Typ: sikwiaki Sipuncula (inc. sed.)

Sekcja: Schizocoelia Czesfaw Bfaszak Wtorna jama data (celoma) powstaje na drodze schizocelii (rozst?powania) z litych pasm mezodermy pochodzqcych z telomezoblastow. Celoma jest wi?c pierwotnie calkowicie otoczona przez mezodermalny nablonek (coelothel\ wi?c jest narzqdem tworza_cym charakterystyczne woreczki celomatyczne. Z nablonka celomatycznego powstalo zawieszenie jelita w postaci pierwotnie dwoch mezenteriow (grzbietowego i brzusznego) oraz przegrody mi?dzy segmentami (dissepimenta) z zawartymi w nich naczyniami krwionosnymi bqdz kanatami (lakunami). Celomatyczne przestrzenie sa, pofa_czone z metanefrydiami i z systemem genitalnym. Budowa celomy jest zwia_zana z segmentacja. i przy jej braku (sikwiaki) wyst?puje tylko celoma dwudzielna (oligomeria), natomiast przy segmentacji polimerycznej wyst?puje pierwotnie wiele par woreczkow celomatycznychj leza_cych jeden za drugim (segmentowce Articulata). Woreczki te moga, ulegac redukcji i tworzy si? wtedy mieszana jama data typu miksocelu (stawonogi Arthropoda). U mi?czakow celoma jest praktycznie ograniczona do regionu gonad i serca (gonocel i perykard). Cecha. charakterystyczna. dla Coelomata Schizocoelia jest pierwotne wyst?powanie bruzdkowania spiralnego, chociaz u wielu stawonogow (owady) wyst?puje bruzdkowanie powierzchniowe. Poza tym wyst?- puje jeszcze (choc rzadko) bruzdkowanie tarczkowe (skorpiony wsrod paj?czakow i gtowonogi sposrod mi?- czakow). Narz^dami wydalniczymi sq przede wszystkim metanefrydia zarowno otwarte, jak i zamkni^te (gruczoty koksalne, szcz^kowe, czulkowe i wargowe), rzadko protonefrydia i typowe dla stawonogow la,dowych cewki Malpighiego. Do Schizocoelia naleza, dwie wielkie grupy swiata zwierz^t, a mianowicie segmentowce (Articulata) i Lacunifera, w skfad ktorej wchodzq mi^czaki (Mollusca). Segmentowce (Articulata) obejmuja. pierscienice (Annelida), stawonogi (Arthropoda) i dwie grupy nawia_zuja,ce zarowno do pierscienic, jak i stawonogow, a mianowicie niesporczaki (Tardigrada) i pratchawce (Onychophora). Ze Schizocoelia zwiqzane sa, jeszcze sikwiaki (Sipuncula). Nawia_zuja_ one przez bruzdkowanie spiralne i larwa. trochoforowa, do pierscienic i mi^czakow. Rowniez mezoderma powstaje na drodze schizocelii. Jednak roznia. si? one wyraznie od pierscienic brakiem segmentacji, wyst?powaniem metanefrydiow u larwy trochoforopodobnej, sta_d traktowane sa, jako grupa o niejasnym polozeniu systematycznym. Typ: sikwiaki Sipuncula (inc. sed.) waha si? od 3 mm do 66 cm, wyst?puja_ od morz tropikalnych po polarne, od strefy plywow do glebin. Morskie, robakowate, niesegmentowane organizmy W Polsce brak. celomatyczne o symetrii bilateralnej, ktorych cialo sklada si? z szerszego cylindrycznego tulowia i wqskiej cz?ki wciqgalnej introwert, na szczycie.. f..,... ktorej lezy otwor g?bowy otoczony zwykle czutka- MOITOlOgia runkcjonaina mi. Brak szczecin. Narza_dami wydalniczymi sa. metanefrydia. Brak uktadu krwionosnego. Bruzdkowa- Cialo wyraznie podzielone na dwa odcinki, tylny cynie spiralne. W rozwoju z reguly wyst?puje larwa lindryczny tutowiowy i przedni wysmukly introtrochoforopodobna. Ponad 150 gatunkow. Wielkosc wert z otworem g?bowym polozonym apikalnie, kto-

