Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Lipiec 2006 r.

Podobne dokumenty
Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Styczeń 2007 r.

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Październik 2007 r.

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Luty 2008 r.

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Lipiec 2007 r.

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Kwiecień 2007 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD. Październik 2006 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD. Czerwiec 2008 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD. Październik 2008 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Czerwcowa projekcja makroekonomiczna NBP

Rozwój Polski w warunkach stagnacji gospodarczej Unii Europejskiej

Mirosław Gronicki MAKROEKONOMICZNE SKUTKI BUDOWY I EKSPLOATACJI ELEKTROWNI JĄDROWEJ W POLSCE W LATACH

Wpływ globalnego kryzysu finansowego na polską gospodarkę

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Wpływ bieżącej sytuacji gospodarczej na sektor małych i średnich przedsiębiorstw MSP

OPIS DYSKUSJI NA POSIEDZENIU DECYZYJNYM RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ W DNIU 30 CZERWCA 2010 R.

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 8 października 2014 r.

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 8 lipca 2015 r.

Śniadanie z ekspertami PKO Banku Polskiego. Perspektywy gospodarki oraz rynków finansowych według ekonomistów i strategów PKO Banku Polskiego

Wiosenna prognoza na lata : w kierunku powolnego ożywienia gospodarczego

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 4 marca 2015 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji luty 2009

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 6 maja 2015 r.

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego materiał edukacyjny

Śniadanie z ekspertami PKO Banku Polskiego

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 6 kwietnia 2016 r.

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Polska gospodarka w liczbach 2018 r. Spotkanie prasowe 18 grudnia 2018 r.

Wykresy wachlarzowe projekcji inflacji i wzrostu PKB

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej nr 1/2018 (97)

Opinia Rady Polityki Pieniężnej do projektu Ustawy budżetowej na rok 2019

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

W 2018 roku zarobki w Polsce pójdą w górę

Jesienna prognoza gospodarcza na 2014 r.: powolne ożywienie i bardzo niska inflacja

Ocena sytuacji makroekonomicznej Polski oraz kierunki polityki fiskalnej

KONIUNKTURA GOSPODARCZA ŚWIATA I POLSKI. Polska koniunktura w 2014 r. i prognoza na lata Warszawa, lipiec 2015

KOMENTARZ TYGODNIOWY

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Polska gospodarka - trendy i prognozy-

Inflacja - definicja. Inflacja wzrost ogólnego poziomu cen. Deflacja spadek ogólnego poziomu cen. Dezinflacja spadek tempa inflacji.

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej nr 2/2018 (98)

Spis treści. Przedmowa do wydania polskiego Przedmowa WPROWADZENIE

Plan wykładu 8 Równowaga ogólna w małej gospodarce otwartej

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 6 lipca 2016 r.

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A.

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski

Jesienna prognoza gospodarcza: stopniowe ożywienie, zewnętrzne ryzyko

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 2 grudnia 2015 r.

Makrootoczenie firm w Polsce: stan obecny i perspektywy

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

dochodów do dyspozycji, powinno nadal przyczyniać się do wzrostu gospodarczego. Wzrostowi gospodarczemu powinien sprzyjać także wzrost inwestycji.

Ocena wpływu realizacji PROW na gospodarkę Polski

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Analiza Fundamentalna. Co dalej z USA? Perspektywy polityki monetarnej, głównych indeksów oraz dolara.

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki za 2013 rok i podział zysku. Warszawa, 24 czerwca 2014

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski

Unia walutowa korzyści i koszty. Przystąpienie do unii walutowej wiąże się z kosztami i korzyściami.

Rozszerzone tabele z tekstu

Zimowa prognoza na lata : do przodu pod wiatr

OPIS DYSKUSJI NA POSIEDZENIU DECYZYJNYM RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ W DNIU 27 PAŹDZIERNIKA 2010 R.

światowe ceny surowców, w tym ropy naftowej i żywności, co przyczyniło się do przyspieszenia inflacji w większości krajów. - źródło:

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 15 kwietnia 2015 r.

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Przegląd prognoz gospodarczych dla Polski i świata na lata Aleksander Łaszek

Projekcje makroekonomiczne ekspertów Eurosystemu dla obszaru euro

Prognoza z zimy 2014 r.: coraz bardziej widoczne ożywienie gospodarcze

Raport o inflacji Październik Narodowy Bank Polski Rada Polityki Pieniężnej

JAK HICKS TŁUMACZYŁ KEYNESA? - MODEL RÓWNOWAGI IS-LM

Spis treêci.

Kiedy skończy się kryzys?

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD

Stan i prognoza koniunktury gospodarczej nr 3/2018 (99)

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 2 września 2015 r.

Opis dyskusji na posiedzeniu decyzyjnym Rady Polityki Pieniężnej w dniu 4 lutego 2015 r.

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki skonsolidowane za I kwartał 2009 roku -1-

Gospodarki krajów wschodzących po kryzysie. 14/03/2011 Jakub Janus

Główne wskaźniki. Wybrane wskaźniki gospodarcze r r. newss.pl Słabną notowania ekonomiczne Polski

OPIS DYSKUSJI NA POSIEDZENIU DECYZYJNYM RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ W DNIU 29 PAŹDZIERNIKA 2008 R.

Biuletyn Ekonomiczny Przegląd sytuacji finansowo-gospodarczej

KOMENTARZ TYGODNIOWY

Transkrypt:

Projekcja inflacji Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu ECMOD Lipiec 2006 r.

Projekcja a prognoza Projekcja inflacji prognoza inflacji projekcja inflacji jest prognozą warunkową, tzn. pokazuje, jak ukształtowałby się przebieg inflacji pod warunkiem spełnienia przyjętych założeń, w tym m.in. braku reakcji ze strony polityki pieniężnej więcej informacji nt. różnic między projekcją a prognozą na www.nbportal.pl: http://www.nbportal.pl/library/pub_auto_b_0002/kat_b3984.pdf 2

Projekcja inflacji kwiecień 2006 8 proc. 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 03q1 03q3 04q1 04q3 05q1 05q3 06q1 06q3 07q1 07q3 08q1 08q3 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 źródło: DAMS 3

Układ prezentacji Metoda budowy projekcji wypowiedź nt. przebiegu przyszłej inflacji przy założeniu braku zmian stóp procentowych oraz realizacji innych przyjętych założeń oparta na całej dostępnej wiedzy o zmianach w gospodarce Projekcja centralna Warunki projekcji Model i korekty danych Punkt startowy Założenia (zmiany w stosunku do poprzedniej projekcji) Projekcja 2006-2008 Analiza niepewności projekcji inflacji Czynniki ujmowane w modelu wykresy wachlarzowe Czynniki nie ujęte w modelu jakościowa ocena wpływu Bilans - wypowiedź na temat prawdopodobieństwa przebiegu inflacji nawiązuje do projekcji wyróżnia krótki i średni okres. 4

Metoda budowy projekcji Teoria i wiedza empiryczna ujęta w modelu prognostycznym nie ujęta w modelu prognostycznym (ekspercka) wprowadzona do modelu i projekcji centralnej (korekty) nie dająca się ująć w modelu i projekcji centralnej Projekcja centralna nie jest czystym rozwiązaniem modelu korekty eksperckie dotyczą zmiennych modelu wykorzystują wyniki analiz z innych modeli (CGE, modeli cząstkowych, np. fiskalnych, demograficznych) wykorzystują wiedzę czysto ekspercką (doświadczenie ekspertów NBP) nie uwzględnia tego, co wiemy o gospodarce a nie ujmujemy w modelu Analiza niepewności Niezbędne dopełnienie Poza modelem Jakościowa Produkt finalny wypowiedź na temat przyszłej inflacji Ścieżka + rozkład prawdopodobieństwa ryzyko zmiany ścieżki (wpływ czynników nie ujętych w analizie modelowej) 5

