycji funduszu kapitału podwyższonego ryzyka; dotychczasowego doświadczenia osób zarządzających funduszem kapitału podwyższonego ryzyka w zakresie inwestycji w przedsiębiorstwa innowacyjne lub prowadzące działalność badawczo-rozwojową. 13. Krajowy Fundusz Kapitałowy oraz fundusz kapitału podwyższonego ryzyka wyłoniony w drodze konkursu ofert zawierają umowę o udzielenie wsparcia finansowego. Krajowy Fundusz Kapitałowy nie może udzielić danemu funduszowi kapitału podwyższonego ryzyka wsparcia wyższego niż kwota pochodząca od inwestorów prywatnych. 14. Dodatkowo finansowanie ze środków Krajowego Funduszu Kapitałowego nie może przekroczyć 65 % kosztów administracyjnych ponoszonych przez prywatne fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, w tym z tytułu kosztów usług prawnych i kosztów zarządzania związanych z przygotowaniem i monitorowaniem inwestycji, które są szczegółowo określone w projekcie rozporządzenia. Łączna kwota kosztów zarządzania ponoszonych przez fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, w tym wydatki z tytułu kosztów administracyjnych objętych pomocą, nie może przekraczać 5 % średnich rocznych składek wpłacanych do funduszy kapitału podwyższonego ryzyka przez prywatnych inwestorów. 15. Wsparcie finansowe z Krajowego Funduszu Kapitałowego przewiduje się jedynie pod warunkiem, że fundusz kapitału podwyższonego ryzyka, zobowiązuje się między innymi do dokonania inwestycji: a) za pośrednictwem osób lub podmiotu zarządzającego funduszem kapitału, które otrzymują wynagrodzenie zależne od uzyskanych wyników poprzez powiązanie wynagrodzenia z wynikami uzyskanymi przez fundusz, b) w przypadku której istnieje plan operacyjny zawierający szczegółowe informacje na temat produktu, sprzedaży i rozwoju rentowności oraz określający rentowność ex ante projektu. Innymi słowy inwestycje powinny zostać przeprowadzone w oparciu o rzetelnie sporządzony plan operacyjny zawierający szczegółową analizę produktu lub usługi oraz prognozy sprzedaży i zysków. c) w których szczególny nacisk kładzie się wspieranie technologii innowacyjnych oraz przedsiębiorstw o dużym potencjale rozwoju; 4
d) zgodne z zasadami ograniczania ryzyka inwestycyjnego, zakładające działanie zgodnie z najlepszą wiedzą i dobrymi praktykami w zarządzaniu funduszem kapitału podwyższonego ryzyka. 16. Umowa o udzielenie wsparcia finansowego musi określać w szczególności: skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Krajowy Fundusz Kapitałowy odpowiadać będzie zatem za nadzór regulacyjny nad sposobem zarządzania funduszem kapitału podwyższonego ryzyka. W przypadku złego zarządzania (niestosowania najlepszych praktyk mających zastosowanie do kapitału podwyższonego ryzyka), nadużyć finansowych lub innego naruszenia warunków umowy z Krajowym Funduszem Kapitałowym wsparcie ze strony państwa może zostać wycofane. Zgodnie z ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym, każda umowa z funduszem kapitału podwyższonego ryzyka musi określać procedurę zwrotu wsparcia finansowego oraz możliwość przeprowadzenia przez audytorów zewnętrznych wyznaczonych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy kontroli zarządzania funduszem kapitału podwyższonego ryzyka; wymagania dotyczące rocznego sprawozdania z dokonanych przez fundusz kapitałowy inwestycji przewidzianych w umowie wraz z wyceną portfela inwestycji; zasady dostępu audytorów wyznaczanych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy do ksiąg i dokumentów funduszu kapitałowego; jasną i realistyczną strategię wyjścia dla każdej inwestycji. 17. Inwestorzy prywatni tworzą fundusze kapitału podwyższonego ryzyka o odpowiedniej formie prawnej (posiadające osobowość prawną lub jej nieposiadające). Według prawa polskiego jedynym zadaniem ww. funduszy są inwestycje z udziałem kapitału podwyższonego ryzyka w MŚP. 18. W ramach programu przewiduje się łączny pułap inwestycji dokonywanych w docelowe MŚP przez jeden lub większą liczbę funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, które otrzymują wsparcie z Krajowego Funduszu Kapitałowego. Całkowity koszt inwestycji nie może przekraczać wyrażonej w polskich złotych kwoty 1,5 mln EUR w całym okresie istnienia programu. Jednocześnie żadna inwestycja w przedsiębiorstwo inwestobiorcy nie może przekraczać 20 % zadeklarowanej wartości wpłat inwestorów prywatnych do funduszu kapitału podwyższonego ryzyka. 