SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 11 Przedmowa... 13 Rozdział I WYBRANE ZAGADNIENIA Z PRAWOZNAWSTWA W ASPEKCIE PRAWA ŻYWNOŚCIOWEGO... 15 1. Pojęcie prawa... 15 1.1. Prawo a inne systemy normujące stosunki społeczne... 15 1.2. Definicja prawa...17 2. Stosunek prawny i jego elementy... 18 3. Norma prawna, przepisy, wykładnia prawa... 18 4. Prawo publiczne (w tym administracyjne) i prawo prywatne... 21 5. Formalne źródła prawa... 23 5.1. Rodzaje formalnych źródeł prawa polskiego... 23 5.2. Rodzaje formalnych źródeł prawa wspólnotowego... 24 5.3. Ogłaszanie (publikacja) aktów prawnych normatywnych... 25 Rozdział II HISTORIA POLSKIEGO PRAWA ŻYWNOŚCIOWEGO... 27 1. Okresy historii polskiego prawa żywnościowego... 27 2. Okres od średniowiecza do połowy XIX w.... 28 3. Okres od drugiej połowy XIX w. do 1918 r.... 29 4. Okres międzywojenny i okupacji od 1919 r. do 1945 r.... 31 5. Okres powojenny od 1945 r. po czasy najnowsze... 34 Rozdział III PRAWO ŻYWNOŚCIOWE W POLSKIM SYSTEMIE PRAWA... 37 1. Konstytucyjne podstawy ochrony konsumenta... 37 2. Ustawowe ograniczenia działalności gospodarczej związane z ochroną zdrowia konsumenta... 37 3. Zdefiniowanie i zakres polskiego prawa żywnościowego na tle regulacji wspólnotowych... 40 3.1. Definicja polskiego prawa żywnościowego... 40 3.2. Definicja legalna prawa żywnościowego we Wspólnocie Europejskiej... 41 3.3. Zakres przedmiotowy polskiego prawa żywnościowego... 43 3.4. Zakres podmiotowy polskiego prawa żywnościowego... 44 5
4. Miejsce prawa żywnościowego w polskim systemie prawa... 45 4.1. Miejsce prawa żywnościowego w polskim systemie prawa ze względu na przedmiot i cel regulacji... 46 4.2. Miejsce prawa żywnościowego w polskim systemie prawa z punktu widzenia metody regulacji stosunków prawnych... 47 Rozdział IV OGÓLNE WYMAGANIA I ZASADY WSPÓŁCZESNEGO PRAWA ŻYWNOŚCIOWEGO... 50 1. Ogólne wymagania prawa żywnościowego... 50 2. Zasady prawa żywnościowego... 52 2.1. Zasady ogólne prawa żywnościowego... 53 2.1.1. Ogólne cele prawa żywnościowego... 53 2.1.2. Zasada analizy ryzyka... 54 2.1.3. Zasada ostrożności... 55 2.1.4. Zasada ochrony interesów konsumenta... 56 2.2. Zasady przejrzystości prawa żywnościowego... 56 2.2.1. Zasada konsultacji społecznej... 56 2.2.2. Zasada informacji publicznej... 57 Rozdział V PODSTAWOWE POJĘCIA POLSKIEGO I WSPÓLNOTOWEGO PRAWA ŻYWNOŚCIOWEGO... 58 1. Funkcje definicji legalnych... 58 2. Ogólna charakterystyka aktualnie obowiązujących definicji legalnych... 58 3. Podstawowe pojęcia i definicje legalne polskiego i wspólnotowego prawa żywnościowego... 60 3.1. Żywność (środki spożywcze), artykuły rolno-spożywcze, produkty pochodzenia zwierzęcego... 60 3.2. Substancje obce (zanieczyszczenia, pozostałości)... 64 3.3. Żywność niebezpieczna, szkodliwa dla zdrowia lub życia człowieka oraz zepsuta... 65 3.4. Żywność zafałszowana... 68 3.5. Środek spożywczy niespełniający wymagań zdrowotnych... 70 3.6. Jakość handlowa żywności... 71 3.7. Produkcja żywności i obrót nią... 73 3.8. Zakład, przedsiębiorca, kierujący zakładem... 76 Rozdział VI WYMAGANIA DOTYCZĄCE JAKOŚCI ŻYWNOŚCI... 79 1. Cechy jakości środków spożywczych będące przedmiotem regulacji prawnych... 79 2. Wymagania dotyczące jakości zdrowotnej żywności... 79 2.1. Substancje obce (substancje niepożądane)... 80 2.1.1. Substancje zanieczyszczające... 84 2.1.2. Zanieczyszczenia biologiczne... 88 2.1.3. Ciała obce... 92 6
