Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro

Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro

2 Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro Część I. Wzmocnienie instytucjonalne strefy euro Rozdział 1. Integracja fiskalna Rozdział 2. Integracja gospodarcza Rozdział 3. Integracja finansowa Część II. Wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki Rozdział 1. Konwergencja realna Rozdział 2. Konkurencyjność strukturalna Rozdział 3. Odmienność struktur i instytucji Rozdział 4. Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów Ważne: opracowanie omawia wyłącznie ekonomiczne wyzwania związane z integracją Polski ze strefą euro i nie stanowi całościowej analizy skutków przyjęcia wspólnej waluty, m.in. nie zajmuje się politycznymi skutkami pozostawania poza strefą euro.

3 Cel powstania opracowania Przed kryzysem Po kryzysie Symulacje modelowe wskazują, że wprowadzenie euro prowadzi do wzrostu PKB ze względu na: spadek st. proc., redukcję ryzyka kursowego, eliminację kosztów transakcyjnych, wzrost stabilności makroekonomicznej. Doświadczenia krajów strefy euro wskazują, że przyjęcie euro: nie zawsze oznacza szybsze tempo wzrostu gospodarczego, może prowadzić do narastania nierównowag makroekonomicznych, wzrostu amplitudy wahań cyklicznych oraz spadku stabilności makroekonomicznej. Główny wniosek: przyjęcie euro przyspieszy wzrost gospodarczy i zamożność społeczeństwa. Główny wniosek: przyjęcie euro stanowi aż i tylko szansę przyspieszenia wzrostu gospodarczego i zamożności społeczeństwa.

4 Główny wniosek opracowania Szanse realizacji scenariusza przyspieszenia wzrostu gospodarczego po przyjęciu euro są zwiększane przez: 1. wzmocnienie instytucjonalne strefy euro (część I raportu), 2. wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki (część II raportu). Decyzja o przystąpieniu do strefy euro powinna: 1. uwzględniać (przeszłe oraz planowane) zmiany instytucjonalne w strefie euro, 2. być poprzedzona programem reform, prowadzących do poprawy fundamentów polskiej gospodarki oraz dostosowania ich do uwarunkowań związanych z charakterystyką strukturalną innych krajów strefy euro.

5 Część I. Wzmocnienie instytucjonalne strefy euro Ekonomiczne wyzwania związane z przyjęciem euro: Integracja fiskalna Integracja gospodarcza Integracja finansowa

6 Część I. Podsumowanie Po kryzysie wprowadzono szereg nowych procedur i regulacji, których celem było ograniczenie ryzyka wystąpienia kryzysów oraz ich potencjalnych kosztów, jak również poprawa polityki fiskalnej i gospodarczej. Kierunek zmian jest właściwy, ale nie likwidują one istotnych luk w strukturze instytucjonalnej strefy euro (wspólny budżet, harmonizacja). Najbardziej zaawansowane zmiany dotyczą integracji finansowej. Słabości instytucjonalne strefy euro zwiększają konieczność wzmocnienia fundamentów polskiej gospodarki przed przyjęciem wspólnej waluty.

7 Część II. Wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki Wyzwanie 1: Konwergencja realna Ekonomiczne wyzwania związane z przyjęciem euro: Konwergencja realna Konkurencyjność strukturalna Odmienność struktur i instytucji Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów

8 Ponieważ realna konwergencja jest związana z konwergencją cen, czyli aprecjacją kursu realnego 130 120 110 100 PKB per capita (PPS, EA=100, 2013 r.) 110 104 100 116 117 118 120 130 120 110 100 Poziom cen (EA=100, 2013 r.) 101 98 106 106 108 109 109 119 120 90 80 70 62 63 67 70 71 71 77 80 82 88 91 90 80 70 65 66 72 73 78 79 83 83 88 60 60 56 50 LV PL EE PT EL SK SI CY MT ES IT FR FI BE DE IE NL AT 50 PL LV SK EE MT SI PT EL CY ES IT DE IE NL AT FR BE LU FI Źródło: Eurostat.

9 zaś naturalna stopa procentowa w Polsce jest powyżej poziomu dla strefy euro, poziom stóp EBC może być zbyt niski Trójkąt niemożliwości dla gospodarki konwergującej w unii monetarnej: konwergencja cen (aprecjacja kursu realnego), konwergencja realna (wyższa stopa naturalna), unia monetarna (wspólna polityka stóp proc. oraz sztywny kurs walutowy). Poziom stóp procentowych ustalany przez EBC prawdopodobnie będzie zbyt niski w stosunku do stopy gwarantującej równowagę polskiej gospodarki.

