Profilaktyka szkolna i domowa w oczach ursynowskich nastolatków

Raport z badania Profilaktyka szkolna i domowa w oczach ursynowskich nastolatków Badanie wykonane na zlecenie Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy Warszawa, lipiec 2009

Spis treści 1/3 Podstawowe dane o projekcie... 10 1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością. 12 2. Cele badania... 18 3. Metodologia badania 22 3.1 Osoby badane... 23 3.2 Metoda badawcza 24 3.3 Procedura badania 27 3.4 Analiza danych 28 4. Charakterystyka badanych... 30 4.1 Płeć i wiek badanych 31 4.2 Sytuacja rodzinna badanych. 32 4.3 Status zawodowy rodziców badanych 33 PREZENTACJA WYNIKÓW. 34 5. MłodzieŜ o dzielnicy Ursynów 35 5.1. Poziom sympatii dla dzielnicy Ursynów...36 5.2. Dostępność zorganizowanych form spędzania wolnego czasu.. 38 5.3. Powody niekorzystania przez młodzieŝ z zorganizowanych form spędzania wolnego czasu w dzielnicy.. 39

Spis treści 1/3 6. Doświadczenia uczniów z uŝywaniem substancji psychoaktywnych 40 6.1. Papierosy, alkohol, narkotyki.. 41 6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów... 42 6.1.2. Palenie papierosów w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach... 48 6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów 50 6.1.4. Wiedza rodziców nt. doświadczeń uczniów z paleniem papierosów 55 6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu. 56 6.1.6. Picie alkoholu w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach.. 62 6.1.7. Częstotliwość picia alkoholu 64 6.1.8. Wiedza rodziców o doświadczeniach uczniów z alkoholem 68 6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się.. 69 6.1.10. Upijanie się w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach. 74 6.1.11. Częstotliwość upijania się 76 6.1.12. Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków. 79 6.1.13. UŜywanie narkotyków w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach.. 83 6.1.14. Częstotliwość uŝywania narkotyków 85 6.1.15. Rodzaje narkotyków uŝywanych przez uczniów. 87 6.1.16. UŜywanie leków uspokajających lub nasennych w bieŝącym roku szkolnym. 88

Spis treści 1/3 6.2. Zjawisko politoksykomanii wśród uczniów. 90 6.2.1. Wprowadzenie... 91 6.2.2. Doświadczenia uczniów z jednoczesnym uŝywaniem kilku substancji psychoaktywnych.. 93 6.2.3. Doświadczenia uczniów z uŝywaniem leków w celu odurzenie się.. 94 6.3. Przekonania uczniów nt. uŝywania substancji psychoaktywnych oraz ich gotowość odmawiania rówieśnikom 95 6.3.1 Gotowość uczniów do odmawiania rówieśnikom zachęcającym do uŝywania substancji psychoaktywnych.. 96 6.3.2. Przyczyny braku gotowości do odmawiania 99 6.3.3. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka w profilaktyce. 102 6.3.4. Przekonania uczniów nt. uŝywania substancji psychoaktywnych... 104 6.3.5. Przekonania badanych nt. rozpowszechnienia uŝywania substancji wśród uczniów w ich klasie.... 108 7. MłodzieŜ o relacjach z rodzicami i profilaktyce domowej... 112 7.1. Ocena sytuacji w domu 113 7.1.1. Poszukiwanie wsparcia w sytuacjach problemowych... 114 7.1.2. Częstotliwość rozmów z rodzicami.... 116 7.1.3. Wsparcie i zrozumienie uczniów przez rodziców 117 7.1.4. Ocena atmosfery w domu rodzinnym 118 7.1.5. Częstotliwość kłótni z rodzicami 119 7.1.6. Główne powody konfliktów z rodzicami.. 120

Spis treści 3/3 7.1.7. Ocena jakości relacji z rodzicami 123 7.2. Profilaktyka domowa.... 124 7.2.1. Pojęcie profilaktyki domowej. Wprowadzenie..... 125 7.2.2. Rozmowy rodziców z uczniami nt. szkodliwości palenia papierosów.. 126 7.2.3. Rozmowy rodziców z uczniami nt. szkodliwości picia alkoholu. 127 7.2.4. Rozmowy rodziców nt. szkodliwości uŝywania narkotyków.. 128 7.2.5. Rozmowy rodziców nt. agresji i przemocy wśród uczniów... 129 7.2.6. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na palenie papierosów 130 7.2.7. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na picie alkoholu... 131 7.2.8. Przewidywania uczniów nt. reakcji rodziców na uŝywanie narkotyków.. 132 7.2.9. Reakcje rodziców na palenie papierosów przez uczniów 133 7.2.10. Reakcje rodziców na picie alkoholu przez uczniów. 134 7.2.11. Reakcje rodziców na uŝywanie narkotyków przez uczniów 136 7.2.12. Konsekwencje wyciągane przez rodziców za palenie papierosów. 137 7.2.13. Konsekwencje wyciągane przez rodziców za picie alkoholu. 140

Spis treści 3/3 8. MłodzieŜ o szkole i relacjach rówieśniczych w środowisku szkolnym... 143 8.1. Klimat szkoły relacje pomiędzy uczniami. 144 8.1.1. Klimat szkoły wprowadzenie 145 8.1.2. Samopoczucie badanych w środowisku szkolnym. 146 8.1.3. Samoocena osiągnięć szkolnych 147 8.1.4. Ocena relacji z rówieśnikami 148 8.1.5. LekcewaŜenie przez rówieśników w klasie 149 8.1.6. Wyśmiewanie przez rówieśników w klasie. 150 8.1.7. Przykre traktowanie przez rówieśników.. 151 8.1.8. Unikanie kontaktów poczucie izolacji w klasie 152 8.1.9. Poczucie zagroŝenia wykluczeniem społecznym.. 153 8.1.10. Zachowania agresywne w środowisku uczniów.. 154 8.1.11. Poziom nasilenia przemocy rówieśniczej. 157 8.2. Klimat szkoły relacje z nauczycielami... 158 8.2.1. Poziom sympatii dla nauczycieli.. 159 8.2.2. Agresywne zachowania nauczycieli w opiniach uczniów.... 160 8.2.3. Poziom nasilenia zjawiska przemocy nauczycieli wobec uczniów. 163 8.2.4. Ocena klimatu szkoły 164 8.2.5. Gotowość udzielania pomocy uczniom przez nauczycieli - w opinii badanych.. 165 8.2.6. Gotowość uczniów do dzielenia się z nauczycielami problemami waŝnymi doświadczeniami 169

Spis treści 3/3 8.2.7. Gotowość badanych do dzielenia się wiedzą o dystrybucji narkotyków w szkole 172 8.2.8. Stosunek badanych do szkoły... 174 8.2.9. Zajęcia pozalekcyjne organizowane w szkole. 175 9. MłodzieŜ o programach profilaktycznych realizowanych w szkole.. 176 9.1. Udział i ocena zajęć profilaktycznych w szkole... 177 9.1.1. Udział uczniów w zajęciach profilaktycznych 178 9.1.2. Poziom zadowolenia uczniów z udziału w zajęciach profilaktycznych. 179 9.1.3. Osoby prowadzące szkolne zajęcia profilaktyczne. 182 9.1.4. Mocne strony szkolnych zajęć profilaktycznych - w opiniach badanych. 184 9.1.5. Słabe strony szkolnych zajęć profilaktycznych w opiniach uczniów.. 187 9.1.6. Mocne i słabe strony szkolnych zajęć profilaktycznych w opiniach uczniów podsumowanie.. 190 9.1.7. Osobiste korzyści wynikające z udziału w zajęciach w opiniach uczniów.. 192 9.1.8. Udział rodziców w zajęciach profilaktycznych w opiniach uczniów.. 194 9.1.9. Dyskusja po zajęciach profilaktycznych.197

Spis treści 3/3 9.2. Udział w zajęciach profilaktycznych realizowanych poza szkołą...198 9.2.1 Udział uczniów w zajęciach profilaktycznych realizowanych poza szkołą.. 199 9.2.2. Miejsca realizacji zajęć profilaktycznych poza szkołą...201 10. NajwaŜniejsze wyniki badania.202 SUPLEMENT-analizy związków pomiędzy wybranymi zmiennymi Autor: Mirosława Prajsner.....218 PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE.255 Autor: dr Ewa Stępień ZAŁĄCZNIK (tablice i wykresy dodatkowe).. 266

Podstawowe dane o projekcie

Podstawowe dane o projekcie Projekt badawczy: Profilaktyka szkolna i domowa w oczach ursynowskich nastolatków Klient: Urząd Dzielnicy m.st. Warszawy Wykonawca: Autor raportu: Mirabo Pracownia Badawczo - Szkoleniowa Mirabo Pracownia Badawczo - Szkoleniowa Mirosława Prajsner Konsultacja naukowa projektu: dr Ewa Stępień Podsumowanie wyników badania: dr Ewa Stępień Metoda badawcza: badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej (z zapewnieniem anonimowości) Przewidywana wielkość próby badawczej: 1511 uczniów Próba badawcza: młodzieŝ szóstych klas szkół podstawowych oraz młodzieŝ pierwszych i trzecich klas gimnazjów Termin realizacji prac terenowych: marzec 2009 roku

1. Wprowadzenie

1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Profilaktyka - ustalenia definicyjne Profilaktyka to ogół działań zapobiegających niepoŝądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu ludzi (Okoń, 2004). Profilaktyka szkolna to działania, które zapobiegają takim zjawiskom i zachowaniom, podejmowane w środowisku szkolnym. W pedagogice moŝna wskazać dwie powiązane ze sobą koncepcje działań profilaktycznych, określane mianem profilaktyki społecznej i profilaktyki wychowawczej (Ostaszewski, 2003). Celem tej ostatniej jest zapobieganie niepoŝądanym zjawiskom przez oddziaływania wychowawcze wspierające pomyślny rozwój jednostek lub zbiorowości. Profilaktykę w wychowaniu moŝna rozumieć jako profilaktykę uprzedzającą lub jako profilaktykę objawową. Pierwsza polega na przeciwdziałaniu niepoŝądanym zjawiskom, które dotąd nie wystąpiły, ale zgodnie z wiedzą wychowawcy mogą się z duŝym prawdopodobieństwem pojawić. Druga odnosi się do tych przypadków działań wychowawczych, gdy pojawiły się juŝ pierwsze objawy niepokojących zjawisk i polega na umiejętnym, wczesnym rozpoznaniu objawów niepoŝądanych zachowań i podjęciu działań zapobiegawczych. Jednym z przykładów takich niepoŝądanych zjawisk i zachowań jest sięganie przez młodzieŝ szkolną po substancje psychoaktywne. Zwyczajowo są one dzielone na trzy grupy: papierosy, alkohol i narkotyki, ale w ostatnich latach obserwujemy na świecie coraz częściej tendencję do ich integralnego traktowania. Oparta jest ona na przekonaniu, Ŝe picie alkoholu, palenie papierosów i uŝywanie narkotyków to róŝne przejawy zachowań zagraŝających zdrowiu, u ich podstaw leŝą podobne grupy czynników.

