Rozwój koncepcji budowy linii dużych prędkości Pierwsze koncepcje budowy linii dużych prędkość w Polsce powstały jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku i były związane z projektowaniem międzynarodowych korytarzy transportowych przez Polskę. Na początku lat 90. powstał dokument Kierunkowy program linii dużych prędkości w Polsce z horyzontem realizacji wyznaczonym do roku 2030. Głównymi jego założeniami była budowa nowej linii wschód zachód przez Warszawę, Łódź i Poznań w ramach osi transeuropejskiej z Berlina do Moskwy oraz przedłużenie linii CMK z okolic Grodziska pod Warszawą do Gdańska przez Płock. Projekt budowy linii Warszawa Poznań Łódź znalazł się w dokumencie Polityka transportowa państwa na lata 2001-2015 opracowanym przez Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej, 2001 r. W pierwszej kolejności zakładano w nim budowę nowej linii z Warszawy do Łodzi. Studium z lat 90. było podstawą do analiz dotyczących rozwoju szybkich połączeń kolejowych w Polsce w Passenger Traffic Study 2020 Poland and Czech Republic wykonanym na zlecenie UIC w 2003 r.. W podsumowaniu tego Studium znalazły się wnioski stanowiące dobre uzasadnienie dla budowy linii dużej prędkości Warszawa Łódź Poznań Berlin. Po opublikowaniu tego Studium podjęto dyskusję nad optymalizacją przebiegu połączenia Warszawy z Wrocławiem przez Łódź. W 2002 r. została przedstawiona koncepcja połączenia projektu budowy nowej linii z Warszawy do Poznania z projektem nowej linii z Warszawy do Wrocławia. Jej założeniem był wspólny przebieg obu linii z Warszawy przez Łódź i ich rozgałęzienie w kierunku Poznania i Wrocławia w okolicy Kalisza. W efekcie koszty inwestycji byłyby niższe poprzez wykorzystanie wspólnego odcinka nowej linii dla obu połączeń (ponad 240 km), a czas przejazdu dla relacji z Warszawy do Wrocławia byłby znacznie krótszy. Koncepcja ta nawiązywała częściowo do projektów z XIX wieku, które zakładały połączenie Warszawy z Kaliszem przez Łódź. Wybór Kalisza jako węzła wynikał z jego położenia, jako najdalej na zachód położonego dużego miasta, które może być objęte nową linią bez zbytniego wydłużania jej przebiegu. Koncepcja ta została przedstawiona publicznie na seminarium zorganizowanym przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji RP Szybkie połączenie kolejowe Łódź - Warszawa w Łodzi 2002 r., a następnie opublikowano ją na łamach miesięcznika Technika Transportu Szynowego. Na zlecenie PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. w 2005 roku zostało wykonane Wstępne studium wykonalności budowy linii Warszawa Łódź Wrocław/Poznań, którego wykonawcą było Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa. Po analizie możliwych wariantów wybrano do dalszych analiz dwa z nich różniące się miejscem rozgałęzieniem linii na Poznań i Wrocław: w okolicy Kalisza lub w okolicy Sieradza. We wrześniu 2010 r. rozpoczęto prace nad studium wykonalności, którego celem był ostateczny wybór wariantu przebiegu linii oraz kluczowych rozwiązań technicznych i zasad finansowania.
Program budowy i uruchomienia przewozów kolejami dużych prędkości w Polsce Rząd powołany po wyborach parlamentarnych w 2007 r. wpisał projekt budowy nowej linii, jako część swojego programu, co ogłosił Premier Donald Tusk podczas expose 23 listopada 2007 r. 19 grudnia 2008 r. Rada Ministrów podjęła Uchwałę 276/2008 w sprawie przyjęcia strategii ponadregionalnej w sprawie budowy i uruchomienia przewozów kolejami dużych prędkości w Polsce. Określa ona zadania dla realizacji przyjętego celu i wyznacza harmonogram budowy nowej linii Warszawa Łódź Poznań/Wrocław i uruchomienia przewozów do 2020 r. Uchwała, przyjęta wraz z Master Planem dla polskich kolei do 2030 r., zamknęła etap dyskusji o społecznej zasadności budowy nowej linii i analiz o programie rozwoju kolei dużych prędkości w Polsce oraz wyznaczyła zadania wraz z harmonogramem ich realizacji. Przyszła sieć kolei dużych prędkości w Polsce składać się będzie z: nowej linii Warszawa Łódź Poznań/Wrocław, zmodernizowanej do parametrów linii dużej prędkości linii E65 Południe (CMK) z Warszawy do Katowic i Krakowa z możliwymi przedłużeniami do granicy czeskiej i słowackiej. Linie te oraz