System płatniczy jako element wsparcia gospodarki elektronicznej - doświadczenia polskiego sektora bankowego

Transkrypt

1 Międzynarodowa konferencja gospodarcza e-biznes Polska - Ukraina czerwca 2006 Warszawa System płatniczy jako element wsparcia gospodarki elektronicznej - doświadczenia polskiego sektora bankowego Paweł Łysakowski Narodowy Bank Polski

2 Istnieje ścisły związek między rozwojem gospodarki elektronicznej i systemu płatniczego. System płatniczy wspiera gospodarkę elektroniczną. Aby rozliczać transakcje w e-gospodarce potrzebna jest efektywna i nowoczesna infrastruktura płatnicza.

3 Problematyka systemu płatniczego jest najlepszym przykładem jak banki oraz inne instytucje finansowe, aktywne w dziedzinie systemu płatniczego, mogą wpływać na rozwój gospodarki elektronicznej w Polsce oraz odwrotnie: jak gospodarka elektroniczna może wpływać na krajowy system płatniczy.

4 Zgodnie z definicją systemu płatniczego przyjętą m.in. przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Europejski Bank Centralny i banki centralne krajów UE, system płatniczy to zbiór instrumentów, procedur bankowych oraz przeważnie międzybankowych systemów transferu funduszy zapewniających obieg pieniądza", najczęściej w ramach danego kraju (krajowy system płatniczy).

5 e-marketing - globalne sieci platform ofertowych, analizy transakcyjne i personalizacja ofert, budowanie wiarygodności, ułatwiony dostęp dla inwestorów, promocja polskiej gospodarki, Globalna sprzedaż powszechny, bezpieczny i ustandaryzowany dostęp do rynków sprzedaży, konkurencyjność w dostępności produktu, współpraca z odbiorcą poprzez katalogi elektroniczne, interaktywna wymiana danych, ecrm i zarządzanie relacjami z klientem Kooperacja produkcyjna, wymiana danych i dokumentów, synchronizacja procesów, Globalne zaopatrzenie - współpraca z dostawcami, platformy zarządzania dostawami, kontrola dostaw, Obsługa płatności, transakcji bankowofinansowych, rachunki, lokaty, kredyty, operacje na kontach z systemu F/K, transakcje kapitałowe, Źródło: Instytut Logistyki i Magazynowania Struktura powiązań w gospodarce elektronicznej Elektroniczne usługi publiczne dla przedsiębiorstw : deklaracje i rozliczenia celne deklaracje i rozliczenia podatków PIT, CIT, VAT obsługa zamówień publicznych rejestrowanie działalności gospodarczej dostarczanie danych statystycznych do GUS rejestracja i rozliczenia z ZUS pozyskiwania różnego rodzaju zezwoleń, itp. Współpraca z partnerami i logistyczna obsługa ładunku wymiana danych poprzez platformy e-logistyki, inteligentne systemy transportowe, zdalne zarządzanie zapasami, magazyny konsygnacyjne, współpraca w zagospodarowaniu odpadów, Konsultacje, ekspertyzy, badania, techniki rapid prototyping, transfer wiedzy, kształcenie ustawiczne i systemy e-learning,

6 Podstawowe elementy systemu płatniczego to: a) uczestnicy systemu, b) płatności rozliczane w systemie, c) pieniądz będący przedmiotem transferu w ramach systemu, d) instrumenty płatnicze wykorzystywane dla dokonania płatności, e) kanały komunikacyjne, poprzez które dokonywane jest rozliczenie płatności, f) umowne stosunki łączące zainteresowane strony.

7 Struktura systemu płatniczego Bank centralny Izba rozliczeniowa Bank płatnika Bank beneficjenta Pośrednik rozliczeniowy Płatnik Beneficjent

8 W zależności od faktu pośrednictwa banków lub nie, w rozliczeniach rozróżniamy rozliczenia bankowe i niebankowe. W zależności od rodzaju pieniądza będącego przedmiotem transferu rozróżniamy rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe. W zależności od formy instrumentu płatniczego rozróżniamy rozliczenia z wykorzystaniem instrumentów papierowych i elektronicznych.