10 co może prowadzić do narastania nierównowag makroekonomicznych, zwłaszcza w postaci bańki na rynku nieruchomości. Przypadek Hiszpanii i Irlandii: główne ryzyko związane ze zbyt niskim poziomem stóp procentowych to boom kredytowy i narastanie bańki na rynku nieruchomości, spadek stóp procentowych oraz wzrost dostępu do finansowania jako ważny czynnik powstania baniek na rynku nieruchomości (inny czynnik to promowanie własności względem rynku wynajmu), w obydwu przypadkach dostosowania po pęknięciu bańki były bardzo bolesne. 260 200 140 80 Nominalne ceny nieruchomości (1999=100) Boom Krach 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Niemcy Irlandia Hiszpania Źródło: Eurostat.

11 Konwergencja realna: wyzwanie Poziom stóp procentowych ustalany przez EBC prawdopodobnie będzie zbyt niski w stosunku do stopy gwarantującej równowagę polskiej gospodarki. Rodzi to ryzyko narastania nierównowag makroekonomicznych w postaci bańki na rynku nieruchomości, a także nadmiernej aprecjacji kursu realnego i deficytu na rachunku obrotów bieżących.

12 Część II. Wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki Wyzwanie 2: Konkurencyjność strukturalna Ekonomiczne wyzwania związane z przyjęciem euro: Konwergencja realna Konkurencyjność strukturalna Odmienność struktur i instytucji Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów

13 Mimo znaczącego wzrostu udziału Polski w handlu światowym w ostatnich dwóch dekadach 190 170 150 130 110 90 70 Udział eksportu towarów i usług w handlu światowym (1995=100) 50 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Źródło: Eurostat. Germany France United Kingdom Italy Spain Poland Niemcy Francja Wielka Brytania Włochy Hiszpania Polska

14 innowacyjność polskiej gospodarki pozostaje na relatywnie niskim poziomie. 0,8 0,7 Wskaźnik innowacyjności Komisji Europejskiej (Innovation Union Scoreboard) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 BG LV RO PL LT MT SK HU EL PT ES CZ IT CY EE SI EU FR AT IE UK BE NL LU FI DE DK SE skromni innowatorzy umiarkowani innowatorzy naśladowcy innowacji liderzy innowacji Źródło: Komisja Europejska.

15 Konkurencyjność strukturalna: wyzwanie Podstawową szansą wynikającą z przystąpienia do strefy euro jest perspektywa przyspieszenia tempa konwergencji realnej, w tym wzrostu relatywnych wynagrodzeń czyli spadek konkurencyjności kosztowo-cenowej. Aby skorzystać z szansy szybszego wzrostu gospodarczego i uniknąć narastania nierównowagi zewnętrznej, należy zadbać o wysoką konkurencyjność strukturalną.

16 Część II. Wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki Wyzwanie 3: Odmienność struktur i instytucji Ekonomiczne wyzwania związane z przyjęciem euro: Konwergencja realna Konkurencyjność strukturalna Odmienność struktur i instytucji Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów

17 Asymetria struktur i instytucji stanowi wyzwanie po przyjęciu euro. W raporcie wymieniono dwa najważniejsze źródła asymetrii: Przed kryzysem: szoki asymetryczne postrzegane jako główne źródło dywergencji cykli koniunkturalnych Po kryzysie: asymetryczna reakcja na wspólne szoki jest równie ważnym źródłem dywergencji cykli koniunkturalnych Pytanie: na ile polska gospodarka będzie asymetrycznie reagowała na wspólne szoki po przyjęciu euro?

18 1. Wysoka elastyczność rynku pracy prawdopodobnie będzie zwiększała reakcję zatrudnienia oraz aktywności gospodarczej na wspólne szoki. 40 35 30 Udział samozatrudnienia i pracowników na umowach czasowych w zatrudnieniu ogółem (%, 2013 r.) 27,1 28,1 29,4 31,4 32,9 35,5 37,8 25 20 15 10 8,6 10,7 11,1 12,1 15,6 16,4 17,3 18,6 18,7 20,1 21,9 22,6 23,8 23,8 5 0 EE LV LT LU AT MT BE DE SK IE FR FI EA SL CY IT NE PT ES EL PL Źródło: Eurostat.

19 2. Niski stopień rozwoju prywatnego rynku wynajmu, prowadzący do nadmiernej reakcji cen nieruchomości, aktywności budownictwie, PKB i inflacji na zmiany warunków finansowania. 40 35 38,6 32,1 Udział gospodarstw domowych mieszkających w lokalach wynajętych na rynku prywatnym (%, 2012 r.) 30 25 20 15 10 5 0 26,1 24,6 22,2 19,5 18,5 18,2 15,4 13,3 12,7 11,5 10,9 10,5 7,8 7,8 5,5 4,0 3,0 2,4 1,4 DE NL AT LU EA FR BE GR IE IT ES CY PT FI LV SK SL PL EE MT LT Źródło: Eurostat.

20 Odmienność struktur i instytucji: wyzwanie W świetle wysokiego dualizmu rynku pracy oraz niskiego stopnia rozwoju prywatnego rynku wynajmu mieszkań w porównaniu z krajami strefy euro można oczekiwać podwyższonej reakcji zatrudnienia, aktywności w budownictwie oraz PKB na wstrząsy wspólne, co zwiększa prawdopodobieństwo dywergencji cykli koniunkturalnych.

