Wokół rodziny i dziecka Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki Redakcja Ewa Dybowska Marta Prucnal-Wójcik AkADEMiA ignatianum W krakowie WYDAWniCtWo WAM kraków 2017
Akademia Ignatianum w Krakowie, 2017 ul. Kopernika 26 31-501 Kraków tel. 12 39 99 620 faks 12 39 99 501 wydawnictwo@ignatianum.edu.pl http://www.wydawnictwo.ignatianum.edu.pl Publikacja dofinansowana ze środków przeznaczonych na działalność statutową Wydziału Pedagogicznego Akademii Ignatianum w Krakowie Recenzenci dr hab. Danuta Opozda dr hab. Andrzej Ładyżyński, prof. UWr Projekt okładki i stron tytułowych Jadwiga Mączka Redakcja Anna Piecuch ISBN 978-83-7614-342-2 (AIK) ISBN 978-83-277-1536-4 (WAM) WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 31-501 Kraków tel. 12 62 93 200 faks 12 42 95 003 e-mail: wam@wydawnictwowam.pl www.wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel. 12 62 93 254-255 faks 12 62 93 496 e-mail: handel@wydawnictwowam.pl KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA tel. 12 62 93 260 e.wydawnictwowam.pl
Spis treści 7 Wstęp 11 Anna Błasiak E-świat i wychowanie rodzinne E world and family upbringing process 37 Leokadia Szymczyk Rola rodziców i nauczycieli w procesie wytyczania granic dziecku w wieku przedszkolnym The role of parents and teachers in the process of setting the boundaries of your child in preschool age 55 Ewa Dybowska Spokojniejsze, łatwiejsze, szczęśliwsze rodzicielstwo według Noël Janis-Norton Calmer, Easier, Happier Parenting according to Noël Janis-Norton 71 Anna Pawlak Konstytucyjne podstawy wolności i praw dziecka w Polsce. Zagadnienia wybrane Constitutional freedoms and rights of the child in Poland.Selectedissues 95 Marta Prucnal-Wójcik Obowiązki rodziców i dzieci wzajemnego szacunku i wspierania się w polskim prawie rodzinnym Parental and children s duties of mutual respect and support in Polish family law
111 Justyna Stadniczeńko Prawo dziecka do ochrony przed przemocą w rodzinie. Wybrane zagadnienia The right of the child to protection from violence in the family. Selectedissues 141 Renata Królikiewicz Edukacja do życia szkoła w domu Homeschooling education for life 159 Ewa Dziewońska Nastolatek w rodzinie. Wybrane aspekty okresu adolescencji Teenager in the family. Selected aspects of the adolescence 183 Jarosław Charchuła Socjalizacja adolescentów w rodzinie perspektywa socjologiczna Socialization of adolescents in the family sociological perspective 201 Irmina Rostek Rola narracji w rodzinie z dorastającym dzieckiem The role of narration in family with adolescents 217 Marek Babik Nauczyciele wobec rodzicielstwa uczniów Teachers Towards Teenage Parenthood 239 Zakończenie 6 Spis treści
Wstęp Rodzina uznawana jest za najlepsze środowisko dla realizacji potrzeb organicznych, psychicznych i społecznych człowieka. W związku z licznymi zmianami politycznymi, gospodarczymi, socjokulturowymi na przestrzeni wieków rzeczywistość rodzinna ulega nieustannym przekształceniom. Zmiany w niej zachodzące stanowią od wielu lat przedmiot badań i analiz różnych dziedzin nauki, ze szczególnym uwzględnieniem nauk społecznych. Zagadnienie wzajemnych relacji w rodzinie znajduje swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w pedagogice i psychologii. Problematyką tą interesuje się także socjologia. Jest ona również wnikliwie unormowana w przepisach prawa krajowego i międzynarodowego. Niniejsza publikacja jest próbą interdyscyplinarnego ujęcia wybranych problemów życia rodzinnego i małżeńskiego. Książka zawiera opracowania dotyczące wybranych zagadnień z zakresu problemów współczesnej rodziny wzajemnych praw, obowiązków i relacji między jej członkami. Publikacja składa się z jedenastu rozdziałów reprezentujących cztery dyscypliny naukowe: pedagogikę, psychologię, socjologię i prawo. Anna Błasiak w rozdziale pt. E-świat i wychowanie rodzinne dokonuje analizy zmian powodowanych przez nowe media w rodzinie i realizowanym w niej procesie opieki, wychowania, socjalizacji i inkulturacji. Autorka zastanawia się nad potrzebą redefinicji działań wychowawczych rodziców w kontekście wpływu nowych mediów na życie współczesnej rodziny. 7
