Projekt został współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Środki Przejściowe PL2005/017-488.01.01.01. Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Lokalna Organizacja Turystyczna Brama na Bagna, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. SCENARIUSZ EKOLOGICZNYCH ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH Temat: POZNAJEMY PTAKI DRAPIEŻNE Autor: Agnieszka Maszkowska Poziom: szkoła podstawowa, gimnazjum, ponadgimnazjalne Przedmiot: warsztaty ekologiczne w Ośrodku Edukacji Ekologicznej Brama na Bagna Cele operacyjne: UCZEŃ: - wie, czym charakteryzują się ptaki drapieżne - potrafi wymienić gatunki ptaków drapieżnych występujących w Polsce - zna podstawowe cechy kluczowe rozróżniające ptaki drapieżne - potrafi określić środowiska, w których gniazdują i polują ptaki drapieżne - wie, jakie czynniki spowodowały i nadal powodują zmniejszenie liczebności ptaków drapieżnych w Polsce i na świecie - wie dlaczego i jak można chronić ptaki drapieżne - potrafi rozpoznawać gatunki drapieżników po sylwetce, wyglądzie (na zdjęciach oraz w środowisku naturalnym) Metody i techniki pracy: burza mózgów; wykład; gry; praca w grupach; krzyżówka; obserwacje w terenie. Materiały pomocnicze: przewodniki ze zdjęciami i opisami ptaków wycięte sylwetki ptaków drapieżnych 1
kredki, mazaki, farby lornetki wypluwki gra planszowa (oraz kostki i pionki) płyta CD z odgłosami ptaków (Ptaki Polski, cz. 1) dwie metrówki o długości do 2,5 m. Czas: 5 godzin lekcyjnych Żródła: Andrzej G. Kruszewicz, Ptaki Polski, część 1, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005 Ptaki drapieżne. Scenariusze zajęć lekcyjnych, Komitet Ochrony Orłów, Olsztyn 2002 Lars Jonsson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, MUZA SA, Warszawa 2006 Bielik (broszura), Komitet Ochrony Orłów, Olsztyn 2002 Orlik grubodzioby (broszura), Komitet Ochrony Orłów, Olsztyn 2002 Ptaki drapieżne (broszura), Komitet Ochrony Orłów, Olsztyn 2002 Wilfried Stichmann, Erich Kretzschmar, Spotkania z przyrodą. Zwierzęta, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006 Zdjęcia pochodzą z: www.wikipedia.pl Materiały uzupełniające: (1) Po czym poznajemy ptaki drapieżne? zadanie. (2) Cechy ptaków drapieżnych. (3) Porównanie wielkości ptaków drapieżnych. (4) Ptaki drapieżne na świecie. (5) Ptaki drapieżne w Polsce. (6) Rozróżniamy ptaki drapieżne zadanie. (7) Rysunki ptaków drapieżnych do pokolorowania. (8) Konkurs wiedzy o ptakach drapieżnych. (9) Wypluwki (10) Sylwetki ptaków drapieżnych w locie. (11) Poznajmy bielika. 2
(12) Kainizm drapieżników (13) Znaczenie orła w historii Polski. (14) Liczba ptaków drapieżnych w Polsce. (15) Zagrożenia ptaków drapieżnych. (16) Dlaczego bielik się wyprowadził z lasu? zadanie. (17) Jak chronić ptaki drapieżne? (18) Gra planszowa Bielik jego radości i smutki (19) Krzyżówka. Realizacja: 1) Zajęcia rozpoczynamy od zbadania poziomu wiedzy uczniów na temat ptaków drapieżnych. Pytamy, jakie gatunki kojarzą im się z tym pojęciem. Odpowiedzi zapisujemy na tablicy. Następnie pytamy uczniów po czym rozpoznajemy, że jakiś ptak jest ptakiem drapieżnym. Z odpowiedzi zapisujemy najczęściej pojawiające się cechy. W tym momencie nie komentujemy poprawności odpowiedzi. 2) Dzielimy uczniów na 6-8 osobowe grupy, których zadaniem jest oddzielenie gatunków ptaków drapieżnych od innych ptaków. Otrzymują oni karteczki ze zdjęciem ptaka i jego nazwą (1). Sprawdzamy poprawność odpowiedzi. 3) Podsumowujemy cechy ptaków drapieżnych oraz omawiamy ich przystosowanie do zdobywania pożywienia (2). Weryfikujemy poprawność skojarzeń uczniów. 4) Gdy mowa o słuchu ptaków drapieżnych możesz zaproponować młodszym dzieciom zabawę Gra w Starą sowę : Wszystkie dzieci siedzą w okręgu. Jedna osoba siada po środku z zasłoniętymi chustą oczyma. Blisko wokół niej wybierani przez nauczyciela uczniowie rozkładają przeróżne przedmioty, np. kredki, klucze, szklankę, plecak, liście itp. Stara sowa siedzi pilnuje, ale tylko za pomocą słuchu, rozłożonych przez innych przedmiotów. Panuje absolutna cisza. Wskazane gestem przez nauczyciela osoby mają za zadanie bezszelestnie wstać, podejść do sowy, zabrać dowolny przedmiot i powrócić na swoje miejsce. Jeżeli sowa usłyszy złodzieja i wskaże ręką, skąd pochodzi dźwięk, zmienia się z nim miejscami i gra toczy się dalej. 3
5) Gdy mowa o wzroku ptaków, zaproponuj zadanie, które wskaże jak dobry wzrok mają drapieżne ptaki. Przedmiot o trzycentymetrowej długości połóż na ziemi i zacznij się od niego oddalać ciągle na niego patrząc. Gdy oddalisz się na odległość, z której nie jesteś w stanie dostrzec tego przedmiotu, oznacza to, ze twoje oczy osiągnęły kres możliwości widzenia tak małego przedmiotu. Zmierz tę odległość i pomnóż przez 8 otrzymany wynik jest odległością, z jakiej orzeł bielik jeszcze widziałby ten przedmiot. 6) Proponujemy uczniom wykonanie następującego zadania: Prosimy ich najpierw o sprawdzenie, kto ma największa rozpiętość ramion, a kto najmniejszą. Prosimy uczniów by odmierzyli otrzymaną od edukatora taśmą mierniczą odcinek o długości 250 cm. Wręczamy tą taśmę uczniowi o największej rozpiętości ramion. Następnie odmierzamy odcinek o długości 75 cm i wręczamy osobie o najmniejszej rozpiętości ramion. Wyjaśniamy, że trzymana przez uczniów taśma o dł. 250 cm to rozpiętość skrzydeł największego drapieżnika występującego w Polsce orła bielika. Osoba trzymająca taśmę o długości 75 cm, to rozpiętość skrzydeł krogulca jednego z najmniejszych drapieżników występujących w Polsce (3) Możesz dodać, że wielkość ptaków drapieżnych jest bardzo różnorodna Najmniejszym ptakiem drapieżnym żyjącym na świecie jest sokolik indyjski. Jego ciało ma długość ok. 18 cm, a skrzydło 9-11 cm. Sam jego tułów nie jest większy niż u wróbla. Największym ptakiem drapieżnym żyjącym na świecie jest natomiast kondor wielki. Długość jego ciała wynosi ok. 130 cm, rozpiętość skrzydeł dochodzi do 310 cm, ciężar 9-12 kg. 7) Mówimy uczniom o liczebności ptaków drapieżnych na świecie i w Polsce, systematyce, środowiskach życia (4) oraz wymieniając gatunki ptaków drapieżnych występujących w Polsce (5). 8) Uczymy się rozpoznawać ptaki. Dzielimy uczniów na 4 grupy. Uczniowie otrzymują zestaw kart 1/zdjęcia ptaków oraz 2/ich opisy oraz 3/listę ptaków (6). Do dyspozycji mają przewodniki na temat ptaków. Ich zadaniem jest dopasować zdjęcia do opisów korzystając z przewodników. Po zakończeniu pytamy, czy łatwo było rozpoznać ptaki na zdjęciach. Po czym dokładnie je rozpoznawali? 9) Podziel uczniów na 6 grup. Każdej grupie daj do pokolorowania rysunek (7) na kartce formatu A 3 odpowiednio: błotniaka stawowy, błotniaka łąkowego, krogulca, jastrzębia, bielika, pustułkę. Uczniowie tworzą wizytówkę danego ptaka (wpisują jego nazwę starsi 4
