CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH DO DZIAŁALNOŚCI WYŻSZEGO SZKOLNICTWA WOJSKOWEGO W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Transkrypt

1 Kazimierz Bar CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH DO DZIAŁALNOŚCI WYŻSZEGO SZKOLNICTWA WOJSKOWEGO W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM Do organizacji szkół wojskowych i szkolenia wojska oraz kadr wojskowych przystąpiono w listopadzie 1918 roku. Jeszcze z końcem 1918 roku powstał w Ministerstwie Spraw Wojskowych Departament Szkolnictwa Wojskowego, szefem którego został gen. ppor. J. Jacyna 1. Zadaniem departamentu była organizacja szkolnictwa wojskowego niższego, średniego oraz wyższego, a poza tym czuwanie nad rozwojem nauk wojskowych i rozpowszechnianie zamiłowania do wojskowości w społeczeństwie. W roku 1921 funkcję tę przejął Oddział III Naukowo-Szkolny Sztabu Generalnego, a następnie Departament Ogólno-Organizacyjny MSWojsk. ORGANIZACJA SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Celem uzupełnienia wyższych stanowisk wojskowych odpowiednią kadrą oficerską zorganizowano w Warszawie w roku 1921 Kurs Informacyjny dla wyższych 1 J. J a c y n a, w Wolnej Polsce. Przeżycia, Warszawa 1927, s. 21.

2 dowódców. Zadaniem jego było zapoznanie oficerów z aktualnym stanem wiedzy wojskowej oraz teoretyczne i praktyczne przeszkolenie słuchaczy 2. W roku 1923 utworzono w Warszawie, przy współpracy z Francuską Misją Wojskową, Centrum Wyższych Studiów Wojskowych 3 z zadaniem doskonalenia pułkowników i generałów do roli wyższych dowódców. Miało ono uzupełnić i pogłębić wiadomości wojskowe posiadane przez oficerów słuchaczy i rozszerzyć ich wiedzę ogólną, niezbędną do zajmowania roli kierowniczej w wojnie współczesnej. Pierwotnie planowano, że Centrum będzie miało charakter stałej uczelni wyższej; pozostało to jednak tylko w zamierzeniach. Tak więc w CWSW organizowano tylko kursy (w latach , 1927, ), trwające początkowo 10, a następnie 8 6 miesięcy. W roku 1937 Sztab Główny zamierzał wznowić działalność tego Centrum, lecz propozycja ta nie została zrealizowana. Wyższa Szkoła Wojenna W dążeniu do uzupełnienia wiedzy wojskowej dowódców i przygotowania oficerów sztabów wielkich jednostek, z dniem 15 czerwca 1919 roku utworzono w Warszawie Wojenną Szkołę Sztabu Generalnego 4 (początkowo zwaną Szkołą Oficerów Sztabu Generalnego). W następnym roku, rozkazem z dnia 12 stycznia nazwę zmieniono na Szkołę Sztabu Generalnego, a w sierpniu 1922 roku przyjęto ostatecznie nazwę Wyższa Szkoła Wojenna 5. Pierwszym komendantem szkoły został gen. por. Stanisław Puchalski. Utworzenie tej szkoły nastąpiło przy współudziale instruktorów z Wojskowej Misji Francuskiej w Polsce. Właściwymi organizatorami szkolenia w początkowym okresie byli: gen. Claude Spire i ppłk Eugene Jordan, a następnie płk Ludwik Faury, który do 2 Dod. tjn. do Dz. Rozk. MSWojsk. nr 21, poz r. 3 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 9, poz r. 4 Dod. do Dz. Rozk. MSWojsk. nr 10, poz r. 5 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 33, poz r. Szczegółowo organizacje i działalność szkoły omawia J. B u g a j s k i, Wyższa Szkoła Wojenna ( ) placówka dydaktyczna i ośrodek myśli wojskowo-teoretycznej, Warszawa 1962, s. 142 i dalsze (praca doktorska maszynopis).

