Zaburzenia uczuciowości Piotr Januszko
Emocje Emocja jest to określony stosunek do zjawisk towarzyszący zaspokajaniu popędów. Emocja to także subiektywnie odczuwany stan psychiczny, który przynagla do rozpoczęcia pewnych działań i któremu towarzyszą pewne zmiany cielesne i charakterystyczna ekspresja nastrój dłuższy czas utrzymywania się emocji, który ponadto wyraźnie zabarwia różne aspekty zachowania i przeżywania afekt silniejsze i prostsze emocje związane z procesami cielesnymi uczucie emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze
Podział zaburzeń uczuciowości Typ Dynamika Wysycenie Obniżenie nastroju Podwyższenie nastroju Lęk Złość (dysforia) Zobojętnienie Spłycenie, zubożenie Zaleganie Lepkość Chwiejność Nietrzymanie Syntymia Hipertymia Hipotymia Atymia Paratymia Katatymia (Wciórka, 2002)
Obniżenie nastroju Dłużej utrzymujący się ujemny ton emocjonalny i ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich przeżyć Sposób przeżywania: 3. nastrój depresyjny: Uczucie rozpaczy, smutku, przygnębienia, niezdolności do odczuwania radości i przyjemności Przekonania (triada depresyjna) o poczuciu niskiej samooceny, niskiej oceny własnej przeszłości oraz przyszłości Głębiej obniżony nastrój może nadawać tym przekonaniom cechy urojeniowe Wolno narasta i powoli ustępuje, mała reaktywność
Obniżenie nastroju 2. nastrój depresyjno-dysforyczny: Uczucie żalu, rozżalenia, rozdrażnienia i złości Przekonania odzwierciedlające: ujemną ocenę swej pozycji (poczucie poniżenie przez innych, złość wobec siebie) przy względnie zachowanej samoocenie Ujemna ocena poprzedzających wydarzeń Ujemna ocena sytuacji i możliwości jej rozwiązania Cechy: gwałtowność, zmienność i znaczna reaktywność
Obniżenie nastroju 3. nastrój dystymiczny: Złe samopoczucie z zahamowaniem myślenia, pobudliwością i lękliwością Hipochondryczne poczucie wyczerpania i dolegliwości somatycznych
Podwyższenie nastroju Dłużej utrzymujący się wybitnie dodatni ton i zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć Typy: 3. nastrój maniakalny: Względnie równomierne podwyższenie nastroju o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się charakterze Wypowiedzi o poczuciu zawyżonej samooceny, zawyżenie oceny własnej przeszłości oraz przyszłości Typowy dla zaburzeń afektywnych Czasem wyższościowe cechy nabierają cech urojeniowych Mania gniewna -gdy dołącza się drażliwość i złość
Podwyższenie nastroju 2. nastrój euforyczny: Płytkie wzmożenie nastroju Dominuje wesołość, samozadowolenie, pogoda ducha Skłonność do bagatelizowania trudności i przeciwieństw Mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale wyraźnie niedostosowane do realnych okoliczności 3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość): Odmiana euforii ze szczególnie nasiloną wesołkowatością i tendencją do dowcipkowania, błaznowania, niewyrafinowanych żartów Charakterystyczne dla uszkodzenia części oczodołowej płatów czołowych
Podwyższenie nastroju 3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość) CT głowy 55 letniej pacjentki w nastroju moriatycznym uwidoczniło guz okolicy czołowej mózgu
Podwyższenie nastroju 4. nastrój ekstatyczny: Wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nim udziału Spokojna, lecz całkowicie pochłaniająca chorego kontemplacja przeżywanego stanu Element obrazu psychoz padaczkowych i stanów padaczkowych o złożonej symptomatologii; Epizodycznie w zaburzeniach afektywnych i schizofrenii
Lęk Nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego źródła Strach gdy źródło jest znane Obawa gdy zagrożenie jest przewidywane Trwoga gdy zachodząca zmiana jest trwala Panika gdy zmiana jest nagła Fizjologiczne mechanizmy i kliniczne przejawy tych stanów są podobne Nastrojowi towarzyszy szereg przejawów: - Wzbudzenia psychicznego - Ruchowego - Autonomicznego
Podział objawów lęku a) behawioralne b) psychiczne c) wegetatywne
Lęk Ewolucyjnie jako sygnał zagrożenia, motywujący do działania W klinice widuje się przede wszystkim lęk, którego nasilenie, długotrwałość i bezprzedmiotowość wywierają wpływ dezadaptacyjny, a nawet destrukcyjny Lęk uogólniony - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, mało zmieniającej się intensywności Lęk napadowy (napady paniki) krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku Lęk w postaci fobii nawykowe unikanie sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia objawów nasilonego lęku
Złość (dysforia) Nastrój, w którym dominuje negatywnie przeżywane wzburzenie związane z poczuciem ograniczenia lub zablokowania (frustracji) możliwości swobodnej realizacji własnych celów Złości towarzyszą: Przekonania o pokrzywdzeniu Wzbudzenie ruchowe i wegetatywne Bardzo silnie motywuje do zachowań wyrażających wrogość, gotowość do ataku, zachowań agresywnych i autoagresywnych Wybuchy złości gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną agresją Złość uogólniona dłużej utrzymujący się nastrój nacechowany złością i drażliwoścą, zwykle z mniej jaskrawymi przejawami agresji. Często łączy się z różnie nasilonym przygnębieniem (n. dysforyczno-depresyjny) Sprzyja: Dysfunkcje i uszkodzenia o.u.n, zab. osobowości
Dynamika stanów uczuciowych Zobojętnienie: Wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak przeżywania uczuć, najczęściej u chorych z postępującymi zaburzeniami organicznymi (otępienia) Spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość): Zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji, zabarwienia reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia i wypowiedzi, na osoby i okoliczności. Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych Zubożenie uczuciowe: Uzyskiwanie przewagi bardziej elementarnych emocji związanych z zaspakajaniem potrzeb biologicznych nad uczuciami bardziej złożonymi (potrzeby społeczne) Typowe dla procesów organicznych i w niektórych przypadkach dla schizofrenii
Dynamika stanów uczuciowych Zaleganie uczuć: Tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych w mało zmienionej lub niezmienionej postaci Lepkość uczuciowa: Podobna do zalegania, ale głównie chodzi tu o niemożność oderwania się od uczuć, przejścia nad nimi do porządku Chwiejność uczuciowa Nadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość nastroju, przejawiająca się łatwym przechodzeniem między przeciwstawnymi stanami Zaleganie uczuć, lepkość uczuciowa, chwiejność uczuciowa typowe dla osób z organicznymi zmianami mózgu
Dynamika stanów uczuciowych Nietrzymanie uczuć: Tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji emocjonalnych, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców Sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i choroby mózgu
Wysycenie - Syntymia - proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i zachowań z towarzyszącymi im emocjami - Hipertymia ekspresja uczuciowa o cechach przesady, zbytniej intensywności (stany podwyższonego nastroju, zab. osobowości, substancje psychoaktywne) - Hipotymia, atymia ograniczenie lub brak ekspresji uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają postać pustawą, chłodną, bezbarwną (zab. depresyjne, stany wyczerpania, zab. organiczne; atymia w schizofrenii) - Paratymia wyraźne rozmijanie się ujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej, niedostosowanie (schizofrenia) - Katatymia życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych