Nauczanie rzutów w wyskoku

Nauczanie rzutów w wyskoku Charakterystyka gry w piłkę ręczną Zespołowa gra sportowa, jaką jest piłka ręczna, istnieje już od stu lat. Gra oparta jest na naturalnych ruchach, takich jak bieg, skok, rzut. Łatwa w nauczaniu o prostych przepisach, uprawiana jest w ponad 130-stu krajach przez liczne rzesze zawodników w różnym wieku. To gra bardzo popularna wśród młodzieży. Nie bez wpływu na rozwój tej dyscypliny ma jej atrakcyjność polegająca na zmiennej akcji i bezpośredniej walce z przeciwnikiem. Jak każda aktywność sportowa korzystnie wpływa na rozwój fizyczny i psychiczny, a współdziałanie w zespole wzbogaca powyższe aspekty o walory wychowawcze? Zawodnicy uprawiający piłkę ręczną cechują się harmonijną sylwetką, dzięki zaangażowaniu w czasie gry wszystkich grup mięśniowych. Ciągły ruch, w którym biorą udział wszystkie stawy tak kończyn górnych jak i dolnych, wyrabia w nich obszerność ruchu i wzmacnia je w dużym stopniu. Intensywny i trwały ruch powoduje zmiany w centralnym systemie nerwowym, w czynnościach układu mięśniowego oraz w narządach wewnętrznych takich jak: serce, płuca, wątroba, nerki. O poziomie gry w piłkę ręczną nie decyduje wyłącznie sprawność fizyczna. Każda czynność fizyczna odbywa się przy udziale myślenia. Zawodnik musi przy dużym wysiłku fizycznym, w stanie wysokiego napięcia emocjonalnego, błyskawicznie spostrzegać, zapamiętywać, oceniać, wnioskować i działać. Z uwagi na to, że, piłka ręczna jest grą zespołową, ma ona duże znaczenie wychowawcze. Uczy działania dla zespołu, podporządkowania swoich ambicji interesom zespołu. Piłka ręczna uczy szlachetnej i nieustępliwej walki, zaciętości w walce o zwycięstwo, umiejętności zespołowego działania, koleżeństwa, solidarności, podejmowania szybkich decyzji. Wszystkie te pozytywne cechy i sposoby postępowania utrwalają się z czasem w takim stopniu, że stają się nawykami i przenoszą na działanie w życiu codziennym w pracy i w nauce. W tym fakcie należy przede wszystkim szukać zalet wychowawczych piłki ręcznej. Piłka ręczna jest dyscypliną, wymagającą od zawodników różnorodnych działań w ciągle zmieniających się warunkach. Istotnym, więc jest wymóg wszechstronnego przygotowania zawodników do czekających zadań. Odnosi się to do elementów przygotowania fizycznego oraz techniczno-taktycznego. Wysoki poziom przygotowania fizycznego daje mocne podstawy do realizacji trudniejszych zadań techniczno-taktycznych wykonywanych zarówno indywidualnie jak i zespołowo. W trakcie gry odbywa się wiele różnych pojedynków o piłkę i pole gry. Różnorodność tych działań spowodowała podział funkcji w zależności od posiadanych umiejętności. Zgodnie z obowiązującym nazewnictwem możemy wyróżnić następujące funkcje w grze: - bramkarz, - obrońca zewnętrzny, 1

- obrońca wewnętrzny, - obrońca wysunięty w przód oraz: - skrzydłowy, - obrotowy, - rozgrywający. 1 Podczas meczu piłki ręcznej przeprowadza się około 50 akcji, w czasie, których wykonuje się około 800 podań, 50 rzutów do bramki, z czego około 25 kończy się zdobyciem bramki. W działaniu zespołowym, średnio około 20% akcji zakończonych jest w atakowaniu szybkim, średnio 80% akcji stanowią działania zespołowe w tzw. atakowaniu pozycyjnym. W trakcie gry zawodnicy przebiegają około 5000 metrów. Dynamiczna gra, zmienność akcji (atak<= >obrona) powodują duże obciążenie organizmu od strony fizjologicznej. Tętno w czasie gry może osiągnąć wartość nawet 200 uderzeń na minutę. 