Mechatronika Moduł 2 (Część 1): Szkolenie międzykulturowe Podręczniki (Koncepcja) Christian Stöhr Poradnictwo dla przedsiębiorstw Christian Stöhr, Niemcy Projekt UE Nr 2005-146319 MINOS, Realizacja od 2005 do 2007 Europejski Projekt transferu innowacji dla dodatkowej kwalifikacji Mechatronika dla specjalistów w zglobalizowanej produkcji przemysłowej. Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość www.minos-mechatronic.eu
Partners for the creation, evaluation and dissemination of the MINOS and the MINOS** project. - Chemnitz University of Technology, Institute for Machine Tools and Production Processes, Germany - np neugebauer und partner OhG, Germany - Henschke Consulting, Germany - Corvinus University of Budapest, Hungary - Wroclaw University of Technology, Poland - IMH, Machine Tool Institute, Spain - Brno University of Technology, Czech Republic - CICmargune, Spain - University of Naples Federico II, Italy - Unis a.s. company, Czech Republic - Blumenbecker Prag s.r.o., Czech Republic - Tower Automotive Sud S.r.l., Italy - Bildungs-Werkstatt Chemnitz ggmbh, Germany - Verbundinitiative Maschinenbau Sachsen VEMAS, Germany - Euroregionala IHK, Poland - Korff Isomatic sp.z.o.o. Wroclaw, Polen - Euroregionale Industrie- und Handelskammer Jelenia Gora, Poland - Dunaferr Metallwerke Dunajvaros, Hungary - Knorr-Bremse Kft. Kecskemet, Hungary - Nationales Institut für berufliche Bildung Budapest, Hungary - Christian Stöhr Unternehmensberatung, Germany - Universität Stockholm, Institut für Soziologie, Sweden Zawartość Szkolenia Minos: moduły 1 8 (podręczniki, ćwiczenia i rozwiązania do ćwiczeń dla): Podstawy/ Kompetencje międzykulturowe, zarządzenie projektem/ Fluidyka / Napędy Elektryczne i Sterowanie / Elementy Mechatroniki/ Systemy i Funkcje Mechatroniki/ Logistyka, Teleserwis, Bezpieczeństwo/ Zdalne Zarządzanie, Diagnostyka Minos **: moduły 9 12 (podręczniki, ćwiczenia i rozwiązania do ćwiczeń dla): Szybkie Prototypowanie / Robotyka/ Migracja/ Interfejsy Wszystkie moduły dostępne są w następujących językach: Polski, Angielski, Hiszpański, Włoski, Czeski, Węgierski i Niemiecki W celu uzyskania dodatkowych informacji proszę się skontaktować z Chemnitz University of Technology Dr.-Ing. Andreas Hirsch Reichenhainer Straße 70, 09107 Chemnitz phone: + 49(0)371 531-23500 fax: + 49(0)371 531-23509 e-mail: minos@mb.tu-chemnitz.de www.tu-chemnitz.de/mb/werkzmasch or www.minos-mechatronic.eu
Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Minos Spis treœci 1 Wstêpne szkolenie miêdzykulturowe... 5 1.1 Wprowadzenie... 5 1.2 Cele seminarium... 5 2 Czym jest kultura?... 6 2.1 Definiowanie kultury... 6 2.2 Elementy kultury... 6 2.2.1 Elementy kultury- Kultura materialna... 7 2.2.2 Elementy kultury- Instytucje spo³eczne... 7 2.2.3 Elementy kultury- Ludzkoœæ i Wszechœwiat... 8 2.2.4 Elementy kultury- Estetyka... 8 2.2.5 Elementy kultury- Jêzyk... 9 2.3 Model Góry Lodowej... 9 3 Podstawy kultury... 11 3.1 Stereotypy i kulturowe uogólnienia... 11 3.2 Uogólnianie Kultury- Wymiary kulturowe Geerta Hofstede... 12 3.2.1 WskaŸnik Indywidualizmu (ang. Individualism Index IDV)... 13 3.2.2 WskaŸnik dystansu w³adzy (ang. Power Distance Index PDI)... 15 3.2.3 WskaŸnik Unikania Niepewnoœci (ang. Uncertainty Avoidance Indeks UAI)... 17 3.2.4 WskaŸnik Mêskoœci (ang. Masculinity Index MAS)... 