Morfologia funkcjonalna 397 Rye. 297. Schemat budowy przedstawiciela sikwiakow. A widok ogolny, B celoma czutkow; 1 otwor g?- bowy, 2 zwoj mozgowy, 3 grzbietowy zbiornik biegunowy, 4 retraktor grzbietowy, 5 odbyt, 6 jelito 7 gonady, 8 retraktor brzuszny, 9 brzuszny pien nerwowy, 10 metanefrydium, 11 brzuszny zbiornik biegunowy, 12 wieniec czulkow, 13 celomatyczne naczynia czulkow, 14 celomatyczne naczynie okrezne (wg Delage i Herouarda, 1898, z Henniga, 1979, zm.) ry moze bye wciajalny do cze_sci tulowiowej (rye. 297). Otwor odbytowy lezy po stronie grzbieiowej w przedniej czesci tulowia, a niekiedy przesuni?ty jest nawet na introwert. Od strony brzusznej na wysokosci odbytu znajdujq si? z reguly parzyste nefroporusy. Introwert moze osiqgac dtugosc polowy tulowia, a niekiedy nawet jest 10. krotnie dluzszy od czesci tulowiowej. Czufki otaczaja. otwor g^bowy albo umieszczone sq dorsalnie (rodzina Phascolosomatidae), w jednym lub wielu rz?dach, od strony gebowej pokryte sa. g?sto rz^skami (rye. 298). Rzadko brak czutkow. W rodzaju Sipunculus zamiast czulkow wystepuja. platowate faldy. Ciato otoczone worem powiokowo-mi^sniowym pokrytym epidermaj wytwarzaj^cq stosunkowo grub^ elastyczn^ kutykule, ktorej brak jedynie na czutkach. Kutykula zaopatrzona jest w liczne brodawki, kolce, papille i haki, ktore znajduja. si^ na introwercie i pomagaja. przy ryciu w podtozu. W rodzinie Aspidosiphonidae kutykula wytwarza w przedniej czesci tulowia tarczk? analn^ zbudowana, z substancji rogowej lub wapiennej, a w tylnej rogowa^ tarczk? kaudalnq. Pod epiderma, lezy pozakomorkowa macierz skladajqca si? z tkanki l^cznej z licznymi wloknami kolagenowymi. Warstwa ta nosi nazw? cutis i w niej przebiega uklad nerwowy. Pod niq lezy warstwa mi^sni okreznych, cienka warstwa mi?sni skosnych i podluznych. Niekiedy mie_snie okrezne i podluzne tworz^ wyrazne wi^zki, np. w rodzajach Sipunculus i Siphonomectus. Istotn^ cze,scia_ umi^snienia s^ retraktory mi^snie przebiegajqce w celomie od wierzcholka introwertu do scian czesci tulowiowej i sluz^ce do wci^gania introwertu do mtowia. Wysuwanie introwertu nastepuje przez skurcz cze.sci tulowiowej wora powlokowo-mi?sniowego, ktory powoduje zwi^kszenie cisnienia plynu celomatycznego. W rodzaju Sipunculus i Siphonomectus pod epiderm^ lez^ podluzne celomatyczne kanaly skorne (cutis}, polaczone z jam^ ciala i odgrywaja_ce rol^ w procesach oddychania. Wtorna jama ciala wysiana orz?sionym nabtonkienij sklada si? z dwoch czesci: jednolitej niesegmentowanej jamy obejmujqcej cale ciato z wyjqtkiem czulkow i z celomy czulkow, w sklad ktorej wchodzi okoloprzelykowy kanal okr?zny oraz 1-2 kanalow czulkowych leza_cych z tylu w postaci zbiornikow biegunowych (kompensacyjnych). Celoma czulkow stuzy do nadawania im turgoru i nie ma pol^czenia z celoma, ciala. U niektorych gatunkow z rodzaju Siphonostoma nablonek celomy wytwarza w regularnych odste.pach poprzeczne faldy (septy). Plyn celomy stanowi szkielet hydrostatyczny i zawiera amebowate leukocyty i dyskowate erytrocyty Rye. 298. Polozenie otworu gebowego. A poza wiencem czulkow (Pkascolosoma, Phascolosomatida). B wewnatrz wienca czulkow (Phascolion, Golfingiida); 1 otwor gebowy, 2 wieniec czutkow (wg roznych autorow, zm.)

