ZASTOSOWANIE METOD GIS W ANALIZIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ OBSZARÓW WIEJSKICH GMINY SŁAWNO W POWIECIE OPOCZYŃSKIM

CZASOPISMO INŻYNIERII LĄDOWEJ, ŚRODOWISKA I ARCHITEKTURY JOURNAL OF CIVIL ENGINEERING, ENVIRONMENT AND ARCHITECTURE JCEEA, t. XXXIII, z. 63 (3/16), lipiec-wrzesień 2016, s. 227-238 Przemysław LEŃ 1 Ewa GŁOWIENKA 2 ZASTOSOWANIE METOD GIS W ANALIZIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ OBSZARÓW WIEJSKICH GMINY SŁAWNO W POWIECIE OPOCZYŃSKIM Celem pracy jest przedstawienie możliwości wykorzystania narzędzi GIS w analizie struktury przestrzennej obszarów wiejskich. Badania przeprowadzono w 34 wsiach gminy Sławno położonej w powiecie opoczyńskim, województwo łódzkie. W pracy przeprowadzono analizy dotyczące struktury władania gruntami, analizy użytkowania gruntami, jak również analizę rozdrobnienia gruntów gospodarstw indywidualnych. Otrzymane wyniki pozwolą określić stan struktury przestrzennej obszarów wiejskich Polski centralnej. Słowa kluczowe: geodezja rolna, scalenia gruntów, struktura przestrzenna, GIS 1. Wprowadzenie Każdy region Polski charakteryzuje się cechami, które mają bezpośredni wpływ na tempo i rozwój społeczno-gospodarczy [1]. Województwo łódzkie charakteryzuje się gorszymi niż przeciętne w kraju warunkami przyrodniczymi dla rozwoju rolnictwa, ale równocześnie ta forma działalności stanowi obok przemysłu główną specjalizację gospodarczą regionu. W województwie dominują małe i bardzo małe gospodarstwa o niskiej produktywności. Obszary wiejskie charakteryzują się niedostateczną aktywnością gospodarczą i słabą aktywizacją społeczną, niekorzystną sytuacją w zakresie wyposażenia w urządzenia sieciowe czy utrudnioną dostępnością do usług społecznych. Dlatego dla obszarów wiejskich i dominującego na nich rolnictwa tak ważna jest restrukturyzacja produkcji rolnej i podniesienie jej walorów jakościowych zmierzające do zwiększenia efektywności ekonomicznej, jak również poprawa warunków cywilizacyjnych mieszkańców. 1 Autor do korespondencji / corresponding author: Przemysław Leń, Wyższa Szkoła Inżynieryjno- Ekonomiczna w Rzeszowie, ul. Miłocińska 40, 35-232 Rzeszów, tel. 178660430, plen@wsie.edu.pl 2 Ewa Głowienka, Politechnika Świętokrzyska, Wydział Inżynierii Środowiska, Geomatyki i Energetyki, Al. Tysiąclecia Państwa Polskiego 7, 25-314 Kielce, eglo@interia.pl

228 P. Leń, E. Głowienka Specyfika gospodarstw rolnych województwa łódzkiego oraz uwarunkowania środowiska wskazują na możliwość zbudowania silnego sektora rolniczego zorientowanego na ekorolnictwo, co poprawi sytuację ekologiczną województwa [2]. Użytki rolne badanego obszaru charakteryzują się dużym rozdrobnieniem, niewielką powierzchnią działek, często o niekształtnych formach. Układ sieci dróg bezpośredniej obsługi użytków rolnych, pochodzący z okresu osadnictwa wsi na tym terenie nie zapewnia dostępu drogowego do nich z siedliska. Natomiast stan techniczny tych dróg utrudnia, a niejednokrotnie uniemożliwia dostęp do działek maszyn rolniczych. Produkcja rolna w tych warunkach obciążona jest nadmiernymi kosztami, a rozwój gospodarstw rolnych jest utrudniony. Występujące wadliwości w rolniczej przestrzeni produkcyjnej można eliminować poprzez realizację kompleksowych prac scalenia i wymiany gruntów. Prace te maja na celu poprawę struktury przestrzennej obszarów wiejskich [3]. Proces scalania gruntów odgrywa istotną rolę w urządzaniu przestrzeni wiejskich, ponieważ stymuluje rozwój funkcji pełnionych przez te obszary m.in. w sferze gospodarczej, społecznej czy środowiskowej. Poprzez zmiany w strukturze własności i użytkowania daje możliwości wydzielenia obszarów funkcjonalno-przestrzennych, niwelując tym samym potencjalne konflikty przestrzenne, środowiskowe i społeczne. Korzystnie wpływa na rozwoju rolnictwa, w tym szczególnie produkcji ekologicznej oraz innych funkcji pozarolniczych. Scalanie gruntów wpisuje się w cel szczegółowy PROW 2014-2020, którym jest poprawa wyników gospodarczych wszystkich gospodarstw oraz ułatwianie restrukturyzacji i modernizacji gospodarstw, szczególnie z myślą o zwiększeniu uczestnictwa w rynku i zorientowania na rynek, a także zróżnicowania produkcji rolnej. Przeprowadzenie procesu scalenia ułatwia prowadzenie produkcji rolnej poprzez ograniczenie kosztów ponoszonych w gospodarstwie, otwiera drogę do wprowadzenia nowoczesnych technologii. Pomaga w racjonalnym wykorzystaniu zasobów ziemi uprawnej poprzez dostosowanie rozłogu gruntów i istniejącej infrastruktury do potrzeb gospodarstw [4]. Podjęcie prac przekształcających wadliwe układy gruntowe na całym obszarze jest niemożliwe ze względów technicznych jak i finansowych. Dlatego też prace scalenia i wymiany gruntów powinny być podejmowane w tych wsiach, w których występują najpilniejsze potrzeby. Wynika stąd konieczność oceny stopnia wadliwości struktury przestrzennej gruntów dla określenia zapotrzebowania na prace scalenia i wymiany gruntów, a przede wszystkim ustalenia kolejności ich wykonywania[1]. Aby dokonać tej oceny koniecznym jest przeprowadzenie szeregu analiz charakteryzujących strukturę przestrzenną badanego obszaru. Biorąc pod uwagę charakter analiz oraz zestaw danych potrzebny do ich wykonania niewątpliwie bardzo skutecznym sposobem uzyskania szybkiego i dokładnego wyniku w postaci mapy i tabel, może być zastosowanie narzędzi Geograficznych Systemów Informacji/Systemów Informacji Przestrzennej (GIS/SIP). Dlatego też w niniejszym artykule przedstawiono rezultaty analiz dotyczących struktury władania, użytkowania, jak również rozdrobnienia gruntów gospodarstw indywidualnych przeprowadzone za pomocą metod GIS.

Zastosowanie metod GIS w analizie struktury przestrzennej... 229 Do przeprowadzenia analiz wykorzystano dane EGiB pozyskane w Powiatowym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Opocznie. Dane ewidencyjne zostały zapisane w formacie ESRI SHAPE. Do badania struktury przestrzennej analizowanego obszaru zastosowano narzędzia Systemów Informacji Przestrzennej (SIP/GIS) zaimplentowane w oprogramowaniu Geomedia Professional oraz QGIS. Obydwa programy wykorzystują dane przestrzennoatrybutowe do zbudowania odpowiednich zapytań do bazy danych, umożliwiających wyselekcjonowanie obiektów o określonych cechach lub relacjach przestrzennych. Wybór oprogramowania miał na celu sprawdzenie funkcjonalności darmowego oprogramowania QGIS w zadaniach analiz struktury przestrzennej nakierowanej na prace scaleniowe, w stosunku do profesjonalnego oprogramowania Geomedia. Do określenia stosunków prawno-własnościowych oraz sposobu użytkowania posłużyły dane opisowe zapisane w bazie jako odpowiednie atrybuty, dla których przygotowane zostały zapytania typy SQL. Na podstawie danych wektorowych dla wyselekcjonowanych grup obliczona została powierzchnia w poszczególnych obrębach gminy Sławno. W trakcie analiz wykorzystano narzędzia łączenia danych zewnętrznych zapisanych w arkuszach kalkulacyjnych Excel. Takie operacje pozwoliły na wzbogacenie bazy danych o dodatkowe atrybutowe wykorzystane do analizy władania i użytkowania. W przypadku analizy rozdrobnienia wykorzystano typowe zapytania przestrzenne umożliwiające obliczenie powierzchni wszystkich działek, natomiast automatyczne narzędzia do tworzenia map tematycznych i klasyfikowania umożliwiły przyporządkowanie ich do odpowiedniej grupy. 2. Analiza badanego obiektu Gmina Sławno położona jest we wschodniej części województwa łódzkiego, na Wzgórzach Opoczyńskich będących północnym obszarem Wyżyny Kielecko Sandomierskiej, w odległości 80 km od Łodzi, 20 km od Tomaszowa Mazowieckiego oraz 10 km od Opoczna. Zajmuje powierzchnię 128 km 2, co klasyfikuje ją w grupie gmin średnich pod względem powierzchni. Graniczy od północy z gminą Tomaszów Mazowiecki i Inowłódz, od wschodu z gminą Opoczno, od południa z gminami Białaczów i Paradyż, od zachodu z Mniszkowem. Teren gminy zamieszkuje 7.872 mieszkańców w 33 sołectwach. Przez obszar gminy przebiega droga krajowa Nr 12 relacji Piotrków Trybunalski- Radom, droga wojewódzka Nr 713 Opoczno-Łódź [5]. Położenie gminy Sławno ilustruje rys. 1.