1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Obok tendencji do integrowania działań obserwujemy w profilaktyce zachowań problemowych takŝe tendencję do odchodzenia od wąskiego rozumienia zagroŝenia związanego z uŝywaniem substancji. ZagroŜenie to nie jest utoŝsamiane wyłącznie z uzaleŝnieniem się, ale takŝe z wystąpieniem szeregu problemów związanych z sięganiem po te substancje takich jak wypadki, przestępstwa, przemoc. (Ostaszewski 2003). W ramach profilaktyki pierwszorzędowej dotyczącej substancji psychoaktywnych, podejmowane są działania mające na celu zmianę niepoŝądanych zachowań np. opóźnienie eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi lub powrót do abstynencji, jeśli inicjacja miała juŝ miejsce. W ramach tzw. profilaktyki drugorzędowej podejmowane działania dotyczą grup, w których substancje psychoaktywne są dość powszechnie uŝywane. Ich celem jest ograniczanie róŝnorodnych szkód związanych z sięganiem po te substancje. Obok tej typologii pojawiła się w ostatnich latach inna, która proponuje podział na tzw. prewencję uniwersalną skierowaną na obniŝanie ryzyka i wzrost ochrony oraz na promocję pełnego rozwoju i zdrowia, prewencję selektywną skoncentrowaną na grupach będących pod silniejszym wpływem czynników ryzyka oraz prewencję skierowaną, której działania kierowane są do grup osób podejmujących chroniczne zachowania problemowe. Zdaniem wielu specjalistów większość oddziaływań szkolnych powinna być prowadzona w ramach nurtu prewencji uniwersalnej (Grzelak, Sz. 2006). Badania pokazują (m.in. wyniki badań ESPAD), Ŝe w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko uŝywania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzieŝ. Jednym z rodzajów działań mających duŝy zasięg i słuŝących przeciwdziałaniu uzaleŝnieniom i innym szkodom związanym z substancjami są tzw. szkolne programy profilaktyczne.

1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością W latach 90. programy takie wprowadzano do szkół na szeroką skalę, w większości przypadków nie dokonywano jednak ich naukowej oceny. Z czasem wśród specjalistów pojawiło się przekonanie o niezadawalającej skuteczności wielu z nich, a nawet potencjalnych szkodach (Szymańska, 2000). Dlatego niezwykle istotne stały wszelkie inicjatywy zmierzające do poddawania takich działań ewaluacji (naukowej ocenie) i poszukiwaniu czynników, które mogą sprzyjać ich skuteczności. Czynniki sprzyjające skuteczności programów profilaktycznych Jak pokazują analizy (Ostaszewski, 2003) czynniki takie to: adekwatne do celów i naukowo uzasadnione podstawy teoretyczne; oparcie programu na sprawdzonych strategiach redukowania czynników ryzyka lub wzmacniania czynników chroniących np. na kształtowaniu lub wzmacnianiu u dzieci i młodzieŝy norm przeciwnych sięganiu po substancje, na wzmacnianiu umiejętności Ŝyciowych (np. asertywność, wybór wartości); na zmianie oczekiwań związanych z działaniem substancji; Wykorzystywanie róŝnych kanałów wpływu na zachowania i postawy uczniów (np. angaŝowanie rodziców, liderów młodzieŝowych); Odpowiednia długość i intensywność zajęć. Program powinien składać się z około 10-15 godzin zajęć podstawowych i 5-10 uzupełniających w kolejnych dwóch latach nauki; Stosowanie interaktywnych metod edukacji (uruchomienie wymiany doświadczeń pomiędzy uczestnikami);

1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Uwzględnienie potrzeb i specyficznej sytuacji dzieci zaniedbanych wychowawczo np. ze środowisk dysfunkcyjnych; Staranne przygotowanie: ocena potrzeb populacji docelowej, badania pilotaŝowe, badania oceniające skuteczność (ewaluacja), opracowanie sposobów i wskaźników monitorowania realizacji programu; Dobrze przygotowani realizatorzy (przeszkolenie, wyposaŝenie w podręczniki); Zapewnienie wsparcia społecznego dla realizatorów programu; Wśród wymienionych elementów znalazła się m.in. ocena skuteczności programu. Wiedza gromadzona w badaniach ewaluacyjnych nie tylko pozwala ocenić ową skuteczność, ale moŝe być takŝe pomocna w poprawie jakości prowadzonych oddziaływań. W badaniach nad skutecznością programów profilaktycznych istotne jest sformułowanie pytań badawczych oraz wskaźników skuteczności. Przykład takich pytań i wskaźników prezentuje publikacja Skuteczność profilaktyki uŝywania substancji psychoaktywnych autorstwa dr Krzysztofa Ostaszewskiego, wydana w 2003 roku. W prowadzonej przez niego ewaluacji trzech programów profilaktycznych: Spójrz inaczej, Noe i Drugi Elementarz oraz Domowi Detektywi postawiono pytania o: Wpływ wybranych szkolnych programów profilaktyki na: uŝywanie substancji psychoaktywnych (zachowania), na postawy, intencje i przekonania oraz umiejętności lub inne zmienne związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych, a takŝe na wiedzę uczniów na temat konsekwencji uŝywania tych substancji i innych zachowań zdrowotnych. Ryzyko wystąpienia niepoŝądanych skutków ubocznych związane z realizowaniem tych programów, takich jak wzrost zainteresowania substancjami i większa skłonność do eksperymentowania z nimi.

1. Wprowadzenie. Profilaktyka szkolna i badania nad jej skutecznością Proponowane wskaźniki skuteczności programu moŝna sklasyfikować w ramach trzech rodzajów: Behawioralne: częstość sięgania po róŝne rodzaje substancji, Pośrednie: intencje sięgania po te substancje, postawy wobec ich uŝywania, umiejętność odmawiania oraz Dotyczące wiedzy: np. o skutkach uŝywania substancji i mechanizmach uzaleŝnienia. Zgodnie z przedstawioną listą, o skuteczności programów wnioskuje się na podstawie zmian w zachowaniach uczniów (częstości sięgania), zmian w intencjach uŝywania, postaw wobec uŝywania oraz zmian w wiedzy uczniów na temat skutków i innych waŝnych aspektach sięgania po substancje. Przegląd badań ewaluacyjnych wskazuje, Ŝe w przypadku ewaluacji szkolnych programów profilaktycznych najczęściej wykorzystuje się model quasieksperymentalny (Grzelak, 1993). Polega on na prowadzeniu pomiarów początkowego (pre-testu) i końcowego (post-testu) w grupie uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych i w grupie uczniów, którzy w nich nie uczestniczyli (grupa kontrolna).

2. Cele badania

2. Cele badania Przedmiotem badania był odbiór zajęć profilaktycznych dotyczących uŝywania substancji psychoaktywnych i agresji oraz przemocy wśród młodzieŝy, które odbyły się w ursynowskich szkołach w ciągu 6 miesięcy poprzedzających badanie, to znaczy w roku szkolnym 2008/2009 (od września do marca). Przez profilaktykę szkolną w badaniu rozumiano wszelkie zajęcia organizowane w środowisku szkolnym obejmujące przede wszystkim uczniów, ale takŝe innych dorosłych związanych ze szkołą (np. rodziców), podejmujące kwestię sięgania po substancje oraz inne zachowania problemowe, takie jak agresja rówieśnicza. Celem badania było poznanie opinii młodych ludzi na temat tych zajęć (ich mocnych i słabych stron) oraz ich oceny w kontekście doświadczeń z uŝywaniem substancji, przekonań na temat uŝywania alkoholu i narkotyków, gotowości odmawiania sięgania po substancje psychoaktywne, przekonań na temat rozpowszechnienia uŝywania substancji wśród uczniów w klasie, postrzegania klimatu społecznego szkoły oraz relacji z rodzicami. Analizie poddano związki pomiędzy uŝywaniem substancji psychoaktywnych a róŝnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów oraz ich opiniami na temat szkolnych zajęć profilaktycznych, w których uczestniczyli. Drugim waŝnym celem badania było poznanie (na podstawie deklaracji uczniów) sposobów reagowania rodziców na uŝywanie substancji przez uczniów i konsekwencji stosowanych w przypadku podejmowania przez młodzieŝ takich zachowań. Reakcje te (tj. sformułowanie jednoznacznego zakazu uŝywania, zakaz uŝywania w obecności rodziców lub brak zakazu uŝywania) uznano w badaniu za jeden z elementów pozwalających scharakteryzować profilaktykę domową, a więc działania, które rodzice podejmują w celu zapobiegania niepoŝądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu młodych ludzi, związanym z sięganiem po papierosy, alkohol i narkotyki.

2. Cele badania Elementem takiej profilaktyki domowej uwzględnionym w badaniu są takŝe rozmowy rodziców z dziećmi na temat szkodliwości uŝywania substancji. W projekcie poruszona została takŝe kwestia: relacji pomiędzy uczniami i ich rodzicami, relacji pomiędzy nauczycielami i uczniami, relacji rówieśniczych w środowisku szkolnym dostępności róŝnych form spędzania wolnego czasu przez uczniów oraz oceny istniejącej w środowisku lokalnym oferty w zakresie spędzania wolnego czasu przez młodzieŝ. W badaniu poddano ocenie uczniów poziom zadowolenia z udziału w zajęciach profilaktycznych realizowanych w róŝnych typach szkół, ich mocne i słabe strony oraz uŝyteczność w codziennym Ŝyciu młodzieŝy (osobiste korzyści). Uzyskane dane mogą być podstawą do uwzględnienia w planowanych projektach profilaktycznych opinii i oczekiwań uczniów w tym zakresie np. co do elementów uznanych przez nich za atrakcyjne i ciekawe. NaleŜy podkreślić, Ŝe pod pojęciem zachowań problemowych młodzieŝy w raporcie rozumiano sięganie po substancje psychoaktywne (papierosy, alkohol narkotyki i leki uspokajające lub nasenne) oraz podejmowanie w środowisku szkolnym zachowań agresywnych. Zakres badania młodzieŝy obejmował następujące obszary tematyczne: A/ RóŜne aspekty Ŝycia osób badanych między innymi: ocena relacji rówieśniczych; ocena atmosfery rodzinnej; konflikty z rodzicami i ich przyczyny; spostrzegane moŝliwości oraz miejsca i osoby dające wsparcie w sytuacjach problemowych;

2. Cele badania ocena dostępności wśród młodzieŝy atrakcyjnych form spędzania czasu w dzielnicy; cechy społeczno-demograficzne rodziny; relacje uczniów z rodzicami; udział w pozaszkolnych zajęciach poruszających problem uŝywania substancji przez młodzieŝ B/ Ocena klimatu szkoły i sytuacja szkolna uczniów: subiektywna ocena wyników osiąganych w szkole; stosunek do szkoły; stosunek do nauczycieli; ocena relacji nauczyciel uczeń; ocena relacji pomiędzy uczniami w kontekście stosowania przemocy; poczucie wykluczenia w środowisku szkolnym; C/ Profilaktyka szkolna w zakresie uŝywania substancji i przemocy rówieśniczej: udział w zajęciach dotyczących uŝywania substancji przez młodzieŝ i przemocy prowadzonych na terenie szkoły, ocena tych zajęć w kilku aspektach: sposób przekazu, zachowanie prowadzących, jakość przekazywanej wiedzy, atrakcyjność zajęć, urozmaicona forma przekazu (stosowanie róŝnych technik np. film, teatr,)odniesienie do codziennych doświadczeń uczniów, moŝliwość prowadzenia otwartej dyskusji; ocena poziomu zadowolenia z udziału w zajęciach; ocena osobistych korzyści wynikających z udziału w zajęciach; udział rodziców w zajęciach profilaktycznych org. na terenie szkoły;