398 Typ: sikwiaki Sipuncula z hemerytryn% ktore stanowia^ ok. 90% wszystkich komorek celomy. Poza tym znajduj^ si? gamety i specyficzne organy urny rze_skowe magazynuja.- ce produkty przemiany materii. Ukiad nerwowy i narza_dy zmyslow. Centralnq cz?scia_ ukladu nerwowego jest dwuplatowy zwoj mozgowy lezacy dorsalnie poza otworem g?bowym. W rodzaju Sipunculus zwoj mozgowy wytwarza wyrostki b?dace organami neurosekrecyjnymi. Zwoj polqczony jest parzystq konektywa, okologardzielowa, z wtornie nieparzystym brzusznym pniem nerwowym pozbawionym zwojow, od ktorego odchodza. liczne nerwy boczne. U Phascolosoma agassizii w rozwoju ontogenetycznym wyst?puje parzysty brzuszny pien nerwowy. Konektywa okologardzielowa i zwoj mozgowy unerwia czulki, gardziel i narz^d w?chowy. Narzqdami zmyslu sa. dobrze wyksztalcone organy w?chowe w postaci g?sto orz?sionych pol mi?dzy czulkami. Poza tym niektore gatunki maja. parzyste pigmentowane rurkowate organy swiatloczule dochodza.ce do zwoju mozgowego. U larw wyst?pujq plamki oczne. Dodatkowo na calym ciele, a szczegolnie na introwercie, rozmieszczone sq pojedyncze wrzecionowate komorki zmystowe. Uklad pokarmowy i odzywianie. Otwor g?bowy otoczony z reguly czulkami, lezy apikalnie na introwercie i przechodzi w gardziel cia_gn3ca_ si? prawie przez caly introwert. Kolejnym odcinkiem przewodu pokarmowego jest przelyk, ktory przechodzi w jelito srodkowe sktadajgce si? z cz?sci zst?puja.cej dochodzgcej do tylnego odcinka tulowia i cz?sci wst^pujqcej przechodzqcej w jelito tylne (rektum). Jelito tylne koriczy si? odbytem leza_cym po grzbietowej stronie przedniej cz?sci tutowia, rzadko lezy na introwercie. Obie cze_sci jelita srodkowego (zst?pujqca i wst?pujqca) z reguly s$ silnie spiralnie skr?cone i srednio dwa razy diuzsze od ciala. Trawienie nast?puje w cz?sci wst^pujgcej. Niekiedy jelito srodkowe zaopatrzone jest w slepe uchyjki, ktore mog^ rowniez wyst?powac w jelicie tylnym. Od przejyku do rektum cia_gnie si? orz?siona rynienka przesuwaja.ca pokarm. Jelito zawieszone jest na mi?sniach przytwierdzonych do scian tulowia, Sikwiaki to typowi detrytusozercy, ale zywia. si? rowniez bakteriami, okrzemkami, a tylko bardzo nieliczne gatunki sa_ drapieznikami (Golfingia procera). Rozdziaf materialow odzywczych nast?puje przez ptyn jamy ciala. Sikwiaki ryja.ce przepuszczaja, przez swoj przewod pokarmowy mul i piasek (podobnie jak dzdzownice) w takiej ilosci, ze niekiedy detrytus stanowi polow? wagi sikwiaka. Gatunki zyj^ce na twardym podlozu to filtratory. Ukladu krwionosnego brak. Ukiadu oddechowego brak, a wymiana gazowa odbywa si? poprzez delikatny nablonek czulkow. Pomocna. rol? w oddychaniu odgrywajg kanaly celomy lezqce w epidermic. Barwnikiem oddechowym jest hemerytryna znajdujqca si? w erytrocytach. Uklad wydalniczy. Z reguly wyst?puj^ parzyste metanefrydia. Polozone sq one po brzusznej stronie przedniego odcinka tulowia na wysokosci odbytu i kazde z nich zakonczone jest nefroporusem. Metanefrydia sluzq takze do wyprowadzania garnet i jako narza_d osmoregulacyjny. Funkcje wydalnicze spetniajq dodatkowo komorki chloragogenowe i urny rz?skowe produkowane przez nablonek celomy. Komorki chloragogenowe gromadza. plynne i stale produkty przemiany materii, a nastepnie odrywaja. si? od nablonka i plywaj^ w plynie jamy ciala. Urna rz?