19. Podstawową formą inwestowania w fundusze jest nabywanie nowo emitowanych akcji lub udziałów w MŚP w celu osiągnięcia zysku. Fundusz kapitału podwyższonego ryzyka może również nabywać jednostki uczestnictwa w spółkach osobowych lub innych podmiotach nieposiadających osobowości prawnej, a także subskrybować instrumenty dłużne. Objęcie instrumentów dłużnych może mieć miejsce jedynie w przypadku tych samych przedsiębiorstw, w których zakupiono udziały lub akcje czy też jednostki uczestnictwa. 20. Oprocentowanie instrumentów dłużnych przedsiębiorstwa, subskrybowanych przez fundusz kapitałowy, lub kredytów udzielonych przedsiębiorstwu przez fundusz kapitałowy musi być co najmniej równe stopie referencyjnej określanej przez Komisję Europejską, opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, obowiązującej w dniu objęcia instrumentów dłużnych lub zawarcia umowy kredytowej. W przypadku 5
niezabezpieczonych instrumentów dłużnych lub niezabezpieczonych kredytów oprocentowanie nie może być niższe niż ww. stopa referencyjna 2 powiększona o 400 punktów bazowych lub więcej, jeżeli stopa lombardowa obliczona przez Narodowy Bank Polski, opublikowana w dzienniku urzędowym Narodowego Banku Polskiego, powiększona o 100 punktów bazowych, obowiązująca w dniu objęcia instrumentów dłużnych lub zawarcia umowy kredytowej jest wyższa niż stopa referencyjna. 21. W każdym razie wartość instrumentów dłużnych nie może przekroczyć 30 % całkowitych środków zainwestowanych w docelowe MŚP. Oznacza to, że inwestycje w formie kapitałowej muszą stanowić co najmniej 70 % inwestycji przeznaczonych dla docelowych MŚP. 22. Wynagrodzenie podmiotów zarządzających funduszem składa się z dwóch części. Część pierwsza, podstawowa, wypłacana jest na podstawie umowy pomiędzy inwestorem a zarządzającym funduszem ze środków na pokrycie wydatków administracyjnych funduszu. Ta część wynagrodzenia będzie uzależniona od wyników osiąganych przez fundusz. Ponadto istnieje dodatkowa część wynagrodzenia, która wypłacana jest po opłaceniu prywatnych inwestorów oraz Krajowego Funduszu Kapitałowego przy końcowym podziale przychodów z inwestycji. Zatem wynagrodzenie zarządcy funduszu będzie dodatkowo powiązane z wynikami funduszu. 23. Fundusze nie będą miały prawnej możliwości inwestowania w MŚP, w których udziałowcami lub akcjonariuszami przed dokonaniem pierwszej inwestycji są osoby powiązane z inwestorem więzami rodzinnymi lub stosunkami wynikającymi z zatrudnienia czy zarządzania. To samo dotyczy stosunków pomiędzy zarządem funduszu a potencjalnym inwestobiorcą. 24. Fundusze kapitału podwyższonego ryzyka są zarządzane przez profesjonalnych zarządców. Inwestorzy prywatni będą mieli jednak wpływ na podejmowanie decyzji. Zarząd funduszu będzie musiał zwracać się o opinię do komitetu inwestorów. Inwestorzy prywatni będą również reprezentowani w radzie nadzorczej funduszu kapitału podwyższonego ryzyka. 25. Inwestorzy prywatni inwestujący w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka uczestniczą w podziale przychodów z dokonanych inwestycji na korzystniejszych warunkach niż Krajowy Fundusz Kapitałowy. Środki pochodzące ze sprzedaży udziałów w inwestycjach lub innego sposobu wycofania środków z inwestycji dokonanych przez podmiot zarządzający funduszem, w tym z tytułu spłaty odsetek od instrumentów dłużnych, dzielone są w następującej kolejności: w pierwszej kolejności prywatni inwestorzy funduszu kapitałowego, aż do momentu otrzymania kwot równych dokonanym wpłatom; w drugiej kolejności Krajowy Fundusz Kapitałowy, aż do momentu otrzymania kwoty równej udzielonemu wsparciu finansowemu; w trzeciej kolejności prywatni inwestorzy funduszu kapitałowego, aż do momentu otrzymania stopy zwrotu w wysokości wskazanej w umowie o udzielenie wsparcia finansowego; 2 Obwieszczenie Komisji w sprawie metody określania stóp referencyjnych i dyskontowych (97/C 273/03). 6