21 Część II. Wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki Wyzwanie 4: Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów Ekonomiczne wyzwania związane z przyjęciem euro: Konwergencja realna Konkurencyjność strukturalna Odmienność struktur i instytucji Mechanizmy prewencji oraz dostosowań do wstrząsów

22 Mechanizmy prewencji: polityka makroostrożnościowa Polityka makroostrożnościowa bardziej efektywna jako mechanizm prewencyjny (ograniczający ryzyko narastania nierównowag finansowych) niż jako mechanizm dostosowawczy (przyspieszający powrót gospodarki do równowagi). Nie należy oczekiwać, że polityka makroostrożnościowa jest w stanie zastąpić autonomiczną politykę pieniężną po przyjęciu euro.

23 Mechanizmy dostosowań: polityka fiskalna oraz mechanizmy rynkowe Polityka fiskalna Dywergencja cykli Powrót do równowagi Mechanizmy rynkowe

24 Obecnie przestrzeń fiskalna niezbędna do prowadzenia polityki antycyklicznej jest ograniczona. 70 Dług publiczny (% PKB) 0 Saldo strukturalne (% PKB) 60-1 50-2 40-3 30 20 10 0 Państwowy dług publiczny Poziom pożądany Limit konstytucyjny 2000 2003 2006 2009 2012-4 -5-6 -7-8 Saldo strukturalne Poziom pożądany (MTO) 2000 2003 2006 2009 2012 Źródło: Ministerstwo Finansów.

25 Efektywność mechanizmów rynkowych zależy od drożności kanałów intensywnego oraz ekstensywnego. Kanały dostosowań poprzez mechanizmy rynkowe Dostosowania intensywne: kluczowe dla szoków tymczasowych Dostosowania ekstensywne: kluczowe dla szoków trwałych Dostosowania intensywne zmiany marż i zysków zmiany płac zmiany liczby przepracowanych godzin Dostosowania ekstensywne zakup/sprzedaż aktywów, w tym nowe inwestycje zatrudnienie/zwolnienie pracowników otwarcie/zamknięcie firmy

26 Sztywności rynku produktów ograniczają efektywność mechanizmów rynkowych, zwłaszcza kanału ekstensywnego SI GR PL ES IE FRA BE EU EE SK PT FI IT DE AT NL 0,91 PMR 2013 1,21 1,17 1,30 1,29 1,26 1,33 1,31 1,39 1,36 1,46 1,44 1,43 1,58 1,68 0,6 1,0 1,4 1,8 Źródło: OECD. 1,80 PL SK SI PT AT FR ES IT GR DE NL IE BE FI EE 45 Liczba zawodów regulowanych 113 133 130 153 153 152 149 185 218 231 Źródło: Komisja Europejska. 240 264 304 374 0 100 200 300 400

27 natomiast wysoka elastyczność rynku pracy wspiera mechanizmy rynkowe. Rynkowe mechanizmy dostosowawcze dokonujące się poprzez zmiany na rynku pracy w większości przypadków powinny działać efektywnie, ze względu na następujące charakterystyki polskiego rynku pracy: wysoka elastyczność płac, duże możliwości w zakresie dostosowań poziomu zatrudnienia do wahań koniunktury (m.in. ze względu na możliwość wykorzystania umów cywilnoprawnych oraz na czas określony). Dylemat: wysokie sztywności rynku pracy w krajach EA sprawiają, że elastyczność rynku pracy w Polsce jest pożądana jako mechanizm dostosowań, ale będzie powodować wzrost amplitudy wahań cyklicznych ze względu na asymetrię transmisji wspólnych szoków makroekonomicznych.

28 Mechanizmy dostosowań: wyzwania 1. Przestrzeń fiskalna niezbędna do prowadzenia antycyklicznej polityki fiskalnej jest ograniczona. 2. Sztywności rynku produktów ograniczają efektywność rynkowych mechanizmów dostosowań.

29 Wnioski Przyjęcie euro stanowi szansę przyspieszenia wzrostu gospodarczego oraz zamożności społeczeństwa, ale również zwiększa ryzyko powstania nierównowag makroekonomicznych. Szanse realizacji scenariusza przyspieszenia wzrostu gospodarczego po przyjęciu euro są zwiększane przez: wzmocnienie instytucjonalne strefy euro, wzmocnienie potencjału polskiej gospodarki. Zmiany instytucjonalne, które wprowadzono w strefie euro po kryzysie, chociaż zmierzają we właściwym kierunku, nie likwidują jej istotnych słabości. Wzmacnia to potrzebę poprawy konkurencyjności strukturalnej przed przyjęciem euro. Przyjęcie wspólnej waluty powinno być poprzedzone programem reform wzmacniających potencjał polskiej gospodarki oraz dostosowujących jej strukturę do uwarunkowań funkcjonowania wewnątrz strefy euro.