- skowa zbudowana jest z komorki p?cherzykowej, ktora gromadzi produkty przemiany materii otrzymane od komorki rz?skowej. Niekiedy urna moze zawierac takze komorki chloragogenowe. Uklad rozrodczy. Z reguly rozdzielnoplciowe (znany jeden gatunek obojnaczy Nephasoma minutum=golfingia minuta), nie wykazujq dymorfizmu plciowego. Wyst?puje rowniez fakultatywna partenogeneza (Themiste lageniformis). Wlasciwym protoandrycznym obojnakiem jest Nephasoma minutum? ktora sklada jaja bogate w zoltko i brak u niej w rozwoju stadium larwy (rozwoj prosty). Gonady w postaci pasm polozone 53 pomi?dzy brzusznymi retraktorami, rzadziej przy grzbietowych. Gamety dojrzewaj3 w jamie ciala, a nast?pnie s^ wydalane przez metanefrydia na zewnqtrz, gdzie nast?puje zaplodnienie. Niektore gatunki skupiaja. si?, aby ulatwic zaplemnienie (Themiste pyroides). Rozmnazanie i rozwoj Bruzdkowanie typowo spiralne z powstaniem 4 kwartetow mikromerow. Jaja oligolecytalne maj^ gastrulaq"? emboliczn^ (Sipunculus nudus\t u gatunkow z jajami bogatymi w materialy odzywcze (jaja polilecytalne) wystepuje gastrulacja epiboliczna (Phascolion strombus). Rozwoj zlozony moze przebiegac przez dwa rodzaje larw (rye. 299). Zawsze w pocz^tkowej fazie jest pelagiczna, lecytotroficzna trochofora, otoczona blona. jajow^. Dalszy rozwoj jest zroznicowany w zaleznosci od ilosci zoltka. U embrionow maja^cych duzo materialu zapasowego trochofora opada na dno i po kilku tygodniach daje postac dorosla. (Phascolion strombus). W innych przypadkach nast^puje prze-

Rozmnazanie i rozw6j 399 Rye. 299. Stadia rozwojowe. A trochofora, B pelagosfera; 1 episfera, 2 hyposfera, 3 prototroch, 4 aparat apikalny, 5 introwert, 6 tutow, 7 przewod pokarmowy, 8 odbyt, 9 metanefrydia (wg roznych autorow, zm.) ksztalcenie lecytotroficznej trochofory w pelagiczna. larw? wtorna_ pelagosfer? zaopatrzonq w wieniec rz?- sek (prototroch), ktora jest rowniez lecytotroficzna. Faza pelagiczna trwa ok. 48 godzin, a nast?pnie przechodzi do dennego trybu zycia i w tym srodowisku zachodzi ostateczna metamorfoza trwajaca ok. jednego miesiqca. Po wyksztalceniu przewodu pokarmowego larwa jest zdolna do samodzielnego pobierania pokarmu (Golfingia elongata). Trzeci rodzaj rozwoju ztozonego zachodzi przy malej ilosci materiaiu zapasowego (Sipunculus nudus}. W tym przypadku pierwotna trochofora przeksztalca si? w planktoniczna^ larw? wtornq pelagosfer?, ktora samodzielnie si? odzywia. Pelagosfery zyja. z reguly ponad jeden miesia_c i przenoszone sq przy pomocy pr^dow oceanicznych na duze odleglosci i w ten sposob przyczyniajq si? do bardzo szerokiego, wr?cz czasem kosmopolitycznego rozmieszczenia tych gatunkow. Metamorfoza jest niezwykle skomplikowana i dobrze poznana tylko u Sipunculus nudus. Pierwotna larwa trochoforopodobna u lego gatunku ma pocz^tkowo silnie wyksztakony prototroch w postaci orz^sionego nablonka pokrywaja.cego cal^ larw? z wyja_tkiem plytki apikalnejj pod ktora. znajdujq si? parzyste plamki oczne. Nast?pnie wokoi otworu odbytowego wytwarza si? pierscien rz?sek metatroch. Pasma mezodermy wypefniajq przestrzen mi?- dzy ekto- i entodermaj tworzq si? metanefrydia! (trochofora pierscienic ma protonefrydia). Po odrzuceniu orz?sionej ostonki rozpoczyna si? metamorfoza. Larwa odzywia si? aktywnie i nosi nazw? pelagosfery. Powstaje uklad nerwowy z okotoplatowym zwojem mozgowym, pojawia si? druga para plamek ocznych. Larwa magazynuje material zapasowy (tluszcz) w jelicie srodkowym, a wi?kszosc wewn?trznych organow larwy przechodzi do postaci doroslej. Pelagosfera ma tuiow i introwert, ale ma rowniez charakterystyczne tylko dla niej, specjalne struktury, takie jak organ terminalny, sluz^cy do przyczepiania si? do podloza. Innymi organami larwalnymi sq orz?sione ptaty przy otworze g?bowym, mi?dzy ktorymi lezq gruczoly wargowe oraz silnie umi?sniony organ gardzielowy maj^cy zdolnosc wysuwania si? i stuz^cy do pobierania pokarmu. Czas zycia pelagosfery trwa okoto jednego miesiqca, po czym nast?puje metamorfoza ostateczna trwajqca kilkadziesi^t godzin. Tulow si? wydluza, otwor g?bowy przesuwa si? na cz?sc apikalnq introwertu i tworza^ si? czulki. Sikwiaki rozmnazajq si? rowniez bezpfciowo przez podzial poprzeczny i pqczkowanie, ktore zachodzi na tulowiu w okolicach odbytu. Rozmnazanie bezplciowe stwierdzono u Sipunculus robustus, Aspidosiphon brocki, A. elegans. Przy podziale poprzecznym odtworzenie brakuj^cych organow moze nast?powac przed rozdzieleniem si? osobnikow potomnych (architomia) lub po rozdzieleniu si? (paratomia), np. A. brocki. Sikwiaki wykazuja, duze zdolnosci regeneracyjne mog^ce odtwarzac nie tylko czulki, ale nawet caly introwert. Ekologia i rozmieszczenie Sikwiaki s^ mieszkancami dna morz, szczegolnie strefy szelfowej i oceanow (rzadko na duzych gl?bokosciach, tylko 3 gatunki sq znane z gl?bokosci 7000 m). Z reguly cale cialo jest ukryte w podtozu. Wyst?puj^ glownie w strefie okolotropikalnej, gdzie pelagosfery sq roznoszone przez prqdy oceaniczne. Prowadzq osiadlo-ryjqcy tryb zycia. Gatunki zyjqce w skorupkach mi?czakow, w szczelinach skalnych czy mi?dzy koralowcami moga^ si? trwale przytwierdzac, a tylko niektore majq zdolnosc plywania. Dr^za. podtoze prawdopodobnie przy pomocy zwiazkow chemicznych, ktorymi rozpuszczaja. w?glan wapnia. Filtratory wylapujq pokarm przy pomocy czutkow, detrytusozercy pobierajq substrat glebowy. Jeden z nielicznych drapieznikow wsrod sikwiakow to Golfingia procera zywia_ca si? myszami morskimi (Apkrodita aculeata\m przedziurawia powloki i pobiera zawartosc wn?trza ciala. Scisla symbioza wyst?puje mi?dzy sikwiakiem Aspidosiphon jukesii a pojedyn-

