Co to jest dyspraksja i jakie zachowania wskazują na dyspraksję u przedszkolaków? Oto przykłady takich zachowań: nie potrafi sam sobie zorganizować zabawy, nie wie jak obchodzić się z zabawkami i często je niszczy, chce przyłączyć się do innych dzieci na placu zabaw lecz nie potrafi wykonywać odpowiednich czynności,, lubi być bujane na koniku na biegunach lecz same nie potrafi się huśtać, ma duże trudności podczas ubierania się i zaczyna mieć ataki złości, gdy jest proszony o zrobienie tego, ma opóźnienie rozwoju mowy lub problemy w artykulacji, czasem jest nadmiernie aktywne i nie czują niebezpieczeństwa, niektóre niechętnie bierze udział w grupowych zabawach angażujących motorykę dużą, czasem słabiej rysuje niż pozostałe dzieci, jest niezgrabny ruchowo. Rozwój umysłowy tych dzieci jest prawidłowy a środowisko, w którym codziennie przebywa dostarcza różnorodnych okazji stymulujących rozwój zdolności motorycznych. Wyniki badań dr J. Ayres twórcy teorii integracji sensorycznej wskazują, że dyspraksja jest ściśle związana z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców somatosensorycznych, zwłaszcza bodźców dotykowych, ale również przedsionkowych. Ayres uważała, że praksja jest funkcją obejmującą procesy tworzenia wyobrażenia / jak można współdziałać z otoczeniem/, organizowania programu działań i wreszcie czynnej realizacji zadania zgodnie z określonym planem. Literatura dostępna w tym zakresie sugeruje, że aby rozpoznać zaburzenia dyspraktyczne należy poddać ocenie dwie podstawowe funkcje przetwarzanie informacji sensorycznych i planowanie motoryczne. Zaleca się obserwację dziecka w pomieszczeniu wyposażonym w sprzęt terapeutyczny, który dostarcza różnorodnych doświadczeń sensorycznych i motorycznych. Powinno się obserwować spontaniczną zabawę jak również reakcje w ustrukturyzowanych sytuacjach.
Przetwarzanie bodźców dotykowych. W zakresie przetwarzania bodźców dotykowych należy odpowiedzieć na pytania : Czy dziecko poszukuje lub unika pewnych doświadczeń dotykowych? Czy prezentuje przejawy obronności dotykowej? Czy potrafi znaleźć małą zabawkę ukrytą w pojemniku wypełnionym ryżem lub fasolą? Gdy reaguje i w jaki sposób na podmuch powietrza na kark dziecka? Czy reaguje na inne delikatne bodźce dotykowe takie jak pocieranie wacikiem po dłoni czy przedramieniu? Gdy przewróci się lub lekko skaleczy, czy rozpacza czy raczej tego nie zauważa? Czy rysuje człowieka adekwatnie do wieku? Czy raczej siedzi z boku grupy dzieci? Czy lubi baraszkować, przepychać się, popychać, czy mocno ściskać? Czy lubi lepić w plastelinie czy raczej nie lubi brudzić sobie rąk? Czy w czasie zabawy w zaczarowany woreczek potrafi rozpoznać przez dotyk jakie rzeczy znajdują się w woreczku. Przetwarzanie bodźców proprioceptywnych. Jest trudniejsze do oceny z powodu nakładających się oddziaływań funkcji przedsionkowych, które należy wziąć pod uwagę podczas interpretowania wyników obserwacji. Czy dziecko zwykle przyjmuje pozycje ciała, w których stawy znajdują się w skrajnych końcach zakresu ruchu (np. siad W)? Czy dziecko ćwicząc na sprzęcie takim jak huśtawka potrafi przyjąć automatycznie pozycję tułowia zapewniającą optymalną stabilność? Czy siadając na czymś, przechodząc nad lub pod przeszkodą jest wystarczająco pewne, jak daleko podnieść lub opuścić części ciała?. Czy często lubi się zderzać z innymi dziećmi?, Czy potyka się częściej niż inne dzieci w grupie wiekowej? Czy lubi coś gryźć lub żuć? Czy lubi skakać? Przetwarzanie bodźców przedsionkowych. Do wskaźników procesów przedsionkowych, które można zaobserwować należą: reakcje równoważne, reakcje prostowania, asekuracyjne wyciągnięcie rąk, reakcja wyprostna na brzuchu podczas przyśpieszenia liniowego oraz reakcje posturalne podczas