Wskazuje z jednej strony na pozytywny wpływ nowych mediów na życie rodzinne, ale i na zagrożenia, jakie korzystanie z nich pociąga za sobą w kontekście wychowania i rozwoju dzieci. Leokadia Szymczyk w rozdziale pt. Rola rodziców i nauczycieli w procesie wytyczania granic dziecku w wieku przedszkolnym poddaje analizie uwarunkowania związane z wytyczaniem przez rodziców i nauczycieli granic w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym. Bada stopień ich kontroli oraz swobodę dziecka w ramach tychże granic. Autorka prezentuje praktyczne wskazówki dotyczące zasad stawiania dziecku granic oraz współpracy rodziców i nauczycieli w zakresie ujednolicenia oddziaływań wychowawczych. W rozdziale pt. Spokojniejsze, łatwiejsze, szczęśliwsze rodzicielstwo według Noël Janis-Norton Ewa Dybowska przedstawia pięć strategii koncepcji autorstwa Noël Janis-Norton (opisowe nagradzanie, przygotowanie na sukces, refleksyjne słuchanie, nigdy nie mów dwa razy, nagrody i konsekwencje), które mają za zadanie wspomóc rodziców w wychowaniu dzieci na dojrzałych i odpowiedzialnych członków społeczeństwa. Autorka rozdziału podejmuje również próbę krytycznej oceny opisanych strategii. Anna Pawlak w rozdziale pt. Konstytucyjne podstawy wolności i praw dziecka w Polsce. Zagadnienia wybrane przedstawia ewolucję uregulowań dotyczących praw dziecka w polskich konstytucjach XX wieku: od traktowania dziecka jako przedmiotu opieki, do uznania podmiotowości dziecka i zagwarantowania mu pakietu praw. Autorka wnikliwie analizuje Artykuł 72 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 roku. Przybliża również definicję dziecka w kontekście ram czasowych korzystania przez dziecko z gwarantowanych mu konstytucyjnie wolności i praw. W rozdziale pt. Obowiązki rodziców i dzieci wzajemnego szacunku i wspierania się w polskim prawie rodzinnym Marta Prucnal- Wójcik wskazuje na ścisły związek praw i obowiązków dziecka z prawami i obowiązkami rodziców. Autorka dokonuje wnikliwej analizy artykułu 87 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 8 Wstęp
dotyczącego obowiązku rodziców i dzieci wzajemnego szacunku i wspierania się. Problematykę prawa dziecka do ochrony przed przemocą w rodzinie podjęła Justyna Stadniczeńkow w rozdziale zatytułowanym Prawo dziecka do ochrony przed przemocą w rodzinie. Wybrane zagadnienia. Autorka przedstawia różne definicje przemocy, wskazuje cechy charakteryzujące przemoc rodzinną, analizuje przepisy prawa międzynarodowego oraz prawa polskiego określające standardy ochrony dzieci przed przemocą i jej skutkami. W rozdziale pt. Edukacja do życia szkoła w domu Renata Królikiewicz prezentuje alternatywną do edukacji szkolnej edukację domową, określaną jako homeschooling. Prezentując opinie osób poddających krytyce współczesny system oświaty w Polsce, autorka przedstawia cechy i zalety edukacji domowej. Odwołując się do wybranej literatury przedmiotu oraz własnych doświadczeń zawodowych doradcy i terapeuty rodzinnego, Ewa Dziewońska w rozdziale pt. Nastolatek w rodzinie. Wybrane aspekty okresu adolescencji przedstawia wybrane problemy okresu dorastania, koncentrując się na zmianach w sferze emocjonalnej i poznawczej nastolatków jako przyczynach nieporozumień i konfliktów z rodzicami. Jarosław Charchuła w rozdziale pt. Socjalizacja adolescentów w rodzinie perspektywa socjologiczna podejmuje zagadnienie roli rodziny w procesie socjalizacji nastolatków. Autor wskazuje na ewolucję roli i znaczenia rodziny dla procesu socjalizacji młodzieży w kontekście zmian zachodzących w społeczeństwie. W rozdziale pt. Rola narracji w rodzinie z dorastającym dzieckiem Irmina Rostek wskazuje znaczenie narracji rodzinnych dla rozwoju dziecka ze szczególnym uwzględnieniem okresu dorastania. Autorka przedstawia zalecenia dla rodziców i opiekunów dotyczące sposobów pielęgnacji rodzinnych narracji wzmacniających rozwój tożsamości narracyjnej w okresie adolescencji. Rozdział autorstwa Marka Babika pt. Nauczyciele wobec rodzicielstwa uczniów poświęcony został omówieniu zagadnień Wstęp 9
związanych z macierzyństwem i ojcostwem nastoletnich uczniów. Autor prezentuje wyniki analizy danych statystycznych dotyczących ciąż nastolatek oraz wyniki ankiet przeprowadzonych wśród nauczycieli szkół Małopolski, mających na celu ustalenie, jaki odsetek nauczycieli w swojej pracy zawodowej spotkał się z sytuacją ciąży uczennicy lub ojcostwa ucznia. W imieniu własnym i pozostałych autorów rozdziałów życzymy Państwu owocnej lektury! Marta Prucnal-Wójcik