230 P. Leń, E. Głowienka Rys. 1. Położenie gminy Sławno Fig. 1. Localization of community 3. Analiza struktury przestrzennej obszarów wiejskich 3.1. Stosunki prawno-własnościowe do gruntów Jak wynika z danych tabeli 1, dominującym sektorem jest indywidualna własność do gruntów, która stanowi 78.2% ogólnej powierzchni badanego obszaru. W poszczególnych obrębach jest ona różna. W 17 obrębach procentowa powierzchnia gruntów indywidualnych przekracza 90.0% a najwyższym odsetkiem charakteryzują się wsie Ludwninów (98.2%), Wincentów (96.4%), Dąbrowa (96.3%), Popławy (96.2%). Jak wynika z przeprowadzonych badań w trzech wsiach procentowy udział gruntów indywidualnych jest niewielki i stanowi: we wsi Olszewice (1.2%), Grudzień Las (25.1%) oraz Unewal (32.4%). Jak wynika z przeprowadzonych badań Lasy Państwowe stanowią 9.6% ogólnej powierzchni badanego terenu. Grunty badanego sektora występują w 20 obrębach, co stanowi 58.8% badanych wsi (rys. 2). Ich procentowy udział waha się od 0.1% we wsiach Zachorzów, Grudzień i Popławy do 74.8% we wsi Olszewice.

Zastosowanie metod GIS w analizie struktury przestrzennej... 231 Tabela 1. Stosunki prawno-własnościowe na badanym terenie Table 1. Legal and ownership relations in the site Lp. Nazwa obrębu Powierzchnia ogólna Udział gruntów gospodarstw indywidualnych Udział Lasów Państwowych Udział gruntów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa Udział gruntów gminnych Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % 1 Antoninów 408,7 294,5 72,1 12,7 3,1 8,5 2,1 9,5 2,3 2 Antoniówka 346,2 317,0 91,6 0,0 0,0 20,2 5,9 0,6 0,2 3 Bratków 288,3 244,6 84,8 14,1 4,9 18,5 6,4 8,1 2,8 4 Celestynów 95,0 76,3 80,4 0,0 0,0 6,9 7,2 1,4 1,5 5 Dąbrowa 280,0 269,5 96,3 0,0 0,0 2,1 0,7 6,0 2,1 6 Dąbrówka 370,3 348,3 94,1 6,0 1,6 9,9 2,7 1,1 0,3 7 Gawrony 607,6 568,0 93,5 0,0 0,0 18,9 3,1 13,1 2,2 8 Grążowice 264,7 252,1 95,2 0,0 0,0 4,2 1,6 6,2 2,3 9 Grudzień 209,3 133,1 63,6 0,2 0,1 2,0 1,0 1,3 0,6 10 Grudzień las 247,5 62,2 25,1 45,5 18,4 15,2 6,2 6,2 2,5 11 Józefów 136,4 127,4 93,4 0,0 0,0 1,6 1,2 0,0 0,0 12 Kamień 550,8 447,5 81,3 44,1 8,0 25,4 4,6 27,0 4,9 13 Kamilówka 259,2 224,0 86,4 24,1 9,3 3,7 1,4 3,9 1,5 14 Kozenin 584,2 547,0 93,6 1,1 0,2 10,8 1,9 10,4 1,8 15 Kunice 683,8 623,2 91,1 8,5 1,3 26,1 3,8 3,8 0,6 16 Ludwinów 135,1 132,7 98,2 0,0 0,0 2,3 1,7 0,1 0,1 17 Olszewice 559,2 6,6 1,2 418,2 74,8 34,2 6,1 1,7 0,3 18 Olszowiec 588,1 516,7 87,9 0,0 0,0 11,2 1,9 4,8 0,8 19 Ostrożyna 252,1 240,8 95,5 0,0 0,0 2,0 0,8 1,5 0,6 20 Owadów 195,5 148,3 75,9 0,0 0,0 4,0 2,1 2,8 1,4 21 Popławy 232,0 223,2 96,2 0,3 0,1 1,6 0,7 4,5 2,0 22 Prymusowa Wola 755,3 467,3 61,9 245,6 32,5 11,2 1,5 12,9 1,7 23 Janków Psary 425,4 407,9 95,9 0,0 0,0 5,2 1,2 6,8 1,6 24 Sepno Radonia 410,2 270,8 66,0 43,2 10,5 12,9 3,2 2,9 0,7 25 Sławno 439,3 391,4 89,1 0,8 0,2 7,9 1,8 10,5 2,4 26 Sławno 442,7 366,3 82,8 15,0 3,4 8,9 2,0 10,6 2,4 27 Szadkowice 149,1 134,6 90,3 0,0 0,0 8,6 5,8 1,7 1,1 28 Tomaszówek 275,4 259,8 94,3 0,0 0,0 6,0 2,2 0,5 0,2 29 Trojanów 313,9 223,2 71,1 72,7 23,2 11,9 3,8 1,9 0,6 30 Unewal 638,5 207,0 32,4 286,9 44,9 4,1 0,6 36,4 5,7 31 Wincentów 303,1 292,0 96,4 0,0 0,0 5,6 1,8 0,4 0,1 32 Wygnanów 454,6 315,3 69,4 1,6 0,4 5,8 1,3 7,1 1,6 33 Zachorzów 535,3 505,5 94,4 0,7 0,1 7,0 1,3 15,3 2,9 34 Zachorzów 512,0 487,7 95,2 1,2 0,2 13,5 2,6 7,2 1,4 Razem: 12948,8 10131,9 78,2 1242,5 9,6 337,8 2,6 228,2 1,8

232 P. Leń, E. Głowienka Rys.2. Przestrzenne rozmieszczenie gruntów Lasów Państwowych Fig.2. Spatial distribution of land National Forests Równie duże zróżnicowanie wsi zaobserwowano dla gruntów Agencji Nieruchomości Rolnej Skarbu Państwa, które kształtują się od 0.6% we wsi Unewal do 7.2% we wsi Celestynów oraz w gruntach gminnych, których ogólna powierzchnia stanowi 1.8% ogólnej powierzchni badanego terenu i waha się ona od 0.1% we wsiach Wincentów, Ludwinów do 5.7% we wsi Unewal. We wsi Józefów grunty gminne nie występują. Reasumując analizę stosunków prawno-własnościowych gruntów należy stwierdzić dominujący udział sektora indywidualnego zajmujący powyżej 78.0% powierzchni w badanych 34 wsiach. Grunty Lasów Państwowych stanowią 9.6% ogólnej powierzchni i występują one w 20 badanych obrębach. We wsi Olszewice stanowią one prawie 75%. Udział gruntów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa stanowi 2.6%, zaś udział gruntów gminnych stanowi zaledwie 1.6% ogólnej powierzchni gminy Sławno.