19 3.2.5 WskaŸnik orientacji d³ugoterminowej (ang. Long-term Orientation Index LTO)... 21 3.3 Ograniczenia modelu Hofstede... 21 3.4 Przegl¹d narodowych wymiarów kultury Geerta Hofstede... 22 4 Cechy kultury... 24 4.1 Percepcja czasu i priorytety... 24 4.1.1 Monochroniczna koncepcja czasu... 24 4.1.2 Polichroniczna koncepcja czasu... 25 4.2 ród³o statusu... 27 4.2.1 Status nabyty... 27 4.2.2 Status przypisany... 28 4.3 Komunikacja bezpoœrednia/ poœrednia... 29 4.3.1 Komunikacja bezpoœrednia/ kultury o niskim kontekœcie... 29 4.3.2 Komunikacja poœrednia/ kultury o wysokim kontekœcie... 30 5 Praca za granic¹... 32 5.1 Doœwiadczenie szoku kulturowego... 32 5.1.1 Szok kulturowy... 32 5.1.2 Metody radzenia sobie z szokiem kulturowym... 32 5.2 Proces kulturowego przystosowywania siê... 33 5.3 Unikanie stosowania kryterium odwo³ywania siê do siebie... 34 5.4 Obserwacja... 34 Referencje i dalsze lektury... 36 3
Minos Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Najwiêksz¹ barier¹ na drodze sukcesu w biznesie jest ta powsta³a za spraw¹ kultury. Edward T. Hall i Mildred Reed Hall Kultura jest cieniutk¹, ale bardzo wa n¹ warstw¹ i trzeba uwa aæ, eby jej nie zadrapaæ. Ludzie z ró nych kultur s¹ zasadniczo tacy sami i reaguj¹ w taki sam sposób. Jednak e, upewnij siê, ze rozumiesz ich podstawowe zwyczaje i oka zainteresowanie i chêæ zrozumienia ró nic miêdzy waszymi kulturami. Mike Willis 4
Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Minos 1 Wstêpne szkolenie miêdzykulturowe 1.1 Wprowadzenie 1.2 Cele seminarium Ekspansja œwiatowej gospodarki zmienia fundamentaln¹ naturê rz¹dów, biznesu, organizacji i populacji. Krótko mówi¹c, granice narodowe coraz mniej ograniczaj¹ ludzi; staj¹ siê oni czêœci¹ wspó³zale nej miêdzynarodowej sieci. Dzisiaj, bardziej ni kiedykolwiek, sukces w biznesie wymaga œwiadomoœci miêdzykulturowej i umiejêtnoœci komunikacji miêdzykulturowej. Œwiadomoœæ kulturowa jest jedn¹ z najwa niejszych dziedzin wiedzy, któr¹ zarówno firmy, jak i ludzie pracuj¹cy za granic¹ musz¹ posi¹œæ, jeœli chc¹ siê integrowaæ, robiæ postêpy oraz odnosiæ sukcesy na rynku. Praca, spotkania, prowadzenie interesów, rozrywka, negocjacje i korespondencja ze wspó³pracownikami oraz z klientami z ró nych kultur bywaj¹ sytuacjami k³opotliwymi. Jedno z³e posuniêcie czy podstawowe nieporozumienie mog³yby zniszczyæ lub wprowadziæ opóÿnienia liczone w miesi¹cach pracy. Rozumienie i docenianie ró nic miêdzykulturowych ostatecznie sprzyja jaœniejszej komunikacji, znosi bariery, buduje zaufanie, wzmacnia relacje, otwiera horyzonty i daje konkretne rezultaty w postaci sukcesów w biznesie i w pracy. Celem seminarium jest zmaksymalizowanie potencja³u uczestników na arenach globalnych i przygotowanie ich do podró y s³u bowych do innych krajów. Oznacza to, e w trakcie seminarium uczestnicy naucz¹ siê i zrozumiej¹: - Jak kultura wp³ywa na œwiatopogl¹dy i zachowanie? - Jakie problemy mog¹ powstaæ w trakcie interakcji pomiêdzy ludÿmi wywodz¹cymi siê z ró nych kultur? - W jaki sposób mo na analizowaæ kulturê w trakcie przygotowañ do pobytu za granic¹? - W jaki sposób mo na zminimalizowaæ nieporozumienia i potencjalne konflikty w zawodowej komunikacji miêdzykulturowej? - Jak radziæ sobie z szokiem kulturowym? Podsumowuj¹c, uczestnicy poprawi¹ swoje kompetencje miêdzykulturowe. Inter- (lub miêdzy-) kulturowa kompetencja to zdolnoœæ do pomyœlnego komunikowania siê z ludÿmi z innych kultur. Ta zdolnoœæ mo e pojawiæ siê ju w m³odym wieku, lub mo e byæ rozwijana lub usprawniona poprzez œwiadomy, systematyczny wysi³ek. Podstawami udanej komunikacji miêdzykulturowej s¹ kompetencje emocjonalne oraz wra liwoœæ interkulturowa. 5
