Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 7 Ekonomia polityczna międzynarodowej wymiany handlowej
Plan wykładu 1. Ważne pytania 2. Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej instytucjonalny i ideologiczny wymiar państwowości w w/w modelach 3. Hipotezy odnośnie decyzji polityków kształtujących międzynarodową wymianę handlową 4. Krytyka podejścia stosowanego przez ekonomistów 5. Wyniki prac empirycznych 6. Protekcjonizm rolny i instytucje 2
Ważne pytania W jaki sposób wzajemne przenikanie się czynników ekonomicznych i politycznych przekłada się na kształt polityki handlowej? 3
Ważne pytania Dlaczego państwa decydują się na protekcjonizm handlowy podczas gdy ekonomiści od ponad 200 lat wskazują na korzyści płynące z wolnego handlu? Co decyduje o wyborze instrumentów polityki handlowej? Dlaczego w dyskusji na temat handlu gros uwagi poświęca się efektom, jakie polityka ta niesie dla firm/sektorów gospodarki, a stosunkowo niewiele - efektom, jakie polityka ta może przynieść konsumentom? 4
Wprowadzenie Odpowiedzi na te pytania są szczególnie aktualne w kontekście: Postępującej globalizacji Konkurencja w wymiarze międzynarodowym obejmująca wciąż nowe dziedziny; potrzeba określenia na nowo roli państwa (w tym jego polityki handlowej) Dyskusji odnośnie tzw. konsensusu waszyngtońskiego Potrzeba znalezienia równowagi pomiędzy oczekiwaniami społeczeństw w krajach rozwijających się, a pakietem reform postulowanych przez instytucje międzynarodowe 5
Wprowadzenie Odpowiedzi na te pytania są szczególnie aktualne w kontekście (cd.): Negocjacji toczonych na forum WTO w ramach tzw. rundy z Doha Analiza prowadzona w oparciu o podejście ekonomii politycznej pozwala na ocenę strategii zarówno poszczególnych państw, jak i ich ugrupowań 6
Runda z Doha The Doha Development Round (2001 -?) Ostatnia runda negocjacji, 23-29 lipca 2008: brak porozumienia w sprawie zasad importu produktów rolnych The Doha round...and round...and round The Economist July 31, 2008 Źródło: The Economist 7
Możliwe korzyści z liberalizacji handlu produktami rolnymi 8
Czołowi ekonomiści podejmujący tematykę handlu międzynarodowego z perspektywy EP: Kym Anderson (University of Adelaide) Robert Baldwin (University of Wisconsin) Robert Feenstra (University of California, Davis) Gene Grossman (Princeton University) Elhanan Helpman (Tel Aviv University) Devashish Mitra (Syracuse University) Alessandro Olper (University of Milano) 9
Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej Polityka jako rynek, na którym dokonuje się transakcji: decyzje polityczne w zamian za poparcie i transfery wszelkiego rodzaju zasobów Politycy jako racjonalni agenci dążący do zmaksymalizowania swoich szans pozostania przy władzy 10
Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej (2) Polityka handlowa - a ściślej jej efekty - jako dobro publiczne żaden z podmiotów ekonomicznych (państw, przedsiębiorstw, jednostek) nie może być wykluczony np. z odnoszenia korzyści płynących z wolnego handlu bez względu na to czy partycypował w kosztach wprowadzenia wolnego handlu czy nie 11
Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej (3) Wybór polityki handlowej Jako wynik kalkulacji polityków rozważających, w jakim stopniu ich decyzja wpłynie na ich potencjalny elektorat Konieczność uwzględnienia ścierających się interesów różnych grup społecznych zainteresowanych z tego lub innego powodu konsekwencjami podejmowanych decyzji 12
Modele EP międzynarodowej wymiany handlowej (4) Czerpią w istotnym stopniu z teorii gier i zaawansowanych technik ekonometrycznych Mają charakter interdyscyplinarny czerpanie np. z dorobku nauk politycznych i historii 13