2 Koniecznym, więc jest odpowiednie przygotowanie organizmu do takich wysiłków. Tendencje światowe rozwoju gry w piłkę świadczą o podnoszeniu się dynamiki gry z jednej strony, oraz podnoszeniu skuteczności wykonywania poszczególnych jej elementów z drugiej strony. Stawia to wymóg nauczania gry w sposób dynamiczny już od podstaw. Skuteczność gry ma bezpośredni związek z dynamiką wykonywania jej elementów techniczno-taktycznych. Rzuty do bramki są trudnymi i bardzo złożonymi elementami technicznymi. Za punkt wyjścia przy ustaleniu nazw rzutów przyjęto sposób poruszania się zawodnika oraz ułożenie jego ciała w stosunku do podłoża. Stąd też wywodzą się nazwy rzutów: rzut z miejsca, rzut w biegu, rzut z przeskokiem itp. Rzuty wykonywane są z maksymalnym wykorzystaniem pracy mięśni kończyny górnej, pasa biodrowego i brzucha. Jednak o prędkości lotu piłki decyduje przede wszystkim droga i czas działania na piłkę. Im dłuższą drogę w określonej jednostce czasu przebędzie ręka zawodnika z piłką, tym większą prędkość osiągnie piłka. Rozróżniamy następujące rodzaje rzutów: - z przeskokiem, - w wyskoku, - z padem, - w miejscu, - z odchyleniem, - w biegu, - sytuacyjne. 3 Jednym z najczęściej wykonywanych rzutów na bramkę są rzuty w wyskoku. Rzuty w wyskoku są wykonywane przez zawodników rozpoczynających i kończących atak szybki. Możemy, więc podzielić rzuty w wyskoku na: - rzuty w wyskoku w przód\dal - rzuty w wyskoku w górę. 1 Wrześniewski S. 2000: Piłka ręczna. Poradnik metodyczny. Związek Piłki Ręcznej w Polsce. Warszawa. s. 4. 2 Tamże, s. 4. 3 Paterka S., 1990: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 22. 2

Mają one zastosowanie w odpowiednich sytuacjach. Jeżeli zawodnik nie ma przed sobą przeciwnika, to lot jego skierowany jest w przód w celu wykonania rzutu z najbliższej odległości od bramki. Wyskok w górę wykonują natomiast zawodnicy rozgrywający sprzed przeciwnika. Miejsce lądowania oddalone jest tylko nieznacznie od miejsca odbicia, a ciało podczas lotu ułożone jest bardziej prostopadle do podłoża. Rzut w wyskoku można podzielić na trzy fazy: - chwyt piłki i wykonanie odpowiedniej liczby kroków, - odbicie od podłoża i faza wznoszenia, - wykonanie rzutu i lądowanie. 4 Zawodnik chwytający piłkę wykonuje krok lewą nogą, następnie prawą i w trzecim kroku odbija się z lewej nogi. W tym momencie zawodnik przechodzi do drugiej fazy wykonania rzutu odbicia od podłoża i fazy wznoszenia. Piłkę po chwycie prowadzi się w pierwszej fazie oburącz w bok, w tył, a następnie przenosi się ją na jedną rękę z równoczesnym skrętem tułowia, przy czym wysuwa się w przód bark przeciwny do ręki rzucającej. Rzut następuje w momencie najwyższego punktu wzlotu ciała. W tym momencie następuje jak gdyby kopniecie nogi ugiętej w kolanie w tył (równoimiennej do ręki rzucającej), a nogi wykonują nożyce. Lądowanie następuje na nogę odbijającego. Analiza techniki rzutu w wyskoku z punktu widzenia mechaniki ruchu pozwala stwierdzić, że: - przy rzucie w wyskoku w głąb najkorzystniejsze będzie odbicie pod kątem 45, gdyż zawodnik osiągnie wówczas największą odległość, - przy rzucie w wyskoku w górę najkorzystniejszy będzie kąt odbicia 80 ; pozwala to zawodnikowi osiągnąć najwyższą wysokość, - wielkość wyskoku zależy zawsze od prędkości początkowej nadanej ciału. 5 W nauczaniu elementów techniczno-taktycznych możemy posłużyć się następującymi metodami: - analityczną przy nauczaniu trudniejszych elementów, - całościową(syntetyczną) przy nauczaniu łatwych elementów gry - kompleksową przy łączeniu w nauczaniu dwóch elementów np. techniki i sprawności. W zakresie stosowanych form nauczania należy posługiwać się w kolejności: - formą zadaniową, - formą ścisłą, - formą fragmentów gry, gdy ćwiczymy elementy obrony i ataku jednocześnie, - grą uproszczoną, - grą szkolną, - grą właściwą. Rzuty są trudnymi i bardziej złożonymi elementami technicznymi niż podania i chwyty. Dlatego też niektórych rzutów nauczamy metodą analityczną. Większość rzutów powinna być nauczana w ruchu i na to należy zwrócić uwagę w początkowym 4 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 50. 5 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 51 i 52. 3

nauczaniu młodych(początkujących) zawodników. Skuteczność rzutów zależy między innymi od prędkości początkowej nadanej piłce, to też szybkość ruchów, mniejszą na początku nauczania, należy w miarę opanowania ćwiczeń stopniowo zwiększać aż do maksymalnej. 6 Na początku kierunek rzutu określa się tylko ogólnie, ale po kilkunastu, czy kilkudziesięciu powtórzeniach ćwiczenia należy egzekwować rzuty w określone punkty bramki w celu wyrobienia celności. Powierzchnia celowania początkowo jest duża, lecz w trakcie zajęć ulega stopniowemu zmniejszeniu. Stale przy tym należy zwracać uwagę na poprawne wykonanie rzutu. Do błędów najczęściej spotykanych w czasie nauki rzutów należą: - rzut piłki z samej ręki, - zatrzymanie się w momencie rzutu, - zwolnienie tempa biegu przed wyrzutem piłki, - zbyt silne podkręcenie piłki w momencie rzutu, - brak obserwacji bramkarza i przedpola, - zbyt wczesne wypuszczenie piłki z ręki. 7 W trakcie nauki rzutów ćwiczący powinni przyswoić sobie następujące zasady: - aby rzut był silny musi być poparty pracą tułowia, ramienia i nadgarstka, - rzut powinien zwodzić przeciwnika, - należy dążyć do wykonywania rzutów w pełnym biegu, - należy zmieniać kierunek rzutów, - należy stosować odpowiednie rzuty do odpowiednich sytuacji, - należy opanować, co najmniej trzy rodzaje rzutów, - należy uczyć rzutów prawą i lewą ręką. Zgodnie z zasadą poglądowości w pierwszej fazie nauczania rzutów w wyskoku należy zastosować pokaz. W technice będzie się to łączyło najczęściej z zademonstrowaniem prawidłowego ruchu przez trenera lub zawodnika. Pokaz rzutu w wyskoku winien być obserwowany z kilku stron, tak, aby ćwiczący wyrobili sobie pełen obraz ruchu. Do pokazu elementu technicznego (rzut w wyskoku), a także przy jego wypełnianiu trzeba dodać także objaśnienia słowne. Jest to już druga w kolejności faza postępowania przy nauczaniu rzutu. Trzecią fazą nauczania jest wykonanie ćwiczeń przez podopiecznych; w tym czasie prowadzący poprawia błędy bądź całego zespołu jednocześnie, bądź indywidualnie u poszczególnych ćwiczących. W nauczaniu należy wybrać taką drogę postępowania, która stworzy najlepsze warunki dla właściwego przyswajania określonych zadań. Droga ta, wypróbowana w praktyce, prowadzi od form łatwiejszych do trudniejszych (zasada stopniowania trudności). Bardzo ważne w nauce rzutów w wyskoku są: - ćwiczenia w formie zabawowej, - ćwiczenia w formie ścisłej, - ćwiczenia w formie fragmentów gry, które zostały szeroko przedstawione w drugiej części pracy. 6 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 56. 7 Tamże, s. 57. 4