Minos Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik 2 Czym jest kultura? 2.1 Czym jest kultura? Wa ne Nie ma jednej definicji kultury!!! Kultura jest zaprogramowaniem umys³u. Jest tym, co programuje nas do myœlenia, mówienia, dzia³ania i odczuwania w dany sposób. (Hofstede, 1989) Kultura jest wyuczonym, wspólnym, nieodpartym zestawem zale nych od siebie symboli, których znaczenia dostarczaj¹ cz³onkom spo³eczeñstwa punktów orientacyjnych. Te orientacje zebrane w ca³oœæ, dostarczaj¹ rozwi¹zañ dla problemów, które wszystkie spo³eczeñstwa musz¹ rozwi¹zaæ, jeœli chc¹ przetrwaæ. (Terpstra i David, 1985) Kultura jest zbiorem wierzeñ i standardów, wspólnych dla grupy ludzi, która pomaga jednostkom zdecydowaæ, co istnieje, co mo e istnieæ, jak maj¹ siê czuæ, co robiæ i jak to zrobiæ. (Goodenough, 1996) Kultura jest konfiguracj¹ wyuczonych zachowañ i rezultatami zachowañ, których elementy sk³adowe s¹ wspólne i przekazywane przez cz³onków danego spo³eczeñstwa. (Linton, 1945) Te definicje maj¹ wspólne cechy. Kultury s¹ systemami zachowañ i zwyczajów przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Zasady, jêzyk, religia, systemy rodzinne, rekreacja oraz edukacja wspólne dla grupy ludzi zapewniaj¹ przewidywalnoœæ oraz bezpieczeñstwo w codziennym yciu. Kiedy ludzi ³¹cz¹ wspólne wierzenia i zwyczaje, potrafi¹ zrozumieæ siebie nawzajem, a otaczaj¹cy ich œwiat ma wówczas sens. Wa ne W kontekœcie tego szkolenia, nale y zwróciæ uwagê na dwa szczególnie wa ne aspekty kultury: 1. Kultury mo na siê nauczyæ! 2. Kultura jest zinternalizowana i zapominana- co oznacza, e cz³owiek przestaje byæ œwiadomy jej istnienia w charakterze wyuczonego zachowania! 2.2 Elementy kultury- Instytucje spo³eczne Podczas gdy ka da z definicji podkreœla inny aspekt kultury, ³¹cz¹ je pewne wa ne generalne elementy kultury, które mog¹ ró niæ siê w poszczególnych krajach: 1. Kultura materialna 2. Instytucje spo³eczne 3. Ludzie i wszechœwiat 4. Estetyka 5. Jêzyk 6
Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Minos 2.2.1 Elementy kultury- Kultura materialna Kultura materialna sk³ada siê z dwóch komponentów: 1. Poziomu zdolnoœci technologicznych danej kultury oraz 2. Jej ekonomii lub tego, jak ludzie korzystaj¹ ze swoich zdolnoœci i osi¹gniêtych przywilejów. Istniej¹ pewne rzeczy, które ludzie z krajów z wysok¹ zdolnoœci¹ technologiczn¹ uwa aj¹ za oczywiste, a które w krajach z nisk¹ zdolnoœci¹ technologiczn¹ w ogóle nie istniej¹. W takich krajach, ludzie nie musz¹ znaæ takich pojêæ, jak konserwacja zapobiegawcza. Ekonomia danego kraju mo e wp³ywaæ na rodzaj dostêpnych tam dóbr. Pewne dobra nie s¹ dostêpne z powodu niezdolnoœci do korzystania z nich, lub niemo noœci pozwolenia sobie na nie. Rudolf, niemiecki mechanik w Rumunii ucieszy³ siê, kiedy znalaz³ miejsce z czterema kserokopiarkami. Sklep by³ otwarty, ale ku jego konsternacji wszystkie maszyny okaza³y siê zepsute. Jak to jest mo liwe? k³óci³ siê - Cztery kserokopiarki i wszystkie zepsute! Co jest z wami?, doda³ wychodz¹c ze sklepu. Rudolf by³ z³y, poniewa konserwacja zapobiegawcza, któr¹ zna³ z Niemiec tu nie istnia³a. 