Palestra 13/5(137), 22-30

Janusz Ławrynowicz Świadczenia Państwowego Zakładu Ubezpieczeń z ubezpieczeń wypadkowych : (na tle ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. i rozporządzenia z dnia 15 kwietnia 1968 r.) Palestra 13/5(137), 22-30 1969

22 Janusz Ł aw rynow icz N r 5 (137) adw okata postaw ić w gorszej sytuacji niż każdego innego klienta zespołowego. A dw okat m a praw o zlecić zespołowi prow adzenie w łasnej spraw y, a kierow nik nie m usi ostatecznie zlecać prow adzenia tej w łaśnie spraw y innem u adw okatow i. In n a rzecz, że wobec podnoszonych przez do ktry n ę w ątpliw ości kierow nik w y znaczy na pew no innego adw okata, by w ten sposób uniknąć z kolei jak ich kolw iek w ątpliw ości. Cały spór w tym w ypadku przestanie istnieć. N ikt p rzecież nie kw estionuje upraw nień innego adw okata do otrzym ania w ynagrodzenia za spraw ę prow adzoną koledze z tego sam ego. zespołu. JANUSZ ŁAWRYNOWICZ Świadczenia Państwowego Zakładu Ubezpieczeń z ubezpieczeń w ypadkow ych (na tle ustawy z dnia 2 3 stycznia 1 9 6 8 r. i rozporzqdzenia z dnia 15 kw ietnia 1 9 6 8 r.) U staw a z dnia 23.1.1968 r. o św iadczeniach pieniężnych przysługujących w razie w ypadków przy pracy (Dz. U. N r 3. poz. 8) i rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 24.IV.1968 r. w spraw ie obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych (Dz. U. N r 15, poz. 89) w prow adziły istotne zm iany w zakresie dobrowolnych ubezpieczeń odpow iedzialności cyw ilnej oraz n astęp stw nieszczęśliw ych w y p ad ków, zaw ieranych przez uspołecznione zakłady pracy, a taikże w zakresie obow iązkow ych ubezpieczeń następstw nieszczęśliw ych w ypadków i odpow iedzialności cyw ilnej z ruchu pojazdów m echanicznych, jeśli chodzi o w ypadki ptzy pracy spow odow ane ruchem tych pojazdów. Zagadnienia zw iązane z tym i zm ianam i nie zm ieściły się w zamieszczonych na łam ach P alestry artykułach, w których zostały omówione problem y w iążące się z ustaw ą z dnia 23.1.1968 r.1 oraz zm iany w prow adzone rozporządzeniem z dnia 24.IV.1968 r.2 S praw y te ze w zględu na ich w agę i znaczenie dla p ra k ty k i w y m agają m.zd. odrębnego om ówienia w niniejszym artyk ule. Ja k słusznie zw rócili na to uw agę. A. B ubik i J. K urcyusz, stan p raw n y dotyczący odpow iedzialności uspołecznionego zakładu pracy za w ypadki przy pracy po w ejściu w życie ustaw y z dnia 23.1.68 r. pow inien być rozw ażany w trzech okresach. U w aga ta dotyczy rów nież rozporządzenia z dnia 24.IV.1968 r. Zarówno bow iem przepisy art. 10 12 ustaw y, jak i 4 ust. 2 p k t 1 i ust. 3 rozporządzenia w eszły w życie dopiero z dniem l w rześnia il 968 r. W zw iązku z tym stan p ra w ny w om aw ianym zakresie oraz zw iązane z nim zagadnienia ubezpieczeń kształ- 1 A r tu r Bubik, J e r z y K urcyusz: O ś w ia d c z e n ia c h p ie n ię ż n y c h u s p o łe c z n io n e g o z a k ła d u p r a c y z a w y p a d k i p r z y p ra c y, P a J e s tr a z 1988 T. n r 10, s. 13. 2 J a n u s z Ł a w ry n o w ic z : O b o w ią z k o w e u b e z p ie c z e n ia k o m u n ik a c y jn e, P a le s tr a z 1968 r. n r 10, s.».

N r 5 (137) Ś w ia d c z e n ia P Z U z u b e z p ie c z e ń w y p a d k o w y c h 23 "tują się różnie w okresach: 1) do 31 grudnia 1967 r., 2) od 1 stycznia do 31 sierp nia 1968 r. i 3) od 1 w rześnia 1968 r. i 1. W okresie do dnia 31 gru dn ia 1967 r. odpowiedzialność uspołecznionych zakładów pracy za szkody osobowe doznane w sk u tek w ypadków przy pracy opierała się na przepisach art. 24 d ek re tu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu em erytalnym pracow ników i ich rodzin (Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 z późn. zm ianam i). W okresie ty m liczne uspołecznione zakłady pracy zaw ierały z P aństw ow ym Zakładem Ubezpieczeń umow y ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej. Jeżeli w zw iązku z w ypadkiem przy pracy poszkodowanem u pracow nikow i lub jego rodzinie przysługiw ało do ubezpieczonego od odpow iedzialności cyw ilnej zakładu roszczenie o napraw ienie szkody wyrządzonej tym w ypadkiem, to odszkodow anie z tego ty tu łu w ypłacał Państw ow y Z akład U bezpieczeń. W om awianym okresie większość ubezpieczonych zakładów pracy ubezpieczała rów nież na właisny koszt swoich pracow ników od następstw nieszczęśliwych w ypadków. Umowy te obejm ow ały bądź tylko w ypadki przy pracy oraz w drodze do pracy i z pracy (w ubezpieczeniu zbiorowym), bądź także w ypadki przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz w życiu pryw atnym ubezpieczonego pracow nika. W razie zajścia w ypadku objętego um ow ą ubezpieczenia PZU w y p łacał poszkodow anem u św iadczenie przew idziane w tej umowie. 2. N ajw iększe trudności mogą w ystąpić przy ustalaniu odszkodow ania z ty tu łu odpowiedzialności -cywilnej w zw iązku z w ypadkam i przy pracy, jakie się zdarzyły w okresie od 1 stycznia do 31 sierpnia 1968 x. Od dnia bow iem 1 styczn ia w eszły w życie przepisy ustaw y z dnia 23.1.1968 r. (z w yjątkiem jednak art. 10 12), a z drugiej strony w okresie od 1.1. do 31.VIII.1968 r. były jeszcze w ażne um ow y ubezpieczenia odpowiedzialności cyw ilnej uspołecznionych zakładów pracy. Należy podkreślić, że umowy te były w ażne wyłącznie w zakresie ustalonym przepisam i art. 23 ust. 2 ustaw y z dnia,23.1.1968 r. W ynika to stąd, że zgodnie z zasadą ubezpieczeń odpowiedzialności cyw ilnej odpowiedzialność ubezpieczyciela (zakładu ubezpieczeń) k ształtu je się w granicach odpowiedzialności cyw ilnej ubezpieczającego z ograniczeniam i w ynikającym i z w arunków ubezpieczenia. O znacza to, że zaikład ubezpieczeń jest zobowiązany do św iadczenia tylko w tedy, gdy ubezpieczający będzie zobow iązany w m yśl przepisów p raw a cywilnego do w y nagrodzenia szkody w yrządzonej osobie trzeciej, przy czym tylko w tak im zakresie, w jakim zobowiązany jest ubezpieczający. Skoro zaś ust. 2 art. 23 ustaw y z 23.1.1968 r. ograniczył zakres odpowiedzialności uspołecznionego zakładu p racy, to odpow iedzialność PZU z ty tu łu um ow y ubezpieczenia OC rów nież uległa ograniczeniu w takim sam ym zakresie. Z powyższego w ynika, że pracow nikow i uspołecznionego zakładu p racy ubezpieczonego od OC (lub rodzinie tego pracow nika), w razie w ypadku przy pracy, który się w ydarzył w okresie od dnia 1.1. do 31.VIII.1968 r., przysługują od PZU n astęp ujące św iadczenia: 1) różnica m iędzy zarobkiem określonym w art. 4 ust. 3 ustaw y z 23.1.1968 r. a zasiłkam i z ubezpieczenia społecznego w raz z dodatkiem, o którym mowa w art. 9; 2) jednorazow e odszkodowanie przew idziane w art. 445 i 446 k.c.;

24 Janusz Ł aw rynow icz N r 5 (137) 3) re n ta uzupełniająca dla pracow nika nie zaliczonego do żadnej z grup in walidów. Należy podkreślić, że PZU w ypłaca świadczenie tylko wówczas, gdy w ypadek nastąpił z kw alifikow anej w iny zakładu pracy w skutek naruszenia przez ten zakład obow iązków w ynikających z przepisów dotyczących ochrony życia i zdrow ia pracow ników (art. 23, ust. 2). P rzy u stalaniu odszkodow ania należy uw zględnić przyczynienie się poszkodowanego do pow stania w ypadku, a to stosownie do art. 362 k.c. W om aw ianym tu okresie nadal były w ażne dotychczas zaw arte na koszt zakładu pracy um owy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków, dlatego pracow nikom uspołecznionych zakładów pracy poszkodowanym w w ypadkach przy pracy w tym okresie przysługują z PZU św iadczenia przew idziane w tych um o w ach ubezpieczenia.3 3. Z dniem 1 w rześnia 1968 r. weszły w życie następujące przepisy: a) rozporządzenie R ady M inistrów z dnia 18 czerw ca 1968 r. w spraw ie jedn o razow ych odszkodowań i innych św iadczeń przysługujących w razie w y padku przy pracy (Dz. U. N r 22, poz. 144), b) rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 20 sierpnia 1968 r. w spraw ie w y gaśnięcia niektórych umów ubezpieczenia zaw artych przez uspołecznione zakłady pracy (Dz. U. N r 32, poz. 218). Rozporządzenie z dnia 18.VI.1968 r. w prow adziło w życie przepisy art. 10 12 ustaw y z dnia 23.1.1968 r., wobec czego pracow nikom uspołecznionych' zakładów pracy, poszkodowanym w w ypadkach przy pracy, które się w ydarzyły od dnia 3.IX.1968 r., przysługują w zakresie odpowiedzialności cywilnej zakładu pracy w yłącznie św iadczenia przew idziane w w ym ienionej wyżej ustaw ie z w yjątkam i, o których będzie m ow a w dalszej części niniejszego artykułu, dotyczącej obow iązkow ych ubezpieczeń kom unikacyjnych. W zw iązku z w ejściem w życie rozporządzenia z dn ia 20.V III.1968 r. (w ym ienionego wyżej pod lit. b) w ygasły z dniem 1.IX.1968 r. zaw arte na koszt uspołecznionych zakładów pracy w Państw ow ym Zakładzie Ubezpieczeń lub w Tow arzystw ie Ubezpieczeń i R easekuracji W arta S.A. następujące um ow y ubezpieczeń: 1) odpowiedzialności cywilnej w zakresie szkód w yrządzonych w ypadkam i przy pracy pracow nikom tych zakładów, tj. osobom pozostającym z tym i zakładam i w stosunku pracy; 2) następstw nieszczęśliw ych w ypadków tych pracow ników. Rozporządzenie to ustaliło jednocześnie nowe zasady zaw ierania przez u sp o łecznione zakłady pracy określonych umów ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków oraz um ów ubezpieczenia odpowiedzialności cyw ilnej. Przeipisy tego rozporządzenia zobowiązały uspołecznione zakłady pracy do zaw arcia na swój koszt następujących umów ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w y padków : 1) członków K orpusu Technicznego Pożarnictw a, członków straży pożarnych oraz słuchaczy szkół i kursów pożarnictw a ( 3 ust. 1 pk t 1); 3 P a tr z ta k ż e : C. M ik o łajczy k : L ik w id a c ja sz k ó d p ra c o w n ic z y c h z u b e z p ie c z e ń o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j za w y p a d k i p o w s ta łe w o k re s ie od 1 s ty c z n ia do 31 s ie r p n ia 1968 r., W ia d o m o ś c i U b e z p ie c z e n io w e z 1968 r., n r 11.

N r 5 (137) Ś w ia d c z e n ia P Z U z u b e z p ie c z e ń w y p a d k o w y c h 25 2) obyw ateli państw obcych, zatrudnionych w uspołecznionych zakładach p ra cy, i obyw ateli polskich delegowanych za granicę jeżeli obowiązek tego ubezpieczenia w ynika z um ów zaw artych z kontrahentem zagranicznym ( 3 ust. 1 p k t 2). Ponadto rozporządzenie powyższe w prow adziło specjalne obowiązkowe ubezpieczenie następstw nieszczęśliw ych w ypadków, jakie mogą się w ydarzyć w drodze z domu do pracy i z pracy do domu osobom zatrudnionym w uspołecznionych zakładach pracy na podstaw ie um ow y o pracę, m ianow ania, pow ołania albo w y boru, członkom i kandydatom na członków spółdzielni pracy pozostającym ze spółdzielnią w stosunku pracy oraz osobom zatrudnionym na podstaw ie um ow y o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy lub o odbycie w stępnego stażu pracy ( 5 ust. 1 p k t 1 3). W ypadki w drodze do pracy i z pracy, chociaż są w ypadkam i w zatrudnieniu,, nie są uw ażane za w ypadki przy pracy w rozum ieniu ustaw y z dnia 23 stycznia 1968 r. Poniew aż jed nak w ypadki te przed 1 stycznia 1968 r. były objęte ubezpieczeniem następstw nieszczęśliw ych w ypadków, zaw ieranym przez uspołecznione zakłady pracy, aby nie pogąrszać sytuacji poszkodowanych pracow ników przeto rozporządzenie Rady M inistrów zobowiązuje w szystkie uspołecznione zakłady pracy do ubezpieczenia sw ych pracow ników od następstw nieszczęśliw ych w ypadków w e w skazanym w yżej zakresie. Sum y ubezpieczenia są jednolite i w ynoszą: 1) 20 000 zł w razie śmierci; 2) 30 000 zł w razie trw ałego 100% inw alidztw a. Ubezpieczenie w drodze do pracy i z pracy nie obejm uje nieszczęśliwych w y padków, za które poszkqdowanym przysługuje świadczenie z obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych ( 5 ust. 2).4 Uspołecznione zakłady pracy mogą rów nież zaw ierać na swój koszt następujące um owy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków : 1) osób zatrudnionych dorywczo na innej podstaw ie niż um ow a o p racę ( 3 ust. 2 p k t 1), 2) osób przebyw ających w zakładach karnych i zakładach dla nieletnich, zatrudnionych w tych zakładach lub poza nim i ( 3 ust. 2 p k t 2); 3) pracow ników zakładów, których praca jest zw iązana z gospodarką m orską, lotnictw em, handlem i służbą zagraniczną, zatrudnionych na stanow iskach określanych przez odrębne przepisy ( 4 ust. 1). Chodzi tu o grupy pracow ników szczególnie zagrożonych, które dotychczas były ubezpieczone na sum y znacznie wyższe od św iadczeń przew idzianych w art. 11 ustaw y z dnia 23 stycznia 1968 r. W razie zbiegu św iadczeń należnych pracow nikow i jed nej w w yżej w ym ienionych grup z um ow y ubezpieczenia następstw n ieszczęśliwych w ypadków ze św iadczeniem należnym m u z ustaw y z dnia 23.1.1968 r. (tj. w razie w ypadku przy pracy) jednorazow e św iadczenie przysługujące poszkodow anem u z umow y ubezpieczenia podlega zm niejszeniu o kw otę jednorazow ego odszkodowania przew idzianego w. art. 11 cytow anej w yżej ustaw y ( 4 ust. 1 i 2). Należy zaznaczyć, że zgodnie z 5 ust. 5 rozporządzenia w razie zbiegu umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków w czasie drogi z <łom u do pracy i z pracy do dom u ( 5 ust. 1 p k t 1 3) z um ow ą 'ubezpieczenia n a - i P a tr z n iż e j: d a lsz y c ią g n in ie js z e g o a r t y k u ł u d o ty c z ą c y u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y j n y c h (u st. II).

2 6 Janusz Ław rynow icz N r 5 (137) stępstw nieszczęśliwych w ypadków członków służb pożarnych, obyw ateli państw obcych zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy i obyw ateli polskich delegow anych za granicę ( 3 u st. 1) oraz (pracowników gru p zw iązanych z gospodarką m orską, lotnictw em oraz handlem i służbą zagraniczną ( 4 ust. 1) poszkodowanem u przysługuje jednorazow e świadczenie na w ypadek śm ierci lub trw ałego inw alidztw a z w yższej sum y ubezpieczenia. Przykład: W u m o w ie u b e z p ie c z e n ia (n a stęp stw n ie sz c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w o b e jm u ją c e j w y p a d k i,przy p r a c y o ra z w d ro d z e d o p r a c y i z p r a c y u s ta lo n o je d n o ra z o w e ś w ia d c z e n ie w r a z ie 100% in w a lid z tw a w kiw ocie 40 000 z ł. T a k ie s a m o je d n o ra z o w e ś w ia d c z e n ie z o b o w ią z k o w e g o u b e z p ie c z e n ia n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w w d ro d z e z d o m u d o p r a c y i z p o w ro te m w y n o s i s u m ę 30 000 zl. J e ż e li p ra c o w n ik o b ję ty ty m i d w o m a u m o w a m i u b e z p ie c z e n ia u le g n ie w y p a d k o w i w d ro d z e z p r a c y d o d o m u P Z U w y p ła c i m u je d n o ra z o w e ś w ia d c z e n ie z w y ż sz e j s u m y u b e z p ie c z e n ia, t j. z u m o w y, w k tó r e j ś w ia d c z e n ie n a w y p a d e k trw a łe g o 100% in w a lid z tw a u s ta lo n o n a s u m ę 40 000 zl. J e ż e li p r a c o w n ik z je d n e j z g r u p w y m ie n io n y c h w 4 u s t. 1 ro z p. 20.HI.1968 r. u le g n ie w y p a d k o w i p r z y p r a c y, b ę d z ie m u p rz y s łu g iw a ło ś w ia d c z e n ie z n a s tę p u ją c y c h ty tu łó w. 1) z u s ta w y z d n ia 23.1.1968 r.; 2) z u m o w y u b e z p ie c z e n ia n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w z a w a rte j p rz e z z a k ła d p ra c y. W te j s y tu a c ji je d n o ra z o w e ś w ia d c z e n ie n a le ż n e p o s z k o d o w a n e m u z w y m ie n io n e j w y ż e j u m o w y u b e z p ie c z e n ia p o d p k t 2 u le g n ie z m n ie js z e n iu o s u m ę je d n o ra z o w e g o o d s z k o d o w a n ia p rz y s łu g u ją c e g o z a r t. 11 u s ta w y z 23.1.1968 r. Oprócz omówionych wyżej ubezpieczeń od następstw nieszczęśliwych w ypadków, zgodnie z przepisam i 3 u st. 2 p k t 3 powyższego rozporządzenia uspołecznione zakłady pracy nie będące jednostkam i budżetow ym i lub zakładam i budżetow ym i mogą zaw ierać um ow y ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w zakresie szkód w yrządzonych przez te zakłady osobom nie pozostającym z tym i zakładam i w stosunku pracy, np. osobom nie zw iązanym z działalnością zakładu pracy itp. ii 1. Rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 1 grudnia 1961 r. w spraw ie obow iązkow ych ubezpieczeń następstw nieszczęśliw ych w ypadków i odpow iedzialności cywilnej z Puchu pojazdów m echanicznych (Dz. U. N r 55, poz. 311) weszło w życie z dniem 1 stycznia 1962 r. i obow iązyw ało do dnia 31 grudnia 1967 r. Rozporządzenie to m a zastosow anie do w ypadków spow odow anych ruchem p o jazdów m echanicznych, które w ydarzyły się do dnia 31 grudnia 1967 r.5, wobec czego św iadczenia i odszkodow ania za w y pad k i z ru ch u tych pojazdów są u sta la n e na podstaw ie przepisów powyższego rozporządzenia. W okresie w yżej w sk a zanym nie było specjalnych przepisów norm ujących spraw ę odszkodowań za w y padki przy pracy, w zw iązku z czym poszkodow ani rów nież w tych w ypadkach 5 P a t r z : 26 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z d n ia 24.IV.1868 r. w s p ra w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h. * A le z w y ją tk a m i w y m ie n io n y m i w ty m ro z p o rz ą d z e n iu.

N r 5 (137) Ś w ia d c z e n ia P Z U z u b e z p ie c z e ń w y p a d k o w y c h 27 spow odow anych ruchem pojazdów m echanicznych s ą objęci ochroną ubezpieczeniową przew idzianą w om awianym rozporządzeniu. N ależy zw rócić uwagę, że zgodnie z przepisam i 25 ust. 4 powyższego rozporządzenia w razie zbiegu obowiązkowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliw ych W ypadków z ruchu pojazdów m echanicznych z dobrow olną um ow ą ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków zaw artą przez uspołeczniony zakład pracy poszkodowanem u przysługuje tylko jedno świadczenie z wyższej sumy ubezpieczenia. 2. Rozporządzenie z dnia 1 grudnia 1961 r. zostało uchylone rozporządzeniem R ady M inistrów z dnia 24 kw ietnia 1968 r. w spraw ie obowiązkow ych ubezpieczeń kom unikacyjnych (Dz, U. N r 15, poz. 89), które weszło w życie z dniem 24 m a ja 1968 r. z mocą od dnia 1 stycznia 1968 r.7 Rozporządzenie to stosuje się do w ypadków z ruchu pojazdów m echanicznych, k tó re w ydarzyły się po dniu 1 stycznia 1968 r. W zw iązku z zawieszeniem mocy obow iązującej przepisów 4 ust. 2 p k t 1 i ust.3 tego rozporządzenia pozostałe przepisy rozporządzenia m ają zastosow anie rów nież do w ypadków przy pracy spowodowanych ruchem pojazdów m echanicznych, jakie (tj. w ypadki) w ydarzyły się o d dnia 1 stycznia 1968 r. do dnia 3 1 sierpnia 1968 r. z ograniczeniem w zakresie odpowiedzialności cyw ilnej uspołecznionego zakładu pracy, w ynikającym z art. 23 ust. 2 ustaw y z dnia 23 stycznia 1968 r. o św iadczeniach pieniężnych przysługujących w razie w yp ad ków przy pracy (Dz. U. N r 3, poz. 8). Wobec bow iem zaw ieszenia m ocy obow iązującej przepisów art. 10 12 wyżej w ym ienionej ustaw y, osoba upraw niona do św iadczeń w związku z w ypadkiem przy pracy, jaki w ydarzył się w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 sierpnia 1968 r.,s może dochodzić od uspołecznionego zak ład u pracy w yłącznie św iadczeń w ym ienionych w art. 23 ust. 2 ustaw y. Powyższe rozw ażania prow adzą do w niosku, że osobom poszkodow anym w w y padkach przy pracy, spowodowanych ruchem pojazdów m echanicznych będących w posiadaniu lub w dyspozycji zakładu pracy w okresie od dnia 1 stycznia 1968 r. do dnia 31 sierpnia 1968 r., przysługują następujące świadczenia w ynikające z ustaw y z dnia 23 stycznia 1968 r. o raz rozporządzenia z dnia 24 k w ietn ia 1968 r.: 1) św iadczenia od Z akładu Ubezpieczeń Społecznych; 2) św iadczenia z ty tu łu obowiązkowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliw e go w ypadku zgodnie z 6 13 rozporządzenia z dnia 24.IV.1968 r., jeżeli ani uspołeczniony zakład pracy, ani jego kierow ca nie ponoszą odpow iedzialności cyw ilnej za w ypadek, w przeciw nym zaś razie 3) odszkodow anie z ty tu łu obowiązkowego ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej ( 14 i nast. rozporządzenia) uspołecznionego zakładu pracy w zak resie w ym ienionym w art. 23 ust. 2 ustaw y z dnia 23.1.1968 r. (z zastrzeżeniem w ynikającym z 20 cyt. w yżej rozporządzenia); 4) ponadto jeżeli w ypadek przy pracy nastąpił z w iny kierow cy zakładu pracy, osoba poszkodowana oprócz świadczeń przew idzianych w art. 23 ust. 2 powyższej ustaw y a należnych od zakładu pracy może dochodzić od tego kierow cy n a podstaw ie 14 i nast. rozporządzenia z dnia 24.IV.1968 r. ew entualn ych dalszych roszczeń, w ynikających z przepisów kodeksu cywilnego; 7 Z w y ją tk ie m p rz e p is ó w 4 u s t. 2 p k t l i u s t. 3, k tó r e w e sz ły w ż y c ie z d n ie m 1 w rz e ś n ia 1968 r. 8 T j. d o d a ty w e jś c ia w ż y c ie p rz e p is ó w a r t., 10 12 u s ta w y.

28 Janusz Ław rynow icz Nr 5 (137> 5) jeżeli w ypadek przy pracy został spow odow any ruchem pojazdu m echanicznego nie znajdującego się w posiadaniu lub w dyspozycji zakładu pracy,, który zatrudnia poszkodowanego przysługują tem u poszkodowanem u św iadczenia przew idziane w rozporządzeniu z dnia 24.IV.1S68 r. (brak n a ruszenia przepisów bhp przez zakład p racy poszkodowanego). Ze względu na to że odpowiedzialność cyw ilna zakładu pracy i kierow cy tego zakładu z tytułu w ypadków spowodow anych ruchem ipojazdu m echanicznego jest objęta obow iązkow ym i ubezpieczeniam i kom unikacyjnym i, w szelkie należne z te go ty tu łu św iadczenia (pkt 3 i 4) w ypłaca P aństw ow y Z akład Ubezpieczeń. 3. Z dniem 1 w rześnia 1968 r. weszły w życie przepisy rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 18 czerwca 1S68 t.9, które w prow adziło w życie przepisy art. 10 12 ustaw y z dnia 23.1.1968 r. oraz przepisy 4 ust. 2 p k t 1 i ust. 3 rozporządzenia z dnia 24.IV.1968 r. W ejście w życie powyższych przepisów zm ieniło w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych stan praw ny, ja k i istniał w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 31 sierpnia 1968 r. Przepisy te bow iem w yłączyły spod działania ro z porządzenia w spraw ie obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych niektóre w ypadki spow odow ane ruchem pojazdów m echanicznych { 4 ust. 2 p k t 1 rozporządzenia), w stosunku zaś do niektórych w ypadków św iadczenia zakładu ubezpieczeń zostały ograniczone ( 4 ust. 3). W związku z tym stan praw ny w om awianym zakresie po dniu 1 w rześnia 1968 r. przedstaw ia się następująco: 1) Zgodnie z przepisam i 4 ust. 2 p k t 1 rozporządzenia w spraw ie obow iązkow ych ubezpieczeń kom unikacyjnych zakład ubezpieczeń nie odpow iada za w ypadki spowodowane ruchem pojazdów m echanicznych znajdujących się w posiadaniu lub w dyspozycji zakładu pracy, któ ry zatru dn iał poszkodowanego pracow nika, jeżeli za w ypadki te przysługują świadczenia z ustaw y z dnia 23.1.1968 r. (tj. za w ypaoki przy piacyj. Przykład: S a m o c h ó d z a k ła d u p r a c y p o d s ta w ia n y do m a g a z y n u te g o z a k ła d u p o tr ą c ił m a g a z y n ie r a z a tru d n io n e g o w m a g a z y n ie lu b k o n w o je n ta s a m o c h o d u. P o s z k o d o w a n e m u w ta k im w y p a d k u p r z y s łu g u ją ś w ia d c z e n ia p rz e w id z ia n e w u s ta w ie z d n ia 2S.I.1963 r., n a to m ia s t ś w ia d c z e n ia z o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h m u n ie p r z y s łu g u ją. 2) W m yśl przepisów art. 2 ust. 2 ustaw y z dnia 23.1.1968 r. w ypadek, jakiem u uległ pracow nik w drodze m iędzy zakładem pracy a m iejscem w ykonyw a nia czynności zleconych mu przez zakład w czasie pozostaw ania w dyspozycji zakładu pracy, jest wypadkiem przy pracy, jeżeli pracow nik był przew ożony pojazdem m echanicznym tego zakładu pracy albo pozostającym w jego dyspozycji. Poszkodow anem u w takim w ypadku przysługują św iadczenia przew idziane w ustaw ie z dnia 23.1.1968 r., natom iast nie p rzy sługują m u św iadczenia z obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych. Przykład: P r a c o w n ik u s p o łe c z n io n e g o p r z e d s ię b io r s tw a u d a je się do in n e j m ie js c o w o ś c i i od* b y w a p o d ró ż s a m o c h o d e m n a le ż ą c y m d o te g o p rz e d s ię b io r s tw a. J e ż e li s a m o c h ó d u le g - c P a tr z : cz. I n in. a r ty k u łu, p k t 3 lif. a.

5 (137) Ś w ia d c z e n ia P Z U z u b e z p ie c z e ń w y p a d k o w y c h 29 n ie w y p a d k o w i (n p. w s k u te k u d e rz e n ia w d rz e w o ) i p ra c o w n ik w ty m w y p a d k u d o z n a u s z k o d z e n ia c ia ła, b ę d z ie m u p rz y s łu g iw a ć ś w ia d c z e n ie p rz e w id z ia n e w u s ta w ie z d n ia 23.1.1968 r. T a k ie s a m o ś w ia d c z e n ie b ę d z ie p rz y s łu g iw a ło p ra c o w n ik o m tr a n s p o r tu, t j. k ie ro w c o m, k o n d u k to r o m itp., je ż e li u le g n ą o n i w y p a d k o w i w c zasie ja z d y s a m o c h o d e m s łu ż b o w y m z z a k ła d u p r a c y d o m ie js c a p r a c y. W e w s k a z a n y c h w y ż e j w y p a d k a c h ś w ia d c z e n ia z o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h n ie p r z y s łu g u ją. 3) Bardziej skom plikow ane sytuacje m ogą zajść w związku ze stosow aniem w p rakty ce przepisów 4 ust. 3 rozporządzenia z dnia 24.IV.1968 r. Z p rzepisów tych w ynika, że za w ypadek przy pracy spowodowany przez ruch pojazdu m echanicznego nie będącego ani w posiadaniu, ani w dyspozycji zakładu pracy, któ ry zatru d n ia poszkodowanego pracow nika, przysługują: a) św iadczenia w ynikające z ustaw y z dnia 23.1.1968 r., tj. św iadczenia od Z akładu Ubezpieczeń Społecznych i od zakładu pracy poszkodowanego, b) św iadczenie w w ysokości ustalonej na podstaw ie p raw a cywilnego, zm niejszone o św iadczenie w ypłacone na podstaw ie przepisów w yżej w ym ienionej ustaw y, jeżeli posiadacz lu b kierow ca pojazdu będą zobowiązani na podstaw ie obowiązującego p raw a do odszkodowania za szkodę w y rządzoną ruchem tego pojazdu. Ze w zględu na to, że w ypadek został.spowodowany ruchem pojazdu podlegającego obowiązkowym ubezpieczeniom kom unikacyjnym, roszczenie regresow e Z akładu Ubezpieczeń S połecznych10, a także zakładu pracy z ty tu łu św iadczeń w ypłaconych poszkodowanem u na podstaw ie przepisów w ym ienionej wyżej ustaw y są objęte ubezpieczeniem. Z tego w ynika, że Państw ow y Zakład Ubezpieczeń zw raca zakładow i pracy i Zakładow i Ubezpieczeń Społecznych w ypłacone przez te zakłady świadczenia poszkodowanem u, ja k również w ypłaca poszkodowanem u świadczenie w ym ienione w yżej pod lit. b. Przykłady: A. P r a c o w n ik z a tru d n io n y w m a g a z y n ie p rz e d s ię b io r s tw a A z o s ta ł p o tr ą c o n y p rz e z s a m o c h ó d p rz e d s ię b io r s tw a B, k tó r e p rz y s ła ło te n s a m o c h ó d do m a g a z y n u p rz e d s ię b io rs tw a A p o to w a ry, p r z y c zy m w y p a d e k n a s tą p ił z w in y k ie ro w c y s a m o c h o d u. P o s z k o d o w a n y o trz y m a w ó w c z a s ś w ia d c z e n ia w y m ie n io n e w y ż e j p o d lit. a) i b ). B. J e ż e li w y p a d e k o p is a n y w y ż e j p o d p k t 1 n a s tą p ił z w y łą c z n e j w in y p o s z k o d o w a n e g o (n p. w s k u te k n ie u w a g i), to p o s z k o d o w a n e m u n ie b ę d z ie p r z y s łu g iw a ło ś w ia d c z e n ie w s k a z a n e p o d lit. b), le c z ś w ia d c z e n ie z u s ta w y z d n ia 23.1.1968 r. (z z a s trz e ż e n ie m w y n ik a ją c y m z - p r z e p is ó w a r t. 1 u s t. 2 te j u s ta w y ). 4. Ja k już w spom niano w yżej, rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 20 sie rp nia 1968 r. w spraw ie w ygaśnięcia niektórych umów ubezpieczenia zaw artych przez uspołecznione zakłady pracy (Ez. U. N r 32, poz. 218) zobowiązało te zakłady do zaw arcia na swój koszt umów ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków, jak ie mogą się w ydarzyć pracow nikom tych zakładów w drodze z dom u do pracy i z pracy do domu ( 5 ust. 1). Z ubezpieczenia tego zostały jednak w yłączone w ypadki, za k tó re poszkodow anem u przysługuje św iadczenie z obow iązkow ych ubezpieczeń kom unikacyjnych ( 5 ust. 2). Z powyższego w ynika, że io P a tr z. a r t. 18 u s t. 1 u s ta w y z d n ia 23.1.1968 r.

30 Karol S p e t t N r 5 (137) jeżeli pracow nik uspołecznionego zakładu pracy w czasie drogi z domu do pracy lub z pow rotem ulegnie w ypadkow i spowodowanem u przez pojazd m echaniczny, to będzie m u przysługiw ać św iadczenie w ynikające z obowiązkowych ubezpieczeń kom unikacyjnych, a nie z umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych w ypadków zaw artej przez zakład pracy. Jeżeli w ypadek nastąpił w drodze z dom u do pracy lub z pracy do dom u, a pracow nik był przewożony samochodem zakładu pracy lub będącym w jego dyspozycji, to poszkodow anem u będą przysługiw ały rów nież św iadczenia p rzew idziane w rozporządzeniu w spraw ie obow iązkow ych ubezpieczeń kom unikacyjnych. W ynika to z przepisu art. 123 ust. 2 ustaw y z dnia 23 stycznia 1968 r_ o powszechnym zaopatrzeniu em erytalnym pracow ników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3. poz. 6). KAROL SPETT Poczytalność charakteropatów T erm in ch arak tero p atia w prow adził do p sy ch iatrii polskiej Bilikiewicz. T erm in ten p rzy ją ł się i w te n sposób au to r tra fn ie w yodrębnił te zaburzenia ch a rak te ru, których nie zalicza się do psychopatii.1 Różnica m iędzy ch arak tero p atią a psychopatią dotyczy etiologii. W w ypadkach ch arak tero p atii lekarz w 'obecnym stanie w iedzy medyczinej zna przyczynę zaburzeń ch arakteru, u psychopatów zaś przyczyna ta nie je st ustalona. O bjaw y k liniczne natom iast w obu zaburzeniach mogą być identyczne lub zbliżone. C h arakter m a znaczny, choć inie w yłączny w pływ n a zachow anie się człowieka i na jego stosunek do społeczeństwa. S tru k tu ra ch a rak te ru obejm uje uczuciowość, przede w szystkim wyższą, oraz funkcje w oli i sferę popędów. Są to zatem te sam e cechy psychiki, k tó re podległy zaburzeniu u -psychopatów 2. Dlatego też w arto ś ciuje się charaktery. W zw iązku z tym B ilikiew icz w ypow iada pogląd, że kto narusza w arunki ładu społecznego lub praw a, na których ład ten się opiera, ten ma ch a rak te r w adliw y, odchylający się od norm y 3. N iekiedy już w zaraniu życia szkodliwe czynniki w yw ołują charakteropatie, działając na rozw ijający się mózg płodu lub now orodka. Między innym i są to urazy fizyczne, których doznaje ciężarna, zatrucia (najczęściej alkohol) i przebyte- 1 P a r. T. B ilik iew icz: C h a r a k te r o p a tie O rg a n ic z n e z a b u r z e n ia c h a r a k t e r u,,»pols k i T y g o d n ik L e k a r s k i 1962, n r 48, s. 1866 1870. w o b c o ję z y c z n e j lite r a tu r z e fa c h o w e j n a o k re ś le n ie z a b u r z e ń c h a r a k t e r u u w a r u n k o w a n y c h o r g a n ic z n ie u ż y w a s ię te r m in ó w,,p s y c h o - p a to p o d o b n y lu b p s e u d o p s y c h o p a tia. Z ob. w te j k w e s tii: J. A. P o p o w : K. u to c z n ie - n i j u p o n ia tija p s ic h o p a tija (w : P r o b le m y s u d ie b n o j ip s ic h ia trii, t. X I, M o sk w a 1961, s. 124> o ra z W. B ittner: z u m P r o b le m d e r s o g e n a n n te n P s e u d o p s y c h o p a th ie n,,,m o n a ts c h rift f ü r K rim in o lo g ie u n d S tr a f r e c h t s r e f o r m 1968, n r 8, s. 115 i n. 2 P o r. K. Spett: P o c z y ta ln o ś ć p s y c h o p a tó w,,,p a ń s tw o i P r a w o 1967, n r 3, s. 465 474-3. P o r. T. B ilik iew icz: P s y c h ia tr ia k lin ic z n a, P Z W L, W a rsz a w a 1966, s. 166.