400 lyp: sikwiakr Sipuncula czo zyja_cym koralowcem z rodzfyiiheterocyathus (Caryophyllidae) i Heteropsammia (Dendrophylliidae). Koralowce te zyja. na pustych skorupkach slimakow, do ktorych wn^trza wchodzi larwa sikwiaka. Koralowce obrastaja. skorupk? a sikwiak wywierca sobie w niej otwor. Koralowce z tych rodzajdw i ten gamnek sikwiaka wystepuja, zawsze razem. Fi/ogeneza Sikwiaki nawia^ujq poprzez bruzdkowanie spiralne i pierwotna. larw? typu trochofory do pierscienic i mieczakow. Powstanie mezodermy i celomy z blastomeru 4d na drodze schizocelii oraz budowa kutykuli rowniez zdecydowanie zbliza je do tych grup oraz do szczetnic (Echiura). Od pierscienic roznia, sie inna. budowa. ukladu nerwowego (brak zwojow) oraz brakiem segmentacji w celomie. Takze larwa trochoforopodobna sikwiakow rozni sie od trochofory pierscienic posiadaniem metanefrydiow (trochofora pierscienic ma protonefrydia). Do szczetnic sikwiaki nawia_zuja. niesegmentowana. jama, ciala oraz bezzwojowym ukladem nerwowym, ale wystepuja^ rowniez zasadnicze roznice w postaci calkowitego braku szczecin, braku protonerrydiow u larwy oraz wystepowania specyficznego odcinka wtornej jamy ciafa w postaci okofogardzielowej celomy. Poprzez dwudzielnosc celomy nawiqzuj^ sikwiaki do trojdzielnych organizmow wtoroustych z grupy Archicoelomata, ale u nich mezoderma powstaje enterocelicznie, podczas gdy u sikwiakow schizocelicznie. Rowniez dane molekularne (sekwencje 18S rrna) sq kontrowersyjne i zblizajq je raz do mieczakow, innym razem do pierscienic, a nawet zaliczajq je do wieloszczetow i w tym przypadku nalezaloby przyjgc u sikwiakow wtorna. utrat? segmentacji. Dane te wyraznie wskazuj^, ze sikwiaki jako typowe Spiralia oddzieliiy si? bardzo wczesnie od wspolnego pnia i utworzyiy samodzielny typ. Analizy molekularne wskazuja. na monofiletyzm typu, ale powi^zania filogenetyczne w obrebie sikwiakow sa. niejasne. Systematyka Aktualnie sikwiaki dzielq si? na trzy gromady. Gromada: Sipunculida Czulki otaczaja^ otwor g^bowy. Introwert z pojedynczymi hakami najczesciej ujozonymi nieregularnie. Mi^snie okrezne i podluzne tworz^ wyrazne wiazki. Rodzina: Sipunculidae Duze gatunki z platowatymi fafdami czutkowymi. Wor powiokowo-miesniowy z cutis. Miesnie podmzne w wi^zkach. Para nietanefrydiow. Sipunculus nudus do 35 cm dlugosci. Zyje zwykle w piaszczystym plytkim (do 700 m) dnie, ale znany takze z gt^bokosci ponad 2000 m. Kosmopolityczny (rye. 300.A). Rye. 300. Przedstawiciele poszczegolnych gromad. A Sipunculus nudus (Sipunculida), B Phascolion strombus (Golfingiida), C Themiste pyroides (Golfingiida), D Aspidosiphon steenstrupii (Phascolosomatida); 1 czulki, 2 introwert, 3 tulow, 4 odbyt, 5 nefroporus, 6 tarczka analna, 7 tarczka kaudalna (wg rdznych autorow, zm.)

