ABONAMENT RADIOWO-TELEWIZYJNY W POLSCE Odpowiedź na pytania: jaka jest rola abonamentu, jak finansowanie mediów publicznych wygląda w innych krajach europejskich, jak finansowana jest telewizja publiczna w Polsce, na co obecnie przeznaczane są środki abonamentowe
JAKA JEST ROLA ABONAMENTU RADIOWO-TELEWIZYJNEGO? W ostatnich dwóch dziesięcioleciach obserwujemy dynamiczny rozwój polskiego rynku medialnego. Rozwój ten napędzany jest postępem technologicznym, a także zmianami w sposobie korzystania z mediów przez społeczeństwo. Bariery związane z uruchomieniem i prowadzeniem działalności nadawczej zmalały, co zaowocowało wysypem wielu nowych polskojęzycznych kanałów telewizyjnych. Nowe realia i nowy kształt rynku determinowany jest jednak generowanymi przychodami komercyjnymi, które wprost powiązane są z osiąganymi wynikami oglądalności. W efekcie następuje selekcja tematów, gatunków programowych, spłycenie prowadzonych dyskusji, a zjawisko to dotyczy niemal wszystkich gatunków telewizyjnych. Nawet programy informacyjne ulegają zjawisku tzw. tabloidyzacji - nastawione są na sensację i prezentowanie coraz to nowych afer skupiając uwagę widzów na chwytliwych ale pobocznych tematach poważnie zubożając dyskusję publiczną. Niepożądany kierunek, w jakim zmierza polski rynek medialny, wskazuje, że istnieje silna potrzeba moderacji dyskusji publicznej i jej wzbogacenia, a także poszerzenia zakresu tematów i treści dostępnych dla masowego widza. Tylko zdrowe media publiczne są w stanie wypełnić tę rolę. Realizacja tego zadania wymaga jednak niezależnego finansowania, tak by decyzje programowe mogły być kształtowane odmiennie niż u nadawców komercyjnych. Rola abonamentu radiowo-telewizyjnego jest ściśle powiązana z zadaniami nadawców publicznych. Zadania te są realizowane poprzez media publiczne we wszystkich krajach Europy. We wszystkich tych krajach zapewnienie wykonania wyznaczonych zadań możliwe jest dzięki finansowaniu publicznemu. Rola abonamentu radiowo-telewizyjnego rozwój rynku medialnego rozwój kulturalny i edukacyjny społeczeostwa abonament radiowotelewizyjny wsparcie rozwoju kapitału społecznego rozwój środowisk artystycznych
ROZWÓJ RYNKU MEDIALNEGO: wypełnienie nisz gatunkowych, które powstały w wyniku komercyjnego podejścia mediów do kształtowania oferty programowej, powiększenie rynku i stworzenie dodatkowej przestrzeni dla rozwoju prywatnych nadawców i producentów dzięki ograniczeniu aktywności mediów publicznych na rynku reklamowym. WSPARCIE ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO inicjowanie debaty publicznej w istotnych tematach, relacjonowanie rzeczywistości w rzetelny sposób moderowanie dyskusji publicznej, walka z tabloidyzacją mediów, tworzenie programów pod kątem rozwoju społeczeństwa polskiego w ramach różnorodnych gatunków programowych, przeciwdziałanie wykluczeniu grup społecznych oraz dyskryminacji mniejszości narodowych, wdrażanie wytycznych programowych europejskiej dyrektywy audiowizualnej i wspieranie idei europejskich oraz twórczości europejskiej. ROZWÓJ KULTURALNY I EDUKACYJNY SPOŁECZEŃSTWA wzbogacenie życia kulturalnego społeczeństwa poprzez dostęp do treści obecnie niedostępnych dla masowego widza teatry, programy kulturalne, edukacyjne, tworzenie treści edukacyjnych dla dzieci i młodzieży oraz kulturalnych, które w warunkach rynkowych nie mogłyby powstać. ROZWÓJ ŚRODOWISK ARTYSTYCZNYCH wspieranie środowisk twórczych i zapewnienie możliwości ich rozwoju dzięki finansowaniu projektów telewizyjnych i filmowych, pełnienie roli mecenasa środowisk artystycznych i twórczych przez nadawców publicznych, wspieranie twórczości filmowej poprzez bezpośrednią produkcję, bądź współfinansowanie, zapewnienie miejsca pracy dla szeregu zawodów twórczych: dziennikarzy, twórców telewizyjnych, realizatorów, scenografów, itp.
