Tytuł: : Dokąd wędrują myśli poety, gdy jego ręka podpisuje wiersze? refleksje Czesława Miłosza o ojczystej mowie. Autor: Jolanta Malczewska Rodzaj materiału: scenariusz Data publikacji: 2011-II semestr Etap edukacyjny: Czas: Cele lekcji: III (gimnazjum) 1 lub 2 godziny lekcyjne Po zajęciach uczeń powinien umieć: napisać dedykację, scharakteryzować podmiot mówiący w wierszu oraz sytuację opisaną w utworze, znać podstawowe fakty z biografii Czesława Miłosza, podejmować zobowiązania wobec języka ojczystego. Metody pracy: metody aktywizujące (quiz, strukturalizacja myśli w formie wizualizacji, dyskusja), praca z tekstem, heureza. Słowa kluczowe: język polski, język ojczysty, odpowiedzialność Materiały pomocnicze: tekst wiersza Czesława Miłosza Dziewięćdziesięcioletni poeta podpisuje swoje książki (fragmenty) załacznik1,, schemat quizu: Alfabetyczne lotto dotyczące Czesława, Miłosza załącznik 2, kartki samoprzylepne (po dwie dla każdego ucznia), duży arkusz papieru, dwa kłębki wełny: mały i duży. Uwagi: Zaproponowana lekcja najlepiej spełni swoje zadanie, jeśli będzie podsumowaniem cyklu zajęć poświęconych Czesławowi Miłoszowi. Zrealizowanie tematu ułatwi wcześniejsza lekcja, w czasie której uczniowie poznają dedykację jako formę wypowiedzi (Podstawa programowa III 1. 1.)
Przebieg lekcji: 1. Rozpocznij lekcję od omówienia pracy domowej wstępnej do tematu. Uczniowie mieli wybrać z domowego albumu swoje zdjęcie i napisać na jego odwrocie dedykację dla kogoś. Mogli też zadedykować swój wiersz, opowiadanie lub wypracowanie. a) Rozmowa powinna zmierzać do tego, aby uczniowie przywołali z pamięci okoliczności, w których powstało zdjęcie / dzieło; przypomnieli sobie, co wtedy czuli i jakie towarzyszyły im myśli; zastanowili się, dlaczego wybrali właśnie to zdjęcie / dzieło, aby ofiarować je tej właśnie osobie. Czy komuś innemu napisaliby to samo? a) Chętni uczniowie mogą przeczytać swoje dedykacje i opowiedzieć o nich (przygotuj się jednak na taką okoliczność, że żaden z uczniów nie zechce publicznie przeczytać dedykacji i będziesz musiał/ła sam/a wykonać to zadanie). b) Przypomnij cechy dedykacji lub krótko je omów (zwrócić uwagę na nadawcę, adresata oraz treść i formę wypowiedzi tego typu). 2. Podsumuj tę część lekcji. Posługując się mniejszym kłębkiem wełny, unaocznij proces sięgania pamięcią do wydarzeń, myśli i uczuć z przeszłości. Odwiń trochę nici z kłębka, aby symbolizowało to czas, do którego w dedykacji powracasz. Może zechce to zrobić uczeń. Użyj do tego ćwiczenia mniejszego kłębka. 3. Zapowiedz lekturę wiersza Czesław Miłosza Dziewięćdziesięcioletni poeta podpisuje swoje książki (możesz zwrócić uwagę na pisownię liczebnika). Zanim rozdasz uczniom tekst i przeczytasz wiersz, poproś ich, aby na podstawie samego tytułu określili sytuację przedstawioną w utworze. Młodzież bez trudu powie, że chodzi o spotkanie sędziwego autora z czytelnikami. 4. Posługując się dużym kłębkiem wełny (dotyczy osoby w podeszłym wieku, która przeżyła wiele lat), przygotuj uczniów do odbioru wiersza. Niech wyobrażą sobie sytuację i skupią się na myślach podmiotu mówiącego.
