Materiały informacyjne dla pacjentów Dusznica bolesna Rozdziały tego tematu: Wprowadzenie Przyczyny Rozpoznanie Leczenie Powikłania Zapobieganie Definicja Piśmiennictwo Wybrane linki Wprowadzenie Dusznica bolesna (zwana także dławicą piersiową) nie jest chorobą. Jest to ból objaw innej, bardzo częstej choroby, zwanej miażdżycą, obejmującej wiele tętnic. W przypadku dusznicy bolesnej objawy są spowodowane zajęciem przez miażdżycę tętnic wieńcowych, zaopatrujących w krew serce. Dwie tętnice wieńcowe i ich odgałęzienia dostarczają cały czas do pracującego mięśnia serca krew potrzebną, aby serce dalej biło. Jeżeli krwi jest odpowiednio dużo i mięsień serca otrzymuje swoje paliwo glukozę i tlen w ilości wystarczającej do wytworzenia energii, serce pracuje bezboleśnie. Jeżeli jednak tętnice wieńcowe są zwężone i nie są w stanie dostatecznie szybko doprowadzać krew do serca, w mięśniu gromadzą się w nadmiernych ilościach substancje powodujące ból. Tym bólem jest dusznica bolesna. Łacińską nazwą dusznicy bolesnej jest angina pectoris, co znaczy ból w klatce piersiowej. Ten objaw występuje znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet przed menopauzą. Po menopauzie u kobiet nieprzyjmujących hormonalnej terapii zastępczej dusznica bolesna występuje równie często, jak u mężczyzn, ponieważ wtedy są już one pozbawione ochrony, którą zapewniały im hormony. Przyczyny Do dusznicy bolesnej dochodzi, gdy miażdżyca tak zwęziła naczynia krwionośne, że nie są one w stanie dostarczać do mięśnia serca tyle krwi, ile potrzeba mu w czasie wysiłku. W większości przypadków w czasie spoczynku nie ma objawów dusznicy. Im jednak większy jest wysiłek i im dłużej trwa, tym więcej krwi potrzebuje serce. Angina Polish Translated March 05 Page 1 of 6 NHS Direct 2005
Zdrowe tętnice wieńcowe są w stanie przepuszczać tyle krwi, ile serce potrzebuje, żeby osiągnąć swoją maksymalną wydajność, i nie towarzyszy temu ból. Zwężenie tętnic wieńcowych zawsze jednak powoduje ograniczenie prędkości dostarczania krwi do mięśnia serca, mimo jego zapotrzebowania. Do objawów dusznicy bolesnej dochodzi, kiedy serce potrzebuje więcej tlenu, niż tętnice mogą dostarczyć, czyli wtedy, kiedy dopływ krwi jest niedostateczny w stosunku do potrzeb. Rozpoznanie Ból w klatce piersiowej, zawsze związany z wysiłkiem, niezawodnie wskazuje na obecność dusznicy bolesnej. Rozpoznanie można potwierdzić specjalnym badaniem elektrokardiografią (wykonaniem elektrokardiogramu, EKG, czyli zapisu aktywności elektrycznej serca Leczenie Lek trójazotan glicerylowy (nitrogliceryna) jest bardzo skuteczny w opanowywaniu bólu w przebiegu dusznicy bolesnej. Można go przyjmować w postaci tabletki rozpuszczającej się pod językiem: po wzięciu tabletki ból zwykle ustępuje po dwóch-trzech minutach. Lek jest także dostępny w postaci plastrów naklejanych na skórę (przezskórnych) i w postaci aerozolu (który także kieruje się pod język); wszystkie te postaci leku są dostępne w aptekach bez recepty. Azotany, zwane też nitratami, wykazują silne działanie rozszerzające tętnice, w tym tętnice wieńcowe, co zwiększa dopływ krwi do mięśnia serca. Mężczyźni przyjmujący trójazotan glicerylowy nie powinni stosować Viagry (sildenafilu). Przyjmowanie codziennych, małych dawek aspiryny zapobiega powstawaniu