ABONAMENT RADIOWO-TELEWIZYJNY W POLSCE NA TLE EUROPY Abonament jest nadal utrzymywany w większości państw europejskich. W tych których zrezygnowano z tego rozwiązania zastąpiono je finansowaniem bezpośrednio z budżetu państwa. Polska ma najniższy wskaźnik finansowania publicznego wśród europejskich mediów publicznych monitorowanych przez EBU. Warto podkreślić, iż druga w tym negatywnym zestawieniu Irlandia ma przeszło 3-krotnie wyższy udział finansowania publicznego od Polski w porównywanym roku 29. Struktura przychodów dla europejskich nadawców publicznych (telewizyjnych oraz radiowotelewizyjnych). Norwegia Bułgaria Finlandia Szwecja Dania Słowacja Niemcy ARD Niemcy ZDF Węgry Cypr W.Brytania Chorwacja Francja Czechy Portugalia Szwajcaria Słowenia Łotwa Belgia RTBF Islandia Holandia Belgia VRT Litwa Hiszpania Austria Włochy Irlandia Polska % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% Finansowanie Publiczne reklama sponsoring inne Najniższa opłata abonamentowa rtv występuje w Portugalii i wynosi ok. 9 zł rocznie, stanowi ona jednak tylko 38% przychodów publicznego nadawcy, a kolejne 39% stanowią dotacje państwowe. Na kolejnej pozycji znajduje się Polska (ok. 18 zł). Najwyższa opłata abonamentowa jest w Danii, Norwegii oraz Austrii (odpowiednio 1289, 1213 i 1142 zł rocznie).
Przychody total - mln zł Liczba ludności - mln Wysokość abonamentu rtv w wybranych krajach europejskich (PLN/rok) 16 14 12 1 8 6 4 2 Największe kwoty przypadają na publicznych nadawców w Niemczech (ARD+ZDF) łącznie 31,2 mld zł. Na kolejnym miejscu znajduje się Wielka Brytania, Francja i Włochy (Odpowiednio 18,6; 12,7 oraz 7,6 mld zł). Najmniej funduszy publicznych trafia do nadawców na Słowacji 123,7 mln zł, na Węgrzech 417,9 mln zł, w Słowenii 418,4 mln zł oraz w Polsce 481,4 mln zł. Przychody całkowite nadawców publicznych (TV i RTV) oraz ludność w wybranych krajach europejskich 36 32 28 9 8 7 24 2 16 12 8 4 6 5 4 3 2 1 Przychody (mln zł) liczba ludności (mln)
W przeliczeniu na 1 mieszkańca najmniej finansów publicznych przeznaczanych jest na media publiczne w Polsce 12,6 zł. Na kolejnych miejscach są: Słowacja (22,8zł), Węgry (41,9 zł) i Hiszpania (65,6 zł). Najwięcej w przeliczeniu na 1 mieszkańca do mediów publicznych trafia w Norwegii 434,5 zł. Na kolejnych miejscach są Niemcy (381,8 zł), Dania (357,9zł), Finlandia (315,9zł) i Wielka Brytania (32,9zł). Finanse publiczne przeznaczane na media publiczne (radio i telewizja) w przeliczeniu na 1 mieszkańca w wybranych krajach europejskich (w PLN) 45, 4, 435 35, 358 382 3, 25, 265 271 33 316 2, 15, 197 24 1, 5,, 13 23 42 66 96 118 122 W świetle powyższych danych polscy nadawcy publiczni, a szczególnie telewizja, są ewenementem na skalę europejską, gdyż posiadają najniższy udział finansowania publicznego, prowadząc szeroką działalność. Jednocześnie TVP posiada bardzo wysoki, na tle państw europejskich, poziom oglądalności. Finanse publiczne przeznaczane na nadawców publicznych są porównywalne do tych przeznaczanych w krajach kilkukrotnie mniejszych, w których media publiczne są stosunkowo słabo rozwinięte. Ponadto w ostatnich latach europejscy nadawcy publiczni są w coraz większym stopniu finansowani ze środków publicznych, podczas gdy w Polsce sytuacja wygląda odwrotnie. Źródła finansowania europejskich nadawców publicznych (członków EBU) w roku 25 oraz 21. Rok 25 Rok 21 1% 14% 1% 13% 16% 23% 62% 7% Finanse publiczne Reklama Sponsoring pozostałe
Ściągalność abonamentu w ostatnich latach w Polsce Od 26 obserwujemy systematyczny spadek wpływów abonamentowych. Dzieje się tak ze względu na zwiększenie liczby osób zwolnionych z płacenia abonamentu radiowo-telewizyjnego w wyniku nowelizacji ustawy medialnej jak również na skutek spadku liczby gospodarstw opłacających abonament. Gospodarstwa domowe posiadające odbiorniki TV (w tys.) 6 5 4 3 A B C 2 26 27 28 29 21 LP Gospodarstwa domowe posiadające odbiorniki /tys./ 26 27 28 29 21 A wnoszące opłaty 4 73 4 84 3 923 3 365 2 822 B zwolnione z opłat 3 446 3 41 3 399 3 621 4 641 C uchylające się od opłat 4 498 4 829 5 352 5 688 5 211 RAZEM 12 674 12 674 12 674 12 674 12 674 Od 26 r. udział gospodarstw domowych, które opłacają abonament w relacji do gospodarstw zobowiązanych do wnoszenia opłaty, obniżył się o 4%, co bezpośrednio przełożyło się na wpływy abonamentowe. Finansowanie publiczne mediów w Polsce, które było na jednym z najniższych poziomów w Europie zmniejszyło się proporcjonalnie do wspomnianej obniżki. Ściągalność opłat abonamentowych (z uwzględnieniem zwolnionych) 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% 26 27 28 29 21 Ściągalność opłat abonamentowych (ze zwolnionymi) 26 27 28 29 21 Średnio 26-21 wskaźnik 37,3% 37,9% 31,% 26,5% 22,3% 31,% Szacunki pokazują, iż w latach 26-21 media publiczne w Polsce utraciły na skutek nieszczelności systemu abonamentowego ok. 4,8 miliarda złotych, nie uwzględniając utraconych wpływów z tytułu
zwolnienia z obowiązku płacenia abonamentu. W tym okresie uzyskano 3,7 mld zł wpływów abonamentowych, co stanowi 43% należnej kwoty. Uzyskane i utracone wpływy abonamentowe TVP i PR w latach 26-21 (w mln zł) 5 4 3 3 683 4 791 2 1 A B LP Uzyskane i utracone wpływy abonamentowe /mln zł/ 26-21 A uzyskane wpływy abonamentowe TVP i PR 3 683 B utracone wpływy abonamentowe TVP i PR (bez uwzględnienia zwolnionych) 4 791 Opisane trendy podsumowane są w poniższym zestawieniu. Wartość realna wpływów abonamentowych do TVP jest na najniższym historycznie poziomie. Rozpatrując wielkość finansowania abonamentowego w wartościach realnych należy stwierdzić, że jest ono przeszło 4-krotnie niższe niż w roku 1994. Wartość realna i nominalna wpływów abonamentowych TVP S.A. ( w mln zł) 1 8 6 nominalne realne 4 2 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 wpływy abonamentowe TVP S.A. 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 nominalne 289 315 38 436 452 471 475 51 544 538 533 54 525 515 421 31 221 27 realne */ 917 783 789 787 729 79 649 66 692 679 649 61 621 594 466 321 231 27
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA TVP ROLA ABONAMENTU RTV Przychody abonamentowe w 212 r. stanowić będą ok. 13% przychodów TVP. Ich wpływ na finansowanie jest coraz bardziej marginalny. Struktura przychodów TVP w 211 r. 11% 13% 76% Abonament Reklama i Sponsoring Pozostałe Udział abonamentu w finansowaniu kosztów działalności Spółki maleje dynamicznie od 24 roku. W praktyce oznacza to, iż coraz większy zakres powinności publicznych finansowany jest z przychodów komercyjnych, głównie z reklamy i sponsoringu. 35% Stopień finansowania kosztów Spółki wpływami z abonamentu rtv 3% 25% 2% 15% 1% 5% % 24 25 26 27 28 29 21 PW 211 Przy przedstawionych uwarunkowaniach przychodowych TVP nie jest w stanie zwiększać zaangażowania w realizację powinności publicznych. Ograniczone finansowanie wymusza dalsze ograniczenia kosztów i zwiększa presję na walkę o widza, która w konsekwencji dotyka również sfery publicznych powinności TVP. Obecnie TVP przeciwdziała temu zjawisku i ogranicza wpływ komercyjnych przesłanek na kształt oferty programowej priorytetem jest zwiększanie zakresu publicznych powinności nadawcy.