węzły kolejowe: Warszawa, Łódź, Poznań, Wrocław, Katowice, Kraków objęte zostały studiami wykonalności Istotnym elementem nowej sieci szybkich połączeń kolejowych w Polsce będzie włączenie do niej linii E65 Południe (CMK), która po modernizacji będzie linią dużej prędkości. Linia ta jest przedmiotem prowadzonych studiów i rządowego Programu budowy i uruchomienia przewozów kolejami dużych prędkości w Polsce. Prace studialne i przedprojektowe zakończą się w 2012 r. Przystosowanie tej linii będzie polegać na: podniesieniu prędkości maksymalnej na istniejących odcinkach do 200 km/h (ewentualnie 220 km/h dla zespołów trakcyjnych) w pierwszym etapie, a drugim etapie po 2020 r. po wybudowaniu linii Y Warszawa Łódź Poznań/Wrocław do prędkości 300 km/h (ze zmianą na system zasilania trakcyjnego 25 kv prądu przemiennego), wybudowaniu nowych odcinków linii będących przedłużeniem istniejącej już linii CMK do Krakowa i Katowic, przy czym wspólny odcinek tego przedłużenia ze względów ekonomicznych i zmniejszenia oddziaływania na środowisko powinien być jak najdłuższy (rekomendacja rozgałężenia w okolicy Olkusza z możliwością budowy lokalnej stacji dla obsługi wybranych pociągów) z możliwością utworzenia połączenia dużych prędkości pomiędzy Krakowem i Katowicami, budowie nowej linii z Katowic do granicy z Republiką Czeską ze stacją regionalną w okolicach Rybnika i przejściem granicy do Bohumina (połączenie z planowaną czeską linią dużej prędkości w Bohuminie) projekt w uzgodnieniu z Republiką Czeską. Linia CMK (Warszawa Kraków/Katowice) ma niższe prognozy przewozowe w porównaniu z linią Y (Warszawa Łódź Poznań/Wrocław), ale budowa linii Y i połączenie obu linii oraz przebudowa łódzkiego węzła kolejowego wygeneruje dodatkowe potoki pasażerów w relacjach Kraków Łódź Poznań/Bydgoszcz i Katowice Łódź Poznań/Bydgoszcz uzasadniając poniesienie wysokich kosztów modernizacji i wydłużenia linii CMK.
Na linii tej rozpatrywane są stacje regionalne obsługiwane przez wybrane pociągi: Opoczno Południe, Włoszczowa Północ (istniejąca), Olkusz i Rybnik (na nowym odcinku Katowice Bohumin). Mapa 1. System linii dużych prędkości w Polsce w oparciu o linie Warszawa Łódź Poznań/Wrocław i Warszawa Katowice/Kraków Kierunki dalszego rozwoju kolei dużych prędkości w Polsce W ramach toczących się dyskusji na temat przyszłości systemu transportowego w Polsce PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. wykonała analizy, których celem jest wskazanie głównych kierunków rozwoju krajowej sieci kolejowej o wysokich parametrach technicznych umożliwiających stworzenie atrakcyjnej oferty przewozowej i zahamowanie spadku udziału przewozów kolejowych w rynku transportowym. Podstawą do tych analiz było zlecone Instytutowi Kolejnictwa opracowanie, którego efektem było opracowanie Kierunki rozwoju kolei dużych prędkości w Polsce. Dokument ten zawiera syntezę wniosków z tego opracowania oraz propozycje możliwych do realizacji w perspektywie 20 30 lat inwestycji w wariantach optymalnych.
W opracowaniu przyjęto następujące cele w zakresie kierunków rozwoju kolei dużych prędkości w Polsce: W pierwszym etapie zapewnienie powiązań Warszawy, Łodzi, Katowic, Krakowa, Poznania i Wrocławia siecią złożoną z nowej linii Warszawa Łódź Poznań/Wrocław i zmodernizowanej do parametrów linii dużej prędkości linii E65 Południe (CMK) Warszawa Kraków/Katowice granica południowa, zgodnie z rządowym Programem z 19 grudnia 2008 roku, traktowanym jako punkt wyjścia i odniesienia. Dokonanie wewnętrznej integracji województw zachodnich (Wrocław Poznań Szczecin) i wschodnich (Białystok Lublin Rzeszów) oraz ich połączenia dzięki liniom dużej prędkości w centrum kraju. Usprawnienie przewozów w środkowopolskim pasie osadniczym (Gdańsk Bydgoszcz Toruń Łódź Katowice/Kraków poprzez radykalne skrócenie czasu przejazdu z Pomorza Gdańskiego do środkowej i południowej Polski. Włączenie Zagłębia Staropolskiego (Kielce) do sieci dużych prędkości. Włączenie polskiej sieci kolei dużych prędkości do systemu transeuropejskiego. koncepcja sieci kolei dużych prędkości opartej na liniach różnej kategorii Koncepcja sieci kolei dużych prędkości w powiązaniu z siecią konwencjonalną Źródło: PKP PLK S.A.