2. Cele badania D. Postawy rodziców dotyczące uŝywania substancji przez uczniów : edukacja domowa dotycząca problemu uŝywania substancji edukacja domowa dotycząca problemu przemocy rówieśniczej w szkole poziom przyzwolenia ze strony rodziców na uŝywanie substancji: papierosy, alkohol, narkotyki przewidywane konsekwencje stosowane przez rodziców w sytuacji łamania zakazu sięgania po substancje psychoaktywne częstotliwość rozmów z rodzicami na tematy problemowe E. Doświadczenia uczniów dotyczące uŝywania substancji psychoaktywnych oraz mieszania róŝnych substancji (alkoholu z lekami, alkoholu z marihuaną lub haszyszem- politoksykomania). rozpowszechnienie picia alkoholu wśród młodzieŝy oraz częstotliwość sięgania po napoje alkoholowe, rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród młodzieŝy oraz częstotliwość sięgania po papierosy rozpowszechnienie uŝywania narkotyków wśród młodzieŝy i częstotliwość sięganie po narkotyki rozpowszechnienie upijania się wśród młodzieŝy oraz częstotliwość tego zjawiska subiektywna ocena rozpowszechnienia sięgania po substancje psychoaktywne przez innych uczniów w klasie problem ulegania presji rówieśniczej związanej z sięganiem po substancje przyczyny ulegania presji rówieśniczej w ocenie uczniów rozpowszechnienie uŝywania leków uspokajających i nasennych bez zalecenia lekarza rozpowszechnienie uŝywania leków dostępnych bez recepty w celu odurzenia się rozpowszechnienie jednoczesnego uŝywania substancji (politoksykomania) pochodzenie środków finansowych na zakup substancji psychoaktywnych

3. Metodologia badania

3.1. Osoby badane Badanie przeprowadzono na reprezentatywnej próbie losowej uczniów 60 klas (po 20 klas z kaŝdego rocznika). W badaniu uczestniczyli uczniowie wylosowanych klas VI szkół podstawowych oraz klas I i III gimnazjów działających na terenie dzielnicy Ursynów. W ramach badania ankieta została wypełniona przez 1275 uczniów (447 w klasach szóstych SP, 428 w klasach pierwszych gimnazjum oraz 400 w klasach trzecich gimnazjum). Analizie poddano 1263 spośród nich. 12 ankiet wyłączono ze zbioru, z uwagi na wyniki testu wiarygodności i znaczny odsetek braków danych (ponad 50% nieuzasadnionych braków danych). Do bazy włączono więc 423 kwestionariusze z klas pierwszych, 400 z klas trzecich gimnazjum oraz 440 z klas szóstych szkół podstawowych. Badane klasy Liczba badanych uczniów Odsetek wszystkich badanych 1 klasy gimnazjum 423 33% 3 klasy gimnazjum 400 32% 6 klasy szkoły podstawowe 440 35% Razem 1263 100% Próbę badawczą wylosowano na podstawie danych o strukturze populacji uczniów szkół znajdujących się na terenie dzielnicy Ursynów przekazanych przez Zleceniodawcę. Losowanie przebiegało dwustopniowo. W pierwszym etapie losowano szkoły uwzględniając wielkość populacji uczniów uczęszczających do kaŝdej ze szkół. Prawdopodobieństwo wylosowania szkoły zaleŝało od udziału uczniów danej szkoły w całości populacji uczniów danego typu klas w całym mieście im więcej uczniów miała szkoła, tym większe było prawdopodobieństwo znalezienia się tej szkoły w próbie. Po wylosowaniu próby szkół uczestniczących w badaniu dokonano losowania klas wewnątrz poszczególnych szkół na podstawie przygotowanego algorytmu zapewniającego losowy dobór klasy. Badanie zostało zrealizowane w drugiej połowie marca 2009 roku. Oznacza to, Ŝe odpowiadając na pytania dotyczące ostatnich 6 miesięcy uczniowie de facto wypowiadali się na temat róŝnych sytuacji i doświadczeń, które miały miejsce w bieŝącym roku szkolnym (tj. 2008/2009).

3.2. Metoda badawcza W badaniu zastosowano kwestionariusz składający się z 69 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z moŝliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w kaŝdym pytaniu). Pierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, w której uczestnicy badania określali swoją płeć, wiek, sytuację rodzinną (czy mieszkają z obojgiem rodziców, z jednym z nich, czy teŝ z opiekunem/opiekunami) oraz status zawodowy rodziców. Pierwszy blok składał się z 5 pytań dotyczących funkcjonowania badanych w środowisku rodzinnym. Znalazły się tam pytania o to, do jakich osób badani udają się w sytuacji, gdy mają powaŝny osobisty problem, jak często rozmawiają z rodzicami o swoich sprawach, czy w sytuacji gdy mają problem, rodzice starają się ich zrozumieć i pomóc, jak często w ciągu ostatnich 6 miesięcy kłócili się z rodzicami i jakie były 3 najczęstsze powody takich kłótni. Drugi blok składający się z 7 pytań dotyczył funkcjonowania badanych w środowisku szkolnym. Znalazły się w nim pytania o samopoczucie respondentów w ich szkole, o samoocenę jako ucznia/uczennicy, poziom sympatii dla nauczycieli, relacje rówieśnicze w szkole, zachowania agresywne nauczycieli wobec uczniów, zachowania agresywne i przemocowe wśród uczniów, poczucie wykluczenia rówieśniczego w klasie szkolnej. Trzeci blok, składający się z 23 pytań dotyczył rozpowszechnienia uŝywania substancji psychoaktywnych wśród uczniów. Znalazły się w nim pytania o uŝywanie papierosów, alkoholu, narkotyków, leków uspokajających i upijanie się w Ŝyciu, a takŝe o częstotliwość takich zachowań w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Pytania dotyczyły takŝe opinii respondentów na temat wiedzy rodziców dotyczącej uŝywania przez nich róŝnych substancji. Pytanie o rodzaj uŝywanych narkotyków miało charakter otwarty tzn. uczniowie sami wpisywali nazwy narkotyków, których uŝywali. Odpowiadali takŝe na pytanie o to, skąd wzięli narkotyki, których uŝywali w ciągu ostatnich 6 miesięcy oraz pieniądze na papierosy, alkohol lub narkotyki, które zakupili. W przypadku leków uspokajających w bloku znalazło się pytanie o to, z jakiego źródła pochodziły.

3.2 Metoda badawcza Kwestionariusz zawierał takŝe pytanie o to, czy kiedykolwiek w Ŝyciu zdarzyło się, Ŝe badani uŝywali jednocześnie kilku substancji psychoaktywnych i jakich (pytanie otwarte), a takŝe czy uŝywali kiedykolwiek powszechnie dostępnych leków w celu odurzenia się i jakich (pytanie otwarte). W bloku umieszczono pytanie o opinię uczniów na temat rozpowszechnienia uŝywania papierosów, alkoholu i narkotyków oraz upijania się wśród uczniów w klasie. Zawierał takŝe pytanie o opinię uczniów na temat ich umiejętności odmawiania oraz powodów, dla których nie zdecydowaliby się na odmówienie kolegom/koleŝankom namawiającym ich do wypicia alkoholu, zapalenia papierosa lub uŝycia narkotyku. Blok kończyło pytanie o opinie badanych na temat uŝywania alkoholu i narkotyków oraz ich działania. W czwartej części znalazły się dwa pytania: o ofertę zajęć organizowanych w dzielnicy Ursynów pozwalających ciekawie spędzić młodzieŝy czas wolny oraz pytanie o to, dlaczego nie ma ona moŝliwości korzystania z takich zajęć. Blok piąty dotyczył udziału i oceny przez badanych zajęć profilaktycznych organizowanych w szkole dotyczących uŝywania substancji psychoaktywnych oraz agresji i przemocy wśród młodzieŝy. Zamieszczono w nim takŝe dwa pytania dotyczące udziału uczniów w takich zajęciach poza szkołą oraz miejsc, w których się one odbywały. Część dotycząca zajęć profilaktycznych w szkole zawierała 10 pytań. Dotyczyły one kolejno osób prowadzących zajęcia profilaktyczne w szkole, oceny poziomu zadowolenia z udziału w zajęciach, rozmów o problemach poruszanych podczas zajęć z innymi uczniami w klasie, mocnych i słabych stron zajęć w opiniach uczniów, osobistych korzyści wyniesionych z uczestnictwa oraz udziału rodziców w zajęciach. Szósty blok pytań zawierał 10 pytań poruszających róŝne aspekty profilaktyki domowej. Otwierało go pytanie o rozmowy rodziców z badanymi na temat szkodliwości sięgania po róŝne substancje oraz agresji i przemocy wśród młodzieŝy.

3.2 Metoda badawcza W kolejnych pytaniach zapytano uczniów, których rodzice wiedzą o ich doświadczeniach z uŝywaniem substancji, o sposób reagowania na takie zachowania oraz konsekwencje/kary stosowane w takich sytuacjach. Badanych którzy nie uŝywali jeszcze papierosów, alkoholu lub narkotyków lub ich rodzice nie wiedzą o ich doświadczeniach w tym zakresie pytano o to, jakiej reakcji spodziewaliby się ze strony dorosłych opiekunów. W dalszej części kwestionariusza zamieszczono pytania o gotowość do niesienia przez nauczycieli w szkole pomocy uczniom palącym, pijącym lub uŝywającym narkotyków oraz mającym inne problemy, a takŝe o gotowość uczniów do szczerej rozmowy o takich sprawach z nauczycielami w szkole. Pytano takŝe o 3 osoby, którym badani powiedzieliby o fakcie proponowania narkotyków komuś z uczniów na terenie szkoły. Ankietę zamykały 4 pytania o ofertę zajęć pozalekcyjnych w szkole, o stosunek emocjonalny badanych do ich szkoły, dzielnicę zamieszkania respondentów oraz poziom sympatii dla tego miejsca.

3.3 Procedura badawcza Badanie poprzedził pilotaŝ, który pokazał m.in. Ŝe czas realizacji badania w jednej klasie wynosi od 30-35 minut. Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Urząd Dzielnicy Ursynów, wchodzili do klas na jedną godzinę lekcyjną. Osoby przeprowadzające badanie wręczały respondentom ankietę i prosiły o jej zwrot bezpośrednio po wypełnieniu do specjalnie przygotowanej urny. Średni czas wypełniania ankiety wynosił około 30 minut. Osoby uczestniczące w badaniu były informowane, iŝ słuŝy ono poznaniu problemów młodzieŝy szkolnej będącej uczniami ursynowskich szkół, zostały takŝe dokładnie poinformowane, w jaki sposób zaznaczać wybrane przez nich odpowiedzi. Ankieter był obecny w klasie przez cały czas badania tj. do momentu oddania wypełnionego kwestionariusza przez wszystkich uczestników. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli moŝliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę.

