Adam Tochmański/ Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego Zmiany na rynku płatności a obrót bezgotówkowy Warszawa, 10 grudnia 2014
2 Agenda 1. Uczestnicy i poziomy rynku płatności 2. Możliwości rozwoju obrotu bezgotówkowego w poszczególnych segmentach płatności 3. Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2014-2020 4. Wpływ rynku płatności na obrót bezgotówkowy 5. Wnioski
3 Uczestnicy rynku płatności Uczestnicy czwartego poziomu podmioty prowadzące systemy płatności z funkcją rozrachunku, np. banki centralne Uczestnicy trzeciego poziomu: - izby rozliczeniowe, - operatorzy systemów płatności z funkcją rozliczeń - operatorzy schematów płatniczych Uczestnicy poziomu III Uczestnicy poziomu IV Uczestniczy drugiego poziomu: - dostawcy usług płatniczych płatnika, - dostawcy usług płatniczych beneficjenta Uczestnicy pierwszego poziomu będące stronami płatności: - osoby fizyczne (konsumenci), - przedsiębiorstwa, - instytucje publiczne (np. rządowe, samorządowe) Uczestnicy poziomu I Uczestnicy poziomu II
4 Poziomy rynku płatności relacje pomiędzy dostawcami usług płatniczych i operatorami systemów rozliczeń oraz pomiędzy nimi a operatorami systemów rozrachunku relacje pomiędzy dostawcami usług płatniczych oraz pomiędzy nimi a operatorami systemów rozliczeń relacje pomiędzy stronami płatności oraz pomiędzy nimi a ich dostawcami usług płatniczych
5 Segmenty płatności z punktu widzenia stron płatności C 2 C C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G
6 Segmenty płatności z punktu widzenia stron płatności Wierzyciele Wyszczególnienie Konsumenci (C lub P) Przedsiębiorstwa (B) Instytucje publiczne (G) Konsumenci (C - Consumer lub P Person) P 2 P /C 2 C np. pożyczki, darowizny, zapłata za usługę C 2 B np. płatności w sklepie, płatności masowe, spłaty kredytów, składki ubezpieczeniowe C 2 G np. płatności podatkowe, opłaty w urzędach administracji Dłużnicy Przedsiębiorstwa (B - Business) B 2 C np. wynagrodzenia B 2 B np. zapłata za towary i usługi, inne rozliczenia między podmiotami gospodarczymi B 2 G np. płatności podatkowe, płatności składek ZUS Instytucje publiczne (G - Government) G 2 C np. emerytury, renty, zasiłki G 2 B np. zwroty podatków, zapłata za towary lub usługi, dotacje G 2 G np. płatności z budżetu państwa dla jednostek budżetowych
Udział płatności gotówką w poszczególnych segmentach stan aktualny 7 Legenda: 80-100% P 2 P C 2 B C 2 G 60-80 % 40-60% B 2 C B 2 B B 2 G 20-40% 0-20% płatności gotówką G 2 C G 2 B G 2 G Źródło: Diagnoza stanu obrotu bezgotówkowego i gotówkowego w Polsce, NBP, 2013.
8 Możliwości poprawy sytuacji w segmentach B2C, B2B, B2G P 2 P C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G Działania na rzecz zwiększenia ubankowienia wśród pracowników oraz mikroprzedsiębiorców, w tym np. dedykowane dla nich pakiety usług bankowych Rozwój systemów płatności natychmiastowych Działania prawne dotyczące m.in. ograniczenia limitu płatności gotówkowych pomiędzy firmami oraz co najmniej zrównania formy bezgotówkowej z gotówkową w Kodeksie pracy Działania państwa na rzecz zmniejszenia szarej strefy
9 Możliwości poprawy sytuacji w segmencie G2C, G2B i G2G P 2 P C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G Działania na rzecz zwiększenia ubankowienia wśród świadczeniobiorców: - prawne (np. wprowadzenie dyrektywy PAD), - edukacyjno-promocyjne, np. Akademia Dostępne Finanse, - rozwój dedykowanych usług bankowych dla seniorów, - działania ZUS przy współpracy z sektorem bankowym. Dalszy rozwój dystrybucji świadczeń na kartach przedpłaconych
10 Płatności dokonywane przez konsumentów P 2 P C 2 B C 2 G
11 Płatności dokonywane przez konsumentów 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 P2P C2B C2G Źródło: obliczenia na podstawie T. Koźliński, Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP DSP, Warszawa 2013, s. 165, 250. C2G - szacunek.