uczniowie także po łacinie, krótki opis, rysują środowisko, gdzie występuje, gniazdo etc.). Mogą korzystać z przewodników. Na koniec prezentują pozostałym osobom swoje prace. 10) Podziel uczniów na 3 zespoły. Ich zadaniem będzie poprawne uzupełnienie zdań (8), świadczących o znajomości poznawanych ptaków drapieżnych. Zwycięża drużyna, która będzie miała największą liczbę poprawnych odpowiedzi. 11) Pokaż uczniom wypluwki, krótko opowiedz, co to jest i dlaczego są ważne dla badaczy ptaków (9). 12) Rozdaj uczniom wycięte sylwetki ptaków, a na osobnych kartkach gatunki. Zadaniem uczniów jest dopasowanie nazw ptaków do sylwetek (10). 13) Proponujemy uczniom odsłuchanie odgłosów rożnych ptaków 5-6 gatunków. Następnie proponujemy konkurs, kto właściwie dobierze odgłos do gatunku ptaka. 14) Opowiadamy jak wygląda życie orła bielika (11). Starszym uczniom mówimy o takich zjawiskach u orłów jak kainizm i kleptopasożytnictwo (12). Pytamy dzieci czy wiedzą, dlaczego w godle Polski jest orzeł. Przypominamy o znaczeniu orła w historii Polski (13). 15) Zapytaj uczniów, jak myślą, czy ptaków drapieżnych jest dużo. Jak myślą, ile par orła bielika występuje w Polsce? Przedstaw wykresy obrazujące udział ptaków drapieżnych wśród innych ptaków oraz liczebność populacji poszczególnych gatunków w Polsce (14). 16) Opowiedz uczniom o innych niż naturalne zagrożeniach, na jakie narażone są ptaki drapieżne (15). 17) Gdy opowiesz uczniom o takich zagrożeniach jak przekształcenia siedlisk i rozwój turystyki, zaproponuj następujące zadanie: Uczniowie w kilku grupach otrzymują mapę ze środowiskiem życia bielika (16). Ptak ten zakłada gniazda na starych, mocnych drzewach w mniejszych lub większych kompleksach leśnych. Pożywienie zdobywa, polując na ptactwo wodne oraz ryby. Jego pokarmem jest też padlina, głównie zimą. Na mapie znajduje się fragment lasu z zaznaczonym gniazdem pary 5
bielików i ich żerowiskiem - jeziora z dobrze rozwiniętą linią brzegową, porośniętą trzcinowiskiem, gdzie mają ukryte gniazda kaczki, łyski, perkozy. Bielikom nie przeszkadza obecność wsi i kąpieliska nad tym jeziorem. Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie mapy i określenie, czy rzeczywiście przedstawia ona odpowiednie dla bielika środowisko życia. Następnie uczniowie otrzymują drugą mapę, która przedstawia ten sam teren, ale przekształcony. Zadaniem uczniów jest odpowiedź na zamieszczone pod mapą pytanie: Co spowodowało, że bieliki porzuciły gniazdo? Podsumowując powiedz, że przyczyną jest przekształcenie krajobrazu: zagospodarowanie brzegów jeziora (ograniczenie trzcinowiska, zadrzewień), zabudowa brzegów jeziora, wybudowanie nowego pomostu w pobliżu lasu z gniazdem, zwiększenie liczby przebywających nad jeziorem oraz w lesie ludzi. Penetracja ludzi, przepłaszanie ptaków przyczyniły się do opuszczenia gniazda. 18) Wiedząc, jakie są główne zagrożenia ptaków drapieżnych uczniowie zastanawiają się w grupach, co można zrobić, by lepiej chronić te ptaki. Tworzą listę (5-7 pomysłów). Wymyślają hasło nawołujące do ochrony ptaków drapieżnych. Następnie nauczyciel krótko podsumowuje temat, mówiąc m. in. o: ochronie strefowej, zabezpieczaniu linii energetycznych, Naturze 2000, ochronie gniazd ptaków gniazdujących na polach uprawnych i łąkach (błotniaki), zakazie stosowania pestycydów, budowie sztucznych gniazd (17). 19) Na koniec można zaproponować uczniom grę lub rozwiązanie krzyżówki: Gra planszowa Bielik jego radości i smutki (18); Krzyżówka (19). 20) Jeśli istnieje możliwość, wychodzimy w teren obserwować ptaki drapieżne. 6