3.4. Analiza danych Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono bazę komputerową pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. Podczas przygotowywania zbioru przeprowadzono weryfikację wiarygodności, poniewaŝ w przypadku badań realizowanych z uŝyciem ankiet do samodzielnego wypełniania przez respondentów, często konieczne jest dokonanie wtórnej selekcji kwestionariuszy, w których jakość danych budzi wątpliwości. W celu otrzymania statystyk najlepiej odzwierciedlających rzeczywistą częstotliwość występowania zjawisk wśród badanych uczniów dokonano selekcji ankiet. Podjęto decyzję o usunięciu ze zbioru ankiet, w których nieuzasadnione braki danych stanowiły więcej niŝ połowę odpowiedzi. Ponadto kaŝda z ankiet w trakcie procesu kodowania była poddana indywidualnej analizie pod kątem spójności odpowiedzi na pytania logicznie ze sobą powiązane. Zgromadzone zakodowane dane zostały poddane procesowi waŝenia, który polegał na porównaniu struktury płci populacji uczniów do próby uczniów uczestniczących w badaniu. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, Ŝe odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność, dlatego moŝliwe było utworzenie zmiennych: klimat szkoły, poczucie wykluczenia rówieśniczego, agresja i przemoc rówieśnicza w szkole, przemoc nauczycieli wobec uczniów, jakość relacji z rodzicami. Wszystkie utworzone zmienne charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7), co oznacza, Ŝe kaŝda ze stworzonych skal jest jednorodna i mierzy jedną właściwość.

3.4. Analiza danych Przykładowo: tworząc zmienną o nazwie: klimat szkoły zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania (pozycji skali) i określono średnią (M=6,3) oraz odchylenie standardowe (SD=2,16). Przyjęto, Ŝe osoby które osiągnęły wynik niŝszy niŝ 1/2 odchylenia standardowego od średniej określiły relacje z rodzicami jako dobre, osoby których wynik mieścił się w obrębie 1/2 odchylenia standardowego od średniej określiły je jako średnie, zaś osoby, których wynik był wyŝszy od średniej o więcej niŝ 1/2 odchylenia standardowego jako złe. W taki sam budowano pozostałe wskaźniki opisane w raporcie. Po utworzeniu wskaźników zmiennych, analizie poddano związki pomiędzy uŝywaniem substancji psychoaktywnych a róŝnymi obszarami funkcjonowania psychospołecznego uczniów wg schematu: opinie na temat szkoły, klimatu szkoły, relacji rówieśniczych w szkole uŝywanie substancji psychoaktywnych opinie na temat domu jakości relacji z rodzicami opinie na temat programów profilaktycznych Wyniki wspomnianych analiz zostały przedstawione w Suplemencie do niniejszego raportu.

4. Charakterystyka badanych

4.1. Płeć i wiek badanych W klasach szóstych szkoły podstawowej dziewczęta stanowiły prawie połowę badanych (48,5%) zaś chłopcy 51,5%. W klasach pierwszych gimnazjum odsetek dziewcząt i chłopców był podobny i wynosił odpowiednio 51,4% i 48,6%. W przypadku klas trzecich dziewczęta stanowiły 45% badanych, natomiast chłopcy 55,5%. Średnia wieku badanych uczniów w klasach szóstych wynosiła 12,26 (SD=0,48), w klasach pierwszych 13,31 (SD=0,49), a w trzecich 15,36 (SD=0,52). Struktura płci Klasy szóste SP N=440 49.5% 50.5% Dziewczęta Chłopcy 45.5% Klasy trzecie gimnazjum N= 400 54.5% Wykres 1: Płeć badanych- klasy 6 SP 48.6% Klasy pierwsze gimnazjum N=423 Chłopcy Dziewczęta 51.4% Dziewczęta Chłopcy Wykres 3: Płeć badanych klasy 3 gimnazjum Wykres 2: Płeć badanych klasy 1 gimnazjum

4.2. Sytuacja rodzinna badanych W klasach szóstych osoby, które mieszkają wraz z obojgiem rodziców, stanowią 81,6% badanych, w klasach pierwszych gimnazjum 81,4%, a w trzecich 80,2%. W analizowanych rocznikach odnotowano zbliŝone odsetki uczniów, którzy deklarowali, Ŝe mieszkają tylko z mamą, stanowili oni odpowiednio: 14.9%; 15.8% i 16.9%. Oznacza to, Ŝe taka sytuacja dotyczy mniej więcej co siódmego badanego. Bardzo niskie odsetki uczniów wskazały, Ŝe mieszkają tylko z ojcem (odpowiednio: 0.7%; 1.4 % i 1.2%). 3.6% szóstoklasistów deklarowało, Ŝe mieszka z opiekunami (np. babcią, siostrą, ciocią i wujkiem ) lub z mamą i jej partnerem lub ojczymem. W klasach pierwszych takie deklaracje złoŝyło 1,4% uczniów, a w trzecich gimnazjum 1,7%. Reasumując: wśród badanych uczniów największą grupę stanowią osoby, które mieszkają wraz z obojgiem rodziców. W kaŝdym z roczników stanowią one ponad 80% populacji badanych. Z kim obecnie mieszkasz? 100.00% 80.00% 60.00% 40.00% 20.00% 3.6% 1.4% 1.7% 0.7% 1.4% 1.2% 14.9% 15.8% 16.9% 81.6% 81.4% 80.2% z opiekunem tylko z tatą tylko z mamą z mamą i z tatą 0.00% Klasy 6 SP N=440 klasy 1 G N=423 Klasy 3G N=400 Wykres 4: Sytuacja rodzinna badanych

4.3. Status zawodowy rodziców Odsetki uczniów, którzy zadeklarowali, Ŝe oboje rodzice pracują zawowdowo, były zbliŝone we wszystkich analizowanych rocznikach i wynosiły odpowiednio: 79,3% (w klasach szóstych), 75,9% (w pierwszych gimnazjum ) i 78% (w klasach trzecich gimnazjum). W badaniu odnotowano bardzo niskie odsetki uczniów, deklarujących, Ŝe Ŝaden z ich rodziców/opiekunów nie pracuje zawodowo. 6,4 % uczniów z klas szóstych, 9,5% w pierwszych i 8,4% w trzecich wskazało, Ŝe pracuje wyłącznie ich matka/opiekunka. Mniej więcej co ósmy uczeń z kaŝdego z analizowanych roczników wskazał, Ŝe pracuje tylko jego tata/opiekun (od 11,8% do 13,6% wskazań). Reasumując: wśród badanych uczniów największą grupę (ponad ¾) stanowiły osoby, których matki i ojcowie pracują. Czy twoi rodzice/opiekunowie pracują? 100.00% 80.00% 1.4% 12.9% 13.6% 11.8% 6.4% 9.5% 1.0% 8.4% 1.8% 60.00% 40.00% 20.00% 79.3% 75.9% 78.0% tylko tata/opiekun obydwoje nie pracują tylko mama/opiekunka mama i tata pracują 0.00% Klasy 6 SP N=440 klasy 1 G N=421 Klasy 3G N=400 Wykres 5 : Status zawodowy rodziców badanych

Prezentacja wyników badania

5. MłodzieŜ o dzielnicy Ursynów

5.1. Poziom sympatii dla dzielnicy Ursynów 83,6 % uczniów klas szóstych SP deklarowało, Ŝe mieszka na terenie dzielnicy Ursynów. W tej grupie 86,8% stwierdziło, Ŝe lubi swoją dzielnicę, zaś 5,8% wyraziło przeciwną opinię. W klasach pierwszych gimnazjum 81,6% badanych wskazało na Ursynów jako miejsce zamieszkania. 92,6 % w tej grupie deklarowało, Ŝe lubi swoją dzielnicę, w klasach trzecich odsetek osób mieszkających na Ursynowie wynosił 93,5%. W tej grupie 87,3% stwierdziło, Ŝe lubi swoją dzielnicę. Zaledwie 3,3 % wyraziło odmienna opinię. W jakiej dzielnicy mieszkasz? 100.00% 80.00% 60.00% 83.6% 81.6% 93.5% 40.00% 20.00% 0.00% 16.7% 18.4% 6.5% Klasy 6 SP N= 400 Klasy 1 G N=423 Klasy 3 G N= 400 Ursynów inna dzielnica lub brak odpowiedzi na pytanie Wykres 6: Dzielnica zamieszkania badanych

5.1. Poziom sympatii dla dzielnicy Ursynów Czy lubisz swoją dzielnicę? (odpowiedzi uczniów, którzy wskazali, Ŝe mieszkają w dzielnicy Ursynów) 100% 80% 60% 40% 20% 2.5% 1.5% 1.1% 3.3% 0.6% 5.2% 7.6% 9.3% 2.2% 30.3% 35.9% 31.8% 50.9% 62.4% 55.5% zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak 0% Klasy 6 SP N=368 Klasy 1 G N=345 Klasy 3 G N= 373 Wykres 7: Poziom sympatii badanych dla Ursynowa

5.2. Dostępność zorganizowanych form spędzania wolnego czasu Uczniom mieszkającym na terenie Ursynowa zadano pytanie, czy w ich dzielnicy są organizowane jakieś zajęcia pozwalające ciekawie spędzić wolny czas? W klasach szóstych 66,6% odpowiedziało pozytywnie. W klasach pierwszych gimnazjum taką opinię wyraziło 58,8% uczniów, a w klasach trzecich 55%. Odsetek osób przekonanych, Ŝe takich zajęć na Ursynowie nie ma, był istotnie niŝszy w klasach szóstych w porównaniu z klasami trzecimi gimnazjum i kształtował się na poziomie 15,9% ; w klasach trzecich wynosił 26% (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0.05).. Odsetki uczniów, którzy nie potrafili sformułować jednoznacznej opinii na ten temat były zbliŝone we wszystkich rocznikach. Rozkład odpowiedzi na zadane pytanie moŝe wskazywać, Ŝe uczniowie klas młodszych nieco częściej dostrzegają w ofercie zajęć organizowanych na Ursynowie poza szkołą takie, które pozwalają młodzieŝy ciekawie spędzić czas wolny, natomiast starsi uczniowie nieco rzadziej. Czy w Twojej dzielnicy są organizowane jakieś zajęcia pozwalające młodzieŝy ciekawie spędzić wolny czas? (odpowiedzi uczniów, którzy wskazali, Ŝe mieszkają w dzielnicy Ursynów). Klasy 3 G N= 373 Klasy 1 G N=345 Klasy 6 SP N=368 19.0% 26.0% 19.7% 21.5% 17.5% 15.9% 55.0% 58.8% 66.6% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% trudno powiedzieć nie tak Wykres 8: Badani o ofercie zajęć dla młodzieŝy w dzielnicy