w czwartej kolejności Krajowy Fundusz Kapitałowy, aż do momentu otrzymania stopy zwrotu określonej w umowie o udzielenie wsparcia finansowego. 26. Pozostałe środki dzielone są pomiędzy osoby lub podmiot zarządzający funduszem, inwestorów funduszu i Krajowy Fundusz Kapitałowy, zgodnie z umową o udzielenie wsparcia finansowego. Zatem nie istnieje możliwość reinwestowania środków publicznych przez fundusz kapitału podwyższonego ryzyka bez uruchomienia od nowa procedury składania wniosków. 27. W przypadku gdy inwestycja nie przyniesie poziomu zwrotu wynikającego z umowy, inwestor prywatny ma większą szansę na odzyskanie zainwestowanego kapitału oraz osiągnięcie stopy zwrotu wynikającej z umowy niż Krajowy Fundusz Kapitałowy. 28. Inwestobiorcami są jedynie MŚP prowadzące działalność w regionach kwalifikujących się do objęcia pomocą zgodnie z art. 87 ust. 3 lit. a) lub art. 87 ust. 3 lit. c) Traktatu WE. Przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji, zgodnie z definicją zawartą w Wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw 3, nie kwalifikują się do tego rodzaju inwestycji. 29. Fundusze kapitału podwyższonego ryzyka nie będą dokonywać inwestycji w MŚP prowadzące działalność w następujących sektorach: hutnictwo żelaza i stali, górnictwo węgla, budownictwo okrętowe, usługi finansowe, w tym faktoring i leasing, dzierżawa lub najem aktywów, usługi prawne, usługi księgowe, pośrednictwo nieruchomości oraz handel hurtowy lub detaliczny. MŚP nie mogą prowadzić działalności w zakresie produkcji lub handlu bronią, wyrobami tytoniowymi, napojami alkoholowymi lub środkami odurzającymi. 30. Wsparcie finansowe nie może być udzielane funduszom kapitału podwyższonego ryzyka, które uzależniają inwestycje w docelowe MŚP od ich działalności eksportowej lub wykorzystania przez te MŚP towarów krajowych w sposób uprzywilejowany w stosunku do towarów krajowych. 2.3. Podstawa prawna programu 31. Władze polskie przedłożyły następujące dokumenty: projekt rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie wsparcia finansowego udzielanego przez Krajowy Fundusz Kapitałowy; ustawę z dnia 4 marca 2005 r. o Krajowym Funduszu Kapitałowym, Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2005 r. tekst ustawy dostępny na stronie: http://isip.sejm.gov.pl/prawo/index.html). 3 Dz.U. C 244 z 1.10.2004, str. 2. 7
2.4. Zarządzanie programem 32. Programem zarządza Krajowy Fundusz Kapitałowy oraz Ministerstwo Gospodarki. 2.5. Finansowanie programu 33. Łączna kwota środków finansowych wynosi w przybliżeniu 180 mln EUR. Kwota ta nie obejmuje niezbędnego wkładu finansowego inwestorów prywatnych. 2.6. Czas trwania programu 34. Program realizowany jest przez 6 lat, tzn. do dnia 31 grudnia 2013 r. W okresie tym Krajowy Fundusz Kapitałowy może dokonywać inwestycji w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka. 35. Krajowy Fundusz Kapitałowy może dokonywać inwestycji jedynie w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, które zobowiążą się dokonywać inwestycji oraz wyjścia z inwestycji w ciągu 10 lat od dnia podpisania umowy pomiędzy Krajowym Funduszem Kapitałowym a danym funduszem kapitału podwyższonego ryzyka. Okres inwestycji powinien być związany z indywidualnymi strategiami inwestycyjnymi funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, w których uwzględnia się różnego rodzaju projekty inwestycyjne. Według władz polskich inwestycje realizuje się w okresie mniej więcej od 3 do 5 lat. Zgodnie z projektem rozporządzenia okres ten może być wydłużony o 2 lata, jeżeli przemawiają za tym względy ekonomiczne, w szczególności związane z zapewnieniem możliwości zakończenia inwestycji z zyskiem. Szczegółowe zasady i warunki dotyczące okresu inwestycyjnego w tym wyjątkowo w uzasadnionych przypadkach przedłużenie okresu do 12 lat zostaną sprecyzowane bardziej szczegółowo w umowach o udzielaniu pomocy w nawiązaniu do warunków ofert wybranych funduszy kapitału podwyższonego ryzyka. Należy podkreślić, że analiza wykonalności strategii inwestycyjnej przedstawionej przez fundusz kapitału podwyższonego ryzyka będzie jednym z decydujących kryteriów przy wyborze projektów inwestycyjnych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy. W każdym razie okres finansowania jest ograniczony osiągnięciem przez docelowe MŚP fazy ekspansji. 36. Polskie władze potwierdziły, że pomoc zacznie być udzielana dopiero po podjęciu przez Komisję Europejską decyzji o zatwierdzeniu środka. 2.7. Kumulacja pomocy w ramach programu 37. Każde MŚP, do którego skierowano środki inwestycyjne z funduszu kapitału podwyższonego ryzyka, zobowiązane jest do ograniczenia o 20 % odpowiednich pułapów pomocy lub maksymalnych kwot kwalifikowanych pomocy państwa, do której jest uprawnione, w ciągu 3 lat od dnia, w którym po raz pierwszy otrzymało środki od funduszu kapitału podwyższonego ryzyka. Wymóg taki nie dotyczy pomocy publicznej udzielanej na podstawie wspólnotowych zasad ramowych dotyczących pomocy państwa 8