9 Obrót bezgotówkowy dotyczy tylko płatności z wykorzystaniem pieniądza bankowego, a więc z wykorzystaniem w takiej lub innej formie pośrednictwa banków w rozliczeniach. Najbardziej efektywnym rodzajem rozliczeń (z uwagi na czas i niski koszt rozliczenia oraz możliwość pełnego zautomatyzowania procesu obsługi płatności na każdym etapie cyklu rozliczeniowego) są bezgotówkowe bankowe rozliczenia elektroniczne. Bezgotówkowe bankowe rozliczenia elektroniczne są praktycznie elementem wspólnym łączącym system płatniczy i e-gospodarkę i to na ich rozwoju zależy w szczególności Narodowemu Bankowi Polskiemu oraz polskim bankom.

10 Fazy rozwoju systemu płatniczego: faza pierwsza ( papierowa), faza druga (pośrednia), faza trzecia (elektroniczna).

11 Krótka historia systemu rozliczeniowego: do 1993 r. system oparty na papierze i tradycyjnej poczcie cykl rozliczeniowy nieregularny od kilku dni do kilku tygodni, 1993 r. uruchomienie systemu rozliczeń detalicznych międzybankowych SYBIR, opartego na papierze oraz systemu rozrachunków międzybankowych wysokokwotowych SORB, spełniającego podstawowe kryteria RTGS; cykl rozliczeniowy skrócony do 3 dni, 1994 r. powstanie systemu ELIXIR umożliwiającego rozliczenia międzybankowe detaliczne drogą elektroniczną; cykl rozliczeniowy 1 dzień, 1996 r. uruchomienie systemu SORBNET umożliwiającego rozrachunek międzybankowy wysokokwotowy, 1998 r. wprowadzenie możliwości składania zleceń drogą elektroniczną w systemie SORBNET, 2005 r. powstanie systemów SORBNET-EURO i EuroELIXIR dla rozliczania transakcji nominowanych w euro oraz ich połączenie z paneuropejskimi systemami TARGET i STEP2.

12 Bankowość elektroniczna rozpatrywana szeroko, to wszystkie elektroniczne procesy zachodzące między bankami, wewnątrz banków w stosunku do instytucji nadzoru i kontroli bankowej oraz w relacjach z klientami detalicznymi i przedsiębiorstwami. Bankowość elektroniczna w węższym tego słowa znaczeniu, to obsługa klientów za pomocą elektronicznych środków komunikacji. Kanały dostępu do usług bankowości elektronicznej dla klientów to: home banking, corporate banking, internet banking, phone banking, mobile banking, TV banking, ATM i POS.

13 Instrumenty płatnicze stosowane w obrocie bezgotówkowym, w bankowości elektronicznej to: polecenie przelewu, polecenie zapłaty, karta płatnicza, pieniądz elektroniczny.

14 Dane: liczba rachunków, z których mogły być dokonywane płatności bezgotówkowe na jednego mieszkańca w 2004 r. - 0,65 (średnia UE 1,36), liczba transakcji zrealizowanych za pośrednictwem polecenia przelewu na jednego mieszkańca w 2004 r. 19 (średnia UE 40,44), liczba transakcji zrealizowanych za pośrednictwem polecenia zapłaty na jednego mieszkańca w 2004 r. - 0,2 (średnia UE 21,97), liczba kart płatniczych na jednego mieszkańca w 2004 r. - 0,4 (średnia UE 1,1).

15 W celu zwiększenia bezpieczeństwa obrotu bezgotówkowego stosuje się różne formy uwierzytelniania komunikatów elektronicznych, związanych z czynnościami bankowymi, w szczególności podpis elektroniczny. Bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowany za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważny podpisowi własnoręcznemu.

16 Narodowy Bank Polski w ramach swoich ustawowych zadań wspólnie z partnerami z sektora finansowego stworzył nowoczesną infrastrukturę płatniczą, dla systemów wysokokwotowych (system SORBNET prowadzony przez NBP), jak i detalicznych (system ELIXIR prowadzony przez KIR SA), zapewniając efektywną i bezpieczną obsługę w zakresie rozliczeń obu rodzajów płatności w złotych.