2.2.2 Elementy kultury- Instytucje spo³eczne Sposób interakcji miêdzy ludÿmi ró ni siê miêdzy kulturami i krajami. Edukacja, organizacja spo³eczna i struktury polityczne odgrywaj¹ wa n¹ rolê, której nie nale y umniejszaæ w interakcjach. Organizacje spo³eczne wp³ywaj¹ na role jednostek, ich status oraz znaczenie i strukturê rodziny. Kobiety spe³niaj¹ ró norodne role i maj¹ ró ne prawa w ró nych krajach. Zarówno poziom, jak i jakoœæ edukacji formalnej równie ró ni¹ siê w odmiennych kulturach. W niektórych krajach zarówno podstawowe, jak i œrednie oraz wy sze wykszta³cenie dostêpne s¹ za darmo lub za niewielk¹ op³at¹, podczas gdy w innych staranne wykszta³cenie jest kosztowne a poziom i jakoœæ wykszta³cenia, jakie cz³owiek mo e zdobyæ, s¹ w zwi¹zku z tym mocno zwi¹zane z zasobnoœci¹ i statusem rodziców. W niektórych krajach rzecz¹ zupe³nie normaln¹ jest sytuacja, w której kobieta jest prze³o on¹ mê czyzny i gdzie procent kobiet zajmuj¹cych wy sze stanowiska jest znacznie wy szy ni w innych krajach, w których mê czyÿni mogliby czuæ siê niekomfortowo maj¹c kobietê za szefa. Ponadto, w niektórych krajach, takich jak Niemcy staranne wykszta³cenie robotnicze ma tradycyjnie bardzo wysok¹ jakoœæ i pozwala uzyskaæ wysoki status, podczas gdy w innych wykszta³cenie uniwersyteckie jest mniej lub bardziej obowi¹zkowe w d¹ eniu do takiego statusu. 7
Minos Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik 2.2.3 Elementy kultury- Ludzkoœæ i Wszechœwiat Do tej kategorii nale ¹ zarówno religia, jak i systemy wierzeñ, wartoœci oraz przes¹dy. 2.2.4 Elementy kultury- Estetyka Wierzenia religijne, a czasem nawet przes¹dy mog¹ byæ wystarczaj¹co silne i mog¹ mieæ bardzo du y wp³yw na sposoby postrzegania oraz dzia³ania podejmowane przez jednostki. W niektórych krajach religia krzewi równoœæ miêdzy ludÿmi, w innych natomiast nie. Status i rola jednostki w spo³eczeñstwie mog¹ byæ zdeterminowane miejscem urodzenia, itd. Religia odgrywa wa n¹ rolê w utrzymywaniu i wzmacnianiu niektórych œwiatopogl¹dów. Wiara danej osoby mo e decydowaæ o tym, co wolno jej jeœæ (np. adnej wieprzowiny, wo³owiny, tylko koszerne po ywienie) oraz ubiór (kobiety musz¹ zakrywaæ g³owy, mê czyÿni musz¹ nosiæ brody). Ta sytuacja jest bardziej oczywista w niektórych religiach np. w Islamie, czy Ortodoksyjnym Judaizmie. Inne wierzenia, jak równie wyznawane przez naród wartoœci mog¹ odgrywaæ w niektórych krajach równie wa n¹ rolê. Jak postrzegaj¹ oni czas? Jak ³atwo przystosowuj¹ siê do zmian? Bardzo wa ne jest by ktokolwiek wyje d aj¹cy za granicê rozumia³ jak te kwestie wp³ywaj¹ na zachowanie innych i powinny wp³yn¹æ równie na jego/jej zachowanie. Thomas jest Katolikiem. Mieszka w du ym mieœcie i co niedzielê uczêszcza na mszê. Nigdy siê do koœcio³a nie stroi, poniewa w jego koœciele ubiór nie ma du ego znaczenia. Podczas pobytu w innym kraju przyjaciele zapraszaj¹ Thomasa na mszê. Umawia siê na spotkanie z przyjació³mi przed Koœcio³em. Jako, e w kraju, w którym przebywa jest gor¹co i nie widzia³ nikogo naprawdê wystrojonego, decyduje siê ubraæ szorty i koszulê. Jednak nie udaje mu siê wejœæ do koœcio³a. Zobaczywszy go w szortach, jego przyjaciele ka ¹ mu odejœæ. Nie by³oby stosowne wziêcie udzia³u w mszy w takim stroju. Do