na działalność badawczą i rozwojową 4 lub innych zastępujących je zasad ramowych lub rozporządzenia o wyłączeniu grupowym w tej dziedzinie. 3. OCENA PROGRAMU 3.1. Zgodność z Traktatem 38. Powiadamiając o programie przed wprowadzeniem go w życie, władze polskie wywiązały się ze swoich zobowiązań wynikających z art. 88 ust. 3 Traktatu WE. 3.2. Istnienie pomocy państwa i zgodność z zasadami wspólnego rynku 39. Komisja zbadała program w świetle art. 87 ust. 1 i nast. Traktatu WE oraz art. 61 i nast. Porozumienia EOG, a w szczególności na podstawie Wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na wspieranie inwestycji kapitału podwyższonego ryzyka w małych i średnich przedsiębiorstwach (dalej zwanych wytycznymi dot. kapitału podwyższonego ryzyka ) 5. 3.2.1. Charakter programu: pomoc państwa 40. Środek pomocy wykorzystujący kapitał podwyższonego ryzyka jest objęty zakresem art. 87 ust. 1 Traktatu WE, jeżeli spełnione są łącznie cztery kryteria: środek wiąże się z wykorzystaniem środków publicznych; środek zakłóca konkurencję poprzez przyznanie beneficjentowi korzyści; korzyść ma charakter selektywny w takim znaczeniu, że jest ograniczona do niektórych przedsiębiorstw; środek ma wpływ na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. 41. Zgodnie z pkt 3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka stwierdzenie istnienia pomocy państwa w rozumieniu przepisów Traktatu wymaga rozważenia, czy środek może stanowić pomoc na przynajmniej trzech różnych poziomach: pomoc na rzecz inwestorów; pomoc na rzecz funduszu inwestycyjnego, narzędzia inwestycyjnego i/lub zarządcy; pomoc dla przedsiębiorstw będących inwestobiorcami. Pomoc na rzecz inwestorów 42. Komisja uważa, że na poziomie inwestorów występuje pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu WE. Środek ten pozwala inwestorom prywatnym na dokonanie inwestycji w docelowe przedsiębiorstwa na korzystniejszych warunkach niż inwestorom publicznym. Prawo przewiduje uprzywilejowanie finansowania prywatnego w stosunku do finansowania ze środków publicznych w celu przyciągnięcia inwestorów rynkowych, 4 Dz.U. C 323 z 30.12.2006, str. 1-25. 5 Dz.U. C 194 z 18.8.2006, str. 2-21. 9
tak by dokonywali inwestycji związanych z kapitałem podwyższonego ryzyka. Uwidacznia się to w sposób szczególny w mechanizmie wychodzenia z inwestycji, kiedy spłata kapitału dokonywana jest najpierw na rzecz inwestorów prywatnych, a dopiero potem na rzecz instytucji publicznych. Inwestorzy publiczni i prywatni nie są zatem obarczeni takim samym ryzykiem wzrostu (upside risk) i ryzykiem spadku (downside risk). Stanowi to korzyść dla inwestorów prywatnych. Ponadto Krajowy Fundusz Kapitałowy może, w zależności od wniosku, udzielić również wsparcia funduszowi kapitału podwyższonego ryzyka z tytułu poniesionych kosztów administracyjnych związanych z przygotowaniem poszczególnych inwestycji i ich późniejszym monitorowaniem, które w normalnych okolicznościach byłyby pokrywane przez inwestorów prywatnych. Po pierwsze, należy zauważyć, że łączna kwota kosztów administracyjnych nie może przekroczyć 5 % średnich rocznych składek wpłacanych do funduszy kapitału podwyższonego ryzyka przez prywatnych inwestorów (patrz punkt 5, powyżej). Po drugie, ponieważ fundusze kapitału podwyższonego ryzyka są wybierane w drodze konkursu ofert, a jednym z kryteriów wyboru jest wysokość kosztów administracyjnych, te ostatnie mogą odpowiadać kosztom rynkowym i ograniczać się do minimum koniecznego dla wyłonionych w drodze konkursu funduszy. Można stwierdzić, że tego rodzaju ograniczone wsparcie, jeśli wnioskowane przez fundusz, zachęca w tym przypadku do inwestycji w zakresie kapitału podwyższonego ryzyka w przedsiębiorstwa docelowe (ograniczone do 1,5 mln EUR przez okres trwania programu) poprzez ograniczenie obciążeń administracyjnych przy stosunkowo małych inwestycjach, które w przeciwnym wypadku mogłyby być nieopłacalne, nawet przy dużym potencjale handlowym przedsiębiorstw, do których są kierowane, z uwagi na stosunkowo wysokie koszty transakcji i koszty monitorowania. Wyznaczenie limitu na poziomie 65 % nie zniechęci do dokonywania inwestycji na zasadach rynkowych, niemniej jednak stanowi kolejną korzyść dla inwestorów prywatnych. Korzyści te mają charakter selektywny, ponieważ preferencyjne traktowanie dotyczy wybranych funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, które są zobowiązane do inwestowania w innowacyjne MŚP. 43. O zaangażowaniu środków państwowych świadczy tworzenie funduszy prywatnego kapitału podwyższonego ryzyka, w których państwo staje się partnerem poprzez Krajowy Fundusz Kapitałowy. Krajowy Fundusz Kapitałowy wnosi do 50 % prywatnego kapitału wpłaconego do funduszy kapitału podwyższonego ryzyka. 