zakrzepów we krwi i zmniejsza ryzyko zawału serca. Dusznica bolesna o nasileniu od łagodnego do średniego może wymagać także leczenia innymi lekami, takimi jak beta-blokery (na przykład atenolol) lub blokery kanałów wapniowych (na przykład nifedypina). Rozszerzeniu tętnic wieńcowych sprzyja także przyjmowanie leków pobudzających kanały potasowe. Leki te mogą spowalniać kurczenie się serca i rozszerzać tętnice wieńcowe, zmniejszając w ten sposób zapotrzebowanie na tlen i zwiększając dopływ krwi do serca. W niestabilnej dusznicy bolesnej stosuje się aspirynę w dawce 300 mg dziennie, a w szpitalu podaje się leki przeciwzakrzepowe w zastrzykach, takie jak heparyna. Konieczne może być także podawanie azotanów i beta-blokerów. Skuteczne leczenie dusznicy bolesnej polega na poszerzeniu zwężonych tętnic wieńcowych przez zabieg zwany angioplastyką wieńcową. Wykonuje się go za pomocą cienkiej rurki, zwanej cewnikiem balonikowym. W pobliżu jednego z zakończeń na tej rurce znajduje się serdelkowaty balonik, który wciska się do zwężonej części tętnicy. Następnie balonik Angina Polish Translated March 05 Page 2 of 6 NHS Direct 2005
nadyma się, żeby poszerzyć zwężoną tętnicę. Wyniki są doskonałe, ale czasami konieczne jest powtórzenie zabiegu. W innych przypadkach lepszym wyjściem może być operacja wszczepienia połączeń omijających zwężone naczynia, popularnie z angielska zwanych by-passami. Z odcinków żyły wykonuje się nowy kanał, przez który krew będzie mogła przepływać, omijając zatkaną część tętnicy. Niektórzy chirurdzy wolą łączyć tętnicę przebiegającą w ścianie klatki piersiowej ze zwężoną tętnicą wieńcową za miejscem jej zatkania. Powikłania Ciężką i niebezpieczną postacią dusznicy bolesnej jest niestabilna dusznica bolesna, spowodowana pęknięciem blaszki miażdżycowej w tętnicach wieńcowych i powstaniem zakrzepu krwi (skrzepliny) na nierównej powierzchni, którą ta płytka zajmowała na wewnętrznej ścianie naczynia. Może także dojść do zwężenia tętnicy wieńcowej wskutek skurczu. Ból pojawia się częściej i dłużej się utrzymuje; może występować w spoczynku. Niemożliwe jest już przewidywanie, kiedy ból się pojawi, czyli po jak dużym wysiłku. Ryzyko zawału serca jest duże. Niestabilna dusznica bolesna wymaga przyjęcia chorego do szpitala celem zastosowania leczenia wspomagającego, łagodzenia bólu w czasie ostrego napadu i zapobiegania zawałowi serca. Zapobieganie Nieprzekraczanie indywidualnej granicy wysiłku może zmniejszać częstość i nasilenie napadów dusznicy bolesnej. Nawet u pacjenta, u którego dusznica bolesna już występuje, nie jest za późno na dążenie do poprawy przez regularne ćwiczenia fizyczne, bez przekraczania bezpiecznej granicy wysiłku. Zaleca się codzienne przyjmowanie małych dawek aspiryny (np. 75-150 mg); w celu zmniejszenia ryzyka napadów można rozważyć rozpoczęcie przyjmowania leku obniżającego poziom lipidów. Definicja Ból w dusznicy bolesnej jest związany ze zwiększeniem pracy serca, zwykle w czasie wysiłku fizycznego, lecz także przy reakcjach emocjonalnych. Ból zwykle pojawia się po określonym wysiłku, na przykład po przejściu pewnego dystansu. Ból dusznicowy może mieć bardzo różne nasilenie, nawet u tej samej osoby, i może zależeć od takich czynników, jak pogoda (zimno), zmiana temperatury (na przykład przy wychodzeniu z ogrzewanego domu), siła wiatru, nastrój lub czas, jaki upłynął od ostatniego posiłku. Angina Polish Translated March 05 Page 3 of 6 NHS Direct 2005