Polityka monetarna: Warunki projekcji: stały poziom stóp procentowych NBP Polityka fiskalna w latach 2007 i 2008: kotwica nominalna: deficyt sektora finansów publicznych (SFP) ok. 32,5 mld zł stały poziom deficytu strukturalnego wydatki nominalne = dochody nominalne + 32,5 mld zł Polityka strukturalna: brak zmian Podmioty gospodarcze: reagują zgodnie z modelem 6

Model i korekty danych Użyto tego samego modelu od kwietniowej rundy prognostycznej nie przeprowadzono reestymacji. Dwie korekty danych z rachunków narodowych: 26.04 korekta danych za 2005 r. 15.05 pierwszy szacunek PKB za 2005 r. i korekta danych w latach 2004 i 2005. korekty uwzględniono w bazie danych metodą nawiązań łańcuchowych. Zmiana definicji BAEL przez GUS (kategorie pracujący i aktywni zawodowo) dane przeliczono na starą definicję i odsezonowano Zmiana danych fiskalnych (zmiana definicji) wzrost spożycia rządowego 7

Punkt startowy projekcji na tle projekcji kwietniowej PKB i jego składowe Rynek pracy CPI i inflacja bazowa 8

PKB 9

Nakłady na środki trwałe: wolniej Nakłady inw estycyjne (r/r) (%) 16 14 12 10 8 6 4 2 06 Lip 06 Kw ie 0 10

Spożycie indywidualne: szybciej Spożycie indywidualne (r/r) (%) 5 4 3 2 06 Lip 06 Kw ie 1 11

Wkład eksportu netto: zgodnie z oczekiwaniami Wkład eksportu netto do wzrostu r/r (%) 4.0 3.0 06 Lip 06 Kw ie 2.0 1.0 0.0-1.0-2.0-3.0 12

6 5 4 3 2 PKB: szybciej PKB (r/r) (%) 06 Lip 06 Kw ie 13

Rynek pracy

Pracujący, płace i jednostkowe koszty pracy (ULC) Pracujący BAEL (r/r) (%) Płace (r/r) (%) 4.5 4.0 3.5 7.0 6.5 6.0 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 06 Lip 06 Kw ie 5.5 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 06 Lip 06 Kw ie ULC (r/r) (%) 5.0 4.5 4.0 Pracujący: nieznacznie wyżej 3.5 3.0 2.5 Płace: zgodnie 2.0 1.5 1.0 0.5 06 Lip 06 Kw ie ULC: niżej 15

Inflacja

Inflacja: zgodnie z oczekiwaniami 4 Inflacja CPI (%) 3 2 1 06 Lip 06 Kw ie 0 17

4 3 2 1 0 Inflacja netto: niżej Inflacja netto (%) 06 Lip 06 Kw ie 18

Ceny żywności r/r: zgodnie z oczekiwaniami Inflacja cen żyw ności (%) 7 6 5 4 3 2 1 0 06 Lip 06 Kw ie -1 19

Ceny paliw r/r: wyżej Ceny paliw (r/r) (%) 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 06 Lip 06 Kw ie 20

Założenia projekcji najważniejsze różnice w porównaniu z projekcją kwietniową uwzględniono dane i informacje dostępne do 23 czerwca 2006r. 21

Nowe założenia dotyczące wzrostu zagranicznego PKB 2005 2006 2007 2008 strefa euro 1,4 2,1 (2,0) 2,0 (2,0) 2,2 (2,2) Wielka Brytania 1,8 2,5 (2,3) 2,6 (2,6) 2,6 (2,6) Stany Zjednoczone 3,5 3,4 (3,4) 2,9 (3,0) 2,8 (2,8) Ogółem 1,5 2,2 (2,1) 2,1 (2,1) 2,2 (2,2) w nawiasach podano wartości przyjęte w kwietniowej rundzie prognostycznej 22