44. Poza tym program ma wpływ na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi, ponieważ dokonywanie inwestycji w kapitał jest działalnością będącą przedmiotem znacznej wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. Zatem na poziomie inwestorów stwierdza się istnienie pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu WE. Pomoc na rzecz funduszu lub zarządu 45. Na poziomie funduszu, zgodnie z pkt 3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, Komisja skłania się ku opinii, że fundusz jest raczej instrumentem pośrednim w przekazywaniu pomocy inwestorom i/lub przedsiębiorstwom będącym inwestobiorcami niż beneficjentem pomocy. Krajowy Fundusz Kapitałowy jest organem administracji publicznej zarządzającym programem i dokonującym wyboru funduszy kapitału podwyższonego ryzyka. Prowadzi to do transferu zasobów państwowych na rzecz funduszy, które są zobowiązane do inwestycji w MŚP. Fundusze wybierane są w drodze konkursu ofert i nie mają możliwości podejmowania innych działań niż działania 10
przewidziane w programie, tj. przekazywanie pomocy MŚP. Rozdział zysków i strat w przypadku wyjścia z inwestycji, opisanego powyżej, daje pewność, że po zakończeniu programu na rachunku funduszu kapitału podwyższonego ryzyka nie pozostaną żadne środki. Dowodzi to, że fundusze są wybierane wyłącznie w celu przekazywania pomocy przez Krajowy Fundusz Kapitałowy inwestobiorcom. 46. Jeśli chodzi o zarząd nad funduszem kapitału podwyższonego ryzyka, zgodnie z pkt 3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, Komisja uznaje, że pomoc dla zarządców funduszu lub spółki zarządzającej funduszem występuje wtedy, gdy ich wynagrodzenie nie odzwierciedla w pełni poziomu aktualnego wynagrodzenia rynkowego w podobnych sytuacjach. Rozpatrywany środek przewiduje, że koszty administracyjne, w tym wynagrodzenia dla zarządzających funduszem, podlegają procedurze przetargowej. Zatem na obecnym etapie nic nie wskazuje na to, że wynagrodzenie zarządzających funduszami nie będzie zgodne z zasadami rynkowymi. 47. W związku z tym Komisja uważa, że ani na poziomie funduszy kapitału podwyższonego ryzyka ani na poziomie osób zarządzających funduszem nie występuje pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 traktatu WE. Pomoc dla przedsiębiorstw będących inwestobiorcami 48. Zgodnie z pkt 3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka Komisja zazwyczaj uznaje, że w przypadkach, gdy pomoc występuje na poziomie inwestora, przynajmniej częściowo została przekazana przedsiębiorstwom docelowym, a zatem, że jest obecna także na ich poziomie. Tak się dzieje w przypadkach, gdy decyzje inwestycyjne podejmowane są przez zarządców funduszu w oparciu o logikę czysto komercyjną. 49. W omawianym przypadku decyzje inwestycyjne podejmowane są przez zarządców funduszu w oparciu o logikę czysto komercyjną. Ponieważ jednak pomoc występuje na poziomie inwestorów Komisja uznaje, że występuje ona również na poziomie docelowych MŚP. W istocie powodem występowania pomocy na poziomie inwestorów jest właśnie wsparcie inwestycji w przedsiębiorstwa, częściowo przy użyciu środków publicznych, które to inwestycje w przeciwnym wypadku nie byłyby możliwe. Uprzywilejowany dostęp do finansowania z wspieranych przez państwo funduszy kapitału podwyższonego ryzyka posiadają jedynie wybrane MŚP. 50. Przynajmniej niektóre docelowe MŚP są zaangażowane lub zaangażują się w działania związane z wewnątrzwspólnotowym obrotem handlowym. Tak dzieje się zazwyczaj w dziedzinie badań, w której najprawdopodobniej będą działać docelowe przedsiębiorstwa. Tym samym rozpatrywany środek może potencjalnie wpłynąć na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. 51. Komisja uważa zatem, że na poziomie przedsiębiorstw będących inwestobiorcami występuje pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 Traktatu WE. 3.2.2. Ocena zgodności środka z zasadami wspólnego rynku 52. Ponieważ środek wiąże się z pomocą państwa na poziomie inwestorów oraz na poziomie docelowych MŚP, Komisja musi zbadać, czy pomoc ta jest zgodna z zasadami wspólnego rynku. 11