Ból może być tak nieznaczny, że ledwo zasługuje na miano bólu, i jest raczej uczuciem trudności w oddychaniu lub ucisku w klatce piersiowej, ale może być również tak silny, że uniemożliwia wszelkie ruchy. Powoduje często uczucie braku tchu, czyli duszność, i odbijanie. Po zaprzestaniu wysiłku dusznica mija. Często zdarza się, że nasilenie dusznicy bolesnej pozostaje w zasadzie niezmienione przez wiele lat. Osoba chora wie wtedy dokładnie, jaki dystans może przejść, zanim pojawi się ból. U innych chorych z kolei wszystkie objawy dusznicy bolesnej mogą być zmienne. Czasami dusznica może znikać na kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat. U niektórych chorych nasilenie i częstość epizodów dusznicy bolesnej może się zwiększać, prowadząc do ciężkiego inwalidztwa lub śmierci. Piśmiennictwo National Service Framework for Coronary Heart Disease ( Podstawy krajowej służby zwalczania choroby niedokrwiennej serca), rozdział 4, Stabilna dusznica bolesna. (Department of Health (Departament Zdrowia), 2000. References to support chapter text (Pozycje piśmiennictwa, potwierdzające informacje ujęte w rozdziale): http://www.doh.gov.uk/nsf/coronarych4.htm#refs Management of stable angina (Postępowanie w stabilnej dusznicy bolesnej). NHS Centre for Reviews and Dissemination (Ośrodek NHS Opracowań Przeglądowych i Edukacji Zdrowotnej). Effective Health Care Bulletin (biuletyn Skuteczna ochrona zdrowia ), 1997, tom 3, str. 1-8. Rehabilitacja chorych z chorobą niedokrwienną serca metodą ćwiczeń fizycznych) (Cochrane Review). Jolliffe JA i wsp., The Cochrane Library Issue 1, 2002. Kliknij tutaj!! Resource allocation for chronic stable angina: (Przydzielanie środków finansowych na leczenie przewlekłej, stabilnej dusznicy bolesnej: a systematic review of effectiveness, costs and cost-effectiveness of alternative interventions (przegląd systematyczny skuteczności, kosztów i stosunku kosztów do skuteczności alternatywnych sposobów leczenia). Sculpher MJ. Health Technology Assessment (Ocena techniki zdrowotnej) 1998, tom 2, nr 10. Kliknij tutaj!! Intravascular ultrasound-guided interventions in coronary artery disease: (Leczenie zabiegowe choroby niedokrwiennej serca pod kontrolą USG): a systematic literature review, with decision analytic modelling, of outcomes and cost-effectiveness. (Systematyczny przegląd piśmiennictwa z modelowaniem analitycznym decyzji, wyników leczenia i stosunku kosztów do skuteczności). Berry E. Health Technology Assessment (Ocena techniki zdrowotnej) 2000, tom 4, nr 35. Kliknij tutaj!! Angina Polish Translated March 05 Page 4 of 6 NHS Direct 2005
Coronary artery stents in the treatment of ischaemic heart disease: (Stenty w tętnicach wieńcowych w leczeniu choroby niedokrwiennej serca): a rapid and systematic review (krótki przegląd systematyczny). Meads C. Health Technology Assessment (Ocena techniki zdrowotnej) 2000, tom 4, nr 23. Kliknij tutaj!! A rapid and systematic review of the clinical effectiveness of glycoprotein IIb/IIIa antagonists in the medical management of unstable angina. (Krótki i systematyczny przegląd skuteczności klinicznej stosowania