Systematyka 401 Sipunculus robustus do 30 cm dlugosci. Ma zdolnosc rozmnazania si? bezplciowego przez podzial poprzeczny. Sipkonomecus multidnctus nalezy do najwi?kszych sikwiakow, do 66 cm dlugosci. U wybrzezy Florydy. Gromada: Golfingiida Mie_snie w worze powtokowo-mi?sniowym tworz^ jednolita. warstw? (brak wia_zek). Czulki palczaste, lisciaste lub rozgal?zione, rzadziej brak. Brak kanatow skornych, z reguly para metanefrydiow. Wysl?- puja_ od tropikow do morz polarnych. Rodzina: Golfmgidae Golfingia procera 6 cm, drapieznik, zywi^cy si? myszami morskimi (Aphrodita aculeata). Atlantyk i kalifornijskie wybrzeze Pacyfiku. Golfingia elongata do 15 cm dlugosci, od Arktyki do M. Srodziemnego. Golfingia vulgaris 15-20 cm dlugosci, bardzo szeroki zasi?g, od Europy przez wody Afryki do Malezji i Japonii. Nephasoma minutum=golfingia minuta 15 mm dlugosci. Obojnak, szeroko rozmieszczona w wodach europejskich. Polnocno-zachodni Pacyfik, wokdl Antarktydy, dochodzi do gl?bokosci 6700 m. Rodzina: Themistidae Glownie w morzach tropikalnych i strefie umiarkowanej. 25 gatunkow. Themiste lageniformis=ignifer 5 cm dlugosci. Od M. Czerwonego do Australii, z fakultatywnq partenogenezq. Themiste pyroides do 18 mm dlugosci. Przy zaplemnieniu tworzq skupienia, wybrzeze Kalifornii (rye. 300.C). Rodzina: Phascolionidae Ponad 30 gatunkow, zyj$ przede wszystkim w pustych skorupkach mieczakow ba.dz rurkach pierscienic. Phascolion strombus do 5 cm, bardzo cz^sty w skorupkach Dentalium. Nalezy do najcz^stszych sikwiakow w wodach europejskich, dochodzi do gle,- bokosci 3800 m. Poza tym wokol obu biegunow i w Oceanic Indyjskim (rye. 300.B). Gromada: Phascolosomatida Brak czulkow okotog?bowych, a wyste:puja_ce czulki otaczajq organ wechowy, tak wi?c otwor g?bowy polozony jest poza wiencem czulkow. Introwert zaopatrzony w regularne rz?dy hakow. Rodzina: Aspidosiphonidae Wytwarzajq wapiennq lub rogowa. tarczk? analna^ i kaudalnq. Male gatunki z charakterystycznym niesymetrycznie wychodzqcym introwertem z tulowia (rye. 300.D). Aspidosiphon muelleri do 8 cm dlugosci, w tym ok. 7 cm ma introwert, z dobrze wyksztalconymi tarczkami analna, i kaudalnq. Morza europejskie, wybrzeze Afryki, Pacyfik (Japonia). W Morzu Polnocnym najcz^sciej w skorupkach mieczakow i w rurkach wieloszczetow z rodziny Serpulidae. Rurka, w ktorej wyst?puje sikwiak jest zamykana tarczkq analnq; dochodzq do 1000 m glebokosci. Aspidosiphon jukesii=crallicola do 4,5 cm, Ocean Indyjski i Malezja. Zyja, w symbiozie z koralowcami. Rodzina: Phascolosomatidae Czulki otaczajq organ wechowy, szeroko rozmieszczone od tropiku do strefy umiarkowanej. Phascolosoma granulatum dochodzi do 12 cm. W mulistym i piaszczystym dnie, w szczelinach ska! i mi^dzy glonami z rodzaju Lithothamnion. M. P61- nocne, Srodziemne, Czerwone i wybrzeza poludniowej Afryki. Phascolosoma agassizii do 7 cm, szeroko rozmieszczony (Atlantyk, Ocean Indyjski, Pacyfik). Phascolosoma arcuatum prowadzi ziemno-wodny tryb zycia, zyje w strefie przyptywu (mangrowce) i drqzy korytarze do 1 m dlugosci, a wychyla si? z nich tylko przy braku wody, aby pobrac pokarm z wyschni?tego mulu.