Zastosowanie metod GIS w analizie struktury przestrzennej... 233 3.2. Struktura użytków gruntowych Na sposób użytkowania gruntów w badanych wsiach decydujący wpływ miała indywidualna własność gruntów. Wielkość tej formy jak wykazano w przeprowadzonej analizie władania stanowi podstawową formę zagospodarowania powierzchni badanego obszaru. Ten fakt sprawił, że od chwili osiedlenia się na tym terenie, ludność przysposabiała go sobie dla celów egzystencjonalnych. Jak wynika z danych tabeli 2 najwyższy odsetek na badanym terenie stanowią grunty orne, których powierzchnia stanowi 61.3% ogólnej powierzchni gmi- Tabela 2. Struktura użytków gruntowych Table 2. Structure of land use Lp. Nazwa obrębu Ogólna powierz chnia obrębu Grunty orne Lasy Pastwiska Łąki Tereny rolne budowlane Tereny komunika cyjne Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % 1 Antoninów 408,7 263,8 64,5 73,8 18,1 38,2 9,4 10,6 2,6 9,0 2,2 4,3 1,1 2 Antoniówka 346,2 227,2 65,6 44,4 12,8 28,4 8,2 22,7 6,6 7,3 2,1 6,3 1,8 3 Bratków 288,3 188,5 65,4 45,2 15,7 7,0 2,4 18,7 6,5 7,9 2,7 4,3 1,5 4 Celestynów 95,0 52,7 55,5 13,7 14,4 7,6 8,0 4,9 5,1 4,0 4,2 1,4 1,5 5 Dąbrowa 280,0 225,4 80,5 15,6 5,6 10,1 3,6 15,3 5,5 5,1 1,8 4,3 1,6 6 Dąbrówka 370,3 218,0 58,9 78,0 21,1 20,0 5,4 27,8 7,5 5,8 1,6 8,1 2,2 7 Gawrony 607,6 418,2 68,8 15,3 2,5 114,3 18,8 0,0 0,0 18,4 3,0 12,7 2,1 8 Grążowice 264,7 211,7 80,0 10,9 4,1 17,5 6,6 3,9 1,5 8,1 3,1 6,5 2,4 Grudzień 9 209,3 165,6 79,1 15,3 7,3 9,9 4,7 0,0 0,0 4,8 2,3 4,2 2,0 10 Grudzień las 247,5 104,6 42,3 101,4 41,0 21,2 8,6 0,0 0,0 3,2 1,3 3,6 1,5 11 Józefów 136,4 113,9 83,5 1,9 1,4 7,6 5,6 6,0 4,4 3,6 2,7 1,9 1,4 12 Kamień 550,8 301,2 54,7 152,4 27,7 46,7 8,5 11,8 2,1 9,5 1,7 8,6 1,6 13 Kamilówka 259,2 164,3 63,4 77,4 29,9 6,9 2,7 0,0 0,0 1,9 0,7 4,7 1,8 14 Kozenin 584,2 426,1 72,9 51,8 8,9 30,4 5,2 30,6 5,2 14,4 2,5 22,1 3,8 15 Kunice 683,8 465,1 68,0 38,5 5,6 111,8 16,3 7,4 1,1 15,1 2,2 15,2 2,2 16 Ludwinów 135,1 97,6 72,2 9,2 6,8 21,0 15,5 0,0 0,0 3,1 2,3 2,3 1,7 17 Olszewice 559,2 70,5 12,6 430,3 76,9 6,9 1,2 0,0 0,0 1,4 0,2 5,9 1,1 18 Olszowiec 588,1 449,4 76,4 84,0 14,3 25,2 4,3 1,3 0,2 10,8 1,8 15,6 2,6 19 Ostrożyna 252,1 201,2 79,8 3,0 1,2 28,2 11,2 3,2 1,3 5,6 2,2 4,3 1,7 20 Owadów 195,5 140,6 71,9 10,2 5,2 19,9 10,2 0,0 0,0 5,7 2,9 5,3 2,7 21 Popławy 232,0 175,5 75,6 9,6 4,1 15,0 6,5 14,8 6,4 5,7 2,4 4,4 1,9 22 Prymusowa Wola 755,3 391,8 51,9 246,0 32,6 47,7 6,3 6,8 0,9 13,6 1,8 24,6 3,3 23 Janków Psary 425,4 300,0 70,5 29,0 6,8 41,3 9,7 22,2 5,2 12,5 2,9 11,1 2,6 24 Sepno Radonia 410,2 276,0 67,3 98,2 23,9 14,8 3,6 0,0 0,0 5,5 1,3 12,4 3,0 25 Sławno 439,3 259,6 59,1 68,9 15,7 60,6 13,8 13,9 3,2 12,3 2,8 9,9 2,3 26 Sławno 442,7 270,3 61,1 49,6 11,2 34,1 7,7 10,7 2,4 13,8 3,1 10,7 2,4 27 Szadkowice 149,1 91,1 61,1 3,2 2,2 29,1 19,5 0,4 0,3 9,0 6,0 4,3 2,9 28 Tomaszówek 275,4 179,1 65,0 25,4 9,2 19,9 7,2 28,0 10,2 9,4 3,4 4,2 1,5 29 Trojanów 313,9 130,7 41,6 143,7 45,8 13,6 4,3 13,5 4,3 3,6 1,2 6,4 2,0 30 Unewal 638,5 76,3 12,0 386,1 60,5 23,7 3,7 11,3 1,8 9,7 1,5 6,4 1,0 31 Wincentów 303,1 193,7 63,9 25,6 8,5 54,3 17,9 8,1 2,7 9,0 3,0 5,5 1,8 32 Wygnanów 454,6 324,1 71,3 49,6 10,9 19,0 4,2 15,8 3,5 15,2 3,3 10,9 2,4 33 Zachorzów 535,3 419,8 78,4 41,7 7,8 25,9 4,8 12,8 2,4 13,0 2,4 12,3 2,3 34 Zachorzów 512,0 344,4 67,3 65,6 12,8 20,0 3,9 47,8 9,3 10,6 2,1 9,5 1,8 Razem: 12948,8 7937,7 61,3 2514,4 19,4 997,8 7,7 370,4 2,9 287,5 2,2 274,2 2,1

234 P. Leń, E. Głowienka ny Sławno i waha się ona od 12.0% we wsi Unewal do 83.5% we wsi Józefów. W 30 wsiach procentowy udział gruntów ornych stanowi ponad 50.0% powierzchni poszczególnych wsi. Przeprowadzone badania wykazały także, iż lasy stanowią 19.4% ogólnej powierzchni wsi. Przy czym, we wsi Olszewice stanowią one aż 76.9% powierzchni tego obrębu. Natomiast w przypadku obrębów 11 i 19 (Józefów i Ostrożyna) stanowią niewiele ponad 1.0% ich powierzchni. Kolejnym użytkiem pod względem wielkości powierzchni są pastwiska, które stanowią 7.7% ogólnej powierzchni badanej gminy. Ich powierzchnia waha się od 1.2% we wsi Olszewice do 19.5% we wsi Szadkowice. Użytki typu Łąki stanowią 2.9% powierzchni całkowitej gminy Sławno. Ich powierzchnia waha się od 0.2% we wsi Olszowiec do 10.2% we wsi Tomaszówek. Ponadto, przeprowadzone analizy wykazały, iż bardzo niewielki udział w powierzchni całkowitej badanego obszaru gminy stanowią tereny rolne budowlane i tereny komunikacyjne (odpowiednio 2.2% i 2.1%). 3.3. Rozdrobnienie gruntów gospodarstw indywidualnych 3.3.1. Rozdrobnienie ze względu na liczbę działek ewidencyjnych Jak wynika z danych tabeli 3 w gminie Sławno, 22.6% wszystkich działek, to działki, których powierzchnia nie przekracza 0.10 ha. Jednak liczba działek o tak małej powierzchni, w poszczególnych wsiach jest bardzo zróżnicowana. Waha się ona 1.1.% we wsi Popławy aż do 54.2% we wsi Grążowice. W przedziale powierzchni 0.11 0.30 ha, w badanej gminie znajduje się 7846 działek, co stanowi 32.9% ogólnej liczby działek. W poszczególnych wsiach liczba działek w analizowanym przedziale jest różna. Waha się ona od 13.9% we wsi Popławy do 43.3% we wsi Szadkowice. W przedziale od 0.31 0.60 liczba działek wynosi 5467, co stanowi 22.9% ogólnej liczby działek w gminie Sławno. Ich procentowy udział waha się od 10.8% we wsi Grążowice do 43.8% we wsi Celestynów. Należy zaznaczyć, że jedynie we wsi Olszewice nie odnotowano działek w badanym przedziale powierzchniowym. Na podstawie analizy przedziału od 0.61-1.0ha uzyskano 2817 działek ewidencyjnych, co stanowi 11.8% ogólnej powierzchni gminy. Procentowy udział w wydzielonym przedziale waha się od 3.1% we wsi Owadów do 25.1% we wsi Popławy. Działek powyżej 1.01ha odnotowano 2354, co stanowi 9.9% ogólnej powierzchni badanego terenu. Procentowy udział tych działek waha się od 1.5% we wsi Ostrożyna do 32.2% we wsi Popławy.

Zastosowanie metod GIS w analizie struktury przestrzennej... 235 Tabela 3. Rozdrobnienie działek ze względu na ich liczbę Table 3. Fragmentation of farmland due to their number Lp. Nazwa obrębu Ogólna liczba działek Przedziały powierzchniowe 0 0.10ha 0.11 0.30 ha 0.31 0.60 ha 0.61 1,00 ha >1.01 ha Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % 1 Antoninów 678 137 20,2 205 30,2 164 24,2 110 16,2 62 9,1 2 Antoniówka 847 161 19,0 288 34,0 248 29,3 104 12,3 46 5,4 3 Bratków 545 123 22,6 200 36,7 114 20,9 48 8,8 60 11,0 4 Celestynów 153 12 7,8 36 23,5 67 43,8 23 15,0 15 9,8 5 Dąbrowa 756 147 19,4 292 38,6 171 22,6 110 14,6 36 4,8 6 Dąbrówka 764 220 28,8 182 23,8 163 21,3 106 13,9 93 12,2 7 Gawrony 1726 385 22,3 641 37,1 453 26,2 176 10,2 71 4,1 8 Grążowice 1180 639 54,2 301 25,5 128 10,8 71 6,0 41 3,5 9 Grudzień 323 38 11,8 110 34,1 105 32,5 44 13,6 26 8,0 10 Grudzień Las 238 92 38,7 83 34,9 34 14,3 19 8,0 10 4,2 11 Józefów 407 68 16,7 169 41,5 117 28,7 45 11,1 8 2,0 12 Kamień 886 127 14,3 283 31,9 250 28,2 131 14,8 95 10,7 13 Kamilówka 504 49 9,7 196 38,9 130 25,8 83 16,5 46 9,1 14 Kozenin 862 64 7,4 208 24,1 260 30,2 159 18,4 171 19,8 15 Kunice 1426 306 21,5 441 30,9 318 22,3 194 13,6 167 11,7 16 Ludwinów 242 28 11,6 47 19,4 84 34,7 48 19,8 35 14,5 17 Olszewice 17 5 29,4 7 41,2 0 0,0 4 23,5 1 5,9 18 Olszowiec 835 88 10,5 234 28,0 208 24,9 148 17,7 157 18,8 19 Ostrożyna 995 331 33,3 378 38,0 213 21,4 58 5,8 15 1,5 20 Owadów 777 351 45,2 298 38,4 88 11,3 24 3,1 16 2,1 21 Popławy 267 3 1,1 37 13,9 74 27,7 67 25,1 86 32,2 22 Prymusowa Wola 1291 405 31,4 522 40,4 206 16,0 71 5,5 87 6,7 23 Janków Psary 1211 285 23,5 458 37,8 285 23,5 120 9,9 63 5,2 24 Sepno Radonia 324 6 1,9 51 15,7 98 30,2 67 20,7 102 31,5 25 Sławno 847 150 17,7 313 37,0 189 22,3 94 11,1 101 11,9 26 Sławno 465 26 5,6 108 23,2 128 27,5 88 18,9 115 24,7 27 Szadkowice 436 84 19,3 189 43,3 95 21,8 50 11,5 18 4,1 28 Tomaszówek 295 18 6,1 60 20,3 68 23,1 60 20,3 89 30,2 29 Trojanów 488 58 11,9 172 35,2 147 30,1 61 12,5 50 10,2 30 Unewal 580 138 23,8 233 40,2 123 21,2 43 7,4 43 7,4 31 Wincentów 534 89 16,7 145 27,2 122 22,8 86 16,1 92 17,2 32 Wygnanów 451 15 3,3 161 35,7 122 27,1 49 10,9 104 23,1 33 Zachorzów 1309 355 27,1 438 33,5 265 20,2 143 10,9 108 8,3 34 Zachorzów 1212 384 31,7 360 29,7 230 19,0 113 9,3 125 10,3 Razem: 23871 5387 22,6 7846 32,9 5467 22,9 2817 11,8 2354 9,9 3.3.2. Rozdrobnienie ze względu na powierzchnię działek ewidencyjnych Jak wynika z przeprowadzonych badań (tabela 4) działki o powierzchni 0 0.10 ha wynoszą 279.5 ha, co stanowi 2.8% ogólnej powierzchni badanej gminy. Procentowy udział w badanym przedziale jest bardzo zróżnicowany, gdyż tylko w 2 wsiach procentowy udział przekracza 10.0%: Owadów (13.0%) i Grążowice (11.6%), z kolei w 29 wsiach nie przekracza on 5.0% ogólnej po-

236 P. Leń, E. Głowienka wierzchni badanych wsi. W kolejnym przedziale 0.11 0.30 ha grunty zajmują 1485,1ha, co stanowi 15.0% badanej gminy. Ich powierzchnia waha się od 3.7% we wsi Popławy do 36.9% we wsi Prymusowa Wola. W 11 obrębach procentowy udział wyniósł ponad 20.0%. W trzecim badanym przedziale powierzchniowym 0.31 0.60 powierzchnia działek stanowi 23.4% ogólnej powierzchni. I waha się ona od 11.2% we wsi Tomaszówek do 37.9% we wsi Józefów. W 8 wsiach gminy Sławno procentowy udział w wydzielonym przedziale przekroczył 30.0%. W przedziale od 0.61 1.00 ha powierzchnia działek wyniosła 2150.8 ha, co stanowi 21.7% ogólnej powierzchni gminy. Procentowy udział waha się od 12.1% we wsi Owadów aż do 54.4% we wsi Olszewice. W ostatnim badanym przedziale powyżej 1.01 ha, powierzchnia działek gruntów gospodarstw indywidualnych wyniosła 3684.4 ha, co stanowi 37.1% całkowitej powierzchnie gruntów indywidualnych. Powierzchnia ta waha się od 0.9% we wsi Prymusowa Wola do 66.3% we wsi Tomaszówek. W 6 wsiach procentowy udział w badanym przedziale wyniósł ponad 50.0% ogólnej powierzchni gruntów indywidualnych. 4. Podsumowanie Zastosowane narzędzia analiz, którymi dysponują Systemy Informacji Przestrzennej umożliwia bardzo sprawną i wnikliwą analizę struktury przestrzennej pod kątem użytkowania, władania, jak również rozdrobnienia działek. W przypadku gminy Sławno dzięki wykorzystanym narzędziom zaimplementowanym w oprogramowaniu QGIS uzyskano mapy i tabelaryczne zestawienia powierzchni lub liczby działek dla zadanych grup władania, użytkowania lub rozdrobnienia, które pozwoliły na dokładne przeanalizowanie warunków prawno-własnościowych i oraz struktury użytkowej występujących w badanej gminie Sławno. Jak wynika z przeprowadzonych badań w gminie Sławno rozdrobnienie gruntów gospodarstw indywidualnych jest dość duże, jednak zdecydowanie mniejsze a niżeli we wsiach położonych w południowo-wschodniej Polsce, gdzie działki do 0.10 ha stanowiły aż 34.6% ogólnej liczby działek, a powierzchnia przez nie zajmowaną (3467.3ha), stanowiła 6.5% powierzchni badanego terenu [6]. W gminie Sławno działki te zajmowały 22.6% a ich powierzchnia stanowiła zaledwie 2.8% ogólnej powierzchni gruntów indywidualnych. Działki o powierzchni większej od 1.01 ha stanowiły aż 9.9% ogólnej liczby działek, co stanowi 37.1% ogólnej powierzchni badanego terenu.

Zastosowanie metod GIS w analizie struktury przestrzennej... 237 Tabela 4. Rozdrobnienie działek ze względu na ich powierzchnię Table 4. Fragmentation of plots at intervals of surface Lp. Nazwa obrębu Ogólna powierzchnia gruntów gospodarstw indywidualnych Przedziały powierzchniowe 0 0.10ha 0.11 0.30 ha 0.31 0.60 ha 0.61 1,00 ha >1.01 ha Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % Pow. % 1 Antoninów 294,5 7,3 2,5 38,1 12,9 70,8 24,1 86,2 29,3 92,0 31,2 2 Antoniówka 317,0 8,4 2,7 56,6 17,9 107,0 33,7 79,4 25,1 65,6 20,7 3 Bratków 244,6 6,7 2,7 39,1 16,0 48,8 20,0 37,8 15,4 112,2 45,9 4 Celestynów 76,3 0,7 0,9 7,1 9,3 28,3 37,0 17,4 22,9 22,8 29,8 5 Dąbrowa 269,5 8,3 3,1 55,8 20,7 72,0 26,7 83,2 30,9 50,3 18,6 6 Dąbrówka 348,3 9,1 2,6 34,1 9,8 71,7 20,6 83,3 23,9 150,1 43,1 7 Gawrony 568,0 19,3 3,4 123,7 21,8 191,6 33,7 130,9 23,0 102,5 18,0 8 Grążowice 252,1 29,1 11,6 54,2 21,5 54,0 21,4 52,8 21,0 61,9 24,5 9 10 Grudzień Grudzień Las 133,1 2,5 1,8 21,8 16,4 44,0 33,1 32,8 24,6 32,0 24,0 62,2 4,6 7,3 15,9 25,6 14,9 23,9 14,0 22,5 12,9 20,7 11 Józefów 127,4 4,1 3,2 33,2 26,0 48,3 37,9 32,9 25,8 9,0 7,0 12 Kamień 447,5 6,6 1,5 54,0 12,1 107,0 23,9 99,8 22,3 180,1 40,2 13 Kamilówka 224,0 2,6 1,2 38,3 17,1 55,0 24,6 60,8 27,2 67,2 30,0 14 Kozenin 547,0 4,2 0,8 39,0 7,1 109,6 20,0 123,1 22,5 271,2 49,6 15 Kunice 623,2 13,3 2,1 83,5 13,4 135,6 21,8 149,0 23,9 241,7 38,8 16 Ludwinów 132,7 1,4 1,1 9,6 7,3 36,0 27,1 36,7 27,6 49,0 36,9 17 Olszewice 6,6 0,3 4,6 0,9 14,0 0,0 0,0 3,6 54,4 1,8 27,0 18 Olszowiec 516,7 5,5 1,1 45,3 8,8 89,3 17,3 113,7 22,0 262,8 50,9 19 Ostrożyna 240,8 16,3 6,8 73,8 30,6 90,4 37,5 40,9 17,0 19,4 8,1 20 Owadów 148,3 19,3 13,0 52,9 35,7 35,8 24,2 18,0 12,1 22,3 15,0 21 Popławy 223,2 0,2 0,1 8,1 3,7 33,5 15,0 50,0 22,4 131,4 58,9 22 23 24 Prymusowa Wola Janków Psary Sepno Radonia 259,9 23,1 8,9 95,8 36,9 84,3 32,4 54,4 20,9 2,4 0,9 407,9 15,2 3,7 86,3 21,2 122,3 30,0 91,8 22,5 92,3 22,6 270,8 0,3 0,1 10,9 4,0 43,7 16,1 51,7 19,1 164,2 60,6 25 Sławno 391,4 9,5 2,4 56,8 14,5 79,2 20,2 74,2 19,0 171,6 43,8 26 Sławno 366,3 1,7 0,5 21,3 5,8 54,8 15,0 66,2 18,1 222,4 60,7 27 Szadkowice 134,6 4,4 3,3 34,5 25,6 36,5 27,1 39,1 29,1 20,1 14,9 28 Tomaszówek 259,8 1,1 0,4 12,1 4,7 29,0 11,2 45,1 17,4 172,3 66,3 29 Trojanów 223,2 3,9 1,8 32,9 14,7 62,6 28,0 46,7 20,9 77,0 34,5 30 Unewal 207,0 8,6 4,2 42,9 20,7 52,2 25,2 33,8 16,3 69,5 33,6 31 Wincentów 292,0 5,2 1,8 27,9 9,6 51,3 17,6 67,6 23,2 140,0 47,9 32 Wygnanów 315,3 1,0 0,3 32,0 10,1 52,4 16,6 38,8 12,3 191,1 60,6 33 Zachorzów 505,5 18,7 3,7 79,2 15,7 114,5 22,7 108,0 21,4 185,0 36,6 34 Zachorzów 487,6 16,9 3,5 67,2 13,8 98,2 20,1 87,1 17,9 218,3 44,8 Razem: 9924,5 279,5 2,8 1485,1 15,0 2324,6 23,4 2150,8 21,7 3684,4 37,1

238 P. Leń, E. Głowienka Literatura [1] Leń P.: Sposób określenia pilności potrzeb scalenia i wymiany gruntów. Rozprawa doktorska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, 2013. [2] Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020. [3] Szczepanik B. 2005, Scalenia gruntów niezbędnym zabiegiem w procesie przekształcania rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Scalenia gruntów podstaw rozwoju obszarów wiejskich rozdrobnionego rolnictwa południowo-wschodniej Polski. Rzeszów 2005. [4] Bielska A., Leń P., (red), Balawejder M., Bielska A., Gniadek J., Król Ż., Kupidura A., Leń P., Oleniacz G., Sobolewska-Maikulska K., Turek A., 2015. Scalenia gruntów determinantem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. WSIE, Rzeszów, 2015. [5] www.ugslawno.pl/portal.php?aid=120411304547c54e9568f2c, data dostępu 20.07.2015 r. [6] Leń P. 2010. Analiza rozdrobnienia gruntów indywidualnych na przykładzie powiatu Brzozów. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Kraków, Nr 2010/ 01. THE GIS METHODS APPLICATION IN ANALYSIS OF SPATIAL STRUCTURE OF RURAL AREAS MUNICIPALITY SLAWNO, IN THE DISTRICT OPOCZNO S u m m a r y The aim of the paper is to present the possibilities of using GIS methods in analyzing the spatial structure of rural areas. The study was conducted in 34 villages of the municipality Sławno located in the district of Opoczno, Lodz province. The study was carried out analysis of the structure possession of land, land use, and analysis of land fragmentation of individual farms. The results will determine the status of the spatial structure of rural Polish central. Keywords: agricultural land surveying, land consolidation, spatial structure, GIS DOI:10.7862/rb.2016.205 Przesłano do redakcji: 25.08.2016 r. Przyjęto do druku: 30.11.2016 r.