5.3. Powody niekorzystania z organizowanych w dzielnicy form spędzania wolnego czasu W klasach szóstych szkół podstawowych uczniowie mieszkający w dzielnicy Ursynów najczęściej jako powód niekorzystania przez młodzieŝ z zajęć organizowanych poza szkołą w czasie wolnym podawali fakt, iŝ (kolejność wg częstotliwości wskazań): takie zajęcia są nudne i szkoda na nie czasu; takie zajęcia są zbyt drogie; udział w nich wymaga poświęcania zbyt duŝej ilości czasu na dojazdy; przygotowanie do takich zajęć wiąŝe się z wydatkami np. zakupem stroju, sprzętu itp. Inne powody podawane przez uczniów to przekonanie, Ŝe ciekawe zajęcia są organizowane w innych dzielnicach oraz niechęć uczniów do takich form spędzania wolnego czasu (brak zainteresowania) i przeciąŝenie nauką. W klasach pierwszych gimnazjum uczniowie takŝe uznali, Ŝe główny powód niekorzystania z zajęć przez młodzieŝ to fakt, iŝ są nudne i szkoda na nie czasu. W drugiej kolejności podawali inne przyczyny takie jak: niechęć młodzieŝy oraz zainteresowanie innymi formami spędzania wolnego czasu, takimi jak gra na komputerze. Zdaniem pierwszoklasistów barierą uniemoŝliwiającą udział w zajęciach jest takŝe fakt, iŝ są zbyt drogie, wymagają poświęcania zbyt duŝej ilości czasu na dojazdy, najrzadziej badani wskazywali jako powód to, Ŝe przygotowanie do takich zajęć wiąŝe się z wydatkami. Uczniowie klas trzecich gimnazjum jako przyczynę niekorzystania z zajęć pozaszkolnych w czasie wolnym najczęściej wymieniali, podobnie jak uczniowie młodszych roczników fakt, iŝ są nudne i szkoda na nie czasu. Inne powody to niechęć uczniów, brak motywacji, obciąŝenie nauką oraz preferowanie innych form spędzania czasu w tym kontekście jako przykład badani przytaczali głównie grę na komputerze. Kolejne przyczyny to konieczność poświęcenia zbyt duŝej ilości czasu na dojazdy, zbyt wysoka cena zajęć, wysokie koszty związane z przygotowaniem do udziału w zajęciach. Oto przykłady komentarzy badanych zamieszczane w odpowiedzi na pytanie otwarte : Wymień inne przyczyny: młodzieŝ jest zbyt leniwa, po prostu jej się nie chce ; zbyt mała róŝnorodność zajęć, moŝna być wyśmianym przez innych uczestników.

6. Doświadczenia badanych z uŝywaniem substancji psychoaktywnych

6.1. Papierosy, alkohol, narkotyki

6.1. 1. Rozpowszechnienie palenia papierosów W badaniu analizowano rozpowszechnienie uŝywania substancji psychoaktywnych wśród uczniów ursynowskich szkół, w wybranych kategoriach wiekowych. Substancje, których uŝywanie było przedmiotem badania to papierosy, alkohol, narkotyki oraz leki uspokajające lub nasenne stosowane bez zalecenia lekarza. Uczniów pytano o ich doświadczenia z sięganiem po te substancje w ciągu Ŝycia oraz o częstotliwość ich uŝywania w ciągu ostatnich sześciu miesięcy (tj. w bieŝącym roku szkolnym). W pierwszej kolejności analizowano rozpowszechnienie wśród uczniów palenia papierosów oraz częstotliwość ich uŝywania, a następnie picia alkoholu, upijania się, uŝywania narkotyków oraz leków uspokajających i nasennych. Jak pokazują wykresy 9, 10 i 11, wśród uczniów szóstych klas szkół podstawowych odsetek tych, którzy przynajmniej raz w Ŝyciu zapalili papierosa, wynosił 18,8%. Oznacza to, Ŝe co piąty badany szóstoklasista ma za sobą inicjację nikotynową. Odnotowano w tym zakresie istotną róŝnicę pomiędzy płciami (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0,05). Odsetek dziewcząt, które paliły papierosy jest niŝszy co siódma badana uczennica z tej frakcji wiekowej (12-13 lat) paliła juŝ przynajmniej raz w Ŝyciu (14,9%). W przypadku chłopców deklaracje o paleniu były częstsze. Prawie co czwarty uczeń szóstej klasy szkoły podstawowej (22,5%) przyznał, iŝ zdarzyło mu się zapalić papierosa.

6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu -klasy 6 SP N=439 18.8% tak nie Wykres 9: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów klasy 6 SP 81.2% Palenie papierosów w życiu- dziewczęta -klasy 6 SP N= 213 14.9% 85.1% tak nie Wykres 10: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów klasy 6 SP dziewczęta Palenie papierosów w życiu -chłopcy -klasy 6 SP N= 226 22.5% tak nie Wykres 11: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów - klasy 6 SP chłopcy 77.5%

6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiu -klasy 1 G N= 421 29.2% tak nie Wykres 12: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu klasy 1 G 70.8% Palenie papierosów w życiu -klasy 1 G dziewczęta N=202 31.2% Wykres 13: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu-klasy 1 G dziewczęta 68.8% tak nie Palenie papierosów w życiu-klasy 1 G -chłopcy N=219 27.2% Wykres 14: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu- klasy 1 G chłopcy tak nie 72.8%

6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Wśród uczniów pierwszych klas gimnazjum odsetek tych, którzy przynajmniej raz w Ŝyciu zapalili papierosa, a więc mają za sobą inicjację nikotynową jest istotnie wyŝszy (27,2%) niŝ w szóstych klasach szkół podstawowych (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0,001). Niemal co trzeci gimnazjalista uczący się w pierwszej klasie przyznaje, Ŝe przynajmniej raz w Ŝyciu palił juŝ papierosy. W klasach pierwszych płeć nie róŝnicuje rozpowszechnienia palenia papierosów. Odsetek dziewcząt, które paliły był niewiele mniejszy niŝ w populacji chłopców. W analizowanym roczniku papierosy paliła co czwarta uczennica - 27% i niemal co trzeci uczeń 31,2%.

6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Palenie papierosów w życiuklasy 3 G N= 385 46.5% 53.5% tak nie Wykres 15: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu klasy 3 G Palenie papierosów w życiu -klasy 3 G dziewczęta N=173 46.2% 53.8% tak Wykres 16: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów klasy 3 G, dziewczęta nie Palenie papierosów w życiu -klasy 3 G chłopcy N=212 49.0% tak nie Wykres 17: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu klasy 3 G, chłopcy 51.0%

6.1.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów Wyniki wskazują, Ŝe inicjacja nikotynowa najczęściej dokonuje się pomiędzy pierwszą i trzecią klasą gimnazjum. Świadczą o tym dane pokazujące, iŝ wśród uczniów trzecich klas gimnazjum juŝ ponad połowa badanych (53,5%) ma za sobą pierwsze doświadczenia związane z paleniem papierosów. Co więcej - zarówno w grupie chłopców, jak i w grupie dziewcząt następuje radykalny wzrost populacji nastolatków, którzy palili juŝ papierosy, w porównaniu z uczniami klas pierwszych. Wśród chłopców frakcja ta zwiększa się o 80% (wzrost z 27,2% do 49%), a w grupie dziewcząt o ponad 70% (wzrost z 31,3% do 53,8%). Podobnie jak w klasach pierwszych płeć nie róŝnicuje rozpowszechnienia palenia papierosów. Doświadczenia związane z paleniem papierosów ma za sobą 53,8% dziewcząt oraz 49% chłopców (róŝnica nieistotna statystycznie).

6.1.2. Palenie papierosów w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach W ciągu całego Ŝycia przynajmniej raz paliło papierosy 18,8% uczniów szóstych klas szkół podstawowych 14,9 % dziewcząt i 22,5% chłopców. W ciągu ostatnich 6 miesięcy przed badaniem po papierosy sięgnęło 9 % dziewcząt i 13,3 % chłopców. W pierwszych klasach gimnazjum odnotowano skokowy niemal 3-krotny wzrost populacji dziewcząt mających doświadczenia z paleniem papierosów w ostatnim półroczu (wzrost z 9% w VI kl. szkoły podstawowej do 25% w I kl. gimnazjum). W grupie chłopców takiego zjawiska nie zaobserwowano, odsetki badanych w pierwszych klasach gimnazjum przyznających się do palenia papierosów w ciągu ostatnich 6 miesięcy są niemal identyczne jak w VI klasach szkół podstawowych (13,3% vs. 15%). Bardzo wyraźny wzrost frakcji uczniów sięgających po papierosy następuje w trzecich klasach gimnazjum. Ponad połowa badanych w tej grupie wiekowej (53,5%) ma juŝ za sobą inicjację nikotynową. Zdecydowanie wzrasta takŝe populacja palących papierosy w czasie ostatniego półrocza. W grupie chłopców trzecioklasistów odsetek tych, którzy przyznają się do palenia jest o ponad 150% wyŝszy niŝ w grupie pierwszoklasistów (wzrost z 15% do 38,1%), wśród dziewcząt ten wzrost jest nieco mniejszy, choć i tak bardzo dynamiczny, sięgający ponad 80% (z 25,2% do 46%). Palenie papierosów w różnych okresach -klasy 6 SP 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 13.3% 9.0% w życiu 22.5% 14.9% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=226 dziewczęta N=213 Wykres 18: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu i w ost.6 miesiącach klasy 6 SP

6.1.2. Palenie papierosów w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach Palenie papierosów w różnych okresach -klasy 1 G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 15.0% 25.2% w życiu 27.2% 31.2% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=219 dziewczęta N=202 Wykres 19: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu i w ost.6 miesiącach klasy 1 G Palenie papierosów w różnych okresach -klasy 3G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 38.1% 46.0% w życiu 49.5% 53.8% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=212 dziewczęta N=173 Wykres 20: Badani o swoich doświadczeniach z paleniem papierosów w Ŝyciu i w ost.6 miesiącach klasy 3 G

6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 6 miesiącach : Klasy 6 SP Klasy 1 G Klasy 3 G Niepalący lub palący 1-2 razy Okazjonalni e palący Regularnie palący ani razu 88,8% 80,1% 58,5% raz lub dwa razy 7,8% 9,4% 13,0% przynajmniej raz w miesiącu 1,2% 3,1% 4,7% kilka razy w miesiącu 1,1% 3,5% 4,7% przynajmniej raz w tygodniu 0,9% 1,1% 3,2% prawie codziennie 0,2% 2,2% 15,9% Tabela 1: Częstotliwość palenia papierosów w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, 1 G i 3 G.