Kryteria oceny zgodności środka z zasadami wspólnego rynku 53. Komisja uzna, że środek w postaci kapitału podwyższonego ryzyka zawiera element zachęty oraz spełnia zasady nieodzowności i proporcjonalności pomocy oraz że ogólny bilans oceny jest dodatni wszędzie tam, gdzie spełnione są wszystkie warunki określone w sekcji 4.3 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Maksymalny poziom transz inwestycyjnych 54. Zgodnie z pkt 4.3.1. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka środek pomocy w postaci kapitału podwyższonego ryzyka musi ograniczać wysokość transz finansowania w całości lub częściowo finansowanych ze środków pomocy państwa do poziomu 1,5 mln EUR na docelowe MŚP w okresie dwunastu miesięcy. Pomoc jest zgodna z pkt 4.3.1. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, ponieważ ogranicza wysokość transz finansowania do 1,5 mln EUR na docelowe MŚP na cały czas trwania programu. Ograniczenia dotyczące finansowania w fazie zalążkowej, rozruchu i ekspansji 55. Zgodnie z pkt 4.3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka w przypadku małych przedsiębiorstw, lub w przypadku średnich przedsiębiorstw znajdujących się na obszarach objętych pomocą, środek pomocy w postaci kapitału podwyższonego ryzyka może zapewniać finansowanie jedynie do czasu osiągnięcia fazy ekspansji. Rozpatrywany środek zapewnia finansowanie do fazy ekspansji dla MŚP znajdujących się na obszarach objętych pomocą. Spełnia on zatem wymagania określone w pkt 4.3.2. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Występowanie kapitałowych i quasi-kapitałowych instrumentów inwestycyjnych 56. W pkt 4.3.3. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka wymaga się, by całkowity budżet środka w postaci kapitału podwyższonego ryzyka składał się co najmniej w 70 % z kapitałowych i quasi-kapitałowych instrumentów inwestycyjnych przeznaczonych dla docelowych MŚP. Rozpatrywany środek przewiduje, że jego całkowity budżet zostanie wykorzystany na wspólne inwestycje w wysokości do 50 % z inwestorami prywatnymi w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, które z kolei co najmniej 70 % swoich inwestycji muszą skierować do docelowych MŚP w formie przejęcia na zasadach rynkowych akcji lub udziałów nowej emisji w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną lub w formie przejęcia udziałów w przedsiębiorstwach nieposiadających osobowości prawnej. Zgodnie z pkt 2.2. i pkt 4.3.3. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka za instrument kapitałowy uważa się nabywanie akcji lub udziałów w przedsiębiorstwie. Spełnia on zatem wymagania określone w pkt 4.3.3. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Udział inwestorów prywatnych 57. Zgodnie z pkt 4.3.4. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka co najmniej 50 % finansowania inwestycji przeprowadzonych w ramach kapitału podwyższonego ryzyka musi pochodzić od prywatnych inwestorów. W omawianym przypadku co najmniej 50 % finansowania inwestycji przeprowadzonych w ramach programu pomocy pochodzi od prywatnych inwestorów. Wspólnie z Krajowym Funduszem Kapitałowym inwestują oni w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, które są następnie zobowiązane do 12
inwestycji w docelowe MŚP. Środek ten jest zatem zgodny z pkt. 4.3.4 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Decyzje inwestycyjne podejmuje się z myślą o zysku 58. Zgodnie z pkt 4.3.5. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka środek pomocy wykorzystujący kapitał podwyższonego ryzyka musi zapewniać, że decyzje o inwestowaniu w przedsiębiorstwa docelowe są podejmowane dla osiągnięcia zysku. To kryterium jest uważane za spełnione, jeżeli spełnione są wszystkie poniższe warunki: a) środek przewiduje znaczące zaangażowanie inwestorów prywatnych; b) w przypadku każdej inwestycji istnieje plan operacyjny zawierający szczegółowe informacje na temat produktu, sprzedaży i rozwoju rentowności oraz określający rentowność ex ante projektu; oraz c) jasną i realistyczną strategię wyjścia dla każdej inwestycji. Rozpatrywany środek przewiduje znaczące zaangażowanie inwestorów prywatnych; co najmniej 50 % finansowania inwestycji z