Modele: Wymiar instytucjonalny i ideologiczny Modele ekonomii politycznej handlu uwzględniają coraz częściej kwestie związane z instytucjonalnym i ideologicznym wymiarem państwowości Nowe bazy danych wykorzystywanych do analiz uwzględniają wskaźniki dotyczące m.in.: poziomu demokratyzacji w danym kraju (system autorytarny - pełna demokracja) systemu wyborczego (większościowy, proporcjonalny) systemu sprawowania władzy (prezydencki, parlamentarny) ideologii poszczególnych ekip rządowych (prawicowa, lewicowa) 14
Decyzje polityków Ekonomia polityczna dostarczyła wiele hipotez odnośnie decyzji polityków kształtujących międzynarodową wymianę handlową: 1. hipoteza grup interesu polityka handlowa kształtowana jest przez lobbing poszczególnych grup społecznych, branżowych etc. 2. hipoteza adding machine, politycy podejmują decyzje zgodnie z wolą większości, im więcej pracowników w danej branży, tym bardziej będzie ona chroniona 15
Decyzje polityków (2) 3. hipoteza status quo, polityka handlowa prowadzi do wytworzenia się politycznej i ekonomicznej bezwładności grup społecznych, które oponują przeciwko zmianom 4. hipoteza maksymalizacji przychodów polityka handlowa jest narzędziem do maksymalizacji przychodów budżetowych 5. hipoteza reperkusji zagranicznych polityka handlowa jest wynikiem zależności ekonomiczno-politycznych pomiędzy poszczególnymi państwami istotnym czynnikiem wpływającym na decyzje jest możliwość odwetu ze strony silniejszego partnera 16
Decyzje polityków (3) 6. hipoteza preferencji odnośnie ideologii polityka handlowa jest kształtowana przez ideologię rządzącej partii 7. hipoteza zmiany społecznej polityka handlowa jako narzędzie do przeprowadzenia zmian społecznych, najczęściej sprowadzających się do redystrybucji dochodów 17
Przykład: Dlaczego obserwujemy protekcjonizm handlowy? Analiza oparta o hipotezę dotyczącą grup interesu Rząd rozważa wprowadzenie taryfy celnej na dobra importowane, np. na trampki Główni zainteresowani: Krajowi producenci trampek (kilkunastu, kilkudziesięciu) Krajowi konsumenci trampek (miliony) Obie grupy będą starały sie wpłynąć na polityków Producenci: za wprowadzeniem taryfy Konsumenci: za otwarciem rynku Decyzja polityków: jako wynik skuteczności lobbingu Lobbing wymaga istotnych nakładów finansowych 18
Przykład: Dlaczego obserwujemy protekcjonizm handlowy? (2) Skuteczność lobbingu: ze strony konsumentów może być obniżona: kosztowne i czasochłonne zdobycie informacji o planach wprowadzenia taryfy, o potrzebie zorganizowania lobbingu, itd. ewentualne korzyści dla pojedynczego konsumenta z otwarcia rynku są stosunkowo znikome pokusa do jazdy na gapę ze strony producentów ma znacznie większe szanse powodzenia: znacznie łatwiej jest ich zidentyfikować i dotrzeć do nich z informacją znaczne korzyści z wprowadzenia taryfy dla 1 producenta mniejsza pokusa do jazdy na gapę (reputacja w branży) 19
Przykład: Dlaczego obserwujemy protekcjonizm handlowy? (3) Politycy - dodatkowe bodźce do przychylnego spojrzenia na producentów: Argumenty producentów dotyczące zwolnień wpływają na przychylność społeczeństwa Ze względu na duże korzyści dla producentów politycy mogą liczyć raczej na wzajemność a nie ze strony konsumentów 20
Krytyka podejścia ekonomistów Krytyka ze strony politologów Brak brania pod uwagę innych polityk, które wraz z polityką dotyczącą handlu składają się na politykę zagraniczną. Brak pełnej analizy rozkładu sił na arenie międzynarodowej kwestie przywództwa politycznego i ekonomicznego która w znacznym stopniu może wpływać na rozstrzygnięcia w dziedzinie handlu międzynarodowego. 21
