Lęk i zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Lęk i zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży"

Janina Głowacka
9 lat temu
Przeglądów:

1 Lęk i zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży Dr Anna Szczepaniak Akademia Pomorska w Słupsku

2 Lęk, strach Lęk uczucie ogólnej niepewności wobec nieokreślonego zagrożenia Strach niepokój powstający gdy zagrożenie jest realne

3 Definicja lęku (Bach-Olasik, 1990) Grupa reakcji emocjonalnych, wywołanych przez bodźce płynące częściowo z zewnątrz, ale głównie z wewnątrz organizmu. Mają one na ogół zabarwienie przykre, są doświadczeniami uporczywymi, rodzą poczucie irracjonalności i bezradności oraz wiążą się z dokuczliwymi reakcjami fizjologicznymi organizmu. Lęk jest wynikiem zagrożenia i frustracji, główny czynnik wywołujący tę emocję to zagrożenie dla uznawanych wartości ja

Mają one na ogół zabarwienie przykre, są doświadczeniami uporczywymi, rodzą poczucie irracjonalności i

4 Komponenty lęku aspekt poznawczy spostrzeganie możliwego zagrożenia, przeczucie, że może zdarzyć się coś złego, zniekształcanie percepcji i procesów myślenia aspekt somatyczny zewnętrzne oznaki odczuwanego lęku: bladość skóry, potliwość, napięcie mięśni, rozszerzenie źrenic, utrata kontroli nad pęcherzem i zwieraczem aspekt emocjonalny zły nastrój, subiektywnie odczuwane przerażenie, groza, panika, obawy o przyszłość, poczucie niemożności przewidzenia zagrożeń i zapanowania nad nimi aspekt behawioralny mimowolne reakcje niepokoju, trudności z konstruktywnym reagowaniem - energia wydatkowana jest na poszukiwanie wskazówek, które pomogą rozpoznać (często nieistniejące) zagrożenie

emocjonalny zły nastrój, subiektywnie odczuwane przerażenie, groza, panika, obawy o przyszłość, poczucie niemożności przewidzenia zagrożeń i zapanowania nad nimi aspekt

5 Treść lęków Zmiana od biologicznej i realnej sfery życia, poprzez symboliczną i społeczną, aż do duchowej

6 Treść lęków we wczesnym dzieciństwie Lęki dotyczą sytuacji nowych i konkretnych przedmiotów (hałas, ciemności, nieznajomi, zwierzęta) Im młodsze dziecko tym silniejszy lęk separacyjny (uzależnione od etapu rozwoju przywiązania i rodzaju kształtujących się więzi z podstawowym opiekunem)

młodsze dziecko tym silniejszy lęk separacyjny (uzależnione od etapu

7 Treść lęków w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym Lęk przybiera formę symboliczną (wampiry, potwory), pojawia się lęk przed śmiercią (bliskiej osoby) Pojawia się lęk społeczny, przed odrzuceniem, ośmieszeniem, osamotnieniem, karą za niespełnienie oczekiwań

przed śmiercią (bliskiej osoby) Pojawia się lęk społeczny, przed

8 Treść lęków w okresie adolescencji Przybiera na sile lęk społeczny, wzrasta poziom lęku przed odrzuceniem Obawy dotyczące niepowodzeń i braku kompetencji Lęk dotyczący relacji seksualnych Lęk moralny związany z konfliktem pomiędzy nieaprobowanymi pragnieniami a obawą przed odpowiedzialnością, jak również obawą przed narażeniem się na złą opinię Lęk dezintegracyjny - obawy dotyczące spójności swojej osobowości, celów i dążeń, rozważania na temat sensu istnienia, a w skrajnych wypadkach podważanie własnego istnienia w ogóle

pragnieniami a obawą przed odpowiedzialnością, jak również obawą przed narażeniem się na złą opinię Lęk dezintegracyjny - obawy

9 W okresie dorastania lęk często nierozerwalnie wiąże się z depresją oraz zachowaniami autodestrukcyjnymi, takimi jak okaleczenia, próby samobójcze czy sięganie po używki

10 Najczęstsze zaburzenia na tle lękowym Lęk separacyjny Fobie Lęk społeczny Zaburzenia obsesyjno - kompulsywne Zaburzenia konwersyjno dysocjacyjne Napady paniki

11 Podział taki jest dość sztuczny, gdyż ze względu na specyfikę wieku rozwojowego i znaczną podatność zaburzeń dzieci i młodzieży na zmiany warunków zewnętrznych, trudno jest jednoznacznie wyodrębnić poszczególne jednostki zaburzeń. Objawy zaburzeń u dzieci są bardzo różnorodne, mają tendencję do przechodzenia jedne w drugie. Wiele problemów emocjonalnych mających początek w dzieciństwie jest raczej przerysowaniem normalnych tendencji rozwojowych.

zaburzeń. Objawy zaburzeń u dzieci są bardzo różnorodne, mają tendencję do przechodzenia jedne w drugie.

12 Lęk w szkole (Bach-Olasik, 1993) Uczucia najczęściej przeżywane w szkole: 1. lęk, 2. nuda 3. napięcie 4. przymus 5. niechęć 6. obojętność 7. strach 8. bezradność 10 poczucie krzywdy 12. nieufność 13. niepowodzenie 15. agresja 16. osamotnienie 17. poniżenie 18. radość 20. zaciekawienie 21. smutek 31. wrogość 40. poczucie bezpieczeństwa

bezradność 10 poczucie krzywdy 12. nieufność 13. niepowodzenie 15. agresja 16.

13 Lęk w szkole (Bach-Olasik, 1993) Badana młodzież deklarowała, że w szkole przeżywa lęk często (31%), raczej często (23%) i bardzo często (16%). Odpowiedzi: rzadko i bardzo rzadko udzieliło łącznie jedynie 17% ankietowanych. Generująca lęk rola szkoły rośnie od pierwszych lat nauki, osiągając szczyt nasilenia w okresie dorastania.

Odpowiedzi: rzadko i bardzo rzadko udzieliło łącznie jedynie 17% ankietowanych.

14 Długotrwały lęk negatywnie wpływa na funkcjonowanie człowieka niemal we wszystkich sferach jego aktywności. U ucznia powoduje zniechęcenie nauką i uogólnioną niechęć do szkoły i obowiązków szkolnych, obniża samoocenę i motywację osiągnięć, prowadzi do wyuczonej bezradności. Lęk, jakiego doświadczają dzieci w szkole, może prowadzić do powstania fobii szkolnej.

U ucznia powoduje zniechęcenie nauką i uogólnioną niechęć do szkoły i obowiązków

15 Fobia szkolna (Obuchowska, 2005) Fobia pierwszaków wyolbrzymiona naturalna reakcja na sytuację nową, nieznaną Fobia związana z niepowodzeniami szkolnymi Fobia prymusów wysoki poziom aspiracji współwystępuje z wysokim lękiem przed niepowodzeniem

Fobia związana z niepowodzeniami szkolnymi Fobia prymusów

16 Przyczyny fobii szkolnej indywidualne cechy dziecka uwarunkowania genetycznotemperamentalne, wysoki poziom neurotyczności, wysoki poziom lęku-cechy indywidualne wcześniejsze doświadczenia dziecka (wypadki, cierpienie, śmierć rodzica, przemoc)

neurotyczności, wysoki poziom lęku-cechy indywidualne

17 Przyczyny fobii szkolnej atmosfera rodzinna napięta (nacechowana wzajemną nieufnością i poczuciem zagrożenia) hałaśliwa (w której stale dochodzi do kłótni i awantur) depresyjna (z dominującym smutkiem przygnębieniem, rezygnacją) obojętna (nacechowana brakiem więzi uczuciowej rodziców z dzieckiem) nasycona nadmiarem emocji i problemów, w której dziecko jest zbytnio absorbowane sprawami rodziny

smutkiem przygnębieniem, rezygnacją) obojętna (nacechowana brakiem więzi uczuciowej rodziców z

18 Przyczyny fobii szkolnej cechy matek autokratyczne - wymagające bezwzględnego posłuszeństwa i podporządkowania pedantyczne, drobiazgowe, nieustępliwe, narzucające zbyt wysokie wymagania lękliwe - nadmiernie opiekuńcze, nie doceniają możliwości dziecka, rozwiązują za nie problemy, zaszczepiają lęk niezrównoważone - nerwowe, przemęczone, sfrustrowane życiem, wybuchowe, zmienne, drażliwe niekochające - nie troszczą się o dziecko, porzucają je pod byle pretekstem, biją i upokarzają nieszczęśliwe - smutne, zgorzkniałe, rozczarowane małżeństwem, nadopiekuńcze lub odrzucające

zaszczepiają lęk niezrównoważone - nerwowe, przemęczone, sfrustrowane życiem, wybuchowe, zmienne, drażliwe niekochające - nie troszczą się o

19 Przyczyny fobii szkolnej cechy ojców nieobecni wycofani z życia rodziny na skutek faktycznej fizycznej nieobecności lub dystansowania się do spraw rodziny i cedowania wychowania dzieci na matkę, jako osoby mało stanowcze, bierne i chwiejne emocjonalnie nie mogą stworzyć odpowiedniego klimatu wychowawczego w domu rygorystyczni - stawiający dziecku nadmierne wymagania, bez uwzględniania jego możliwości, lub też surowi, groźni, których podstawową cechą jest tajona wrogość i nienawiść do własnych dzieci

emocjonalnie nie mogą stworzyć odpowiedniego klimatu wychowawczego w domu rygorystyczni - stawiający dziecku nadmierne

20 Przyczyny fobii szkolnej czynniki atmosfery szkolnej kontrola wiedzy i ocena umiejętności przewidywanie niepowodzeń trudności w relacjach rówieśniczych rosnący poziom agresji rówieśniczej (szczególnie w przypadku braku reakcji dorosłych)

niepowodzeń trudności w relacjach rówieśniczych rosnący

21 Przyczyny fobii szkolnej interakcja nauczyciel-uczeń brak kultury pedagogicznej nauczycieli (nieznajomość mechanizmów rozwoju dziecka, niewrażliwość na potrzeby i uczucia ucznia) niepodmiotowe traktowanie ucznia zastraszanie, poniżanie, gnębienie niejasne oczekiwania i wymagania, naginanie zasad do potrzeb nauczyciela nierówne, niesprawiedliwe traktowanie lęk nauczycieli agresja nauczycieli

22 Mechanizmy obronne Aktywna walka ego, która ma na celu chronienie go przed zagrożeniami (...) oraz przed związanymi z nimi przykrymi afektami (Moore, Fine, 1996) Uruchamiane w sytuacji lękowej mają charakter irracjonalny, nie prowadzą do zlikwidowania źródeł lęku czy też osiągnięcia zamierzonego celu chronią jednak samoocenę, sposób myślenia o świecie, a często również integralność osobowości

23 Sposoby obrony przed lękiem (Horney, 1993) racjonalizacja zamiana lęku w racjonalny strach, poprzez wynajdowanie pozornie logicznych powodów takiego samopoczucia, zaprzeczanie istnieniu lęku, próby wymazania go ze świadomości (uwidocznią się jednak somatyczne objawy towarzyszące lękowi: bóle, dreszcze, duszności, napięcie mięśni), odurzanie lęku poprzez działania dosłowne, związane z sięganiem po alkohol lub narkotyki lub też zastępcze, takie jak intensywne życie towarzyskie, pogrążenie się w pracy, podejmowanie przypadkowych kontaktów seksualnych czy też zachowania ryzykowne, unikanie wszelkich sytuacji, myśli, uczuć mogących wywołać lęk może być to proces świadomy, lub nieświadomy; prowadzi do zahamowania, czyli zautomatyzowanej niemożności robienia lub myślenia o czymś, co mogłoby wywołać lęk

24 Mechanizmy obronne osób z fobią szkolną stawianie sobie wysokich, nierealistycznych celów (zwalnianie sie z poczucia winy i wstydu, gdy nie uda się ich osiągnąć) i zarazem podejmowanie niewielkich wysiłków, aby je zrealizować (można zachować wysoką samoocenę dotyczącą własnych zdolności) trudności w nauczeniu się lub niemożność wykonania danej czynności, co przejawia się między innymi w zaburzeniach uwagi i pamięci tendencja do unikania, rezygnacji i bezradności wyparcie, czyli usuwanie ze świadomości myśli wywołujących lęk i poczucie winy agresja

25 Błędne koła lęku

26 Niskie poczucie własnych kompetencji Oczekiwanie niepowodzenia Kolejne niepowodzenie Lęk, napięcie, niemożność podołania zadaniu

27 Lęk Obniżenie kompetencji społecznych Tendencje unikowe Ocena ze strony nauczycieli i rówieśników Zaniżenie samooceny wzrost lęku

28 Lęk, napięcie Zaburzenia procesów poznawczych Włączenie mechanizmów obronnych (agresja) Niepowodzenie Zła ocena, krytyka

29 Jak pomóc? Rozumieć, odkrywać maski lęku Nie tworzyć dodatkowych obciążeń Panować nad własnymi emocjami, kontrolować przeciwprzeniesienie Odkrywać i rozwijać mocne strony dziecka Pomóc w relacjach rówieśniczych

Podobne dokumenty

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wspieranie miękkich kompetencji dziecka Mgr Beata Skowrońska Uniwersytet w Białymstoku 2 października 2014 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL