MATERIAŁY ARCHIWALNE DO POZNANIA ORGANIZACJI PW I WF W LUDOWYM WOJSKU POLSKIM W LATACH

Anna Gąsiorowska MATERIAŁY ARCHIWALNE DO POZNANIA ORGANIZACJI PW I WF W LUDOWYM WOJSKU POLSKIM W LATACH 1943 1945 Z chwilą przystąpienia do formowania pierwszych polskich jednostek wojskowych na terenie ZSRR, będących zalążkiem ludowego Wojska Polskiego, stała się też aktualna sprawa, wychowania fizycznego żołnierzy. Jednak stwierdzić należy, że w roku 1943 nie było jeszcze tak bardzo sprzyjających warunków dla masowego rozwoju sportu w wojsku. Krótkie terminy szkolenia bojowego oraz konieczność szybkiego wymarszu na front niewiele czasu pozostawiały na uprawianie sportu. Niemniej, od momenty formowania 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki w codziennych rozkładach zajęć jednostek przewidziano gimnastykę poranną, którą uprawiali wszyscy żołnierze; w miarę wolnego czasu organizowano też zawody sportowe. Świadczą o tym meldunki jednostek oraz prasa wojskowa. Tak na przykład gazeta Zwyciężymy z dnia 29 września 1943 r. zamieszcza sprawozdanie z meczu piłkarskiego rozegranego między reprezentacją 2 pułku artylerii lekkiej a baonem szkolnym. Sprawozdanie kończy się apelem o szybkie organizowanie życia sportowego w jednostkach (drużyny piłki nożnej, siatkówki, lekkoatletyczne), aby można było [...] zmierzyć swoje siły 1. Problem wychowania fizycznego żołnierzy doceniało dowództwo Armii Polskiej w ZSRR. Przystąpiono więc do tworzenia aparatu mogącego zająć się tymi sprawami. Wychowaniem fizycznym żołnierzy i poborowych początkowo zajęło się 1 CAW, Prasa LWP, t. 1. 95

dowództwo Formowania Armii Polskiej w ZSRR, w składzie którego powołano Oddział Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego 2. Ta komórka organizacyjna odpowiedzialna była za organizowanie i prowadzenie szkolenia stanu osobowego oddziałów i jednostek WP. W początkach czerwca 1944 r. Dowództwo Formowania Armii Polskiej w ZSRR zostało przekształcone w Główny Sztab Formowania AP w ZSRR 3. Zakres pracy Oddziału Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego przejął natomiast Wydział Szkolenia Bojowego 4. Przed władzami wojskowymi stanęło też zadanie przeszkolenia wojskowego młodzieży z terenów wyzwalanych spod okupacji oraz podniesienia jej sprawności fizycznej. Powstało zagadnienie przygotowania odpowiedniej ilości ludzi, mogących w każdej chwili uzupełnić straty jednostek bojowych. Sprawy te powierzono początkowo powiatowym, a następnie rejonowym komendom uzupełnień (PKU, RKU). Wydany przez szefa Głównego Sztabu Formowania WP dnia 25 lipca 1944 r. rozkaz zatwierdzał etat PKU i ustanawiał Referat Przysposobienia Wojskowego 5. W sierpniu tegoż roku Główny Sztab Formowania został rozwiązany, a na jego miejsce utworzono Szefostwo Mobilizacji i Formowania WP 6. W jego składzie działał Departament Formowania m.in. z Wydziałem Wyszkolenia Bojowego 7 i Oddziałem Wychowania Fizycznego 8. W tym okresie zostają też powołane rejonowe komendy uzupełnień 9, w których ustanowiono referaty pw i wf. Głównym ich zadaniem było przygotowanie młodzieży, wówczas jeszcze nie podlegającej mobilizacji do przyszłe służby wojskowej. Pracami RKU kierowało bezpośrednio Szefostwo Mobilizacji i Formowania WP; ono właśnie ponosiło całkowitą odpowiedzialność za organizację i przeprowadzanie mobilizacji 10. W październiku 1944 r. instytucja ta została przemianowana na 2 W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja aparatu uzupełnień LWP, Myśl Wojskowa nr 8, 1963, s. 74. Por. też: Organizacja i działania bojowe LWP w latach 1943 1945, t. 1, Warszawa 1958, s. 450. 3 W. J u r g i e l e w i c z, op.cit., s. 75. 4 Wchodził on w skład Oddziału Ogólno organizacyjnego Głównego Sztabu Formowania. W. J u r g i e l e w i c z, op.cit., s. 75. 5 Rozkaz organizacyjny nr 020/org. z dnia 25.07.1944 r. CAW, III-368-131, s. 20 22. 6 Rozkaz NDWP nr 3/org. z dnia 8.08.1944 r. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 113. 7 Tamże, s. 115. 8 CAW, III-368-47, s. 1. 9 Rozkaz NDWP nr 7/org. z dnia 18.08.1944 r. CAW, III-1-300, k. 13. 10 Zakres czynności Szefostwa omawia W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja aparatu 96

Szefostwo Mobilizacji i Uzupełnień WP 11. Zlikwidowano wówczas wydział organizacyjny, sztab, wydział personalny i wydział wyszkolenia bojowego 12. Stan osobowy tych komórek (w tym i Wydziału Wyszkolenia Bojowego 13 ) został wykorzystany na uzupełnienie Sztabu Głównego WP i Centrum Wyszkolenia Oficerów WP 14. W lutym 1945 r. przystąpiono do organizowania okręgów wojskowych 15. Przy dowództwach okręgów w Oddziale Mobilizacyjnym powołano Wydział Przysposobienia Wojskowego, któremu podlegały referaty pw i wf rejonowych komend uzupełnień 16. Od tego też okresu sprawami wyszkolenia bojowego, a w tym i wychowania fizycznego, zajmowały się Oddziały Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego 17 Sztabu Głównego WP i Centrum Wyszkolenia Oficerów. Stan taki trwał do zakończenia wojny. Dalsze zmiany organizacyjne w strukturze instytucji i sztabów zajmujących się sprawami wychowania fizycznego i sportu wprowadzono już w okresie powojennym. W czerwcu 1945 r. w składzie I Wiceministerstwa Obrony Narodowej, został sformowany m.in. Departament Piechoty i Kawalerii. Powstał on na bazie wspomnianego już Oddziału Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego Sztabu Głównego WP oraz Centrum Wyszkolenia Oficerów WP 18. Jednym z głównych zadań postawionych przed tym Departamentem Piechoty i Kawalerii było kierowanie wyszkoleniem fizycznym i bojowym w jednostkach ludowego Wojska Polskiego. W dalszej reorganizacji władz wojskowych i w związku z przejściem siły zbrojnej na stopę pokojową dotychczasowe I Wiceministerstwo zmieniło numerację na II Wiceministerstwo, jednak z tym samym zakresem działania 19. Wszystkie wymienione instytucje wojskowe były organami kierowniczymi mobilizacji LWP w latach 1944 1945, Myśl Wojskowa nr 11, 1965, s. 60 i nast. 11 Rozkaz NDWP nr 46 z dnia 9.10.1944 r. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 206. 12 W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja aparatu uzupełnień..., Myśl Wojskowa nr 8, 1963, s. 78. 13 Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 206. 14 Sztab Główny WP i Centrum Wyszkolenia Oficerów WP zostały powołane rozkazem NDWP nr 3/org. dnia 8 sierpnia 1944; ta ostatnia instytucja bezpośrednio podlegała Naczelnemu Dowódcy. 15 Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 331. 16 W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja aparatu mobilizacji..., Myśl Wojskowa nr 11, 1965, s. 61. 17 Sztab Główny WP został sformowany wg etatu 02/401. Por.: Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 167; CAW, Kolekcja etatów, t. 11, k. 1. 18 Rozkaz NDWP nr 0140/org. z dnia 7.06.1945 r. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 391. 19 Rozkaz NDWP nr 0303/org. z dnia 30.10.1945 r. Tamże, s. 400. 97

planującymi, kontrolującymi i sprawującymi opiekę nad wychowaniem fizycznym w jednostkach LWP. Bezpośrednio w oddziałach, wojskowych sprawy te należały do dowódców, oni też wyznaczali oficerów-instruktorów wf. Sportem zajmowano się wówczas, gdy pozwalały na to warunki, a więc w jednostkach drugiego rzutu, bądź znajdujących się w stadium organizacji. Nadal uprawiano powszechnie gimnastykę poranną, sporadycznie natomiast organizowano zawody sportowe. Liczne wzmianki na ten temat zawierają meldunki i sprawozdania pionu politycznowychowawczego jednostek; sprawy sportu trafiają też na łamy prasy wojskowej. Tak np. Zwyciężymy z dnia 28 czerwca 1944 r. zawiera artykuł pt. Na stadionie. Autor ppor. St. Matuszewski pisze, iż [...] nowootworzony stadion pomoże nam zdobyć to wysportowanie i tężyznę fizyczną, która potrzebna jest zawsze, a okaże się niezbędna w walkach, które nas czekają 20. Toczące się zmagania wojenne, wycieńczenie żołnierzy i ludności wojną i okupacją nie pozwalały na masowy rozwój sportu oraz osiąganie dobrych wyników. Dopiero okres powojenny sprzyjał bardziej kompleksowemu zajęciu się tymi problemami. Akta ludowego Wojska Polskiego z lat 1944 1946 przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym stanowią dla badacza bogatą bazę źródłową. Wśród nich sporą grupę stanowią materiały związane z organizacją wychowalnia fizycznego w jednostkach LWP i przysposobienia wojskowego ludności na ziemiach wyzwalanych spod okupacji hitlerowskiej. Materiały omawiające te zagadnienia w latach 1944 1945 w przeważającej części występują w zespole akt Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień WP. Działalność instytucji oraz jednostek w zakresie wychowania fizycznego na przełomie roku 1945 1946 obrazują natomiast przede wszystkim akta wytworzone przez Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy WP. Ponadto na uwagę zasługują archiwalia Sztabu Głównego WP oraz RKU Lublin- Powiat. Ogólnie zgromadzone w tych zespołach akta podzielić można na cztery zasadnicze grupy: rozkazy oraz zarządzenia organizacyjne i szkoleniowe; etaty; 20 CAW, Prasa LWP, t. 2. 98

instrukcje; sprawozdania z działalności sportowej w jednostkach, rozkazy dzienne i prasa wojskowa. Grupa pierwsza jest nie tylko najliczniejsza pod względem ilościowym, ale jednocześnie najbardziej wartościowa. Tworzą ją rozkazy i zarządzenia organizacyjne oraz projekty rozkazów. Najwcześniejszym źródłem z tej grupy, w którym występują wzmianki o organizacji wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego jest rozkaz omawiający program działania Dowództwa Formowania Armii Polskiej w ZSRR, zatwierdzony w czerwcu 1944 r. przez gen. bryg. Z. Berlinga, dowódcę 1 AP w ZSRR 21. Stwierdzono wówczas, że zadaniem Dowództwa Formowania będzie m.in. organizowanie i szkolenie nowopowstających jednostek wojskowych zaś sprawą wychowania. fizycznego i przysposobienia wojskowego zajmie się Oddział Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego. Innym istotnym źródłem jest zachowany w zespole akt Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień WP rozkaz, organizacyjny wydany przez szefa Głównego Sztabu Formowania, gen. dyw. K. Świerczewskiego 22. Rozkaz ten zatwierdza etat powiatowych komend uzupełnień, w składzie których powołane zostały referaty przysposobienia wojskowego. Spraw organizacyjnych dotyczy też rozkaz Naczelnego Dowództwa WP, który mówi o rozwiązaniu Głównego Sztabu Formowania AP w ZSRR oraz powołaniu Szefostwa Mobilizacji i Formowania WP, a w jego składzie Departamentu Formowania wraz z Wydziałem Wyszkolenia Bojowego i Oddziałem Wychowania Fizycznego 23. W zespole akt Sztabu Głównego WP zachował się rozkaz Naczelnego Dowództwa WP, który na podstawie dekretu PKWN z dnia 15 sierpnia 1944 r. powołuje na ziemiach wyzwolonych spod okupacji hitlerowskiej 17 rejonowych komend uzupełnień. Jednym z referatów w RKU był Referat Przysposobienia Wojskowego 24. Kolejny rozkaz NDWP dotyczy przeformowania Szefostwa Mobilizacji i Formowania WP, na mocy którego stan osobowy Wydziału Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego przeszedł na uzupełnienie Oddziałów Wyszkolenia Bojowego i Fizycznego Sztabu Głównego WP i Centrum Wyszkolenia Oficerów WP 25. W aktach Głównego Zarządu Pol.-Wych. WP zachowało się interesujące za- 21 CAW, III-368-11, k. 9 11. 22 Rozkaz nr 020/org. z dnia 25.07.1944 r. CAW, III-368-131, k. 20 22. 23 Rozkaz NDWP nr 3/org. z dnia 8.08.1944 r. CAW, III-368-47, k. 1. 24 Rozkaz NDWP nr 7/org. z dnia 18.08.1944 r. CAW, III-1-300, k. 13. 25 Rozkaz NDWP nr 46 z dnia 9.10.1944 r. CAW, III-368-46, k. 94. 99

rządzenie 2 armii WP z czerwca 1945 r. ustalające program zajęć dla jednostek podległych 26. Równocześnie dowódcy zobowiązani zostali do wyznaczania w swoich jednostkach nieetatowych instruktorów wychowania fizycznego. Z dokumentacji aktowej o charakterze organizacyjnym na uwagę zasługuje też rozkaz z czerwca 1945 r., mówiący o sformowaniu wspomnianego już I Wiceministerstwa i utworzenia m.in. Departamentu Piechoty i Kawalerii, do którego od tej pory należało kierowanie wyszkoleniem fizycznym i bojowym żołnierzy 27. Zachowany w aktach CAW rozkaz I Wiceministra z dnia 29 sierpnia1945 r. informował, że dla podniesienia poziomu wyszkolenia fizycznego w dywizjach w okresie od 9 do 14 i od 21 do 25 sierpnia tegoż roku przy Departamencie Piechoty i Kawalerii, zostaną przeprowadzone 5 dniowe kursy instruktorów WF 28. Celem kursu było zapoznanie się z rocznym programem wyszkolenia fizycznego i danie ogólnych wskazówek do przeprowadzania ćwiczeń. Jak świadczą archiwalia kurs ten ukończyło 75 oficerów. Ponadto I Wiceminister rozkazał, aby od dnia 25 do 30 września 1945 r. w dywizjach: 1) przeprowadzić analogiczne kursy z nieetatowymi instruktorami wf batalionów i pododdziałów; 2) po skończonym kursie, oficerów tych jako nieetatowych przydzielić do pododdziałów; 3) przeprowadzać systematycznie gimnastykę poranną, mającą na celu utrzymanie ogólnej tężyzny fizycznej i zahartowanie organizmu, a także opanowanie wojskowo-politycznych nawyków; 4) organizować reprezentacyjne pułkowe i batalionowe drużyny sportowe; 5) zorganizować zawody strzeleckie przy współudziale 100% składu osobowego. Wśród akt o charakterze organizacyjnym powstałych w roku 1946 i dotyczących zagadnień wychowania fizycznego na uwagę zasługuje rozkaz Naczelnego Dowództwa 29. Ukazał się on dnia 31 stycznia 1946 r., a więc już po ogłoszeniu de- 26 CAW, III-153-55, k. 138. W programie tym przewidziano: 1) 20 min. codziennej gimnastyki porannej, 2) 16 godzin tygodniowo ćwiczeń na przyrządach, 3) czas wolny przeznaczony na gry sportowe. 27 Rozkaz NDWP nr 0140/org. z dnia 7.06.1945 r. W ramach Departamentu Piechoty i Kawalerii działał Referat Wyszkolenia Fizycznego. CAW, III-446-18, k. 16 i III-1-382, k. 116. 28 Rozkaz I Wiceministra Obrony Narodowej z dnia 29.08.1945 r. CAW, III-1-382, k. 115. 29 Rozkaz ten przechowywany jest w zespole akt Głównego Zarządu Politycznego. CAW, Prot. 524, t. 2, k. 50. 100

kretu o powszechnym obowiązku wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego 30. Zgodnie z tym rozkazem należało sformować: 1) do 30 marca 1946 r. Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego; 2) do 30 kwietnia 1946 r. 15 wojewódzkich urzędów wf i pw; 3) do 15 czerwca 1946 r. powiatowe urzędy wf i pw. W celu uzupełnienia nowo sformowanych urzędów, należało wydzielić ze wszystkich oddziałów WP oficerów i podoficerów specjalistów, tj. absolwentów wyższych uczelni wychowania fizycznego i kursów dla komendantów wf i pw. W zespole GZPW znajduje się jeszcze inne źródło świadczącego zainteresowaniu władz wojskowych organizacją instytucji i urzędów mających na celu rozpowszechnianie sportu nie tylko wśród żołnierzy, ale i wśród młodzieży w ogóle. Chodzi tu o rozkaz NDWP, na podstawie którego I Wiceminister Obrony Narodowej miał do 15 sierpnia 1946 r. zorganizować Państwową Radę Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego 31. Nowo sformowane urzędy wymagały odpowiedniej ilości fachowych kadr instruktorskich, których brak poważnie wówczas odczuwano. Istniejącą sytuację postanowiono częściowo unormować. Dnia 22 listopada 1946 r. Naczelne Dowództwo WP wydało rozkaz stwierdzający, że w celu [...] doskonalenia fachowych kadr instruktorskich wychowania fizycznego dla krzewienia sportu wśród szerokich mas społeczeństwa i podniesienia tężyzny fizycznej narodu [...] II Wiceminister Obrony Narodowej zorganizuje do 31 grudnia 1946 r. Akademię Wychowania Fizycznego na Bielanach, stadion WP w Warszawie oraz 14 wojewódzkich ośrodków wychowania fizycznego 32. W tym też zespole akt Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego zachowało się zarządzenie organizacyjne NDWP z dnia 9 września tegoż roku podpisane przez szefa Sztabu Generalnego gen. broni W. Korczyca w sprawie włączenia Wojskowego Klubu Sportowego Legia do 25 batalionu wartowniczego m.st. Warszawy 33. Drugą grupę materiałów dotyczących wychowania fizycznego, jak wspomniano, stanowią etaty. I tak np. z etatu Szefostwa Mobilizacji i Formowania WP, zatwier- 30 Dekret ten został ogłoszony dnia 20.12.1945 r. 31 Rozkaz NDWP nr 0114/org. z dnia 24.07.1946 r. CAW, Prot. 524, t. 2, k. 189. 32 Rozkaz NDWP nr 0212 z dnia 22.11.1946 r. Tamże, k. 366. 33 Zarządzenie organizacyjne nr 0108/org. z dnia 9.09.1946 r. Tamże, k. 113. 101

dzonego przez naczelnego dowódcę WP gen. broni M. Rolę-Żymierskiego dnia 22 sierpnia 1944 r. wynika, że Oddział Wychowania Fizycznego był przewidziany w 6-osobowym składzie 34. Natomiast etat RKU dla Referatu Przysposobienia Wojskowego przewidywał: kierownika kpt., 2 instruktorów por. i st. pisarza sierżant 35. Trzecią grupę aktową licznie reprezentowaną tworzą instrukcje. Na uwagę zasługuje zachowana w zespole SMiU instrukcja dla RKU z dnia 18 sierpnia 1944 r. określająca ogólny zakres działania Referatu PW i WF. Natomiast w zespole archiwalnym RKU Lublin-Powiat, znajduje się instrukcja szczegółowo omawiająca zakres działania tego referatu 36. Stwierdza się w niej, że do pracy referatu należy przygotowanie młodzieży w wieku przedpoborowym do przyszłej służby wojskowej i obrony państwa. Młodzież podlegającą przeszkoleniu należy organizować w hufce. Przeszkoleniu przymusowemu podlegały roczniki nieobjęte mobilizacją tzn. 1925, 1926, 1927 i 1928. Okres przeszkolenia wojskowego i fizycznego jak wynika z instrukcji trwał 2 lata. Hufcem dowodził komendant pw i wf, który bezpośrednio podlegał kierownikowi Referatu PW i WF. Komendantów hufców mianował komendant RKU. Omawiana instrukcja zawiera też program szkolenia, który nie ograniczał się tylko do przeszkolenia junaków w ramach wyszkolenia pojedynczego strzelca; pozwalał też poznać główne elementy współdziałania w drużynie i plutonie. Tak więc program ten obejmował: a) wyszkolenie strzeleckie (teoria strzału, nauka o broni, postawy strzeleckie); b) wyszkolenie bojowe (zachowanie pojedynczego strzelca w walce, strzelanie, terenoznawstwo, musztra); c) wyszkolenie służb (znajomość regulaminów, służby koszarowej, wartowniczej, dyscypliny); d) wychowanie fizyczne (gimnastyka, walka wręcz, lekkoatletyka, gry sportowe). W zespole akt dowództwa 2 armii WP zachowała się instrukcja o organizacji wojskowych klubów sportowych 37. Czytamy w niej m.in.: aby podnieść tężyznę fizyczną żołnierzy, zastępcy dowódców do spraw pol.-wych. mają przystąpić do organizacji masowych gier sportowych, urządzać boiska sportowe, wyznaczyć ofi- 34 CAW, III 368-67, k. 21. Etat przewidywał: 1 st. inspektora płk, 1 inspektora ppłk (mjr), 1 mł. inspektora mjr (kpt.). 35 CAW, III-368-137, k. 6. 36 Tamże, k. 19 oraz III-403-36, k. 10. 37 Instrukcja z dnia 24.06.1945 r. CAW, III-5-257, k. 168. 102

cera pol.-wych. odpowiedzialnego za prowadzenie gier. Wykorzystywać niedziele i godziny wolne na zajęcia sportowe. Zwrócono w niej uwagę na potrzebę zajęcia się gimnastyką poranną żołnierzy. Poruszono też sprawy należytego wykorzystywania akcji sportowych. Chodziło o to, aby je organizować z myślą o podniesieniu ogólnego poziomu wyszkolenia bojowego oraz dla zwrócenia uwagi na lekkoatletykę, strzelanie, piłkę nożną, ręczną itp. W dalszej części instrukcja zalecała, aby z najlepszych sportowców w jednostkach większych od brygady organizować drużyny sportowe, natomiast w miastach tworzyć Wojskowe Kluby Sportowe będące reprezentacją sportową garnizonu. Ponadto należało nawiązywać łączność z cywilnymi klubami sportowymi. Stosownie do tej instrukcji, każda jednostka garnizonu miała wydzielić specjalnego oficera-instruktora WP 38. Zalecono też organizowanie w garnizonach komisji porozumiewawczych dla koordynacji zawodów pomiędzy poszczególnymi wojskowymi klubami sportowymi w celu planowej pracy sportowej. Działalność ta zmierzała też do stworzenia WKS będącego reprezentacją m.st. Warszawy. Instrukcja ta omawia również sposób planowania działalności i współpracy z cywilnymi klubami sportowymi. Ostatnią grupę materiałów archiwalnych, dotyczących organizacji wychowania fizycznego w jednostkach LWP stanowią sprawozdania, które opracowywane były przez odpowiednie komórki jednostek wojskowych. Na uwagę zasługuje sprawozdanie z pracy sportowej w 4 zapasowym pułku piechoty, w którym dowódca stwierdza, m.in., iż w ogniwach szczebla niższego za mało zwraca się uwagi na stan wyszkolenia fizycznego oddziałów. Dowódcy pododdziałów powinni dopilnować zbudowania 150 metrowego pasa przeszkód dla treningu i zwracać uwagę, aby takowe odbywały się jak najczęściej; ponadto zaopatrzyć oddziały w sprzęt, urządzać w pobliżu koszar boiska sportowe, przeprowadzać regularne treningi z drużynami 39. Inne sprawozdanie z działalności Referatu WF i PW RKU Warszawa-Miasto za okres od 3 czerwca do 8 sierpnia 1945 r. zawiera informację o utworzeniu 2 drużyn sportowych (jedną do gry w koszykówkę, drugą do gry w siatkówkę) ze składu osobowego tej komendy 40. W materiałach sprawozdawczych napływających do Głównego Zarządu Poli- 38 Por. CAW, III-2-95, k. 139. 39 CAW, III-372-19, k. 53. 40 Por. zespół akt GZP: III-2-206, k. 102. 103

tycznego dość często spotykamy spisy imienne członków drużyn reprezentujących jednostki wojskowe oraz szczegółowe informacje o przygotowaniach do zawodów sportowych organizowanych w ramach mistrzostw armii 41. Należy stwierdzić, że omawiana problematyka miała swoje odbicie również i na łamach prasy wojskowej, początkowo jednak w roku 1943 sprawy sportu były słabo reprezentowane, a sprawozdania z rozgrywanych meczów i spotkań sportowych zamieszczano dość rzadko. Od roku 1944 w prasie wojskowej coraz częściej pojawiały się informacje o rozwoju wychowania fizycznego. Roczniki prasy wojskowej z tego okresu są przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym 42. Ogólnie stwierdzić należy, że organizacją wychowania fizycznego i jego popularyzacją zajmowano się zarówno w czasie wojny, jak i bezpośrednio po jej zakończeniu. Sprawy te spoczywały w kręgu zainteresowania władz naczelnych oraz poszczególnych jednostek wojskowych. Zaprezentowane archiwalia nie stanowią całości wytworzonych przez władze wojskowe materiałów dotyczących organizacji wychowania fizycznego w jednostkach LWP. Wymienione w niniejszej informacji jedynie sygnalizują problem. Ponadto rzucają światło nie tylko na początki organizacji wf, ale i na jego znaczenie dla późniejszego rozwoju wielu dyscyplin sportowych. Dokładne ujęcie wszystkich materiałów dotyczących zagadnień wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego jest możliwe dopiero po przeprowadzeniu szczegółowych poszukiwań, co może być uczynione przez badacza podejmującego ten interesujący temat. 41 Świadczy o tym korespondencja pomiędzy dowódcami okręgów wojskowych a Głównym Zarządem Politycznym. Por.: CAW, III-2-206, k. 128 130. 42 Por.: A. G ą s i o r o w s k a, Archiwalna prasa LWP z lat 1943 1945 przechowywana w CAW [w:] Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki wojskowej służby archiwalnej, Warszawa 1967, s. 89 103. 104