6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 6 miesiącach : Wśród uczniów szóstych klas szkół podstawowych prawie 90% badanych nie zapaliło papierosa w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Odsetek ten jest znacznie niŝszy niŝ wśród uczniów pierwszych i trzecich klas gimnazjum, gdzie w bieŝącym roku szkolnym nie paliło odpowiednio 80,1% i 58,5% respondentów. Podobne odsetki badanych we wszystkich rocznikach zadeklarowały, Ŝe zapaliły papierosa tylko raz lub dwa razy w ciągu ostatnich 6 miesięcy, a więc Ŝe ich doświadczenia z papierosami miały charakter jednorazowy (7,8%, 9,4% oraz 13%). Wraz z wiekiem badanych uczniów zwiększa się populacja okazjonalnie palących (zsumowane odsetki wskazań: raz lub kilka razy w miesiącu : od 2,3% w VI kl. szkół podstawowych do 9,4% w III kl. gimnazjum). Jednak największe zróŝnicowanie odnotowano we frakcji tzw. regularnie palących. W pierwszych klasach gimnazjum grupa ta liczyła poniŝej 4% badanych, zaś w klasach trzecich była juŝ prawie 5-krotnie większa. Niemal co piąty gimnazjalista uczący się w klasach trzecich regularnie tj. przynajmniej raz w tygodniu lub prawie codziennie palił papierosy (19,1%). 100% 80% 60% 0.2% 2.8% 0.9% 7.8% 1.1% 3.2% 1.1% 3.5% 9.4% 4.7% 1.2% 3.1% 4.7% 15.9% 13.0% 40% 20% 88.8% 80.1% 58.5% 0% klasy 6SP N=439 klasy 1 G N=421 klasy 3 G N= 385 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 21: Badani o częstotliwości palenia w ost.6 miesiącach klasy 6 SP, klasy 1 G i klasy 3 G

6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 6 miesiącach: W przypadku uczniów szóstych klas szkół podstawowych częstotliwość z jaką zarówno dziewczęta jak i chłopcy deklarowali pojedyncze doświadczenia związane z paleniem papierosów w ostatnich 6 miesiącach, była podobna. Co jedenasty chłopiec (8,7%) i co czternasta dziewczyna (6,8%) przyznali, Ŝe ich doświadczenia związane z paleniem papierosów w okresie ostatnich 6 miesięcy miały charakter jednorazowy. Około 3% chłopców i nieco ponad 1,3% dziewcząt uczących się w ostatnich klasach szkół podstawowych zadeklarowało w badaniu częste sięganie po papierosy (przynajmniej raz lub kilka razy w miesiącu). Jeszcze niŝsze sięgające ok. 1% - były odsetki badanych, którzy przyznali się do regularnego palenia papierosów. W tym przypadku nie odnotowano Ŝadnych róŝnic pomiędzy płciami. Klasy 6 SP 100% 80% 0.0% 0.5% 0.9% 0.9% 6.8% 0.8% 1.4% 0.5% 1.8% 8.7% 60% 91.0% 86.7% 40% 20% dziewczęta N= 213 chłopcy N= 226 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 22: Badani o częstotliwości palenia w ost.6 miesiącach klasy 6 SP, dziewczęta i chłopcy

6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 6 miesiącach: 100% 80% 60% 2.8% 2.9% 1.8% 5.5% 0.5% 8.3% 4.6% 2.3% 10.5% 1.0% Klasy 1 G 40% 74.8% 85.0% 20% 0% dziewczęta N= 202 chłopcy N= 219 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 23: Badani o częstotliwości palenia w ost.6 miesiącach klasy 1 gimnazjum, dziewczęta i chłopcy Klasy 3 G 100% 80% 60% 3.3% 16.4% 3.2% 15.6% 7.1% 2.8% 6.0% 3.7% 12.8% 13.2% 40% 20% 54.0% 61.9% 0% dziewczęta N=173 chłopcy N=212 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 24: Badani o częstotliwości palenia w ost.6 miesiącach klasy 3 gimnazjum, dziewczęta i chłopcy

6.1.3. Częstotliwość palenia papierosów Częstotliwość palenia papierosów w ostatnich 6 miesiącach: Porównując wyniki badań w zakresie częstotliwości palenia papierosów w grupie uczniów pierwszych klas gimnazjum - odnotowano wyraźnie wyŝszy odsetek chłopców, którzy nie palili w ciągu ostatnich 6 miesięcy, niŝ odsetek dziewcząt. Niemal ¾ uczennic w tej grupie wiekowej (74,8%) i około 85% chłopców w ostatnim półroczu nie sięgnęło po papierosa. 10,1% dziewcząt i co dwunasty chłopak (nieco ponad 3 %) we wskazanej powyŝej frakcji wiekowej, przyznaje się do okazjonalnego palenia papierosów (raz lub kilka razy w miesiącu). Nie odnotowano istotnej róŝnicy pomiędzy odsetkami regularnie palących wśród dziewcząt i chłopców (odpowiednio 4,6% i 3,4%). Wśród uczniów trzecich klas gimnazjum w Ŝadnej z wyodrębnionych kategorii palaczy nie odnotowano istotnych róŝnic pomiędzy chłopcami i dziewczętami, zaś róŝnica pomiędzy niepalącymi - w okresie ostatnich 6 miesięcy trzecioklasistami i trzecioklasistkami była stosunkowo niewielka i statystycznie nieistotna. Jak pokazuje wykres 24, odnotowano stosunkowo wysoki odsetek dziewcząt i chłopców w klasach trzecich, którzy palili regularnie w ciągu ostatnich 6 miesięcy (19,7% i 18,6%). Oznacza to, Ŝe regularnie paliła prawie 1/5 uczennic i uczniów w tej grupie wiekowej.

6.1.4. Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów Czy Twoi rodzice wiedzą o tym, Ŝe palisz (paliłaś/paliłeś) juŝ papierosy? Czy Twoi rodzice wiedzą, że palisz (paliłaś/paliłeś już) papierosy? (*procentowanie do osób, które paliły przynajmniej raz w życiu) 100.0% 80.0% 60.0% 40.0% 20.0% 30.3% 36.4% 51.0% Odsetki odpowiedzi pozytywnych 0.0% Klasy 6 SP N= 87 Klasy 1 G N= 123 Klasy 3 G N= 204 Wykres 25: Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z paleniem papierosów- w opiniach badanych Niemal co trzeci badany szóstoklasista (30,3%), który kiedykolwiek palił papierosy przyznaje, iŝ jego rodzice wiedzą o tym fakcie. Podobny odsetek badanych odnotowano równieŝ w populacji uczniów pierwszych klas gimnazjum - co trzeci z nich (36,4%) przyznaje, Ŝe jego rodzice orientują się w sytuacji i wiedzą, Ŝe palił juŝ papierosy. W praktyce oznacza to, Ŝe niemal 2/3 rodziców uczniów klas pierwszych mających juŝ doświadczenia z papierosami (63,6%), zgodnie z deklaracjami uczniów, nie ma takiej świadomości i nie zdaje sobie z tego sprawy. W najstarszej badanej grupie tj. wśród uczniów trzecich klas gimnazjum ponad połowa uczniów (51%) przyznała, iŝ ich rodzice wiedzą, Ŝe sięgają oni po papierosy. A zatem, co drugi rodzic palącego ucznia z tej grupy wiekowej, nie ma takiej świadomości. Wyniki pokazują, Ŝe częściej o ich doświadczeniach z paleniem wiedzą rodzice starszych uczniów, rzadziej młodszych. MoŜe to oznaczać, Ŝe uczniowie trzecich klas nie ukrywają faktu palenia przed swoimi rodzicami tak często jak uczniowie klas szóstych, być moŝe mają poczucie większego przyzwolenia na takie zachowania ze strony dorosłych. Warto podkreślić, iŝ w tym zakresie nie odnotowano róŝnic pomiędzy płciami. Niemal takie same są odsetki rodziców dziewcząt oraz chłopców, którzy - w opinii badanych uczniów posiadają wiedzę nt. ich palenia (patrz wykres 1/ z załącznik do raportu).

6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu -klasy 6 SP N=439 62.5% 37.5% tak Wykres 26: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 6 SP nie Picie alkoholu w życiu-dziewczęta -klasy 6 SP N= 213 66.2% 33.8% tak Wykres 27: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 6 SP, dziewczęta nie Picie alkoholu w życiu -chłopcy - klasy6 SP N= 226 59.0% 41.0% tak Wykres 28: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 6 SP, dziewczęta nie

6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu Wśród uczniów klas szóstych szkół podstawowych odsetek tych, którzy przynajmniej raz w Ŝyciu pili alkohol wynosił 37,5%. Oznacza to, iŝ ponad 1/3 uczniów w tej frakcji wiekowej ma za sobą inicjację alkoholową. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych róŝnic pomiędzy płciami. Odsetek dziewcząt, które piły juŝ alkohol wynosił 33,8%, a chłopców - 41%. Oznacza to, Ŝe co trzecia badana 12-13 latka oraz 2/5 chłopców w tej grupie wiekowej przynajmniej raz w Ŝyciu sięgnęło juŝ po alkohol.

6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu Picie alkoholu w życiu -klasy 1 G N= 421 52.6% 47.4% tak nie Wykres 29: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 1 G 43.8% Picie alkoholu w życiu -dziewczęta N=202 56.2% tak nie Wykres 30: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 1 G, dziewczęta Picie alkoholu w życiu -chłopcy N=219 49.3% Wykres 31: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 1 G, chłopcy 50.7% tak nie

6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu Ponad połowa badanych uczniów z pierwszych klas ursynowskich gimnazjów przyznała, Ŝe co najmniej raz w Ŝyciu piła juŝ alkohol (52,6%). W grupie dziewcząt odsetek ten jest nieco wyŝszy niŝ w populacji chłopców (56,2% vs. 49,3%), jednak odnotowana róŝnica nie jest statystycznie istotna. Warto zauwaŝyć, iŝ w stosunku do populacji szóstoklasistów (SP), a więc uczniów zaledwie o rok młodszych, wśród gimnazjalistów z klas pierwszych następuje skokowy, ponad 40% wzrost respondentów deklarujących picie alkoholu. Wzrost ten jest szczególnie wysoki w grupie dziewcząt. Odsetek gimnazjalistek, które przyznają, iŝ kiedykolwiek w Ŝyciu piły napoje alkoholowe rośnie o ponad 2/3 (66,3%). W grupie chłopców wzrost ten jest znacznie mniejszy (41% vs. 49,3%).

6.1.5 Rozpowszechnienie picia alkoholu 17.0% Picie alkoholu w życiuklasy 3 G N= 400 83.0% tak nie Wykres 32: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 3 G Picie alkoholu w życiu -dziewczęta N=180 18.1% 81.9% Wykres 33: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 3 G, dziewczęta tak nie Picie alkoholu w życiu -chłopcy N=220 16.1% 83.9% Wykres 34: Picie alkoholu w Ŝyciu klasy 3 G, chłopcy tak nie

6.1.5. Rozpowszechnienie picia alkoholu W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum, odsetek tych, którzy pili jakikolwiek napój alkoholowy w Ŝyciu w porównaniu do populacji ich młodszych kolegów z klas pierwszych - wzrasta o prawie 60% (z 52,6% do 83%). Jedynie co szósty trzecioklasista (17%) przyznaje, iŝ jeszcze nigdy nie pił alkoholu. W tej frakcji badanych (15-16 -latki) odsetki chłopców i dziewcząt sięgających po alkohol niemal całkowicie się wyrównują i wynoszą odpowiednio: 81,9% wśród dziewcząt oraz 83,9% w grupie chłopców. * NaleŜy podkreślić, Ŝe w pytaniu dotyczącym picia alkoholu w róŝnych okresach Ŝycia wyraźnie zaznaczono, iŝ chodzi o wypicie co najmniej szklanki piwa, lampki wina lub kieliszka wódki.