12 Możliwości poprawy sytuacji w segmencie P2P P 2 P C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G
13 Płatności dokonywane przez konsumentów w segmencie C2B C 2 B C 2 B płatności bezgotówkowe 18,2% płatności gotówkowe 81,8%
14 Szczegółowa struktura detalicznych płatności gotówkowych Polaków w punktach handlowo-usługowych 26% 34% 40% płatności gotówkowe osób nieposiadających kart płatniczych płatności gotówkowe posiadaczy kart płatniczych, dokonane w miejscach nieakceptujących kart płatności gotówkowe posiadaczy kart płatniczych, dokonane w miejscach akceptujących karty Źródło: T. Koźliński, Zwyczaje płatnicze Polaków, NBP DSP, Warszawa 2013
15 Możliwości poprawy sytuacji w segmencie C2B P 2 P C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G
16 Możliwości poprawy sytuacji w segmencie C2G P 2 P C 2 B C 2 G B 2 C B 2 B B 2 G Rozwój terminali w urzędach G 2 C G 2 B G 2 G Rozwój bankowości internetowej Portal do e-płatności podatków
17 Program Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego na lata 2014-2020 Program Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego w Polsce na lata 2014-2020 Dokument strategiczny Plan operacyjny Rekomendacje dla Rządu Plan operacyjny na lata 2014-2016 Plan operacyjny na lata 2016-2018 Plan operacyjny na lata 2018-2020
18 Program Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego na lata 2014-2020 Wizja obrotu bezgotówkowego w 2020 roku: W 2020 roku Polska jest państwem, w którym: społeczeństwo, przedsiębiorcy i instytucje publiczne świadomie i powszechnie korzystają z bezgotówkowych, w tym innowacyjnych, instrumentów płatniczych, mając na względzie efektywność i bezpieczeństwo realizacji płatności, zapewnione są sprzyjające warunki dla funkcjonowania bezpiecznego i racjonalnego kosztowo obrotu bezgotówkowego oraz nowoczesnego i konkurencyjnego systemu płatniczego w Polsce, nie istnieją bariery w dostępie i korzystaniu z usług płatniczych związanych z obrotem bezgotówkowym.
Stan i kierunki rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce 19 Program Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego na lata 2014-2020 Mapa Programu Cel główny: Upowszechnienie obrotu bezgotówkowego w Polsce Cel szczegółowy 1: Ograniczenie wykluczenia finansowego Cel szczegółowy 2: Przełamanie barier mentalnościowych oraz zmiana przyzwyczajeń płatniczych konsumentów, przedsiębiorstw i instytucji publicznych w kierunku większego korzystania z obrotu bezgotówkowego Cel szczegółowy 3: Upowszechnienie infrastruktury płatniczej oraz sieci akceptacji bezgotówkowych instrumentów płatniczych Cel szczegółowy 4: Zapewnienie bezpieczeństwa i efektywności elektronicznych instrumentów płatniczych Cel szczegółowy 5: Zwiększenie konkurencyjności na rynku usług płatniczych i rozliczeniowych Działania 1.1-1.3 Działania 2.1 2.4 Działania 3.1 3.7 Działania 4.1 4.5 Działania 5.1 5.2
20 Udział płatności gotówką w poszczególnych segmentach stan w 2020 roku Legenda: 80-100% P 2 P C 2 B C 2 G 60-80 % 40-60% 20-40% 0-20% płatności gotówką B 2 C B 2 B B 2 G G 2 C G 2 B G 2 G
21 Czy zmiany na rynku płatności mogą mieć wpływ na obrót bezgotówkowy? Implikacje, jakie wywołają zachodzące obecnie zmiany na dynamicznie rozwijającym się rynku płatności, mogą mieć charakter pozytywny dla obrotu bezgotówkowego, jeżeli: - mają charakter ilościowy, tj. zmniejszają one obrót gotówkowy i nie zastępują innych płatności bezgotówkowych, - mają charakter jakościowy, tj. jeżeli zmiany te nie zmniejszają obrotu gotówkowego, ale zwiększają korzystne, z punktu widzenia stron płatności, cechy instrumentu płatniczego lub usługi płatniczej, np.: prostotę i wygodę, niski koszt, zakres dostępu i akceptacji z punktu widzenia płatnika, możliwość kontroli dostępnych środków pieniężnych, bezpieczeństwo.