3 roku 1928 pełnił funkcję dyrektora nauk. W listopadzie 1928 roku organizatorem nauki i komendantem WSWoj. został gen. bryg. Tadeusz Kutrzeba. Zgodnie z etatem pokojowym wprowadzonym w roku 1923 organizację wewnętrzną WSWoj. stanowiły: komenda szkoły, dział naukowy (w tym dyrektor nauk, wykładowcy przedmiotów wojskowych i ogólnych) oraz dział administracyjny 6. Po objęciu funkcji komendanta szkoły przez gen. Kutrzebę organizacja ta uległa zasadniczej zmianie. Zniesiono wówczas stanowisko dyrektora nauk; funkcję tę przejął osobiście komendant szkoły. Ponadto wprowadzono stanowiska: kierowników kursów I i II oraz pomocnika komendanta WSWoj. W myśl odpowiednich statutów i przepisów celem WSWoj. było fachowe przygotowanie przyszłych oficerów sztabu generalnego do pełnienia funkcji w Sztabie Generalnym lub też dowodzenia pułkiem, na stanowiskach szefa sztabu dywizji piechoty, względnie oddziału armii (grupy operacyjnej). Nabór do szkoły przeprowadzano wśród kandydatów w wieku około 30 lat. Podstawowym warunkiem przyjęcia było między innymi posiadanie matury, odpowiedni staż służby wojskowej oraz zdanie egzaminu wstępnego. W szkole stosowano takie formy nauczania, jak: wykłady, ćwiczenia ustne i pisemne, gry wojenne i podróże taktyczne. Stopień opanowania wiedzy przez słuchaczy ustalano na podstawie ocen wykładowców; nie było prac dyplomowych i egzaminów końcowych. Ukończenie uczelni uprawniało do tytułu oficera dyplomowanego. Przy WSWoj. organizowano szereg różnych kursów doszkolenia (w latach ) i doskonalenia, jak np.: wyższych dowódców i oficerów sztabów artylerii, łączności, saperów itp. Wyższa Szkoła Wojenna początkowo podlegała szefowi Sztabu Głównego, a od roku 1932 generalnemu inspektorowi sił zbrojnych poprzez Komitet Wyższej Szkoły Wojennej 7. 6 MSWojsk. Oddz. I Szt. Gen. L /Org r. CAW, WSWojsk., t Komitet Wyższej Szkoły Wojennej powołany został do życia r. (rozkaz MSWojsk. Biuro Og. Org. L. dz. 1939/Tjn. CAW, Gabinet Ministra, t. 646). W skład Komitetu wchodzili: wiceminister spraw wojskowych, inspektorzy armii, komendant WSWoj. oraz szef Sztabu Głównego; jego przewodniczącym był gen. K. Sosnkowski. Por. E. K o z ł o w s k i, Dokumenty do historii polskich sił zbrojnych w latach Dodatek do Biuletynu WAP (seria historyczna) nr 3/16, 1959.

4 W ramach Wyższej Szkoły Wojennej zorganizowane były: Wyższa Szkoła Intendentury i Wyższa Szkoła Lotnicza. Wyższa Szkoła Intendentury W styczniu 1921 roku rozpoczęła działalność Wojenna Szkoła Intendentury (początkowo występowała jako samodzielny wydział Szkoły Sztabu Generalnego) 8. Jej komendantem został gen. bryg. Józef Wencel. W roku 1927 zlikwidowano stanowisko komendanta WSInt., a jego funkcję objął komendant WSWoj. Z dniem 1 kwietnia 1932 roku szkołę wcielono organizacyjnie, bez zmian zadań, do Wyższej Szkoły Wojennej pod nazwą: Wyższa Szkoła Wojenna Kurs Intendentów 9. Stan ten nie trwał zbyt długo, gdyż od 1 listopada 1936 roku obowiązywała już poprzednia nazwa Wyższa Szkoła Intendentury 10. Kandydaci do Wyższej Szkoły Intendentury poddawani byli egzaminom wstępnym (kurs próbny) i odbywali praktykę administracyjną w pułkach. Szkoleniem fachowym kierował dyrektor nauk poprzez kierowników kursów i grup przedmiotów. W szkole wykładano przedmioty z działów: wojenno-operacyjnego, administracyjno-ekonomicznego, prawnego i technicznego. Kurs WSInt. trwał dwa lata. W ostatnim roku studiów słuchacze pisali pracę dyplomową, a po ich ukończeniu otrzymywali tytuł intendenta dyplomowanego. Wyższa Szkoła Lotnicza Początkowo w Wyższej Szkole Wojennej czynne były kursy lotnicze. W roku 1926 otwarto Kurs Obserwatorów Lotniczych Wyższego Dowództwa 11, a następnie inne kursy wyższych dowódców lotnictwa (oficerów sztabowych lotnictwa). 8 J. B u g a j s k i, op. cit., s Dz. Rozk. MSWojsk. nr 35, poz r. 10 Rozkaz MSWojk. Dep. Dow. Qg. L. dz P/tjn CAW, WSWoj., t Dz. Rozk. MSWojsk. nr 3, poz r.

5 Z dniem 15 lipca 1936 roku przy WSWoj. zorganizowano związaną z nią organizacyjnie Wyższą Szkołę Lotniczą. Komendantem WSLot. został płk dypl. obs. Stanisław Kuźmiński, a dyrektorem nauk płk dypl. Marian Romeyko. Celem szkoły było przygotowanie oficerów dowódców jednostek bojowych lotnictwa i oplot., oficerów dla sztabów ogólnych i lotniczych oraz sztabów artylerii plot. Okres szkolenia trwał jeden rok. Wojskowa Szkoła Inżynierii Dnia 1 czerwca 1923 roku utworzona została Oficerska Szkoła Inżynierii 12, po likwidacji istniejącej bardzo krótko w latach Głównej Szkole Artylerii i Inżynierii 13. Głównym celem Oficerskiej Szkoły Inżynierii, a następnie Szkoły Podchorążych Inżynierii (Saperów) było przygotowanie młodszych oficerów zawodowych do wojsk technicznych saperów, saperów kolejowych, łączności i samochodowych oraz dalszych wyższych studiów wojskowo-technicznych. Z dniem 1 listopada 1936 roku Szkołę Podchorążych Saperów zreorganizowano, utworzono wówczas Wojskową Szkołę Inżynierii 14, w skład której weszły: Wyższa Szkoła Inżynierii i Szkoła Podchorążych Saperów podległe komendantowi Wojskowej Szkoły Inżynierii. Komendantem WSInż. został ppłk Stanisław Arczyński. Wyższa Szkoła Inżynierii, jako zakład naukowy stopnia akademickiego, miała na celu kształcić oficerów fortyfikacji, którzy jednocześnie otrzymywali kwalifikacje potrzebne do pracy na stanowiskach oficerów saperów w sztabach taktycznych i operacyjnych. Kandydaci do szkoły rekrutowali się spośród oficerów saperów posiadających średnie wykształcenie, którzy ukończyli Szkołę Podchorążych Saperów z wynikiem co najmniej dobrym i odbyli w oddziałach saperskich 5 letni staż pracy. Studia, które trwały dwa lata obejmowały przedmioty: taktyczne, techniczne, 12 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 23, poz r. 13 Dz. Rozk. MSWojsk. nr 30, poz r. 14 Dod. tjn. nr 9, poz. 49 do Dz. Rozk. MSWojsk. z dnia

6 fortyfikacje stałą oraz specjalne. Szkolenie taktyczne odbywało się podobnie jak w Wyższej Szkole Wojennej: techniczne polegało na ćwiczeniach i projektowaniu. Kurs Wyższej Szkoły Inżynierii obejmował wszystkie przedmioty podstawowe niezbędne dla każdego inżyniera. Końcowym etapem studiów była praca dyplomowa z fortyfikacji stałej. Wiedza techniczna nabyta w Wyższej Szkole Inżynierii w zasadzie równała się podobnej uzyskanej przez absolwentów Politechniki Warszawskiej. Mimo to jej absolwenci nie otrzymywali dyplomu akademickiego ani też tytułu inżyniera wojskowego. Starania szkoły o przyznanie odpowiednich w tym kierunku uprawnień w okresie międzywojennym nie dały należytych rezultatów. Władze wojskowe zamierzały jednak jesienią roku 1939 utworzyć wojskową szkołę akademicką z odpowiednimi uprawnieniami, pod nazwą Wojskowa Szkoła Główna Inżynierii z siedzibą w Warszawie. CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH W Centralnym Archiwum Wojskowym przechowywane są akta wytworzone przez: Centrum Wyższych Studiów Wojskowych, Wyższą Szkołę Wojenną, Wyższą Szkolę Intendentury, Wyższą Szkołę Lotniczą i Wojskową Szkołę Inżynierii. W wyniku prac porządkowych poszczególne zespoły zostały ostatecznie opracowane i w pełni udostępnione do badań naukowych. Ogólnie aktom tym w ramach zespołów nadano układ rzeczowo-chronologiczny. * * * Akta Centrum Wyższych Studiów Wojskowych (23 j.a.) ujęte zostały w następujące grupy rzeczowe: sprawy organizacyjne, programy, skrypty wykładów, materiały ćwiczebne, sprawy personalne i wykazy uposażenia.

7 W grupie materiałów organizacyjnych znajdują się rozkazy do organizacji kursów i wykonawcze do ćwiczeń międzydywizyjnych, etat i zadania CWSW, programy zajęć, oceny słuchaczy, sprawozdania z kursów, roczny raport z inspekcji (340.4/2) i protokół z konferencji w sprawie stosowania zasad ogólnej instrukcji walki i regulaminu piechoty (340.4/4). Wśród materiałów wyszkoleniowych określonych jako skrypty wykładów i sprawy ćwiczebne na uwagę badacza zasługują: wykłady z historii wojennej, skrypty z lotnictwa (np. Lotnictwo Liniowe, Użycie lotnictwa na szczeblu dywizji, Lotnictwo bombardujące, Lotnictwo myśliwskie i inne 340.4/10, ogólna instrukcja walki, część II 340.4/11) i materiały do ćwiczeń taktycznych (w tym założenia, rozkazy, prace indywidualne słuchaczy i rozwiązania). Poza tym występują dane o sytuacji i dyslokacji armii obcych, informacje polityczne na temat rozwoju partii politycznych w Niemczech reprezentowanych w Reichstagu od roku (schemat 340.4/7). W grupie spraw personalnych wymienić należy książkę ewidencji słuchaczy I VII kursu CWSW z okresu od (340.4/19) i wykazy stanu faktycznego. * * * Do najbardziej zasobnego pod względem objętości należy zespół akt Wyższej Szkoły Wojennej (855 j.a.). Z tych też względów oraz, z uwagi na ważne miejsce, jakie zajmowała ona w grupie szkół wojskowych, zasługuje na szczególne omówienie. Całość akt WSWoj., które zachowały się po wojnie, ujęta jest w pięciu grupach: akta komendanta szkoły, biura szkoły, kwatermistrza, naczelnego lekarza i kursów organizowanych przy WSWoj. W grupie akt komendanta szkoły do ciekawszych należą między innymi: akta komendanta szkoły i tekst przemówienia gen. Kutrzeby wygłoszonego przy objęciu komendy szkoły w roku 1928 (340.1/1); referaty na posiedzenia Komitetu WSWoj., a także w sprawie pobudzenia i podniesienia ilości zgłoszeń kandydatów tym kwestionariusze i odpowiedzi na ankietę w sprawie małej ilości kandydatów i dane

8 statystyczne o naborze (340.1/5). Z innych źródeł na uwagę zasługują: referat dotyczący reorganizacji szkoły z roku 1936, sprawa akademizacji szkół wojskowych (340.1/7), referat na temat problemów i poglądów doktrynalnych oraz ocena pracy oficerów dyplomowanych uzyskana w wyniku ankiety (340.1/1,4). Osobną podgrupę w dziale akt komendanta stanowi korespondencja z przewodniczącym Komitetu WSWoj. w sprawach naboru i stażu kandydatów, jak również materiały w postaci referatów i porządku dziennego na posiedzenia Komitetu WSWoj. W dziale tym znaleźć można również dane statystyczne i wyniki egzaminów dla kandydatów, a także sprawy organizacyjne szkoły. Do grupy akt komendanta szkoły włączone są również sprawy komisji regulaminowej oraz uwagi do projektów różnych regulaminów, opracowań dotyczących różnic poglądów na temat obrony stałej i działań opóźniających czy kwestii wykorzystania powodzenia (w walce). W ostatniej podgrupie umieszczone są materiały z inspekcji poszczególnych jednostek wojskowych przeprowadzanych przez komendanta szkoły jako generała inspekcjonującego. W większości są to sprawozdania z inspekcji i raporty obrazujące oprócz stanu wyszkolenia wyposażenie armii w sprzęt (głównie łączności i saperów). Akta biura szkoły stanowią bardzo obszerny dział, w którym zawarte są głównie źródła obrazujące działalność szkoleniową szkoły, jak również sprawy personalne słuchaczy i kadry. W dziale tym na pierwszym miejscu umieszczone są w komplecie rozkazy szkoły dzienne, oficerskie i tajne (za okres od ). Dalsza podgrupa to korespondencja w układzie rzeczowo chronologicznym z podziałem na sprawy: ogólno-państwowe, społeczne, organizacyjne, mobilizacyjne i personalne. Korespondencja charakteru ogólno-państwowego i społecznego traktuje o udziale wojska w wyborach do sejmu i rad miejskich, zawiera też informacje dotyczące instytucji społecznych i prywatnych, a w tym Koła Oficerów Sztabu Generalnego. Korespondencja w sprawach organizacyjnych obejmuje zagadnienie podstawy organizacji szkoły, a więc przepisy służbowe i regulaminy wewnętrzne, etaty i obsadę etatową, warunki przyjęcia i wskazówki dla oficerów przygotowujących się do WSWoj. oraz instrukcje dla słuchaczy i wykładowców. W podgrupie organizacja sił zbrojnych znajdują się źródła informujące o strukturze władz, dowództw broni i służb. Materiały: Studia organizacji wojsk

9 obcych dotyczą głównie Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu, a więc jej organizacji, szkolenia taktycznego, ćwiczeń, prac i wykładów. W dziale tym godne uwagi są dane o organizacji i zadaniach Centrum Taktycznych Studiów Artyleryjskich w Metzu i uwagi o użyciu artylerii według doktryny francuskiej (340.1/134). Poza tym występują również materiały do organizacji wyższych szkół wojennych: czeskiej i niemieckiej. Akta mobilizacyjne to w większości materiał o charakterze ogólnym (dzienniki mob. grup specjalistów, zagadnienia mobilizacji materiałowej i transportów). Sprawy personalne dotyczą głównie awansów, odznaczeń, kwalifikacji obsady oraz opinii oficerów kadry i słuchaczy szkoły. Ponadto znajdują się tam imienne wykazy absolwentów poszczególnych promocji szkoły i Ecole Superieure de Guerre w Paryżu. W dziale tym umieszczone są albumy zdjęć absolwentów WSWoj. Bardzo obszerną podgrupę w dziale akt biura szkoły stanowią źródła obrazujące proces szkolenia. Na uwagę badacza zasługują przede wszystkim materiały z dziedziny organizacji i ogólnego zakresu szkolenia szkoły. Wśród nich znajdują swoje odbicie sprawy egzaminów wstępnych, programów, statutów i regulaminów wewnętrznych WSWoj. (w tym WSInt. i WSLot.). Ponadto znajduje się tu korespondencja w sprawie organizacji wykładów i kursów: fortyfikacyjnego, wyższych dowódców artylerii, sztabowych oficerów lotnictwa, łączności i specjalnych. Z innych materiałów wymienić należy statystyczne ujęcie wyników studiów i przebiegu pracy poszczególnych kursów oraz roczniki sprawozdawcze szkolnictwa wojskowego (340.1/247). Tu też znajdują się ogólne instrukcje szkolenia wojska. W osobną grupę zawierającą ciekawy materiał badawczy ujęte zostały programy ogólne kursów I i II, sprawy naboru kandydatów i materiały z egzaminów wstępnych do WSWoj. w tym zarządzenia o powołaniu do egzaminów przedwstępnych i wstępnych, kursu próbnego i egzaminu głównego konkursowego, wykazy imienne i prace egzaminacyjne kandydatów, protokóły klasyfikacyjne i materiały statystyczne. Pozostałe materiały archiwalne obejmują sprawy szkolenia oficerów zawodowych i rezerwy, oddziałów oraz ćwiczeń i studiów doświadczalnych (specjalnych), sprawy PW i WF, zawodów konnych, Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, regulaminów i instrukcji technicznych. Następną partię materiałów w

10 podgrupie spraw szkolenia stanowią skrypty wykładów z przedmiotów: organizacji wojska własnego i obcego, taktyki ogólnej, operacyjnej służby sztabów, taktyki piechoty, kawalerii, artylerii, saperów, łączności, lotnictwa, czołgów, historii wojen, przemysłu wojennego, geografii, terenoznawstwa, służby taborowej i marynarki. Dość liczna grupa akt to materiały do ćwiczeń (prac) ustnych i pisemnych I i II kursu z poszczególnych taktyk. Ćwiczenia ustne stanowiły przygotowanie do ćwiczeń pisemnych i gier wojennych. Ćwiczenia pisemne natomiast miały na celu przygotowanie słuchaczy do roli pracowników sztabowych. Najwięcej miejsca w grupie akt wytworu kancelaryjnego biura szkoły zajmują materiały do ćwiczeń, gier wojennych, podróży taktycznych i operacyjnych odbywanych przez I i II kurs WSWoj. Wymienić więc można zarządzenia organizacyjne do podróży, instrukcje, programy, obsady personalne uczestników, założenia, rozkazy operacyjne, opracowania, rozwiązania i sprawozdania oraz mapy i szkice. W zespole akt WSWoj. zachował się komplet materiału klasyfikacyjnego poszczególnych promocji. Częściowo występują również zeszyty ewidencyjne, w których zawarte są zdjęcia, noty i klasyfikacje słuchaczy. W dziale akt biblioteki szkoły występują głównie: regulaminy (własne), statuty, katalogi, komunikaty i miesięczne sprawozdania statystyczne z jej działalności. Poza tym jedyny zachowany album pamiątkowy WSWoj. z 1922 roku, inwentarze książek biblioteki i opracowania w języku polskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim i estońskim. Włączone są także zeszyty zadań taktycznych dla podstawowych jednostek broni, wydawane przez szkołę w latach W grupie akt kwatermistrza szkoły na uwagę zasługują następujące archiwalia: rozkazy (gospodarza szkoły), zestawienia finansowe, budżet zamierzenia i preliminarze, kredyty, wydatki oraz wykazy uposażenia. Ostatnią grupę wypełniają akta kursów organizowanych przy WSWoj. Zachowały się akta następujących kursów: informacyjnego dla dowódców WJ (wielkich jednostek), informacyjnego dla dowódców dywizji, wyższych dowódców i oficerów sztabowych artylerii, obserwatorów lotniczych wyższego dowództwa, oficerów sztabowych lotnictwa, taktycznego oficerów sztabowych saperów, szefów

11 służby zdrowia, szefów łączności i doskonalącego dla oficerów dyplomowanych. Chociaż akta poszczególnych kursów występują w niewielkiej ilości, to jednak zawierają podstawowe dane dotyczące organizacji i składu osobowego słuchaczy. Ponadto w postaci fragmentarycznej zachowały się programy, skrypty wykładów i materiały ćwiczebne. Akta wytworzone przez Wyższą Szkołę Intendentury stanowią niewielką grupę, gdyż całość spraw szkoły prowadzona była przez biuro WSWoj. i tam w głównej mierze należy sięgać dla uzyskania danych dotyczących różnych zagadnień interesujących badacza. W trakcie opracowywania tych akt wyodrębnione zostały częściowo następujące sprawy: rozkazy wewnętrzne i oficerskie, materiały organizacyjne i personalne, programy i rozkłady zajęć, skrypty wykładów i prace dyplomowe słuchaczy. Rozkazy zachowały się lat oraz 1935, 1937 i Z materiałów organizacyjnych pozostały: schemat struktury i projekt statutu WSInt. (340.2/2), informacje i wskazówki dla kandydatów do szkoły oraz wykaz obsady personalnej wykładowców i słuchaczy promocji VIII XIV (340.2/3). W następnym dziale zgromadzone są niektóre programy szczegółowe nauczania i rozkłady zajęć. Nieco obszerniejsza grupa to skrypty wykładów na temat organizacji i zadań intendentury (dywizji, pozadywizyjnej i wyższych związków), gospodarki żywnościowej w wojsku (technologia żywności, higiena żywienia ludzi i koni, studia nad różnymi systemami dostarczania żywności), wykłady z administracji wojskowej (w tym zasady oraz sposoby stosowane przy zaopatrywaniu wojska w czasie operacji wojennych i pokoju), wykłady o urządzeniach technicznych i technologii w służbie intendentury (chłodnictwo, technologia metali, włókiennictwo, garbarstwo), wykłady z ustawodawstwa handlowego, ekonomii politycznej i geografii gospodarczej. Część końcową źródeł szkoły stanowią prace dyplomowe słuchaczy, jak np.: Organizacja intendentury w Reichswerze w czasie pokoju, czy Rekwizycje wojskowe i cywilne w świetle obowiązującego prawa administracyjnego. Wyższa Szkoła Lotnicza podobnie jak WSInt. reprezentowana jest przez stosunkowo małą grupę akt; nie prowadziła ona własnej kancelarii i w zasadzie wszystkie sprawy przechodziły poprzez biuro WSWoj. Całość materiału po

12 ostatecznym opracowaniu została ujęta w trzy grupy spraw: organizacja szkoły i obsada personalna, programy i skrypty wykładów, ćwiczenia pisemne i ustne oraz materiały z podróży operacyjnej. Wśród źródeł stanowiących o sprawach organizacyjnych i personalnych wymienić można: materiały dotyczące utworzenia Wydziału Lotniczego przy WSWoj. i egzaminu konkursowego dla kandydatów do WSLot., zarządzenia, wytyczne, instrukcje, listy kandydatów, akta klasyfikacyjne, obsadę imienną wykładowców i wykazy słuchaczy. Grupa programów i skryptów do wykładów obejmuje programy ogólne szkoły i teksty wykładów na temat: rozpoznania lotniczego, bombardowania lotniczego, służby sztabów lotnictwa, taktyki lotnictwa myśliwskiego, rozwoju doktryny lotniczej i wpływu motoryzacji wojsk lądowych na działania lotnictwa. Końcową grupę stanowią założenia, rozwiązania i omówienia do ćwiczeń taktycznych oraz materiały z podróży operacyjnej lotniczej (specjalnej) słuchaczy II i III promocji z lat * * * Akta Wojskowej Szkoły Inżynierii w Centralnym Archiwum Wojskowym podzielone zostały na trzy oddzielne grupy: Wojskowej Szkoły Inżynierii, Wyższej Szkoły Inżynierii i Szkoły Podchorążych Saperów. Z tematem łączy się informacja jedynie o zawartości aktowej Szkoły Inżynierii i Wyższej Szkoły Inżynierii. Zespół akt Wojskowej Szkoły Inżynierii podzielono ogólnie na kilka podgrup, jak: rozkazy, sprawy organizacyjne, wyszkolenia, personalne i finansowokwatermistrzowskie. Same rozkazy dzienne zachowały się za cały okres istnienia WSInż. ( ). W dziale tym są również rozkazy wydane w czasie podróży taktycznych. Sprawy organizacyjne reprezentowane są jedynie przez projekt statutu Wojskowej Szkoły Głównej Inżynierii, którą jak już wspomniano zamierzano utworzyć w roku 1939 (340.5/20). Wśród materiałów wyszkolenia na uwagę zasługują

13 przede wszystkim instrukcje i zarządzenia Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w sprawie pracy sportowej w wojsku, materiał dotyczący nauczania psychologii wojskowej w szkołach podchorążych i skrypty wykładów na temat: statyki budowli, wytrzymałości tworzyw, fortyfikacji polowej i hydrodynamiki. Poza tym w zespole zachowały się zarządzenia w sprawie podróży taktyczno-technicznej w roku 1938 i wytyczne do ćwiczeń z budownictwa ogólnego. W dziale spraw personalnych godne uwagi badacza są wykazy imienne obsady WSInż. (340.5/35). Z ciekawszych akt finansowo-kwatermistrzowskich wymienić należy preliminarze budżetowe szkoły oraz odpowiednie zarządzenia w sprawach gospodarczych i naczelnego lekarza WSInż. Grupa akt Wyższej Szkoły Inżynierii zachowała się w stanie fragmentarycznym. Godne zainteresowania są materiały obrazujące sprawy organizacyjne i wyszkolenie. Wśród akt o charakterze organizacyjnym występują: projekt statutu, regulaminu i propozycje dotyczące reorganizacji WSInż. oraz uzasadnienia wniosku o nadanie absolwentom WSInż. tytułu naukowego inżynier wojskowy, a w tym porównanie równowartości studiów w Wyższej Szkole Inżynierii ze studiami na Politechnice (340.6/1 3). Sprawy wyszkolenia reprezentują: programy, plany podróży taktycznych WSInż. w połączeniu z Wyższą Szkołą Wojenną, protokoły z posiedzeń rady szkolnej, wskazówki do wykonania projektu z budownictwa ogólnego, skrypty wykładów (hydraulika, maszynoznawstwo motorowe, budownictwo wodne, tunele), plany mostów drewnianych i stalowych wraz z opisami technicznymi. Z pozostałych źródeł zainteresować mogą badacza prace pisemne oraz listy imienne słuchaczy. * * * Oceniając ogólnie stan zasobu aktowego obrazującego działalność wyższych szkół wojskowych należy stwierdzić, że jedynie i wytwór kancelarii Wyższej Szkoły Wojennej (w tym również Wyższej Szkoły Intendentury i Wyższej Szkoły Lotniczej)

14 zachował się niemal w komplecie. Archiwalia te stanowią dobre źródło poznawcze i przy ich pomocy badacz z powodzeniem może odtworzyć organizację oraz działalność tej szkoły. Pozostałe wojskowe uczelnie nie obfitują w większy zasób aktowy: zawierają w zasadzie materiał szczątkowy poważnie zdekompletowany w wyniku wojny, który nie może być jedynym źródłem dla badacza. Z tych też względów zmuszony on będzie prowadzić poszukiwania w innych zespołach aktowych przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym. Do rzędu tych zaliczyć należy wytwór kancelarii poszczególnych komórek organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wojskowych (Departamenty: Ogólno-Org., Piechoty, Kawalerii i Artylerii), Sztabu Głównego (Oddz. I i III) oraz Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (akta Komitetu Wyższej Szkoły Wojennej).