poruszania się przeciwko sile grawitacji (np. wchodzenie po pochylni). Doświadczenie kliniczne wskazuje, że przeciętne przedszkolaki reagują z wyraźnym zadowoleniem na wrażenia przedsionkowe dostarczane na sprzęcie podwieszonym i przyrządach do wspinania. Należy więc rozważyć : Czy unikają wspinania się i innych aktywności dużej motoryki, Czy lubi długo się huśtać, Czy lubi się kręcić na karuzeli, Czy często się przewraca, Czy ma dobrą równowagę podczas biegania, chodzenia po nierównościach, wzniesieniach? Czy po potknięciu się wyciąga ręce przewracając się, czy raczej jest poobijane? Czy jest w stanie wbiegać wchodzić na pochylnię, pagórek jak sobie daje z tym radę? Drugi proces który powinniśmy przeanalizować to mechanizm planowania motorycznego. Problemy z dyspraksją wiążą się z pomysłem, planem i wykonaniem zadania. Zwróćmy szczególną uwagę na pomysł i plan wykonania zadania. Trudno ocenić pierwszy z nich ponieważ nie ma obiektywnych testów badających w jaki sposób dziecko tworzy pomysł działania, jak sobie wyobraża współdziałanie z otoczeniem w wykonaniu jakiegoś zadania, ocena ma charakter czysto dedukcyjny. Jednym z najlepszych sposobów oceny tego mechanizmu jest obserwacja, w jaki sposób dziecko bawi się zabawkami i ewentualnie na sprzęcie terapeutycznym. Szczególnie diagnostyczne jest obserwowanie, co dziecko robi z nową zabawką lub nowym sprzętem, którego nigdy przedtem nie widziało. Nie należy kierować aktywnością dziecka, trzeba zaobserwować do jakiego stopnia może tworzyć i organizować idee co i jak robić. Warto śledzić czy dziecko przewiduje możliwość jeżdżenia, huśtania lub wspinania się na różne sposoby? Czy jego aktywność jest ukierunkowana na osiąganie celu? Jeśli obserwujemy przypadkowe próby wykorzystania różnych elementów sprzętu do zabawy to wskaźnik trudności w ideacji. Czy pojawiają się reakcje agresywne w odpowiedzi na trudności z wykorzystaniem jakiegoś sprzętu lub gdy nie wie jak bawić się nową zabawką?. Czy wykonuje
pojedynczą czynności wielokrotnie, bez namysłu, np. wbieganie i zbieganie z pochylni?. Czy potrafi z kilku elementów tworzyć jedną całość, czy ma pomysły jak to zrobić np. jak zrobić namiot z koca krzeseł i miotły? Niektóre z tych dzieci sprawiają wrażenie, że maja pomysł co można zrobić z tych elementów i nawet może są w stanie wyrazić werbalnie, co trzeba zrobić ale nie potrafią efektywnie czynnie wykonać tego zadania. Dopiero po fizycznej pomocy jak daleko muszą stać od siebie krzesła by na nich położyć drążek miotły a na nim zawiesić koc potrafią to zrobić. Czasem trudno odróżnić specyficzny problem w planowaniu motorycznym od problemu tworzenia pomysłu. Należy jednak pamiętać, że zwykle dziecko które ma problemy z pomysłem zabawy czy wykonania zadania będzie miało również słabe planowanie motoryczne, ponieważ nie rozumie istoty zadania, które ma wykonać. Można pomóc dziecku w wyobrażeniu jak wykonać zadanie, poprzez wskazanie by zobaczyło jak inne dziecko wykonuje dane zadanie. Jeżeli problem jest ograniczony do tworzenia pomysłu, dziecko będzie potrafiło odpowiednio naśladować. Jednak jeśli ma kłopotami w tworzeniu pomysłu i trudności w organizowaniu czynności, nawet gdy udziela mu się słownych instrukcji i demonstruje wykonanie czynności nie potrafi dobrze i sprawnie wykonać zadania. Ponadto może mieć kłopoty z generalizowaniem planu wykonania zadania w jednych okolicznościach na inne np. kiedy już nauczy się budować namiot z koca miotły i dwóch krzeseł nie będzie tego potrafił zrobić gdy zamiast krzeseł będzie miało do dyspozycji pudełka, a zamiast miotły nieco krótszy kij. To znaczy, że może zaplanować i wykonać określone zadanie w jednej sytuacji, lecz gdy ma wykonać podobne zadanie w innej sytuacji już nie potrafi zorganizować odpowiednich czynności. Oczywiście terapeuta integracji sensorycznej może zastosować wybrane dostosowane do wieku dziecka próby obserwacji klinicznej, a wówczas gdy dziecko przekroczy czwarty rok życia może stosować Południowo-
Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej. Mój opis obserwacji dotyczy głównie dzieci do 4 roku życia.