tej kategorii nale y równie sztuka, folklor, muzyka, sztuka dramatyczna i tañce typowe dla danej kultury, które bywaj¹ oczywiœcie bardzo ró ne. Przestudiowanie tych œrodków wyrazu mo e okazaæ siê bardzo pomocne, poniewa poprzez nie mo na czêsto zdobyæ cenn¹ wiedzê. Za poœrednictwem, na przyk³ad sztuki, mo na zobaczyæ jak dana kultura definiuje piêkno. Poprzez teatr mo na zrozumieæ wiele na temat pojmowania ycia i spraw uwa anych za wa ne. Natomiast folklor stanowi czêsto wyt³umaczenie dla wspó³czesnych tradycji. 8
Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Minos 2.2.5 Elementy kultury- Jêzyk Jêzyk jest najwa niejsz¹ form¹ komunikacji, a w uczeniu siê nowego jêzyka nie chodzi tylko o to, jak t³umaczyæ wyra enia z jednego jêzyka na drugi. Ka dy jêzyk ma swoje konotacje oraz nieznaczne rozbie noœci w ró nych znaczeniach, które nie istniej¹ dla tego samego wyra enia w jêzyku ojczystym. Brak wiedzy na temat tego, jak je u ywaæ w celu wyra enia siebie mo e prowadziæ do frustracji i zmartwieñ. S³owo gay w Amerykañskim Angielskim mo e oznaczaæ homoseksualistê, ale równie weso³y. Jednak to drugie znaczenie u ywane jest rzadko. Natomiast w jêzyku portugalskim istnieje du a iloœæ przekleñstw, którymi Portugalczycy bardzo chêtnie siê pos³uguj¹. W Szwedzkim natomiast istnieje du o mniej takich nieuprzejmych s³ów a komunikacja jest ogólnie znacznie bardziej uprzejma. 2.3 Model Góry Lodowej Kulturê porównywano do góry lodowej. Góra lodowa ma niewielk¹ widoczn¹ czêœæ nad powierzchni¹ i wiêksz¹ niewidoczn¹ czêœæ pod lini¹ wody. Tak samo jest z kultur¹; niektóre jej aspekty mo na ³atwo zauwa yæ, istnieje jednak te du a iloœæ takich, które mog¹ byæ ³atwo przeoczone. Jednak miêdzy widocznymi i niezauwa alnymi czêœciami istnieje zwi¹zek. Niewidoczne elementy kultury, takie jak wartoœci, wierzenia, postawy, myœli i uczucia wp³ywaj¹ na te aspekty kultury, które widaæ i które przejawiaj¹ siê w zachowaniach ludzi. W trakcie interakcji miêdzykulturowej, ludzie czêsto interpretuj¹ zachowania innych przez pryzmat w³asnych kategorii- w³asnych wierzeñ i wartoœci. Zachowanie innych mo e wydawaæ siê dziwne, ale nale y pamiêtaæ, e dla tej osoby takie w³aœnie zachowanie ma sens, po prostu dlatego, e jest zgodne z jej systemem wartoœci i wierzeniami. Wiêc kiedy mówimy, e czyjeœ zachowanie jest bez sensu, to naprawdê mamy na myœli to, e jego zachowanie jest sprzeczne z tym, co wed³ug nas ta osoba myœli i w co wierzy. eby zrozumieæ, z czego wywodz¹ siê pewne zachowania i dlaczego ludzie zachowuj¹ siê w okreœlony sposób, musimy dowiedzieæ siê czegoœ na temat ich wartoœci i wierzeñ. 9
Minos Zachowanie spo³eczne, Szkolenie Miêdzykulturowe - Podrêcznik Widzialne elementy kultury (obserwowalne zachowanie, jêzyk, wygl¹d,) Niewidzialne elementy kultury (oczekiwania, pogl¹dy, wartoœci, normy, zwyczaje) Rys. 1: Model góry lodowej Rudolf z Niemiec ma spotkanie z Gai¹ z W³och o 19.00. Dok³adnie o tej godzinie przybywa na miejsce spotkania, ale Gaii tam nie ma. Rudolf rozumie to zachowanie jako przejaw braku szacunku, albo tego, e na Gaii nie mo na polegaæ. Dzieje siê tak, poniewa interpretuje jej zachowanie przez pryzmat w³asnych wartoœci i wierzeñ. W rzeczywistoœci W³osi inaczej rozumiej¹ czas i Gaia zachowa³a siê w zgodzie z w³asnymi wartoœciami i wierzeniami i w sposób, do którego jest przyzwyczajona. 10