CO MEDIA PUBLICZNE MOGĄ OSIĄGNĄĆ PRZY SWOICH MOŻLIWOŚCIACH FINANSOWYCH TVP I INNI NADAWCY PUBLICZNI W EUROPIE Niemieccy i brytyjscy nadawcy publiczni są wskazywani w Europie jako instytucje wzorowo realizujące swoje powinności publiczne i do tych nadawców najczęściej porównywana jest Telewizja Polska. Instytucje te jednak mają do dyspozycji nieporównywalnie większe budżety, finansowane w 8-9% ze źródeł publicznych, głównie z opłat abonamentowych. Przychody europejskich nadawców publicznych: BBC, ARD i ZDF oraz TVP (w mld. PLN, 29) 4 35 3 36,3 25 2 23,3 15 1 5 1,8 BBC ARD+ZDF TVP Produkcje BBC są znane i cenione w wielu krajach, często stawiane są za wzór dla TVP. Należy zauważyć jednak, iż przychody komercyjne (w tym ze sprzedaży programów) stanowią zaledwie 2% przychodów tego nadawcy. BBC jest w stanie dostarczać wysoko cenione programy, gdyż otrzymuje rocznie ok. 18,5 mld zł ze środków publicznych, w tym 16,6 mld zł z abonamentu. Bez takiego poziomu finansowania publicznego BBC nie zdobyłaby uznania, jako nadawca realizujący wzorowo powinności publiczne, a widzowie nie poznali by wielu cenionych tytułów gdyż działalność komercyjna pokrywa zaledwie 1/5 kosztów funkcjonowania tej spółki. TVP, pomimo rozwiniętego rynku TV w Polsce, wciąż utrzymuje wysokie udziały w oglądalności. Te jednak w ostatnich latach, w wyniku coraz mniejszych możliwości finansowych, spadają z 41,9% w 29 do 39,9% w 21 r. do 37% w 211 r. TVP jest wciąż jednak ewenementem na skalę europejską przy znikomym poziomie finansowania publicznego jest uznawana i doceniana przez widzów osiąga udziały w oglądalności porównywalne z najlepiej finansowanymi publicznie nadawcami europejskimi, co w zestawieniu z finansowaniem publicznym oraz zatrudnieniem prezentuje poniższy wykres.
Finansowanie publiczne, zatrudnienie oraz udziały w oglądalności europejskich nadawców publicznych: 35 3 25 2 15 1 5 BBC, ARD i ZDF oraz TVP (29 r.) Powyższy wykres wskazuje podobieństwa BBC i ARD/ZDF wysoki poziom finansowania ze środków publicznych pozwala dostarczać wartościowe programy i zyskiwać sympatię widzów. Jednocześnie widoczne jest, iż na taki status tych nadawców pracują dziesiątki tysięcy ludzi, którym system finansowania publicznego zapewnia dogodne warunki do rozwijania swojej kreatywności. TVP cieszy się podobnym uznaniem widzów otrzymując wielokrotnie mniej środków publicznych oraz zatrudniając nieporównywalnie mniej ludzi. 18 596 36,3% 23 31 226 41,5% 41,9% 245 W TVP zdecydowana większość budżetu przyznana jest na pracę na rzecz widzów produkcję i rozpowszechnianie programów. Koszty pozaprogramowe, w tym koszty ogólnego zarządu (administracyjne) swoim udziałem nie odbiegają od kosztów innych grup medialnych. 31 BBC ARD + ZDF TVP 42 45,% 4,% 35,% 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,%,% Finanse publiczne [w mln zł] Zatrudnienie [liczba pracowników] udział w oglądalności Udział kosztów ogólnego zarządu w kosztach operacyjnych wybranych nadawców (21 r.) 16,% Podział kosztów TVP S.A. w 211 r. 14,% 12,% 1,% 13,5% 12,% 7% 1% 8,% 9,1% 6,% 4,% 83% 2,%,% BBC TVN TVP Koszty programowe Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu W 21 r. udział tych kosztów, po trwającym od lat procesie restrukturyzacji w BBC osiągnął 9,1% kosztów operacyjnych. W tym samym czasie w TVP wyniósł 12%, w wyniku dalszych procesów restrukturyzacyjnych koszty te zostały obniżone i planowany ich udział wynosi 1%.