Zmiana założeń: deflator PKB 2005 2006 2007 2008 strefa euro 1,9 1,9 (1,8) 2,0 (1,8) 2,0 (1,9) Wielka Brytania 2,0 2,1 (2,3) 2,0 (2,0) 2,0 (2,0) Stany Zjednoczone 2,8 2,8 (2,7) 2,3 (2,4) 2,1 (2,3) Ogólem * 1,9 2,0 (1,9) 2,0 (1,9) 2,0 (1,9) 23

Aktywność zawodowa Aktywni r/r (%) 1.8 1.6 1.4 06 Lip 06 Kw ie 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 niższa ścieżka aktywności zawodowej w całym horyzoncie projekcji 24

Ceny ropy naftowej [$]: Ceny ropy ($/bar) 75 70 65 60 55 50 06 Lip 06 Kw ie 45 25

Ceny paliw r/r: Ceny paliw (r/r) (%) 06 Lip 06 Kw ie 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 w 2007 r. (w obu projekcjach) w cenie paliw uwzględniono efekty podwyżki akcyzy 26

Projekcja makroekonomiczna 2006-2008 Stałe stopy procentowe 27

PKB i jego składowe Nakłady inwestycyjne (r/r) (%) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 06 Lip 06 Kwie 28

PKB i jego składowe Spożycie indywidualne (r/r) (%) 5 4 3 2 1 06 Lip 06 Kwie Stopniowe przyspieszenie popytu konsumpcyjnego związane głównie ze wzrostem dochodów do dyspozycji (ożywienie gospodarcze w tym na rynku pracy) 29

PKB i jego składowe Wkład eksportu netto do wzrostu PKB r/r (%) 4.0 3.0 06 Lip 06 Kw ie 2.0 1.0 0.0-1.0-2.0-3.0 30

6 5 4 3 2 PKB (r/r) (%) 06 Lip 06 Kw ie 31

Rynek pracy Płace nominalne (r/r) (%) Pracujący BAEL (r/r) (%) 7.0 6.5 6.0 5.5 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 06 Lip 06 Kwie 5.0 2.0 4.5 4.0 3.5 3.0 06 Lip 06 Kw ie 1.5 1.0 0.5 0.0 Spowolnienie tempa wzrostu ogólnej produktywności czynników wytwórczych (wzrost pracochłonności produktu) Spadek bezrobocia przyspiesza wzrost płac Przyspieszający wzrost płac jako efekt polityki fiskalnej 32

Wydajność pracy i ULC Wydajność pracy (r/r) (%) ULC (r/r) (%) 4.5 5.0 3.5 4.5 4.0 2.5 1.5 3.5 3.0 2.5 2.0 0.5-0.5 06 Lip 06 Kw ie 1.5 1.0 0.5 06 Lip 06 Kw ie 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 ULC poza rolnictwem (r/r) (%) 06 Lip 06 Kwie Wyższa niż w projekcji kwietniowej dynamika pracujących poza rolnictwem oraz przeciętnego wynagrodzenia przy stosunkowo niewielkich zmianach wydajności pracy 33

4 3 2 1 0 Inflacja netto r/r Inflacja netto (%) 06 Lip 06 Kw ie 34

Determinanty inflacji Determinanty inflacji netto r/r (%) 10 8 6 4 projekcja 0.5 0.0-0.5 2-1.0 0-1.5-2 -4-6 -2.0-2.5-8 -3.0 04Q1 04Q2 04Q3 04Q4 05Q2 05Q4 06Q2 06Q4 07Q2 07Q4 08Q2 08Q4 ceny importu ULC poza rolnictwem luka popytowa (prawa oś) 35

4 3 2 1 0 Inflacja CPI (%) 06 Lip 06 Kw ie 36

Niepewność projekcji makroekonomicznej - wykres wachlarzowy - 37

Projekcja inflacji lipiec 2006 8 proc. 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 03q1 03q3 04q1 04q3 05q1 05q3 06q1 06q3 07q1 07q3 08q1 08q3 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 źródło: DAMS 38