22 Dylematy dotyczące wpływu zmian na rynku płatności na obrót bezgotówkowy Czy rynek płatności powinien się rozwijać bardziej z myślą o zmianach ilościowych (zastępowanie płatności gotówką poprzez działania nakierowane na osoby niekorzystające z obrotu bezgotówkowego) czy jakościowych (zwiększanie korzystnych cech dotychczasowego obrotu bezgotówkowego poprzez działania nakierowane na osoby korzystające już z obrotu bezgotówkowego)? Czy zmiany na rynku płatności mogą się rozwijać wyłącznie w ramach działań wolnego rynku, czy z punktu widzenia rozwoju obrotu bezgotówkowego jest na nim możliwa regulacja lub samoregulacja? Jaka powinna być rola państwa jako regulatora i nadzorcy rynku? W jaki sposób zmiany na rynku płatności mogą zapewnić zarówno korzyści dla obrotu bezgotówkowego, jak i cele biznesowe podmiotów funkcjonujących na rynku płatności? Czy dla upowszechnienia obrotu bezgotówkowego lepiej jest mieć jeden ogólnokrajowy standard płatności dla danego rodzaju płatności lub instrumentu płatniczego (efekt skali przy ryzyku zmonopolizowania rynku), czy też wiele standardów i różnych usług/produktów (wyższe koszty przy większej konkurencyjności)? Czy jest możliwe znalezienie i wprowadzenie instrumentu płatniczego, który będzie miał zalety gotówki, ale nie będzie miał jej wad?
23 Wnioski Niezbędnym elementem zwiększenia obrotu bezgotówkowego w społeczeństwie polskim jest ograniczenie podstawowych barier jego rozwoju, w tym zwiększenie ubankowienia konsumentów i mikroprzedsiębiorców, upowszechnienie kart płatniczych i innych bezgotówkowych instrumentów płatniczych, rozwój sieci akceptantów oraz zmiana przyzwyczajeń płatniczych Polaków. Na upowszechnienie płatności bezgotówkowych pozytywny wpływ będą miały zmiany na pierwszym i drugim poziomie rynku usług płatności, w tym zarówno upowszechnienie istniejących systemów płatności, schematów płatniczych i usług płatniczych dotyczących bezgotówkowych instrumentów płatniczych, jak i powstanie nowych takich systemów, schematów oraz innowacyjnych usług płatniczych, zwiększających konkurencyjność na rynku płatności. Dla upowszechnienia obrotu bezgotówkowego i zbudowania nowoczesnego systemu płatniczego w Polsce konieczny jest nie tylko ciągły technologiczny rozwój rynku płatności poprzez wdrażanie nowych metod płatności, np. innowacyjnych bezgotówkowych instrumentów płatniczych, ale zapewnienie prostoty, efektywności i bezpieczeństwa zarówno nowych, jak i obecnych metod płatności oraz ich szerokiej dostępności i akceptacji, przy zapewnieniu korzyści biznesowych dla podmiotów tego rynku.
Dziękuję za uwagę 24
Adam Tochmański Dyrektor Departament Systemu Płatniczego Tel. (22) 185 25 27 adam.tochmanski@nbp.pl