Scenariusz lekcji Temat: Kuchnia pogranicza. Cele ogólne: 1. 2. 3. 4. Zapoznanie się z genezą bieszczadzkiej kuchni regionalnej. Poznanie przykładowych dań regionalnych Przedstawienie aspektów zdrowotnych dawnej kuchni z regionu Bieszczadów. Zgłębienie tematu ewolucji kuchni regionalnej. Cele operacyjne: Uczeń: Zna pojecie kuchnia regionalna zna genezę regionalnej kuchni bieszczadzkiej, potrafi wymienić kilka przykładowych nazw potraw regionalnych. potrafi podać przyczyny, które miały wpływ na proces kształtowania się dawnej kuchni bieszczadzkiej, potrafi odnaleźć w Internecie przepisy na przykładowe potrawy regionalne, rozumie, że czynnikiem wpływającym na formę dawnej kuchni regionalnej było położenie geograficzne osad ludzkich oraz ograniczony dostęp do produktów importowanych z zewnątrz, rozumie zdrowotne aspekty produktów bazowych kuchni regionalnej. Rozumie, że kuchnia regionalna ulega ciągłym zmianom pod wpływem nowych kulinarnych możliwości i dostępności do produktu. Metody i formy pracy: pogadanka, analiza tekstów w Internecie, ćwiczenia, praca w grupach. Pomoce dydaktyczne: Komputery, karty pracy. Przebieg lekcji 1. 2. 3. 4. Faza wprowadzająca Przywitanie uczniów i sprawdzenie listy obecności. Nauczyciel przedstawia uczniom cele lekcji oraz jej temat. Nauczyciel pyta uczniów jak rozumieją pojęcie - kuchnia regionalna. Uczniowie próbują sformułować definicję tego określenia zapisując je w karcie pracy (Zad.1.). Nauczyciel przedstawia krótko dawnych mieszkańców bieszczadzkiego pogranicza i informuje, że kuchnia regionu pogranicza wywodzi się z dawnych potraw przyrządzanych przez Bojków i Łemków. Faza realizacyjna 5. Nauczyciel pyta uczniów czy mogą podać przykłady kilku tradycyjnych potraw regionu pogranicza. Uczniowie podają nazwy i wpisują do karty pracy (Zad.2.). 6. Nauczyciel prosi aby uczniowie podali nazwy podstawowych produktów spożywczych, na bazie których gotowano potrawy kuchni regionalnej.
Uczniowie wypisują nazwy produktów w karcie pracy (Zad.3.) 7. Nauczyciel prosi uczniów aby spróbowali uzasadnić dlaczego kuchnia dawnych mieszkańców pogranicza (Bojków i Łemków) opierała się na wymienionych wyżej produktach. Uczniowie wymieniają aspekty geograficzne, historyczne, religijne itp. uzupełniając zad.4. w karcie pracy. 8. Nauczyciel pyta uczniów czy dawna kuchnia pogranicza może być uznawana za zdrową kuchnię i dlaczego, oraz czy znają te potrawy we współczesnym wydaniu. Uczniowie podają aspekty zdrowotne produktów używanych w kuchni regionu pogranicza. (Zad.5.). 9. Nauczyciel dzieli uczniów na 3 grupy i przydziela każdej z grup nazwę dawnej potrawy. Prosi uczniów aby w Internecie znaleźli przepis na te potrawy. Uczniowie z każdej z grup szukają przepisu, następnie wymieniają się znalezionymi efektami uzupełniając wspólnie kartę pracy. Faza podsumowująca 10. W ramach podsumowania nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania: I. Czy tradycyjna kuchnia bieszczadzkiego pogranicza ma swoje miejsce we współczesnym kulinarnym świecie? II. Dlaczego tradycyjne dania zostają zmieniane przez współczesną kuchnię? III. Czy potrawy, których przepisy właśnie poznali zagoszczą w ich kuchni w tradycyjnej formie? Uczniowie odpowiadają na pytania. 11. Nauczyciel prosi uczniów aby rozwiązali zadanie 5 (wykreślanka) i 6 (krzyżówka) w karcie pracy. *Teoretyczne wprowadzenie do lekcji na temat regionalnej kuchni pogranicza opracowano na podstawie następujących źródeł. http://potrawyregionalne.pl/346,6838,podkarpackie_smaki_.htm http://www.niam.pl/pl/artykul/137-bojkowie_i_lemkowie
Karta pracy Kuchnia pogranicza 1. Sformułuj definicję pojęcia - kuchnia regionalna. 2. Wymień kilka nazw potraw regionalnych. 3. Wymień główne produkty, na bazie których opierała się kuchnia bieszczadzka. 4. Uzasadnij dlaczego kuchnia dawnych mieszkańców pogranicza - Bojków i Łemków opierała się na wymienionych wyżej produktach.
5. Odpowiedz czy dawna kuchnia pogranicza może być uznawana za zdrową kuchnię i dlaczego? Czy znasz te potrawy we współczesnym wydaniu? 6. Odszukaj w Internecie przepisy na haluszki, knysze, kulesze i przedstaw krótko potrzebne produkty oraz sposób ich przygotowania. Grupa 1 Przepis na Haluszki Grupa 2 Przepis na Knysze
Grupa3 Przepis na Kulesze 5. Wykreślanka. Słowa do wykreślenia: kisełycia hryczanyki klepak knysze proziaki Bojkowie Łemkowie Bieszczady kuchnia 6. Krzyżówka. Odgadnij hasło 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Na soku z kapusty Smażona ze skwarkami na okrasę Kotlety z mięsa i kaszy gryczanej Kluski z tartych ziemniaków Jaka mąka potrzebna do wykonania klepaka? Placki mączne pieczone na kwaśnym mleku Ze zmielonego zboża.
Kuchnia pogranicza wprowadzenie do tematu lekcji. Charakterystyczne potrawy Bieszczad wywodzą się z jadłospisu dawnych mieszkańców tego regionu: Bojków i Łemków. Łemkowie są jedną z góralskich grup zamieszkujących północne tereny Karpat. Łemkowszczyzna położona jest w Beskidzie Niskim oraz części Sądeckiego. Należy do niej także niewielki obszar Bieszczad. Bojkowie nazywali siebie po prostu "ludźmi z gór" - Hyrniakami bądź Werchowińcami. Obszar ich zamieszkania, Bojkowszczyzna, rozciąga się w Karpatach Wschodnich. Obecnie podzielona jest pomiędzy Polskę i Ukrainę. W Polsce grupa ta mieszkała głównie w Bieszczadach. Pomimo, iż obecnie na terenach Polski pozostało niewielu Łemków i Bojków ich tradycje kulinarne wciąż są żywe. Ze względu na trudne warunki górskiego klimatu kichania Łemków i Bojków opierała się najczęściej na wyrobach mlecznych, potrawach ziemniaczanych, kapuście, różnych gatunkach kasz, pieczywie, czy też na zbiorach z łąk i lasów. Na co dzień jadano hałuszki, knysze, hreczanyki, klepak, kisełycię, kuleszę lub maczankę. Fot. 1. Hreczanyki Podobnie jak w innych biednych częściach Europy Środkowej prym także i tu wiodły ziemniaki. Zwane przez mieszkańców "komperami", "bandurami" lub kartoflami. Gdy pojawiły się na tych terenach w XVIII wieku, prawie natychmiast weszły na stałe do ludowego jadłospisu Bieszczad, stając się głównym składnikiem potraw. Bojkowie przyrządzali kuleszę, czyli mamałygę robioną z mąki kukurydzianej. Na obiad chętnie jadano maczankę. Bieszczadzka maczanka to bardzo gęsty wołowy gulasz, podawany w misce. Domownicy nabierali potrawę kromką chleba. Jedzenie z jednego naczynia, miało symboliczne znaczenie, podkreślało więzy rodzinne. Daniem bardziej odświętnym były pierogi z nadzieniem z ziemniaków i białego sera lub bryndzy. Dawniej w każdym bieszczadzkim domu kisiła się przynajmniej jedna beczka kapusty. Kiszona kapusta zajmowała ważne miejsce w miejscowym jadłospisie. Jadano pierogi z kapustą, fuczki placki z mąki, mleka i kiszonej kapusty, kapustę duszoną z fasolą, czy grochem. Fot. 2. Kisełycia Łemkowie gotowali pachnącą dużą ilością czosnku kisełycię. Jest to aromatyczna zupa w smaku i sposobie przygotowania zbliżona do
żurku. Gotowana była na bazie kwasu z kiszonej kapusty zagęszczona i zabielona mąką razową owsianą i żytnią wymieszaną ze śmietaną i mlekiem. Przyrządzano ją również na zakwasie z razowej mąki owsianej. Podawana jest z gotowanymi ziemniakami i okraszaną smażoną cebulką ze skwarkami. Etnograf Oskar Kolberg opisując menu bieszczadzkiego pogranicza Łemków i Bojków wspominał, że w tej kuchni często wykorzystywano owies. Nazwał nawet te obszary "ziemią owsianą". Fot. 3 Hreczanyki i klepak w trakcie przygotowania Fot. 4. Klepak Typowo owsianym daniem był Klepak (Fot. 3.) - kluski z mąki owsianej (lub moczonych w mleku płatków owsianych), gotowane na wodzie. Zwykle jadano je z białym serem, zrumienioną cebulką i skwarkami. Pieczywem oprócz wypiekanego z razowej mąki chleba były proziaki (adzymki). Rumiane placki na zakwasie (lub ówcześnie, drożdżach albo sodzie) Proziaki robiono z kwaśnego mleka, mąki pszennej lub owsianej (dawne moskole). Pieczone były na rozgrzanej blasze kuchni lub w piecu chlebowym. Jedzono je na słodko lub na słono ze śmietaną, masłem albo smalcem. Były dodatkiem do innych dań np. do maczanki. Fot. 5. Proziaki Grzyby, smażono ze śmietaną, suszono lub kiszono. Do glinianego naczynia wkładano kromkę żytniego chleba, wrzucano dużą ilość grzybów, by w dwa tygodnie później rozkoszować się ich smakiem i zapachem. Wiele dawnych potraw bieszczadzkiego regionu przyrządza się do dziś ze względu na ich prostotę wykonania, walory smakowe czy zdrowotne. Potrawy te często zmieniają swoją formę, dodatki czy sposób podania, pod wpływem smakowych wymagań współczesnego człowieka, ale pierwotny smak przygranicznej kuchni pamiętają nasze babcie i dziadkowie.