6.1.6. Picie alkoholu w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach Jak pokazuje Wykres 35, w przypadku uczniów szóstych klas szkół podstawowych odsetek chłopców deklarujących picie alkoholu w okresie ostatnich 6 miesięcy był podobny jak odsetek dziewcząt. W ostatnim półroczu alkohol piło 31,7% uczniów i 28,4% uczennic z tego rocznika. Nie odnotowano róŝnic pomiędzy płciami w grupie pierwszoklasistów z ursynowskich gimnazjów. Odsetek chłopców i dziewcząt, którzy pili alkohol w ciągu ostatnich 6 miesięcy w obu przypadkach nieznacznie przekraczał 40% (odpowiednio: 41,3% wśród chłopców i 44% wśród dziewcząt). Niemal identyczne odsetki pijących chłopców i dziewcząt stwierdzono takŝe wśród uczniów trzecich klas gimnazjum. W ostatnim półroczu przed badaniem piło alkohol ponad ¾ badanych gimnazjalistów 76,6% chłopców i 76,9% dziewcząt. Wyniki pokazują więc, Ŝe po alkohol w ciągu bieŝącego roku szkolnego sięgnął podobny odsetek dziewcząt i chłopców. Picie alkoholu w różnych okresach - klasy 6 SP 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 31.7% 28.4% w życiu 41.0% 33.8% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=226 dziewczęta N=213 Wykres 35: Picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, dziewczęta i chłopcy

6.1.6. Picie alkoholu w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach Picie alkoholu w różnych okresach - klasy 1 G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 41.3% 44.0% w życiu 49.3% 56.2% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=219 dziewczęta N=202 Wykres 36: Picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 1 G, dziewczęta i chłopcy Picie alkoholu w różnych okresach -klasy 3G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 76.6% 76.9% w życiu 83.9% 81.9% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% 80.0% 100.0% chłopcy N=220 dziewczęta N=180 Wykres 37: Picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 3 G, dziewczęta i chłopcy

6.1.7 Częstotliwość picia alkoholu Częstotliwość picia w ostatnich 6 miesiącach: Klasy 6 SP Klasy 1 G Klasy 3 G Niepijący lub palący 1-2 razy Okazjonalni e pijący Regularni e pijący ani razu 70% 57,5% 23,3% raz lub dwa razy 23,4% 30,7% 37,2% przynajmniej raz w miesiącu 4,8% 7,9% 17,0% kilka razy w miesiącu 1,1% 2,0% 15,0% przynajmniej raz w tygodniu 0,7% 1,6% 5,0% prawie codziennie 0,0% 0,3% 2,5% Tabela 2: Częstotliwość picia alkoholu w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, 1 G i 3 G.

6.1.7. Częstotliwość picia alkoholu Częstotliwość picia w ostatnich 6 miesiącach: W ostatnich sześciu miesiącach nie piło alkoholu 70% uczniów szóstych klas szkół podstawowych, prawie 60% młodzieŝy z pierwszych klas gimnazjum i tylko co czwarty uczeń z trzeciej klasy gimnazjum (23,3%). Odsetek okazjonalnie pijących zsumowany odsetek osób, które piły raz lub kilka razy w miesiącu wynosił 5,9%, zaś regularnie pijących zaledwie 0,7%. Sytuacja zmienia się w klasach pierwszych i trzecich gimnazjum. Niemal co dziesiąty uczeń klasy pierwszej gimnazjum i co trzeci gimnazjalista (32%) naleŝą do kategorii okazjonalnie pijących. W porównaniu z klasami szóstymi odnotowano takŝe wzrost w grupie osób regularnie pijących ( 1,9% wśród pierwszoklasistów i 7,5% w grupie trzecioklasistów). 100% 80% 60% 0.0% 0.3% 2.5% 0.7% 4.8% 1.1% 1.6% 7.9% 2.0% 5.0% 15.0% 23.4% 30.7% 17.0% 40% 20% 70.0% 57.5% 37.2% 23.3% 0% klasy 6SP N=439 klasy 1 G N=421 klasy 3 G N= 400 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 38 Częstotliwość picia alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, klasy 1 i 3 G

6.1.7. Częstotliwość picia alkoholu Częstotliwość picia w ostatnich 6 miesiącach: W szóstych klasach szkół podstawowych w ciągu ostatnich 6 miesięcy piła alkohol co czwarta badana uczennica (28,4%). W grupie chłopców podobne doświadczenia miał niemal co trzeci badany uczeń (31,7%). We wszystkich wyodrębnionych kategoriach określających poszczególne grupy konsumentów alkoholu odnotowano bardzo zbliŝone odsetki chłopców i dziewcząt. śadna z dziewcząt nie piła w analizowanym okresie regularnie, a wśród chłopców odsetek ten był bardzo niski i wynosił 1,4%. W klasach pierwszych gimnazjum odnotowano 12,4 % okazjonalnie pijących dziewcząt oraz 7,8 % chłopców. Nie odnotowano róŝnic pomiędzy odsetkami regularnie pijących dziewcząt i chłopców (odpowiednio: 2,3% i 1,5%). W klasach trzecich odsetek dziewcząt i chłopców pijących okazjonalnie był zbliŝony i wynosił odpowiednio 31,3% i 32,6%. W grupie dziewcząt osoby regularnie pijące stanowiły 3,8 %, natomiast w grupie chłopców 10,5%. Oznacza to, Ŝe w tej grupie wiekowej częściej po alkohol regularnie sięgali w ost.6 miesiącach chłopcy. Klasy 6 SP 100% 80% 0.0% 0.0% 0.0% 4.1% 0.9% 1.4% 5.5% 1.4% 23.4% 23.4% 60% 40% 71.6% 68.3% 20% 0% dziewczęta N= 213 chłopcy N= 226 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 39 Częstotliwość picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, dziewczęta i chłopcy

6.1.7. Częstotliwość picia alkoholu Częstotliwość picia w ostatnich 6 miesiącach: 100% 80% 60% 0.0% 0.5% 2.3% 3.2% 1.0% 6.8% 1.0% 9.2% 29.3% 32.0% Klasy 1 G 40% 20% 56.0% 58.7% 0% dziewczęta N= 202 chłopcy N= 219 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 40 Częstotliwość picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 1 G, dziewczęta i chłopcy 100% 80% 60% 3.3% 0.5% 4.1% 13.7% 6.4% 16.1% 17.6% 16.5% Klasy 3 G 40% 41.8% 33.5% 20% 0% 23.1% 23.4% dziewczęta N=180 chłopcy N=220 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 41 Częstotliwość picie alkoholu w Ŝyciu i w ost. 6 miesiącach klasy 3 G, dziewczęta i chłopcy

6.1.8. Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z piciem alkoholu Czy Twoi rodzice wiedzą, że piłaś/piłeś już alkohol? (*procentowanie do osób, które piły alkohol przynajmniej raz w życiu) 100.00% 80.00% 60.00% 40.00% 68.5% 49.2% 70.0% 20.00% 0.00% Klasy 6 SP N= 163 Klasy 1 G N= 221 Klasy 3 G N= 330 Wykres 42 Wiedza rodziców na temat doświadczeń uczniów z alkoholemw opiniach badanych Ponad 2/3 badanych szóstoklasistów (68,5%), którzy kiedykolwiek pili napoje alkoholowe deklaruje, iŝ ich rodzice wiedzą o tym fakcie. Podobny odsetek badanych odnotowano równieŝ w populacji uczniów trzecich klas gimnazjum (70%). W praktyce oznacza to, Ŝe niemal 1/3 rodziców uczniów tych roczników, posiadających juŝ doświadczenia z alkoholem, nie ma takiej świadomości i nie zdaje sobie z tego sprawy. RóŜnica pomiędzy odsetkiem uczniów w klasach szóstych i trzecich, którzy twierdzili, Ŝe ich rodzice wiedzą o doświadczeniach z piciem, a odsetkiem w klasach pierwszych gimnazjum, gdzie tak deklarowało 49,2% badanych, jest istotna statystycznie (wynik testu Chi² istotny na poziomie p<0,001). Wysoki odsetek rodziców, którzy wiedzą o piciu alkoholu przez najmłodszych moŝe oznaczać, Ŝe część badanych piła za wiedzą rodziców np. podczas uroczystości rodzinnych (ew. Sylwestra), co potwierdzają ich wypowiedzi w dalszej części raportu na temat reakcji rodziców na picie przez nich alkoholu. W klasach trzecich gimnazjum wysoki odsetek uczniów twierdzących, Ŝe ich rodzice wiedzą o ich doświadczeniach z alkoholem być moŝe oznacza większą akceptację dorosłych dla takich doświadczeń u szesnastolatków i pozostawienie im w tym zakresie większej swobody. W Ŝadnym z roczników nie odnotowano istotnej róŝnicy pomiędzy odsetkami dziewcząt i chłopców, którzy deklarowali, Ŝe ich rodzice wiedzą o ich doświadczeniach z piciem alkoholu (patrz: wykres 2/z w załącznik do raportu).

6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Upijanie się w życiu -klasy 6 SP N= 439 8.8% tak nie Wykres 43 Upijanie się w ciągu Ŝyciaklasy 6 SP 91.2% Upijanie się w życiu -klasy 6 SP dziewczęta N= 213 10.8% tak nie Wykres 44 Upijanie się w ciągu Ŝycia - klasy 6 SP, dziewczęta 89.2% Upijanie się w życiu -klasy 6 SP chłopcy N= 226 6.9% tak nie Wykres 45 Upijanie się w ciągu Ŝycia- klasy 6 SP, chłopcy 93.1%

6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się W populacji uczniów klas szóstych szkół podstawowych odsetek tych, którzy przynajmniej raz w Ŝyciu upili się jakimś napojem alkoholowym wynosił 8,8%. Oznacza to, iŝ co jedenasty badany uczeń w tej frakcji wiekowej (12-13 latek) ma za sobą bardzo ryzykowne doświadczenie, jakim jest upicie się. Odsetek uczennic szóstych klas szkół podstawowych, które upiły się kiedykolwiek w Ŝyciu wynosił 10,8%, a chłopców 6,9%. RóŜnica między płciami odnotowana w tym zakresie nie jest istotna statystycznie.