funduszy kapitału podwyższonego ryzyka musi pochodzić od prywatnych inwestorów. Ponadto w umowie pomiędzy Krajowym Funduszem Kapitałowym a odpowiednim funduszem kapitału podwyższonego ryzyka przewidziana zostania konieczność opracowania planu operacyjnego zawierającego szczegółowe informacje na temat produktu, sprzedaży i rozwoju rentowności oraz określającego rentowność ex ante projektu wraz z jasną i realistyczną strategią wyjścia dla każdej inwestycji. Spełnienie powyższych kryteriów bierze się także pod uwagę w publicznej procedurze przetargowej. Należy zatem stwierdzić, że środek ten jest zgodny z pkt. 4.3.5 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Zarządzanie na zasadach rynkowych 59. Zgodnie z pkt 4.3.6. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka zarządzanie środkiem pomocy w celu zapewnienia kapitału podwyższonego ryzyka lub funduszem kapitału takiego rodzaju musi się odbywać na zasadach rynkowych. To kryterium jest uważane za spełnione, jeżeli spełnione są wszystkie poniższe warunki: a) zawarta zostanie umowa pomiędzy profesjonalnym zarządcą lub spółką zarządzającą funduszem, a uczestnikami funduszu, przewidująca powiązanie wynagrodzenia zarządcy z wynikami funduszu oraz określająca cele funduszu wraz z proponowanymi inwestycjami; oraz b) prywatni inwestorzy rynkowi są reprezentowani poprzez komitet inwestorów lub komitet doradczy w procesie podejmowania decyzji; oraz c) przy zarządzaniu funduszami stosuje się najlepsze praktyki i nadzór regulacyjny. 60. Środek przewiduje obowiązek zawarcia umowy pomiędzy profesjonalnym podmiotem zarządzającym lub spółką zarządzającą funduszem, a uczestnikami funduszu kapitału podwyższonego ryzyka, przewidującej powiązanie wynagrodzenia zarządcy z wynikami funduszu oraz określającej cele funduszu wraz z proponowanymi inwestycjami. Ponadto prywatni inwestorzy rynkowi są reprezentowani w procesie podejmowania decyzji przez komitet inwestorów prywatnych, który będzie proszony o opinię w sprawie każdej 13
inwestycji. Będą oni również reprezentowani w radzie nadzorczej funduszu. Projekt rozporządzenia stanowi, że przy zarządzaniu funduszem stosuje się najlepsze praktyki mające zastosowanie do kapitału podwyższonego ryzyka. Krajowy Fundusz Kapitałowy będzie odpowiadać za nadzór regulacyjny nad sposobem zarządzania funduszami kapitału podwyższonego ryzyka. W przypadku złego zarządzania (w tym niestosowania najlepszych praktyk), nadużycia finansowego lub innego naruszenia warunków umowy z Krajowym Funduszem Kapitałowym wsparcie ze strony państwa może zostać wycofane. Zgodnie z ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym, każda umowa z funduszem kapitału podwyższonego ryzyka musi określać procedurę zwrotu wsparcia finansowego oraz możliwość przeprowadzenia przez audytorów zewnętrznych wyznaczonych przez Krajowy Fundusz Kapitałowy kontroli zarządzania funduszem kapitału podwyższonego ryzyka. W związku z tym, uznaje się, że warunki wymienione w pkt 4.3.6. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka zostały spełnione. Specjalizacja branżowa 61. Zgodnie z pkt 4.3.7 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka Komisja może zgodzić się na podejście sektorowe w odniesieniu do środków wykorzystujących kapitał podwyższonego ryzyka, pod warunkiem, że środki te wchodzą w zakres niniejszych wytycznych zgodnie z sekcją 2.1. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Ta ostatnia sekcja wymaga wykluczenia pomocy dla przedsiębiorstw: a) w trudnej sytuacji; b) prowadzących działalność w sektorach budownictwa okrętowego oraz górnictwa węgla i hutnictwa żelaza i stali; Wytyczne nie mają zastosowania do pomocy na rzecz działalności związanej z wywozem, zwłaszcza pomocy bezpośrednio uzależnionej od ilości wywożonych towarów, nie dotyczą również zakładania i funkcjonowania sieci dystrybucyjnych lub innych wydatków bieżących związanych z działalnością wywozową, ani pomocy uzależnionej od stosowania towarów krajowych w sposób uprzywilejowany w stosunku do importowanych. 62. Środek nie wykazuje specjalizacji branżowej. Co więcej, promuje inwestycje w technologie innowacyjne oraz przedsiębiorstwa o potencjale naukowo-badawczym we wszystkich sektorach. W każdym przypadku rozpatrywany środek wchodzi w zakres wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, jak określono w sekcji 2.1. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, i w szczególności wyklucza przyznanie pomocy przedsiębiorstwom znajdującym się w trudnej sytuacji, zgodnie z definicją zawartą w wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji. Środek nie uzależnia inwestycji od działalności związanej z wywozem prowadzonej przez docelowe MŚP, ani od wykorzystania towarów krajowych w sposób uprzywilejowany w stosunku do towarów przywożonych, jak opisano powyżej. Spełnia on zatem wymagania określone w pkt 4.3.7. wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. Kumulacja 63. Każdy program, zgodnie z pkt 6 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, musi przestrzegać zasad kumulacji. Zasady te przewidują, że jeżeli kapitał przekazany docelowemu MŚP wykorzystywany będzie na finansowanie inwestycji początkowej lub 14
pokrycie innych kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą na mocy rozporządzeń o wyłączeniach grupowych, wytycznych, programów ramowych lub innych dokumentów dotyczących pomocy państwa, odpowiednie pułapy pomocy lub maksymalne kwoty kwalifikowane zostaną obniżone o 20 % w przypadku docelowych MŚP (znajdujących się na obszarach objętych pomocą) w czasie pierwszych trzech lat od pierwszej inwestycji kapitału podwyższonego ryzyka i do wysokości łącznej otrzymanej kwoty. Obniżka ta nie ma zastosowania do intensywności pomocy udzielanej na podstawie Wspólnotowych zasad ramowych dotyczących pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną 6 lub innych zastępujących je zasad ramowych lub rozporządzenia o wyłączeniu grupowym w tej dziedzinie. 64. Projekt rozporządzenia przewiduje, że każde MŚP będące beneficjentem pomocy w postaci kapitału podwyższonego ryzyka zobowiązane jest do ograniczenia o 20 % odpowiednich pułapów pomocy lub maksymalnych kwot kwalifikowanych pomocy państwa, do której jest uprawnione, w ciągu 3 lat od dnia, w którym po raz pierwszy otrzymało środki z funduszu kapitału podwyższonego ryzyka. Wymóg taki nie dotyczy pomocy publicznej udzielanej na podstawie wspólnotowych zasad ramowych dotyczących pomocy państwa na działalność badawczą i rozwojową 7 lub innych zastępujących je zasad ramowych lub rozporządzenia o wyłączeniu grupowym w tej dziedzinie. Środek ten jest zatem zgodny z pkt. 6 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka. 4. WNIOSKI 65. Zważywszy, że w przypadku programu pomocy przestrzegane są warunki określone w sekcji 4.3 i w pkt 6 wytycznych dot. kapitału podwyższonego ryzyka, Komisja stwierdza, że środek pod nazwą: Wsparcie funduszy kapitałowych inwestujących w mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa spełnia warunki określone w wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na wspieranie inwestycji kapitału podwyższonego ryzyka w małych i średnich przedsiębiorstwach. Komisja uznała zatem środek za zgodny z zasadami wspólnego rynku zgodnie z art. 87 ust. 3 lit. c) Traktatu WE. DECYZJA Na podstawie powyższej oceny Komisja stwierdza, że opisany powyżej środek pod nazwą: Wsparcie funduszy kapitałowych inwestujących w mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa jest zgodny z zasadami wspólnego rynku na mocy art. 87 ust. 3 lit. c) Traktatu WE. Komisja postanowiła nie zgłaszać zastrzeżeń. Komisja przypomina władzom polskim o konieczności przedłożenia rocznego sprawozdania z realizacji programu. Komisja przypomina także władzom polskim, że wszelkie plany zmian w omawianym programie pomocy muszą zostać zgłoszone Komisji. W przypadku gdyby niniejsze pismo zawierało informacje, które nie powinny być przekazywane osobom trzecim, należy poinformować o tym Komisję w terminie piętnastu dni 6 Dz.U. C 323 z 30.12.2006, str. 1. 7 Dz.U. C 323 z 30.12.2006, str. 1-25. 15
roboczych od daty jego otrzymania. Jeżeli Komisja nie otrzyma w wyznaczonym terminie uzasadnionego wniosku w tym względzie, uzna to za wyrażenie zgody na ujawnienie osobom trzecim i publikację pełnej treści niniejszego pisma w autentycznej wersji językowej na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/community_law/state_aids/index.htm. Wniosek taki należy wysłać listem poleconym lub faksem na adres Rejestru pomocy państwa w Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej: European Commission Directorate-General for Competition State Aid Greffe B-1049 Brussels Faks: 32 2 2961242 Z poważaniem W imieniu Komisji Neelie KROES Członek Komisji 16