Włączenie Polski do europejskiej sieci kolei dużych prędkości Budowa nowej linii Y Warszawa Łódź Poznań/Wrocław oraz modernizacja istniejącej linii CMK Warszawa Katowice/Kraków doprowadzą do rozwoju międzynarodowych połączeń kolejowych. Połączenia międzynarodowe liniami dużych prędkości są przedmiotem porozumienia w ramach Grupy Wyszehradzkiej z 20 kwietnia 2010 r. Na mapie będącej załącznikiem do tego porozumienia przedstawione są proponowane połączenia międzynarodowe, w ramach nowelizacji Transeuropejskiej Sieci Transportowej TEN-T. Główna relacja, która szczególnie zyska na budowie nowej linii Y Warszawa Łódź Poznań/Wrocław to Warszawa Berlin, dla której będzie możliwe uzyskanie czasu przejazdu około 3 godzin i wytrasowanie atrakcyjnego dla pasażerów pociągu nocnego do miast w zachodnich Niemczech, Belgii czy Holandii. Ponadto możliwe będzie uruchomienie szybkich pociągów z Krakowa do Berlina przez Łódź i Poznań o czasie przejazdu około 4 4,5 godzin. Przebieg linii od Poznania do Berlina, która jako wewnętrzna krajowa linia dużych prędkości nie ma uzasadnienia ekonomicznego, musi być przedmiotem międzynarodowej umowy i wspólnych polsko-niemieckich studiów. Do czasu wybudowania nowej linii można korzystać ze zmodernizowanej linii E20. Radykalna poprawa połączenia z Warszawy do Wrocławia, przy wykorzystaniu nowej linii oraz modernizacja linii E30 z Wrocławia do granicy, stworzy dobre warunki do powrotu na trasy zlikwidowanych kilka lat temu pociągów z Polski do Drezna i Lipska. Realizacja po stronie czeskiej, planowanego przebiegu linii szybkiej kolei z Pragi do Ostrawy przez Brno oraz nowy odcinek linii dużych prędkości Ostrawa Katowice łącznie ze zmodernizowaną linią E65 Południe, pozwoli utworzyć kompleksowy system międzynarodowego dalekobieżnego transportu pasażerskiego. Dzięki linii Y: Warszawa Łódź Poznań/Wrocław realne będzie też utworzenie dobrego połączenia z Warszawy do Pragi przez Wrocław. Przebieg linii musi być przedmiotem międzynarodowej umowy i wspólnych polsko-czeskich studiów. Prace wspólnej polsko - czeskiej grupy roboczej prowadzone są od 2010 r. i 7 kwietnia 2011 r. podpisany został List Intencyjny przez ministrów infrastruktury Polski i Czech. Możliwe są dwa warianty przebiegu linii z Pragi do Wrocławia: Praga Mlada Boleslav Liberec Jelenia Góra Wrocław; Praga Hradec Kralove Przełęcz Lubawska Wrocław. Wariant pierwszy, wskazywany wstępnie przez stronę czeską, wykorzystywałby planowaną już do budowy linię Praga Liberec i obejmowałby zasięgiem większe ośrodki miejskie o dużym znaczeniu turystycznym. W maju 2011 r. Ministerstwo Transportu Republiki Czeskiej przedstawiło podczas seminarium UIC w Pradze studium dla budowy linii Praga Wrocław i utworzenia korytarza dużej prędkości Monachium Praga Wrocław Warszawa z możliwością przedłużenia go do państw bałtyckich (Rail Baltica). Projekt ten został wpisany przez Komisję Europejską na nową listę projektów sieci TEN-T do 2030 r. Otwiera to drogę do finansowania projektu połączenia Warszawa Łódź Wrocław Praga z unijnego funduszu CEF, na który przeznaczono na lata 2014-2020 ponad 30 mld euro. Linia Praga Wrocław byłaby częścią korytarza Monachium Praga Wrocław Łódź Warszawa kraje bałtyckie oraz korytarza Praga Wrocław Poznań Szczecin Świnoujście.
19 października 2011 r. Komisja Eurpejska opublikowała nową listę projektów Traneuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) do 2030 r. Polskie projekty linii dużych prędkości Warszawa Łódź Poznań/Wrocław i Warszawa Katowice/Kraków zostały wpisane jako sieć bazowa. Przyjęto tez budowę linii dużych prędkości tran granicznych: Wrocław Praga, Katowice Ostrawa i Poznań Berlin. Stwarza to możliwość finansowania tych projektów ze środków unijnych. (mapa)