6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Upijanie się w życiu -klasy 1 G N= 421 10.4% tak nie Wykres 46 Upijanie się w Ŝyciuklasy 1 G 89.6% Upijanie się w życiu -klasy 1 G dziewczęta N= 202 13.8% tak nie Wykres 47 Upijanie się w Ŝyciu - klasy 1 G, dziewczęta 86.2% Upijanie się w życiu -klasy 1 G chłopcy N= 202 7.3% Wykres 48 Upijanie się w Ŝyciu - klasy 1 G, chłopcy tak nie 92.7%

6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Upijanie się w życiu -klasy 3 G N= 400 43% 57.0% tak nie Wykres 49 Upijanie się w Ŝyciu - klasy 3 G Upijanie się w życiu -klasy 3 G dziewczęta N= 180 60.4% 39.6% tak nie Wykres 50 Upijanie się w Ŝyciu - klasy 3 G, dziewczęta Upijanie się w życiu -klasy 3 G chłopcy N=220 45.9% tak Wykres 51 Upijanie się w Ŝyciu - klasy 3 G, chłopcy nie 54.1%

6.1.9. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się Co dziesiąty uczeń pierwszej klasy gimnazjum (10,4%) przyznał w badaniu, Ŝe przynajmniej raz w Ŝyciu zdarzyło mu się upić. Nieco częściej taka sytuacja miała miejsce w grupie dziewcząt (13,8%), niŝ wśród chłopców (7,3%), jednak odnotowana róŝnica nie jest istotna statystycznie. Jak pokazują kolejne wykresy (49-51) radykalny wzrost populacji upijającej się młodzieŝy odnotowano w grupie uczniów z trzecich klas gimnazjum. W porównaniu z pierwszoklasistami, tj. 13-14 latkami, którzy dopiero rozpoczęli swoją edukację w gimnazjum, odsetek uczniów klas trzecich, którzy mają za sobą doświadczenie upicia się jest ponad 4-krotnie wyŝszy i wynosi 43% (w klasach pierwszych gimnazjum 10,4%). W badaniu nie stwierdzono istotnych statystycznie zróŝnicowań pomiędzy frakcją upijających się dziewcząt i chłopców. Do upicia się kiedykolwiek w Ŝyciu przyznało się 2/5 uczennic trzecich klas gimnazjum (39,6%) i prawie połowa 15-16 letnich chłopców (45,9%).

6.1.10. Upijanie się w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach Niemal co dziesiąta uczennica szóstej klasy szkoły podstawowej upiła się w ciągu ostatniego półrocza (9,5%). W grupie chłopców podobne doświadczenia miało 4,6% uczniów; róŝnica ta nie jest istotna statystycznie. Porównując częstotliwość upijających się uczniów szóstych klas szkół podstawowych warto zaznaczyć, iŝ niemal wszystkie dziewczęta i ponad 2/3 chłopców, którzy kiedykolwiek się upili przyznali,, Ŝe taka sytuacja miała miejsce w ciągu ostatnich 6 miesięcy. W porównaniu z szóstoklasistami odsetki pierwszoklasistów upijających się w ostatnim półroczu, czyli uczniów, którzy rozpoczęli naukę w gimnazjum są zbliŝone 11,5% dziewcząt i 6,3% chłopców. Skokowy wzrost populacji upijającej się młodzieŝy, takŝe w okresie ostatnich 6 miesięcy, odnotowano wśród trzecioklasistów tj. uczniów kończących swoją edukację w gimnazjum. Co trzecia dziewczyna (34,6%) i ponad 2/5 chłopców (40,8%) w tej frakcji badanych przyznało, iŝ zdarzyło im się upić w minionym półroczu, a więc w bieŝącym roku szkolnym. Upijanie się w różnych okresach -klasy 6 SP 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 4.6% 9.5% w życiu 6.9% 10.8% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% chłopcy N=226 dziewczęta N=213 Wykres 52 Upijanie się w Ŝyciu i ost.6 miesiącach- klasy 6 SP

6.1.10. Upijanie się w Ŝyciu i ostatnich 6 miesiącach Upijanie się w różnych okresach -klasy 1 G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 6.3% 11.5% w życiu 7.3% 13.8% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% chłopcy N=219 dziewczęta N=202 Wykres 53 Upijanie się w Ŝyciu i ost.6 miesiącach klasy 1 G Upijanie się w różnych okresach -klasy 3 G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 34.6% 40.8% w życiu 39.6% 45.9% 0.0% 20.0% 40.0% 60.0% chłopcy N=220 dziewczęta N=180 Wykres 54 Upijanie się w Ŝyciu i ost.6 miesiącach klasy 3 G

6.1. 11. Częstotliwość upijania się Częstotliwość upijania się w ostatnich 6 miesiącach: Klasy 6 SP Klasy 1 G Klasy 3 G W ogóle lub 1-2 razy ani razu 93% 91% 62% raz lub dwa razy 6,5% 7,4% 24,5% Okazjonalnie Upijający się przynajmniej raz w miesiącu 0,5% 0,8% 6,7% Regularnie upijający się kilka razy w miesiącu 0,0% 0,8% 5,0% przynajmniej raz w tygodniu 0,0% 0,0% 1,0% prawie codziennie 0,0% 0,0% 0,8% Tabela 3: Częstotliwość upijania się w ost. 6 miesiącach klasy 6 SP, 1 G i 3 G.

6.1.11. Częstotliwość upijania się Częstotliwość upijania się w ostatnich 6 miesiącach: 93% szóstoklasistów ze szkół podstawowych i 91% uczniów pierwszych klas gimnazjum w ostatnich sześciu miesiącach nie upiło się. W najstarszej badanej frakcji tj. wśród uczniów trzecich klas gimnazjum odsetek ten był juŝ znacznie niŝszy i sięgał 62%. Oznacza to, Ŝe w ostatnich 6 miesiącach zdecydowanie częściej upili się najstarsi uczniowie. Jednocześnie, w populacji trzecioklasistów wyraźnie zwiększyła się grupa uczniów, którzy przyznali się do upicia się raz w miesiącu lub kilka razy w miesiącu w ostatnim półroczu (wzrost z 1,6 % w pierwszych klasach gimnazjum do 11,7% w klasach trzecich). Warto zwrócić uwagę na kategorię badanych uczniów określaną mianem regularnie upijających się (zsumowane odsetki osób, które upiły się przynajmniej raz w tygodniu lub częściej). W młodszych frakcjach badanej młodzieŝy tj. w grupie uczniów kończących edukację w szkołach podstawowych oraz wśród pierwszoklasistów nie odnotowano takich uczniów. W klasach trzecich gimnazjum stanowili oni prawie 2% badanych. 100% 0.5% 0.8% 0.8% 6.5% 0.8% 7.4% 5.0% 6.7% 1.0% 80% 24.5% 60% 40% 20% 93.0% 91.0% 62.0% 0% klasy 6SP N=439 klasy 1 G N=421 klasy 3 G N= 400 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 55 Częstotliwość upijania się ost.6 miesiącach klasy 6 SP, 1 G i 3 G

6.1.11. Częstotliwość upijania się Częstotliwość upijania się w ostatnich 6 miesiącach: Z uwagi na niskie odsetki upijających się w ciągu ostatnich 6 miesięcy w klasach szóstych szkół podstawowych oraz pierwszych gimnazjum, analizie z podziałem na płeć poddano częstotliwość upijania się w tym okresie wyłącznie uczniów klas trzecich gimnazjum. W badaniu nie odnotowano Ŝadnych istotnych róŝnic pomiędzy odsetkami upijających się chłopców i dziewcząt z tego rocznika. W kategorii okazjonalnie upijający się stwierdzono niemal taki sam procent dziewcząt, jak i chłopców (odpowiednio:11,5% i 11,9%). Oznacza to, Ŝe przynajmniej raz lub kilka razy w miesiącu upiła się co dziesiąta uczennica i co dziesiąty uczeń. Wśród dziewcząt nie odnotowano osób upijających się regularnie, wśród chłopców ich odsetek wynosił 3,2% Klasy 3 G 100% 80% 7.1% 23.1% 1.4% 4.4% 1.8% 5.5% 6.4% 25.7% 60% 40% 20% 65.4% 59.2% 0% dziewczęta N= 213 chłopcy N= 226 ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie Wykres 55 Upijanie się w Ŝyciu i ost.6 miesiącach klasy 3 G, dziewczęta i chłopcy

6.1.12. Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków Używanie narkotyków w życiu -klasy 6 SP N= 438 1.6% tak nie Wykres 56 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 6 SP 98.4% Używanie narkotyków w życiu - klasy 6 SP dziewczęta N= 212 0.9% Wykres 57 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 6 SP, dziewczęta tak nie 99.1% Używanie narkotyków w życiu - klasy 6 SP chłopcy N= 226 2.3% Wykres 58 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 6 SP, chłopcy tak nie 97.7%

6.1.12. Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków W populacji uczniów klas szóstych szkół podstawowych odsetek tych, którzy przynajmniej raz w Ŝyciu uŝywali jakiegoś narkotyku był bardzo niski i wynosił 1,6%. Oznacza to, iŝ w całej przebadanej próbie szóstoklasistów takie doświadczenia miało zaledwie siedem osób. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych róŝnic pomiędzy wielkością populacji dziewcząt i chłopców sięgających po narkotyki. Jak pokazują wykresy 57-59, w grupie uczniów pierwszych klas gimnazjum odsetek osób przyznających się do uŝywania jakiegoś narkotyku kiedykolwiek w Ŝyciu takŝe był niski i wynosił 2,8%. Warto podkreślić, Ŝe nie odnotowano istotnych róŝnic pomiędzy płciami badanych uczniów w kontekście uŝywania narkotyków. Odsetek dziewcząt mających za sobą inicjację narkotykową wynosił 2,3 %, zaś chłopców 2,9%. Jak widać na wykresach 60-62, w klasach trzecich gimnazjum po narkotyki sięgnęło przynajmniej raz w Ŝyciu 21,4% uczniów. Oznacza to, Ŝe takie doświadczenie ma za sobą juŝ co piąty trzecioklasista z ursynowskich gimnazjów. To ponad 7-krotnie więcej niŝ w grupie uczniów pierwszych klas gimnazjum, gdzie odsetek ten wynosił 2,8%. W badaniu nie odnotowano istotnych róŝnic w tym zakresie pomiędzy płciami. Odsetek dziewcząt z klas trzecich, które przynajmniej raz w Ŝyciu uŝywały narkotyków wynosił 19,8% zaś w przypadku chłopców kształtował się na poziomie 22,5%.

6.1.12. Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków Używanie narkotyków w życiu - klasy 1 G N= 422 2.8% tak nie Wykres 57 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 1 G 97.2% Używanie narkotyków w życiu - klasy 1 G dziewczęta N= 202 2.3% tak nie Wykres 58 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 1 G, dziewczęta 97.7% Używanie narkotyków w życiu - klasy 1 G chłopcy N= 220 2.9% tak nie Wykres 59 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 1 G, chłopcy 97.1%

6.1.12. Rozpowszechnienie uŝywania narkotyków Używanie narkotyków się w życiu - klasy 3G N= 398 21.4% Wykres 60 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 3 G tak nie 78.6% Używanie narkotyków w życiu - klasy 3 G dziewczęta N= 180 19.8% tak nie Wykres 61 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 3 G, dziewczęta 80.2% Używanie narkotyków w życiu -klasy 3 G chłopcy N=218 22.5% Wykres 62 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu- klasy 3 G, chłopcy tak nie 77.5%

6.1.13. UŜywanie narkotyków w Ŝyciu i w ostatnich 6 miesiącach Używanie narkotyków w różnych okresach -klasy 6 SP 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 1.4% 0.5% w życiu 0.9% 2.3% 0.0% 20.0% 40.0% chłopcy N=226 dziewczęta N=212 Wykres 63 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu i ost.6 miesiącach klasy 6 SP Używanie narkotyków w różnych okresach -klasy 1 G 6 miesięcy (bieżący rok szkolny) 1.0% 0.5% w życiu 2.9% 2.3% 0.0% 20.0% 40.0% chłopcy N=220 dziewczęta N=202 Wykres 64 UŜywanie narkotyków w Ŝyciu i ost.6 miesiącach- klasy 1 G