2.1.4. Szkodniki lub ich części... 94 2.1.5. Pozostałości pestycydów... 94 2.1.6. Pozostałości weterynaryjnych produktów leczniczych... 95 2.1.7. Skażenia promieniotwórcze... 96 2.2. Substancje dodatkowe, substancje pomagające w przetwarzaniu, aromaty...97 3. Szczegółowe wymagania dotyczące jakości handlowej żywności... 113 3.1. Formalne źródła szczegółowych wymagań jakości handlowej żywności i zakres asortymentowy przepisów wykonawczych... 113 3.2. Wymagania jakości handlowej wybranych artykułów żywności przykłady... 115 Rozdział VII WYMAGANIA DOTYCZĄCE WARUNKÓW PRODUKCJI ŻYWNOŚCI I JEJ OBROTU HIGIENA ŻYWNOŚCI... 122 1. Istota i znaczenie higieny żywności... 122 2. Higiena żywności jako wstępny warunek rozpoczęcia działalności zakładu branży spożywczej... 123 3. Źródła prawa dotyczące wymagań higieny produkcji żywności i jej obrotu dualizm sanitarno-weterynaryjny... 125 4. Zakres przedmiotowy wymagań higienicznych i weterynaryjnych dotyczących żywności... 127 5. Wymagania higieniczne na podstawie rozporządzenia (WE) Nr 852/2004... 129 5.1. Ogólna charakterystyka rozporządzenia... 129 5.2. Wymagania higieny dotyczące produkcji pierwotnej (podstawowej)... 132 5.3. Wymagania higieny dotyczące produkcji żywności i jej obrotu dla wszystkich podmiotów, poza produkcją pierwotną (podstawową)... 136 5.3.1. Wymagania higieny zabudowań i pomieszczeń o charakterze trwałym i tymczasowym... 137 5.3.2. Wymagania higieny transportu żywności... 139 5.3.3. Wymagania higieny wyposażenia ruchomego sprzętu i urządzeń... 140 5.3.4. Wymagania dotyczące odpadów żywnościowych i związanych z produkcją żywności oraz jej dystrybucją... 141 5.3.5. Wymagania dotyczące wody... 142 5.3.6. Wymagania dotyczące higieny osobistej personelu... 143 5.3.7. Wymagania higieny związane bezpośrednio z żywnością... 145 5.3.8. Wymagania higieny opakowań środków spożywczych... 146 5.3.9. Wymagania dotyczące obróbki cieplnej żywności wprowadzanej do obrotu w hermetycznych opakowaniach... 147 5.3.10. Wymagania dotyczące przygotowania zawodowego personelu szkolenia... 147 6. Szczególne wymagania higieny produkcji i obrotu żywnością pochodzenia zwierzęcego... 149 6.1. Szczególne wymagania higieny produkcji i obrotu żywnością pochodzenia zwierzęcego w rozporządzeniu (WE) Nr 853/2004... 149 7
6.2. Szczególne wymagania higieny produkcji i obrotu żywności pochodzenia zwierzęcego na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2006 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego... 151 7. Higiena żywienia zbiorowego... 153 8. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) jako źródło wymagań higieniczno-sanitarnych w produkcji żywności... 154 Rozdział VIII ZNAKOWANIE I PREZENTACJA ŻYWNOŚCI... 157 1. Znaczenie dla konsumenta informacji o środku spożywczym... 157 2. Znakowanie, prezentacja, reklama znaczenie pojęć... 159 3. Ustawowe zasady znakowania, prezentacji i reklamy żywności... 160 4. Podstawowe elementy informacji o środku spożywczym... 161 4.1. Nazwa środka spożywczego... 162 4.2. Informacje dotyczące składników środka spożywczego... 164 4.3. Data minimalnej trwałości albo termin przydatności do spożycia... 171 4.4. Sposób przygotowania lub stosowania środka spożywczego... 174 4.5. Dane identyfikujące producenta środka spożywczego i miejsce pochodzenia... 174 4.6. Zawartość netto lub liczba sztuk środka spożywczego w opakowaniu... 175 4.7. Warunki przechowywania... 176 4.8. Partia produkcyjna... 176 4.9. Klasa jakości handlowej albo inny wyróżnik jakości handlowej... 177 4.10. Wartość odżywcza... 178 5. Szczególne wymagania znakowania niektórych rodzajów środków spożywczych... 180 6. Znakowanie żywności sprzedawanej luzem (bez opakowań)... 181 7. Szczególne wymagania znakowania żywności pochodzenia zwierzęcego... 182 8. Dobrowolne elementy znakowania o charakterze promocyjnym... 184 8.1. Żywność ekologiczna... 184 8.2. Pochodzenie geograficzne... 185 8.3. Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne... 187 9. Cena detaliczna produktu... 190 Rozdział IX MATERIAŁY I WYROBY PRZEZNACZONE DO KONTAKTU Z ŻYWNOŚCIĄ... 192 1. Zdefiniowanie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością... 192 2. Wymagania dotyczące materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością... 193 Rozdział X SZCZEGÓLNE KATEGORIE ŻYWNOŚCI... 196 1. Żywność szczególnego rodzaju pojęcie... 196 2. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, suplementy diety i substancje wzbogacające... 197 2.1. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego... 197 8
2.2. Suplementy diety... 202 2.3. Środki spożywcze wzbogacane... 202 3. Naturalne wody mineralne, wody źródlane i wody stołowe... 205 4. Nowa żywność i żywność genetycznie zmodyfikowana... 208 5. Żywność napromieniowana... 213 6. Produkty rolnictwa ekologicznego ( żywność ekologiczna )... 215 7. Grzyby i przetwory grzybowe... 218 8. Napoje alkoholowe... 221 9. Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi (woda pitna)... 222 Rozdział XI WEWNĘTRZNA (ZAKŁADOWA) KONTROLA JAKOŚCI ŻYWNOŚCI... 224 1. Wewnętrzna kontrola jakości żywności jako przedmiot regulacji prawnej... 224 2. Szczegółowy zakres wewnętrznej kontroli przestrzegania warunków i zasad higieny w produkcji żywności i jej obrocie... 227 3. System HACCP w wewnętrznej kontroli jakości... 232 4. Obowiązki kierującego zakładem... 237 Rozdział XII ŻYWNOŚĆ W OBROCIE MIĘDZYNARODOWYM... 238 1. Ogólne zasady regulacji prawnej międzynarodowego obrotu żywnością... 238 2. Nadzór nad przywozem (importem) żywności z państw nienależących do Unii Europejskiej... 240 3. Obrót żywnością z państw należących do Unii Europejskiej (swobodny obrót)... 245 Rozdział XIII URZĘDOWA KONTROLA ŻYWNOŚCI (NADZÓR)... 248 1. Podstawy urzędowej kontroli żywności... 248 1.1. Uzasadnienie urzędowej kontroli żywności (nadzoru)... 248 1.2. Źródła prawa dotyczące urzędowej kontroli żywności... 248 1.3. Pojęcie nadzoru, kontroli i inspekcji w polskim prawie administracyjnym... 249 1.4. Definicje związane z urzędową kontrolą żywności... 250 2. Organy urzędowej kontroli żywności (nadzoru)... 252 2.1. Zakresy kompetencji inspekcji urzędowej kontroli żywności... 252 2.2. Wewnętrzna struktura instancyjna podstawowych inspekcji urzędowej kontroli żywności organy... 256 2.2.1. Struktura Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej... 256 2.2.2. Struktura Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i Inspekcji Handlowej... 257 3. Sprawowanie nadzoru przez organy urzędowej kontroli żywności... 258 3.1. Zakres urzędowej kontroli żywności oraz sposób i tryb jej przeprowadzania... 258 3.2. Szczegółowy zakres i częstotliwość przeprowadzania urzędowych kontroli żywności... 260 9
3.3. Przebieg urzędowej kontroli zakładu w nadzorze bieżącym... 263 3.4. Ustawowe uprawnienia organów nadzoru w stosunku do nadzorowanych podmiotów... 265 3.5. Postępowanie organów nadzoru w wypadku podejrzenia lub stwierdzenia niespełniania wymagań jakości zdrowotnej żywności... 266 3.6. Decyzje pokontrolne w sferze administracyjnej... 268 4. Kodeks postępowania administracyjnego w urzędowej kontroli żywności... 269 4.1. Rola kodeksu postępowania administracyjnego w urzędowej kontroli żywności... 269 4.2. Zasady ogólne postępowania administracyjnego... 271 Rozdział XIV ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA SANKCJE... 274 1. Odpowiedzialność karna sankcje karne... 274 2. Odpowiedzialność administracyjna sankcje niepieniężne i pieniężne... 279 3. Odpowiedzialność cywilna... 281 3.1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny... 281 3.2. Odpowiedzialność z tytułu niezgodności środka spożywczego z umową w sprzedaży konsumenckiej... 284 Bibliografia... 287 Wykaz podstawowych aktów prawnych... 291 10