antagonistów glikoprotein IIb/IIIa w leczeniu zachowawczym niestabilnej dusznicy bolesnej). McDonagh MS. Health Technology Assessment (Ocena techniki zdrowotnej), 2000, tom 4, nr 30. Kliknij tutaj!! A British Cardiac Society survey of the potential for the secondary prevention of coronary disease: (Badanie Brytyjskiego Towarzystwa Kardiologicznego możliwości wtórnej profilaktyki choroby niedokrwiennej serca) ASPIRE (Action on Secondary Prevention through Intervention to Reduce Events Działanie na rzecz profilaktyki wtórnej przez wykonywanie zabiegów celem zmniejszenia częstości i nasilenia epizodów). (Bowker TJ i wsp. Heart 1996, tom 75, str. 334-42. A European Society of Cardiology survey of secondary prevention of coronary heart disease: (Badanie Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego wtórnej profilaktyki choroby niedokrwiennej serca): principal results (główne wyniki). Grupa badawcza EUROASPIRE. (European Action on Secondary Prevention through Intervention to Reduce Events) (Europejska Akcja na rzecz profilaktyki wtórnej przez wykonywanie zabiegów celem zmniejszenia częstości i nasilenia epizodów). European Heart Journal 1997, tom 18, str. 1569-82. Coronary revascularisation in the management of stable angina pectoris: (Rewaskularyzacja naczyń wieńcowych w leczeniu stabilnej dusznicy bolesnej): a national clinical guideline (krajowe zalecenia kliniczne). Scottish Intercollegiate Guidelines Network (Szkocka Międzyuczelniana Sieć Zaleceń) (SIGN), 1998, str. 19-21. Stosowanie nikorandilu w dusznicy bolesnej. Drug & Therapeutics Bulletin 1995, tom 33, str. 89-92. Za dużo beta-blokerów. Drug & Therapeutics Bulletin 1996, tom 34, str. 49-52. Który preparat profilaktyczny aspiryny stosować? Drug & Therapeutics Bulletin 1997, tom 35, str. 7-8. Generic medicines - Can quality be assured? (Leki nieoryginalne czy możliwe jest zapewnienie jakości?) Drug & Therapeutics Bulletin 1997, tom 35, str. 9-11. Safety of calcium-channel blockers. (Bezpieczeństwo stosowania blokerów kanałów wapniowych). MeReC Bulletin 1998, tom 9, str. 13-16. Angina Polish Translated March 05 Page 5 of 6 NHS Direct 2005
Stosowanie statyn. Standing Medical Advisory Committee (Stała Medyczna Komisja Doradcza) (Department of Health) (Departament Zdrowia) 1997. Angina. (Dusznica bolesna) Bandolier 1997, zeszyt 40, str. 3. Kliknij tutaj!! Wybrane linki Angina [unstable] and coronary syndromes: glycoprotein IIb/IIIa inhibitors ([Niestabilna] dusznica bolesna i zespoły wieńcowe: inhibitory glikoprotein IIb/IIIa) (National Institute for Clinical Excellence) (Narodowy Instytut Doskonalenia Postępowania Klinicznego) British Heart Foundation (Brytyjska Fundacja Chorób Serca) (British Heart Foundation) (Brytyjska Fundacja Chorób Serca) Management of stable angina (Postępowanie w stabilnej dusznicy bolesnej) (NHS Centre for Reviews and Dissemination) (Ośrodek NHS Opracowań Przeglądowych i Edukacji Zdrowotnej) Coronary angioplasty (Angioplastyka naczyń wieńcowych) (BMJ BestTreatments) Coronary artery bypass (Połączenia omijające tętnice wieńcowe) (BMJ BestTreatments) Cholesterol test (Oznaczanie poziomu cholesterolu) (Lab Tests Online UK) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania) Angina Polish Translated March 05 Page 6 of 6 NHS Direct 2005