Dekompozycja niepewności ścieżki centralnej (dekompozycja wachlarza) w krótkim okresie: dominujący wpływ na niepewność inflacji ma niepewność kształtowania się cen żywności i cen ropy (zmienne kształtują bezpośrednio lub pośrednio przez ceny paliw CPI) oraz niepewność składnika losowego w równaniu inflacji w średnim okresie: rosnący wpływ na niepewność projekcji zmiennych determinujących wzrost gospodarczy (kształtowania się składników PKB) 39

Projekcja dynamiki PKB lipiec 2006 10 proc. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 03q1 03q3 04q1 04q3 05q1 05q3 06q1 06q3 07q1 07q3 08q1 08q3 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 źródło: DAMS 40

Najważniejsze źródła ryzyka popełnienia błędu projekcji centralnej nie uwzględnione w wykresie wachlarzowym Niepewność modelu i danych statystycznych Zmiany w gospodarce światowej Nieciągłości strukturalne Zmiany na rynku pracy Zmiany w polityce gospodarczej 41

Pozamodelowe źródła ryzyka: niepewność modelu i danych statystycznych parametry modelu zależą od historycznych szeregów danych główne obszary ryzyka: wzrost wydajności pracy w gospodarce relacja między inflacją a ULC i luką popytową możliwe przeszacowanie w modelu siły zewnętrznych czynników ograniczających inflację (w tym konkurencji międzynarodowej) aktywność zawodowa (zmiany metodologiczne, migracje) 42

Pozamodelowe źródła ryzyka: zmiany w gospodarce światowej narastanie deficytu na rachunku obrotów bieżących w USA wzrost protekcjonizmu przecena na rynku aktywów ryzyko istotnego spowolnienia wzrostu gospodarczego na świecie 43

Pozamodelowe źródła ryzyka: nieciągłości strukturalne rynek pracy szybszy wzrost płac i dochodów ludności nasilające się niedobory w niektórych segmentach rynku pracy (migracje) naciski płacowe w sferze budżetowej (ryzyko efektu zarażenia) niższa aktywność zawodowa (migracje) napięta sytuacja sektora finansów publicznych narastanie ryzyka wybory samorządowe priorytety gospodarcze nowego rządu reakcja rynków finansowych (deprecjacja) inna niż w modelu reakcja podmiotów gospodarczych (niższe inwestycje) 44

Ryzyko wzrostu przyszłej inflacji (1) Ryzyko szybszego wzrostu płac w gospodarce: Wzrost ULC w gospodarce Wzrost popytu Ryzyko wzrostu inflacji Ryzyko obniżenia się wzrostu gospodarczego: Zewnętrzne: zob. slajd 43 Wewnętrzne - spadek popytu inwestycyjnego w reakcji na trudną do utrzymania ścieżkę ekspansji fiskalnej W obu przypadkach: Pogłębienie nierównowagi SFP Wzrost premii za ryzyko - deprecjacja kursu walutowego Ryzyko wzrostu inflacji - efekt netto siły kanału luki popytowej i kanału kursowego. 45

Ryzyko wzrostu przyszłej inflacji (2) Zakładając, że: Gospodarka światowa rośnie zgodnie z projekcją, gospodarka polska rośnie zgodnie z projekcją, rynki finansowe nie widzą zagrożeń, to: Kurs walutowy mógłby się umocnić względem ścieżki z projekcji, jednak umocnieniu kursu towarzyszyłoby umocnienie kursu równowagi mocniejszy kurs słabiej przyczyniłby się do obniżenia inflacji. Gdyby umocnieniu się kursu nie towarzyszyło umocnienie kursu równowagi obniżyłaby się (przejściowo) inflacja równocześnie zwiększyłoby się ryzyko późniejszej głębszej deprecjacji wyższe ryzyko inflacji w dłuższym horyzoncie. 46

Bilans ryzyka dla przyszłej inflacji Uwzględniając wymienione czynniki ryzyka, których nie ujęto w wykresie wachlarzowym, można oceniać, że w perspektywie średniego okresu inflacja może się raczej odchylać w górę niż w dół od ścieżki centralnej. 47