Gry i zabawy w nauczaniu rzutów w wyskoku Formę zabawową stosuje się zarówno w nauczaniu techniki jak i taktyki. Można tu wyróżnić gry i zabawy oraz ćwiczenia techniczne prowadzone we współzawodnictwie. Gry i zabawy oraz współzawodnictwo mają na celu urozmaicenie zajęć oraz wprowadzenie dodatnich stanów emocjonalnych, toteż należy je stosować zarówno z młodzieżą, jak i w zespołach złożonych z osób dorosłych bez względu na zaawansowanie. Z gier i zabaw należy dobierać takie, które: - rozwijają cechy motoryczne, a więc siłę, wytrzymałość szybkość i zwinność, - kształcą cechy wolicjonalne np. ambicję, wolę walki, zaciętość itp., - oparte są na elementach gry w piłkę jak: chwyty, podania, rzuty zwody, - zawierają wszelkie formy biegu połączonego niejednokrotnie z trafieniem piłką do ruchomego celu, - wymagają wyboru najlepszego sposobu postępowania (najprostszej taktyki), zwłaszcza, gdy dochodzi jak ma miejsce w piłce ręcznej do bezpośredniego kontaktu z przeciwnikiem. 8 Do najciekawszych gier i zabaw w nauczaniu rzutów w wyskoku należą: - Obijaj w kole, - Wąż w kole, - Obrona tarczy, - Ekstra, - Skuwany w kole, - Rzucaj szybko i celnie, - Zbędna piłka, - Piłka do przeciwnika, - Skuwany z wyzwalaniem, - Myśliwi i kaczki, - Wyścig piłek podaniem w wyskoku, - Wybijanka z pola, - Traf przez siatkę do kwadratu, - Piłka przez siatkę, - Krzyżowy ogień, - Obrona materacy, - Piłka ręczna bramkowa, - Piłka graniczna, - Dwa ognie lub cztery ognie, - Gra przez siatkę: Liczba graczy 2 zespoły po 6-9 zawodników Boisko boisko do piłki siatkowej Przybory siatka do piłki siatkowej, 1 piłka ręczna Ustawienie ustawienie podobne do ustawienia w grze w piłkę siatkową Przebieg gry Po wylosowaniu piłki przez kapitana grę rozpoczyna się wyprowadzeniem jej rzutem z pola do piłki ręcznej. Gra podobna do gry w piłkę siatkową, zamiast odbić stosuje się chwyt i podanie. Natomiast przerzucenie piłki przez siatkę powinno odbyć się przy zastosowaniu rzutu w wyskoku. Uwagi - zdobywanie punktów oraz zmiany zagrywki tak jak w piłce siatkowej, z tym, że w wyskoku mogą także przerzucać piłkę zawodnicy znajdujący się w drugiej linii. 8 Stawiarski W., Żarek J., 1978: Piłka ręczna. Wydawnictwo Sport i Turystyka. Warszawa, s. 12. 5

Forma ścisła w nauczaniu rzutów w wyskoku Formę ścisłą stosuje się w nauczaniu techniki i taktyki. Ma ona wyuczyć właściwych indywidualnych czynności zawodnika oraz współdziałania partnerów w ataku i obronie. Celem stworzenia jak najdogodniejszych warunków do opanowania tych zadań, ćwiczenia wykonuje się bez przeciwnika. Przy nauczaniu techniki konieczne jest ustawienie zespołu (koła, szeregi, rzędy) oraz ustalenie kolejności otrzymywania piłki. W formie ścisłej naucza się nie tylko pojedynczych elementów technicznych, lecz także wprowadza się ćwiczenia kompleksowe, które łączą po kilka elementów tworzących przez odpowiednie zestawienie logiczną całość. W procesie nauczania ćwiczenia kompleksowe, ze względu na swą niezaprzeczalną wartość, odgrywają niezwykle ważną rolę. 9 Prawidłowy pokaz i właściwe nauczanie rzutu w wyskoku pozwoli uniknąć podstawowych błędów, które są trudne do wyeliminowania w okresie późniejszym. Elementami, które mają istotny wpływ na prawidłowo wykonywany rzut w wyskoku są: - odbicie z nogi przeciwnej do ręki wykonującej rzut, - po odbiciu uniesienie nogi równoimiennej do ręki rzucającej ugiętej w kolanie i lekkie odwiedzenie jej w bok za ręką wykonującą rzut, - ręka wykonująca rzut prowadzona jest w ten sposób, aby łokieć znajdował się na wysokości barków lub powyżej, - w momencie wykonywania rzutu noga ugięta w kolanie jest gwałtownie prostowana (zmiana koordynacyjna ręka rzucająca przechodzi do przodu noga do tyłu), - lądowanie winno odbywać się na nogę odbijającą. 10 Ćwiczenia w formie ścisłej przedstawione poniżej są ułożone w pewnej kolejności, związanej z przedstawionymi elementami charakteryzującymi rzut. 1. W biegu (co parę kroków) odbicie z lewej nogi wzwyż i podciągnięcie kolana prawej nogi do góry lądowanie na nogę lewą (zawodnicy leworęczni ćwiczą odwrotnie). Ćwiczenia wykonujemy bez piłki. 2. To samo, tylko przed odbiciem stopę lewą nogi należy ustawić ukośnie zewnętrzną krawędzią stopy do kierunku biegu, a po odbiciu kolano nogi przeciwnej w górę, w bok, w prawą stronę. 3. To samo, tylko dodatkowo wykonujemy skręt tułowia w prawo i zamach ręki w tył. Ćwiczenie wykonujemy bez piłki. 4. To samo, tylko ćwiczący imituje rzut bez piłki, lądując na nogę odbijającą. 5. Ćwiczący ustawieni w dwóch szeregach naprzeciwko siebie. Ćwiczący posiadający piłkę wykonują krok lewą nogą w przód w prawo skos, unosząc prawe kolano w górę i odwodząc je lekko do tyłu. Ręka zostaje uniesiona z piłką w górę i odprowadzona do tyłu. Z tej pozycji następuje podanie do partnera. Podający gwałtownie prostuje prawą nogę do tyłu, stojąc dalej na lewej nodze. 6. To samo, tylko po wykonaniu dwóch kroków. Po wykonaniu podania powrót na swoje miejsce. 7. To samo, tylko po wykonaniu trzech kroków. 8. To samo, tylko po wykonaniu jednego, dwóch lub trzech kroków następuje wyskok w górę i podanie w wyskoku. Lądowanie odbywa się na nogę odbijającą. 9 Stawiarski W., Żarek J., 1978: Piłka ręczna. Wydawnictwo Sport i Turystyka. Warszawa, s. 12. 10 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 68 i 69. 6

9. Podanie piłki w biegu, w dwójkach, w ustawieniu przodem do siebie. Ćwiczący poruszający się przodem podają piłkę w wyskoku po wykonaniu jednego, dwóch lub trzech kroków. Po opanowaniu podanych ćwiczeń rozpoczynamy naukę rzutu w wyskoku na bramkę. Rzuty rozpoczynamy z ustawienia na pozycji lewego rozgrywającego. Wykonujący rzut w momencie nabiegu ustawiony jest lewym bokiem w kierunku bramki. Pozostaje po wyskoku druga faza rzutu. 10. Ćwiczący ustawieni w rzędzie na pozycji lewego rozgrywającego. Z boku stoi jeden zawodnik stały podający piłki. Każdy z zawodników stojący w rzędzie jest w posiadaniu piłki. W momencie rozpoczęcia ćwiczenia następuje podanie piłki do zawodnika stałego, bieg w kierunku bramki, otrzymanie podania, i rzut na bramkę w wyskoku. 11. To samo ćwiczenie, tylko na pozycji środkowego rozgrywającego. 12. To samo ćwiczenie, tylko ustawienie na pozycji prawego rozgrywającego. 13. Ćwiczący ustawieni na pozycji lewego rozgrywającego. Każdy z nich jest w posiadaniu piłki. Na sygnał prowadzącego następuje kozłowanie w kierunku bramki. Zakończenie rzutem w wyskoku. 14. To samo z ustawieniem na pozycji środkowego i prawego rozgrywającego. 15. Ćwiczący ustawieni w dwóch rzędach z boku i obu pól bramkowych. Pierwszy z rzędu podaje piłkę do bramkarza i biegnie w kierunku bramki przeciwnej, otrzymuje piłkę od bramkarza, kozłuje ją i rzuca do bramki w wyskoku. Po rzucie biegnie na koniec rzędu. Podobne czynności wykonuje pierwszy zawodnik stojący przy polu bramkowym z rzędu przeciwnego. 11 Forma fragmentów gry w nauczaniu rzutów w wyskoku Fragmenty gry są to ćwiczenia podobne do stosowanych w nauczaniu techniki i taktyki, lecz z dodaniem przeciwnika, przez co uzyskuje się warunki zbliżone do warunków gry. Przeciwnik w pierwszej fazie spełnia rolę przeciwnika pozornego, z biegiem czasu coraz bardziej się uaktywnia, a pod koniec ćwiczeń realizuje w pełni swoje zadania defensywne starając się wszystkimi dozwolonymi sposobami uniemożliwić poczynania techniczne, czy też taktyczne zawodników atakujących. Wprowadzając we fragmentach gry zadania taktyczne stosuje się sytuacje 1x1, 2x1, 2x2, itd., jak i również te, w których zespoły występują w pełnych składach (6x6), bądź też stwarza się celowo przewagę liczebną atakujących lub broniących (6x5, 5x6). W ćwiczeniach w formie fragmentów gry wprowadzamy do ćwiczeń przeciwnika, ćwiczący powinien mieć opanowaną umiejętność wykonywania zwodu i prowadzenia piłki kozłowaniem. W pierwszej fazie nauczania rzutu i wyskoku we fragmentach gry ćwiczący wykonuje łatwiejszą jego formę rzut w wyskoku w głąb. 12 Oto przykładowych kilka ćwiczeń w formie fragmentów gry: 1. Ćwiczący ustawieni w trzech rzędach. Pierwszy z rzędu B podaje do pierwszego z rzędu A, biegnie w kierunku bramki i otrzymuje od niego piłkę. Pierwszy z rzędu A po podaniu udaje się na koniec rzędu B. Pierwszy z rzędu B po chwycie piłki kozłuje ją i rzuca do bramki w wyskoku w dal. W momencie, gdy otrzymał on piłkę, w jego kierunku biegnie pierwszy z rzędu C. Po dobiegnięciu do niego biegnie obok, pozorując obrońcę i częściowo przeszkadzając przy kozłowaniu i rzucie. Po akcji zawodnik wykonujący rzut zajmuje miejsce na końcu rzędu C, a obrońca na końcu rzędu A. 11 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 69, 70 i 71. 12 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s. 71. 7

2. Ćwiczący ustawieni w rzędzie. W odległości 1 m przed polem bramkowym stoi dwóch obrońców, zachowując odległość między sobą, wynoszącą około 1 m. Pierwszy z rzędu podaje piłkę do stałego zawodnika, biegnie w przód, otrzymuje piłkę i atakując pomiędzy dwóch obrońców, wykonuje rzut w wyskoku w dal. 3.Ćwiczący ustawieni w rzędzie, w odległości 20 m od linii pola bramkowego. Na linii rzutów wolnych stoi obrońca. Pierwszy z rzędu kozłuje piłkę w kierunku bramki, mija pasywnie zachowującego się obrońcę zwodem i akcje kończy rzutem w wyskoku na bramkę. 13 -. 13 Paterka S., 1997: Piłka ręczna. Technika, taktyka, trening, metodyka nauczania i przepisy gry. Część I: Technika, Seria: Skrypt Nr 54, AWF Poznań, s.71 i 72. 8