5. Przeczytaj głośno wiersz (w załączniku 1. są obszerne fragmenty cały wiersz jest zbyt trudny dla gimnazjalistów). Następnie uczniowie czytają utwór po cichu, zwracając uwagę na część pierwszą i trzecią. 6. Porozmawiaj z uczniami o wspomnieniach poety. Niech wskażą w utworze rozpoznane fakty biograficzne. W razie koniczności, pomóż im. 7. Przeprowadź w klasie quiz Alfabetyczne lotto dotyczące Czesława Miłosza (załącznik 2.). Wręcz uczniom schemat lotto i wyznacz czas na wykonanie zadania (np. 3 minuty), a następnie nagródź ucznia/uczennicę, który/a wpisze najwięcej trafnie dobranych haseł z biografii i z twórczości Miłosza. Uwaga: ta część lekcji jest formą rekapitulacji podsumowującej wiedzę o pisarzu; jednak można ją pominąć. 8. Odeślij uczniów do środkowej części wiersza i poproś, by na swoim lotto zakreślili te hasła, które są z nią powiązane lub aby je dopisali (wśród nich znajdą się z pewnością takie jak: język polski czy polszczyzna) 9. Przeprowadź rozmowę na temat roli polszczyzny w życiu Miłosza. a) Poproś, aby uczniowie zacytowali z wiersza zdanie, które jest odpowiedzią na pytanie: Czym jest dla Czesława Miłosza polszczyzna? b) Jakie podejmuje on zobowiązanie wobec polszczyzny? c) Jak według Ciebie - poeta uświetnił polszczyznę? Poproś uczniów o podanie argumentów i przykładów. 10. Stwórz sytuację, w której uczniowie podejmą swoje zobowiązania wobec języka polskiego: a) Wręcz każdemu uczniowi po dwie kartki samoprzylepne i poproś, aby na każdej z nich zapisał po jednym zobowiązaniu wobec z języka polskiego. b) Zbierz kartki, wyeliminuj powtarzające się zapisy, a następnie naklej je na arkuszu papieru zatytułowanym np. Deklaracja użytkowników języka polskiego czy Nasza deklaracja wobec języka polskiego c) Zbierz podpisy pod tymi zobowiązaniami i wyeksponuj plakat w klasie.
11. Podsumuj lekcję. Zwróć uwagę, że w wierszu Miłosza język jest personifikowany (wzywa, nakazuje), a poeta mu służy. Wiersz jest kolejnym przykładem uświetniania języka przez Czesława Miłosza. Typowa sytuacja z życia poety (podpisywanie książek czytelnikom) jest tylko pretekstem, aby wyrazić wdzięczność i zobowiązanie wobec języka, który uznawany jest przez poetę za najcenniejszy skarb. Praca domowa Popraw wysłanego lub odebranego SMS-a, e-maila czy też wypowiedź z zeszytu tak, aby dać dowód swojego szacunku do języka polskiego.
Materiały pomocnicze: Załącznik 1. Czesław Miłosz Dziewięćdziesięcioletni poeta podpisuje swoje książki Więc jednak przetrzymałem was, moi wrogowie! Wasze nazwiska mech teraz porasta. A gorliwie braliście udział w obławie Na zdrajcę i wyrodka. Moralitet 1 uczy, Że zawsze w końcu wygra sprawiedliwość. No, niekoniecznie. Trochę słabsze serce, Trochę mniejsza wytrzymałość, a już trąbki grają Nad biednym zajączkiem albo nad niedźwiedziem. Ten triumf nie jest dla mnie powodem do dumy. Po prostu jedno z cudownych wydarzeń, Jak tamte, które kiedyś ocaliły mnie Od Oświęcimia, jak też (a są dane) Od łagierniczej doli gdzieś w Workucie 2. Nie widzę żadnej w tym mojej zasługi. Opatrzność chroni głupków i artystów, Jak ktoś powiedział. Jakby kompensata Za to, że my jesteśmy zaledwie igraszką 1 Moralitet dramat religijny o charakterze dydaktycznym, który obrazuje walkę dobra i zła o duszę człowieka. 2 Łagry obozy pracy przymusowej w ZSSR, których więźniami byli nie tylko przestępcy kryminalni, ale bardzo często także przeciwnicy polityczny albo ludzie uznani przez państwo z jakiegoś powodu za niepożądanych. Jeden z nich znajdował się w Workucie.
Sił tajemnych, nieznanych nikomu, I za zmniejszoną naszą poczytalność. Wiernie służyłem polskiemu językowi. Pośród wielu języków, jest dla mnie jedyny, I wzywa, nakazuje, żeby go uświetniać, Bo mówi nim za dużo małpoludów, Do których, nie ukrywam, mam odrazę, Ale też wiele istot tak dobrych i czystych, Że ich modlitwy powinny świat zmienić. Toteż polszczyzna jest zobowiązaniem, A dla niektórych pasją. Nie oddałbym jej Za arcydzieła najmądrzejszych krajów. [ ] Teraz, w starości, jestem przed świadkami, Którzy dla żywych są już niewidzialni, Rozmawiam z nimi, wołam po imieniu, Podczas gdy moja ręka podpisuje książki. Wiersze ostatnie, 2002.
Załącznik 2. Alfabetyczne lotto dotyczące Czesława Miłosza A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N
O P R S Ś T U W Y Z Ź Ż
Przykładowe wykonanie zadanie przez ucznia Alfabetyczne lotto dotyczące Czesława Miłosza A B C Ć Ambasada Berkeley Cenzura Biblia D E F G Dyplomacja Emigracja Francja Giedrojć Jerzy Dwór szlachecki Eseje Filologia Gombrowicz Witold H I J K Harvard Języki obce Komunizm Kultura Kraków L Ł M N Litwa Miłosz Oskar Nagroda Nobla Literatura polska
O P R S Ocalenie (1945) Polszczyzna Radio Paryż Poezja Ś T U W Tłumaczenia Tragizm USA II wojna światowa Wilno Warszawa Wykłady Y Z Ź Ż Żagary