Międzynarodowy system walutowy

Międzynarodowy system walutowy Wykład 12 z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, CE UW Copyright Gabriela Grotkowska

2 Wykład 12 Międzynarodowy system walutowy Przed systemem waluty złotej System waluty złotej (1870-1914) Dezintegracja międzynarodowego systemu walutowego w okresie międzywojennym System z Bretton Woods (1944-1973) Załamanie się systemu dolarowo-złotego i system wielodewizowy W stronę integracji walutowej w Europie

3 Międzynarodowy system walutowy Koniecznym warunkiem dla sprawnego i efektywnego działania światowego systemu walutowego jest stworzenie pewnych reguł, które obowiązywałyby wszystkich uczestników gry Zespół takich układów reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych nazywamy międzynarodowym systemem walutowym Część tych reguł wynika z praktycznej działalności uczestników rynków są to różne normy zwyczajowe, część jednak wynika z zawartych umów i układów

4 Pieniądz w okresie starożytności i średniowiecza W okresie starożytności i średniowiecza systemy walutowe obejmowały zasadniczo pojedyncze państwa Pieniądze, którymi się wtedy posługiwano to przede wszystkim monety bite z różnych metali oraz ich stopy pieniądz towarowy (jego wartość własna, a więc koszt jego wytworzenia równy jest jego wartości nabywczej Przed wprowadzeniem monet, funkcję takiego pieniądza spełniały różne inne towary, jak np. sól. W okresie metalizmu, najczęściej wykorzystywano miedź i żelazo (dla niskich nominałów) oraz srebro i złoto (dla wysokich nominałów) W stosunkach międzynarodowych środkiem płatniczym było przede wszystkim złoto w sztabach, ale czasem także w postaci niektórych monet bitych przez niektóre państwa czy miasta przede wszystkim miasta włoskie floreny (Florencja) i dukaty (Wenecja).

5 Od średniowiecza do nowożytności Odkrycia geograficzne (XV-XVII wiek) ogromny wzrost podaży złota w Europie (spadek jego ceny) wzrost znaczenia srebra Bimetalizm: okres od końca XVII do XIX wieku, okres dominacji dwóch metali: złota i srebra System niestabilny (zmiany podaży obu metali) Prawo Grishama: pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu chaos gospodarczy II połowa XVIII wieku: coraz większe znaczenie złota: 1798 rok Wielka Brytania zaprzestała bicia monet srebrnych i złoto stało się jedyna walutą pojawienie się banknotów

6 System waluty złotej w Wielkiej Brytanii 1816 rok Wielka Brytania wprowadziła bezwarunkową wymienialność banknotów na złoto zastępowanie kruszców pieniądzem papierowym (symbolicznym) Skutki wprowadzenia pieniądza papierowego: państwo nie było już ograniczone w emisji pieniądza jedynie do istniejących fizycznie i znajdujących się w posiadaniu mennic Banku Anglii zapasów złota wzrost inflacji Rok 1844 zasada stwierdzająca, że wyemitowane banknoty muszą być w pełni pokryte rezerwami złota system waluty złotej

7 System waluty złotej w innych krajach Później system waluty złotej wprowadzony został w innych krajach w Europie po burzliwych latach 1870 1871, w USA formalnie od 1900 roku, choć de facto istniał już 20 lat wcześniej do roku 1914 system ten był powszechnie obowiązującym systemem w 41 krajach Istnienie systemu wewnątrz krajów opierało się na pewnych aktach prawnych, nie było żadnych porozumień międzynarodowych W systemie waluty złotej banki centralne przestrzegały następujących reguł: cała emisja banknotów musiała być pokryta rezerwami złota, wprowadzona była pełna i bezwarunkowa wymienialność banknotów emitowanych przez bank centralny na złoto wymiana ta miała mieć miejsce po stałej cenie w walucie krajowej istniała swoboda wywozu i przywozu złota w skali międzynarodowej.

8 Cechy systemu waluty złotej Tak naprawdę pieniądzem w tym systemie było złoto banknoty jedynie go zastępowały Nie istniał problem nadmiernej inflacji (ograniczona M S ), zagrożeniem mogła być raczej deflacja System zapewniał funkcjonowanie mechanizmu wyrównywania deficytu bilansu płatniczego W systemie istniały oficjalne kursy walutowe, które wynikały z parytetów każdej waluty w złocie Kurs rynkowy nie zawsze był równy parytetowemu, wahała się wokół niego w widełkach wyznaczonych przez tzw. punkty złota: waluta mogła się aprecjonować lub deprecjonować o tyle, o ile koszty transportu i ubezpieczenia przekraczały korzyści z przewozu złota między krajami w systemie waluty złotej, podstawą mechanizmu przywracania równowagi bilansu płatniczego był przepływ złota: odpływało ono z kraju, który miał deficyt handlowy, a napływało do krajów, które miały nadwyżkę handlową

9 Dezintegracja międzynarodowego systemu walutowego I wojna światowe przerwała istnienie systemu waluty złotej: wzrost wydatków spowodował, wzrost emisji pieniądza ponad zgromadzone rezerwy inflacja i inne problemy gospodarcze Po wojnie odżyła idea powrotu do systemu waluty złotej, ale nie udało się osiągnąć porozumienia Pod koniec lat dwudziestych w około 50 krajach świata istniał system przypominający system waluty złotej Inne kraje wprowadziły pewne odmiany tego systemu: system waluty sztabowo złotej lub system dewizowo złoty Doprowadziło to do pewnej stabilizacji walutowej, przerwanej przez Wielki Kryzys (1929) Symbolem końca epoki systemu waluty złotej jest rok 1931, kiedy doszło do dewaluacji funta (zmiany jego parytetu wobec złota) fala dewaluacji innych walut

10 System z Bretton Woods Prace od 1943 roku Cel: nowe zasady i instytucje czuwające nad ich przestrzeganiem Lipiec 1944 międzynarodowa konferencja w Bretton Woods w USA Bank Światowy oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy Nowy system: system dewizowo-złoty lub system z Bretton Woods: Pierwszy system, który został wprowadzony w wyniku podpisania umowy, formalnego porozumienia między krajami. Miał zapewnić względną stabilność walutową Miał umożliwić pogodzenie jej z wymogami polityki wewnętrznej i zapewnieniem możliwości równoważenia bilansu płatniczego

11 Zasady systemu z Bretton Woods Parytet każdej waluty ustalony był w złocie lub w dolarze USA, który był wymienialny na złoto, Transakcje walutowe między państwami członkowskimi muszą być oparte o te kursy parytetowe (kursy rynkowe mogły się wahać jedynie o +/- 1% w stosunku do kursu parytetowego, po przekroczeniu tej granicy konieczna była interwencja na rynku), Możliwa jest zmiana parytetu, ale tylko w warunkach zasadniczego braku równowagi bilansu płatniczego, W razie wystąpienie krótkookresowych, przejściowych trudności w bilansie płatniczym, kraj ma prawo wystąpić do MFW o średnioterminowy kredyt

12 Zasady systemu z Bretton Woods Jedyną walutą w pełni i bezpośrednio wymienialną na złoto był dolar amerykański, choć wymienność ta wynika z przepisów władz amerykańskich, a nie bezpośrednio ze statutu IMF Rezerwy walutowe banków centralnych składały się głównie ze złota i potem z dolarów USA W wewnętrznym obiegu pieniężnym krajów funkcjonowały waluty papierowe niewymienialne na złoto; rozmiary emisji pieniądza gotówkowego i działalności kredytowej krajów zależne były od ich celów gospodarczych i nie zależały od stanu rezerw

13 MFW i Bank Światowy MFW wyspecjalizowana agenda ONZ popieranie międzynarodowej współpracy w sprawach walutowych a zwłaszcza dbanie o stabilność kursową oraz nadzór nad zadłużeniem międzynarodowym Założycielami były 44 kraje, obecnie jest ich ponad 183. Polska była jednym z krajów założycielskich MFW, ale z przyczyn politycznych PRL wystąpiła z Funduszu w 1950 roku. Ponownie została przyjęta do MFW w roku 1986 MFW zajmuje się głównie udzielaniem krótkookresowej pomocy finansowej oraz działalnością doradczą Kontrowersje wokół działalności MFW

14 MFW Statut MFW miał chronić gospodarkę światową przed powtórką burzliwych wydarzeń lat międzywojennych, poprzez połączenie dyscypliny i elastyczności Czynnik dyscyplinujący politykę pieniężną wymóg utrzymywania stałych kursów względem dolara, który z kolei był usztywniony względem złota Gdyby jakiś bank centralny, inny niż FED, prowadził nadmiernie ekspansywną politykę pieniężną, utraciłby rezerwy walutowe i ostatecznie stałby się niezdolny do utrzymania stałego kursu swojej waluty względem dolara Fed z kolei, ograniczony był w swojej polityce pieniężnej przez zobowiązanie do wymiany dolarów na złoto, ponieważ szybki wzrost podaży pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów przez zagraniczne banki centralne

15 MFW Oficjalna cena złota 35$ za uncję służyła jako hamulec polityki pieniężnej USA, gdyż w przypadku nadmiernej emisji dolarów pojawiłaby się presja na wzrost tej ceny Doświadczenia międzywojenne pokazały, że rządy narodowe nie byłyby skłonne utrzymać jednocześnie wolnego handlu i stałych kursów walutowych, kosztem długookresowego bezrobocia w kraju W statucie MFW spróbowano zagwarantować elastyczność, która miała pozwolić poszczególnym krajom łatwo osiągać równowagę zewnętrzną, bez konieczności poświęcania jej celów wewnętrznych lub stałego kursu walutowego

16 MFW Elastyczność w dostosowaniach : fundusz zasobów finansowych, z którego MFW mógł udzielać pożyczek krajom będącym w potrzebie, możliwość korekty kursów stałych (sporadycznie, w sytuacjach wystąpienia fundamentalnej nierównowagi) Chociaż statut MFW nie definiował, co to jest fundamentalna nierównowaga, pojęcie to odnosiło się do krajów dotkniętych przez trwałe zmniejszenie popytu na ich produkty. A zatem bez dewaluacji, kraje takie byłyby skazane na długotrwałe bezrobocie i deficyty zewnętrzne. Elastyczność ta nie była dostępna dla dolara USA

17 Wymienialność walut Statut MFW zalecał krajom członkowskim możliwie jak najszybsze wprowadzenie wymienialności ich walut Przez walutę wymienialną rozumie się taką, która może być swobodnie wymieniana na inne waluty Dolary amerykańskie i kanadyjskie stały się wymienialne w 1945 r. Większość krajów w Europie nie przywróciła wymienialności do końca 1958 r., a w przypadku Japonii nastąpiło to dopiero w 1964 r. Wczesne wprowadzenie wymienialności dolara, idące w parze z jego wyjątkową pozycją w systemie z Bretton Woods, pomogło w uczynieniu z niego najważniejszej waluty w powojennym świecie

18 Dolar pieniądzem międzynarodowym Wymienialność dolara sprawiła, że większość handlu międzynarodowego była fakturowana w dolarach, a importerzy i eksporterzy utrzymywali odpowiednie zasoby dolarów dla sfinansowania swoich transakcji W rezultacie, dolar stał się pieniądzem międzynarodowym uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową i środkiem przechowywania wartości. Banki centralne gromadziły rezerwy walutowe w postaci aktywów dolarowych Przywrócenie wymienialności walut w Europie w 1958 roku zaczęło stopniowo zmieniać istotę ograniczeń zewnętrznych polityki gospodarczej. Rozwijał się handel walutami, a rynki finansowe w poszczególnych krajach stawały się coraz silniej zintegrowane, co stanowiło ważny krok w kierunku stworzenia współczesnego światowego rynku walutowego

19 MFW i Bank Światowy Bank Światowy: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA), Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji (MIGA). W chwili powstania zasadniczymi celami Banku było: pomoc w odbudowie i rozwoju terytoriów krajów członkowskich przez ułatwienie inwestycji kapitałowych na cele produkcyjne i odbudowę gospodarczą, popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych (gwarancje, udział w konsorcjach) popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego Polityka Banku opiera się na 4 filarach: dążeniu do budowy zdrowej polityki makroekonomicznej (podaż pieniądza, ograniczenie deficytu budżetowego, stabilny realny kurs walutowy), polityka mikroekonomiczna liberalizacja gospodarki znoszenie ograniczeń, uwalnianie cen itd. dążenie do liberalizacji handlu (równe traktowanie podmiotów krajowych i zagranicznych popieranie inwestycji zagranicznych). inwestowanie w edukację i opiekę zdrowotną (nie jako działalność humanitarna, ale jako inwestycja w kapitał ludzki). Generalnie działalność Banku jest mniej kontrowersyjna niż MFW, choć też często oprotestowywana

20 Spekulacje i kryzysy Zwiększona mobilność prywatnych przepływów kapitału: wzrost znaczenie nierównowagi na rachunkach obrotów bieżących Kraj z dużym i uporczywym deficytem mógł być podejrzewany o to, że znajduje się w fundamentalnej nierównowadze i zgodnie ze statutem MFW dojrzał do dewaluacji Z kolei, podejrzenia zbliżającej się dewaluacji mogły wywołać kryzys bilansu płatniczego Kryzysy bilansu płatniczego stały się coraz częstsze i gwałtowniejsze w latach 60-tych i na początku lat 70-tych (dewaluacja funta, franka francuskiego, rewaluacja marki niemieckiej)

21 Rola USA w systemie walutowym z Bretton Woods Odpowiedzialność USA w ramach systemu: utrzymanie stałej ceny złota równej 35$ za uncję i gwarancja, że zagraniczne banki centralne będą mogły wymienić po tej cenie swoje rezerwy dolarowe na złoto Konieczność utrzymywania przez USA odpowiednich rezerw złota (potencjalne ograniczenie zewnętrzne amerykańskiej polityki makroekonomicznej) W praktyce zagraniczne banki centralne były skłonne utrzymywać dolary (odsetki) Światowe zasoby złota nie rosły dostatecznie szybko, aby nadążyć za wzrostem gospodarki światowej, dlatego jedynym sposobem utrzymywania odpowiednich rezerw walutowych przez poszczególne banki centralne było gromadzenie aktywów dolarowych

22 Problem równowagi zewnętrznej USA Robert Triffin (1960 r.): fundamentalny długookresowy problem systemu z Bretton Woods - problem zaufania Skoro rezerwy walutowe banków centralnych powinny rosnąć wraz z upływem czasu, ich zasoby dolarowe będą wzrastać, aż w pewnym momencie przekroczą wartość amerykańskiego złota Ponieważ USA zobowiązały się do wymiany tych dolarów na złoto po 35$ za uncję, nie będą wówczas w stanie spełnić tego zobowiązania, gdyby posiadacze dolarów jednocześnie chcieli zamienić je na złoto Mogło to prowadzić do problemu zaufania: banki centralne mogłyby więcej nie chcieć gromadzić dolarów, a nawet obalić system, próbując posiadane zasoby dolarów wymienić na złoto Jednym z możliwych rozwiązań tego problemu: podwyższenie oficjalnej ceny złota Wzrost cen złota mógłby pociągnąć za sobą oczekiwania banków centralnych co do dalszych spadków wartości ich rezerw dolarowych w przeliczeniu na złoto w przyszłości i przez to raczej zaostrzyć problem zaufania, a nie rozwiązać go

23 Upadek systemu z Bretton Woods Problemy z utrzymaniem systemu: ekspansja fiskalna w USA chroniczny deficyt handlowy USA, zaniżona cena złota monetarnego od 1934 roku do 1971 roku cena dolara wynosiła 35 dolarów za uncję, a od grudnia 1971 do lutego 1973: 38 coraz większa liberalizacja przepływów finansowych szerokie wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut po 1958 roku. Kilka dużych fal zmian parytetów: po raz pierwszy w 1949 r., kiedy nastąpiła 30% dewaluacja funta szterlinga i w 1967 - dewaluacja funta o ponad 14% Sierpień 1971: USA zwiesiły wymienialność dolara na złoto (zbyt duży odpływ złota z USA) wiele krajów wprowadziło kursy płynne

24 Upadek systemu z Bretton Woods Ostatnia próbą ratowania systemu było zawarte w 1971 roku przez grupę dziesięciu najbardziej rozwiniętych krajów świata Porozumienie Smithsońskie: część walut zdewaluowano, część rewaluowano, część parytetów się nie zmieniła, a wiedenki wahań rozszerzono z +/- 1% do +/- 2,5% wokół parytetu Na początku 1973 rząd USA zdewaluował dolara w stosunku do złota (z 35 dolców za uncję do 42,2 dolara za uncję) i wprowadził płynny kurs dolara Luty 1973: system z Bretton Woods ostatecznie przestał istnieć

25 System wielodewizowy Nowy system powoli przekształcał się w system wielodewizowy coraz większa rola EWG i później Japonii Wprowadzeniu tego systemu sprzyjały także pewne inne wydarzenia, jak rozwój światowych rynków walutowych, dywersyfikacja rezerw walutowych oraz stworzenie eurorynku pieniężnego i kapitałowego, w następstwie kryzysu naftowego i powstania nawisu petrodolarowego Rozwój rynków walutowych i finansowych (hedging i spekulacje)

26 Specjalne Prawa Ciągnienia W systemie wielodewizowym MFW dążył do wypierania dolara z pozycji jedynego pieniądza międzynarodowego SDR (Specjalne Prawa Ciągnienia) sztuczny pieniądz utworzony w roku 1969 pieniądz międzynarodowy emitowany przez MFW używany do trzymania w nim rezerw każdy kraj należący do MFW otrzymuje pewny przydział SDR SDR najpierw oparto na parytecie złota, dziś 1 SDR = 0,44 USD + 0,34 euro + 0,11 jena + 0,11 funta szterlinga. SDR państwa członkowskie mogą używać jedynie w transakcjach między sobą, z MFW i w transakcjach z 15 instytucjami upoważnionymi do tego przez MFW.

Dziękuję i zapraszam za tydzień!