17 Zakres usług dla sektora bankowego został poszerzony w 2005 r. o dwa nowe systemy płatności dla rozliczania transakcji nominowanych w euro (krajowych i transgranicznych): system SORBNET-EURO, obsługujący głównie płatności wysokokwotowe (międzybankowe i klientowskie) oraz system EuroELIXIR zapewniający tańszei szybsze niż dotychczas rozliczanie detalicznych płatności w euro.

18 System SORBNET-EURO umożliwia przekazywanie płatności do systemu TARGET zapewniając obsługę płatności transgranicznych w czasie rzeczywistym pomiędzy bankami polskimi, a bankami z krajów UE.

19 Najważniejsze zalety polskiego systemu płatniczego szybka, efektywna, bezpieczna infrastruktura rozliczeniowa w zakresie płatności wysokokwotowych i detalicznych, jeden z najszybszych w Europie cykli rozliczeniowych dla płatności detalicznych, powiązanie krajowej infrastruktury płatniczej z paneuropejskimi systemami TARGET i STEP 2, wyodrębnienie w ramach NBP instytucjonalnego nadzoru nad systemami płatności oraz systemami autoryzacji i rozliczeń, prowadzonymi przez niebankowych agentów rozliczeniowych, wprowadzenie w sektorze bankowym obligatoryjnego standardu NRB, opartego na standardzie IBAN.

20 Słabości polskiego systemu płatniczego niski wskaźnik liczby rachunków bankowych oraz niski poziom ich wykorzystania przez klientów, przyzwyczajenie klientów do dokonywania płatności głównie w drodze zapłaty gotówką, zbyt niski jeszcze poziom wykorzystania poleceń zapłaty oraz kart płatniczych w transakcjach bankowych, bariery o charakterze prawnym lub zwyczajowym, wymuszające zapłatę gotówką, szczególnie w zakresie różnego rodzaju opłat dla władz lub instytucji lokalnych, niewielki udział płatności bezgotówkowych dokonywanych przez klientów w sposób elektroniczny.

21 Podstawy prawne funkcjonowania systemu płatniczego w Polsce: ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad systemami, ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych, rozporządzenie 2560/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 grudnia 2001 r., zarządzenia Prezesa NBP i uchwały Zarządu NBP, regulaminy Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 października 2004 r. w sprawie sposobu tworzenia, utrwalania, przekazywania, przechowywania i zabezpieczania dokumentów związanych z czynnościami bankowymi, sporządzanych na elektronicznych nośnikach informacji.

22 Wnioski: system płatniczy, zapewniający obrót bezgotówkowy z wykorzystaniem elektronicznych instrumentów płatniczych, jest niezbędnym wsparciem gospodarki elektronicznej, infrastruktura systemu płatniczego w Polsce stwarza możliwości intensywnego rozwoju obrotu bezgotówkowego, co może być stymulatorem rozwoju gospodarki elektronicznej, elektroniczne instrumenty płatnicze otworzyły możliwość dalszych prac nad wdrażaniem gospodarki elektronicznej, przekonały do Internetu i transakcji elektronicznych miliony klientów, doświadczenia sektora bankowego w przyspieszaniu rozwoju i nadrabiania zaległości można wykorzystać w skali całej gospodarki, m.in. poprzez konsekwentne uruchamianie wszelkich bodźców mających na celu rozszerzenie wykorzystywania internetu przez administrację i wszystkich podmiotów mających z nią kontakt np. poprzez jeden standard dokumentu zabezpieczonego podpisem elektronicznym, bez rozwoju gospodarki elektronicznej system płatniczy nie może osiągnąć w pełni dojrzałej formy rozwoju, która oznaczałaby, że zarówno w relacjach bank-bank, jak i w relacjach klient-bank są stosowane tanie, szybkie ale i bezpieczne elektroniczne bezgotówkowe usługi rozliczeniowe.