Krytyka podejścia ekonomistów Teorie Gilpina (1987) i Kindelbergera (1981) liberalizacja handlu nastąpić może jedynie w przypadku istnienia światowego mocarstwa. Zapewnią to korzyści, jakie mocarstwo to może odnieść z wolnego handlu i stabilizacji na rynkach finansowych. W przypadku utraty pozycji mocarstwowej koszty utrzymania liberalnego status quo (de facto dobra publicznego) mogą być zbyt duże. Krytyka brak przekonywajcych wyjaśnień dlaczego strefa wolnego handlu byłaby optymalna dla światowego mocarstwa. teoria gier: również bez światowego mocarstwa porozumienie co do wolnego handlu jest możliwe (jeśli scena polityczna zdominowana jest przez kilku graczy); badania empiryczne: rosnąca otwartość gospodarek pomimo zmieniających się układów sił i zależności na międzynarodowej scenie politycznej. 22
Wyniki prac empirycznych Brak jednoznacznych konkluzji Z jednej strony: W krajach rozwiniętych protekcjonizm handlowy jest wyższy w przypadku branż o relatywnie małej liczbie firm i dużej liczbie pracowników Podobnie, w czasie negocjacji nt. liberalizacji handlu w branżach tych ograniczenia w protekcjonizmie są mniejsze, aniżeli w innych sektorach Politycy głosują za ustawą o protekcjonizmie w okręgach wyborczych z dużą liczbą pracowników zatrudnionych w sektorach podlegających silnej konkurencji międzynarodowej 23
Wyniki prac empirycznych (2) Z drugiej strony: negatywna zależność pomiędzy poziomem protekcjonizmu i poziomem płac w danej branży Pomimo, że małowykwalifikowani pracownicy powinni mieć problem ze zorganizowaniem się i wpływaniem na polityków Wbrew przewidywaniom modelu Grossmana-Helpmana - wyższy poziom protekcjonizmu w branżach o wysokiej elastyczności popytu na import 24
Protekcjonizm rolny i instytucje Zróżnicowany poziomy protekcjonizmu rolnego W krajach uprzemysłowionych rolnictwo jest silnie chronione W krajach rozwijających się jest zazwyczaj opodatkowane Modele ekonomii politycznej starają się wyjaśnić zróżnicowanie polityk rolnych Badania koncentrują się głównie na różnicach pomiędzy krajami uprzemysłowionymi i rozwijającymi się Ale wśród krajów uprzemysłowionych obserwowane są także znaczne różnice w poziomie protekcji sektora rolnego 25
Producer Support Estimate (%) 45 40 35 30 25 20 15 UE USA Brazylia 10 5 0-5 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: Kwieciński 2005 26
Protekcjonizm rolny i instytucje Podejścia teoretyczne wyjaśniające różnice w polityce rolnej Grupy interesu (Interest group models, np. Miller 1991) Wsparcie głosujących (Voter support models, np. Swinnen 1994) Korelacja pomiędzy protekcjonizmem rolnym a rozwojem gospodarczym Proces podejmowania decyzji w sferze polityki gospodarczej jako interakcja pomiędzy głosującymi a politykami Polityka rolna jako wynik przetargu politycznego dotyczącego dystrybucji bogactwa pomiędzy grupami społecznymi związanymi i niezwiązanymi z rolnictwem 27
Protekcjonizm rolny i instytucje Nie wyjaśniają one jednak w pełni dlaczego obserwowane są tak znaczne różnice w poziomie protekcjonizmu rolnego wśród krajów uprzemysłowionych 28
Protekcjonizm rolny i instytucje Instytucje polityczne (Political institutions approach, np. e.g. Weingast et al. 1981, Persson et al. 2000) System wyborczy oraz system sprawowania władzy mają znaczny wpływ na kształt polityki gospodarczej Wpływ jakości instytucji politycznych (zasady praworządności, jakości biurokracji, itd.) na kształt polityki gospodarczej C. Henning (2004): Protekcjonizm rolny może być częściowo wyjaśniony poprzez różnice w instytucjach politycznych związanych z podejmowaniem decyzji legislacyjnych 29
Literatura obowiązkowa Krugman, P. & Obsfeld, M. (2008), Ekonomia międzynarodowa. Teoria i praktyka. T. 1, PWN. R.9: Ekonomia Polityczna i Polityka Handlowa Michałek, J. (2002), Polityka Handlowa. Mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN, R.11: Ekonomia polityczna polityki handlowej 30