dr hab. Michał Wierzchoń Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński e-mail: michal.wierzchon@uj.edu.pl Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Pawła Mordasiewicza p.t. Wpływ procesów kontroli na zapominanie indukowane przypominaniem (RIF) UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI W KRAKOWIE Wydział Filozoficzny Instytut Psychologii Rozprawa doktorska magistra Pawła Mordasiewicza stawia sobie na celu określenie mechanizmów poznawczych i afektywnych odpowiedzialnych za występowania efektu zapominania indukowanego przypominaniem (retrieval induced forgetting, RIF). Ten bardzo popularny paradygmat badawczy był wykorzystywany nie tylko w badaniach mechanizmów pamięci, ale również np. badaniach pamięci świadków, pamięci epizodycznej, zaburzeń poznawczych, nabywania drugiego języka, i wielu innych. W części teoretycznej pracy przedstawiono założenia paradygmatu badawczego i omówiono przykłady badań klasycznych i wybrane późniejsze badania modyfikujące procedurę badawczą. Następnie wyróżniono zmienne wpływające na występowanie efektu i przedstawiono szeroki, choć nieco chaotyczny przegląd badań poświęconych wpływowi motywacji, procesów kontrolnych (w tym hamowania), związków z pamięcią roboczą oraz związków z działaniami ukierunkowanymi na cel. Przegląd badań nie ogranicza się jedynie do opisu wyników uzyskiwanych w badaniach, ale podejmuje również próbę zidentyfikowania teorii wyjaśniającej występowanie efektu. Z części teoretycznej wyłania się obraz kilku konkurencyjnych ujęć obecnych w literaturze, których przewidywania autor planuje weryfikować w ramach części empirycznej pracy. W ostatnim rozdziale części teoretycznej autor proponuje podsumowanie dotychczasowych badań i identyfikuje zmienne, których rola wymaga dalszych badań, aby możliwy był rozwój modelu wyjaśniającego interesujący go efekt. Szkoda, że autor nie proponuje już w tym miejscu konkretnego modelu, które założenia chciałby testować w ramach rozprawy. Ten model mógłby postulować nie tylko listę zmiennych, które należałoby wziąć pod uwagę, ale też postulowane relacje między tymi zmiennymi. W części empirycznej autor prezentuje trzy badania (oraz dwa pilotaże). Badanie 1 ma charakter korelacyjny i eksploruje zależność między mierzoną kwestionariuszowo kontrolą uwagi a siłą efektu zapominania indukowanego przypominaniem. Kolejne badania Instytutu Ul. Ingardena 6 30-060 Kraków Tel. +48 / 12 663-24-15 Fax. +48 / 12 663-24-17 www.psychologia.uj.edu.pl
mają charakter eksperymentalny i analizują wpływ manipulacji orientacją na cel (Badanie 2) oraz manipulacji poziomem motywacji osób badanych (Badanie 4) na efekt RIF. Dodatkowo kontrolowano oceny niejawne słów (Badanie 2 i 4) oraz pojemność pamięci roboczej (Badanie 4). Wyniki wskazują na znaczenie właściwie wszystkich zmiennych dla wielkości efektu zapominania indukowanego przypominaniem, przy czym należy zaznaczyć, że większość uzyskanych efektów jest istotna marginalnie, a ich interpretacja nie uwzględnia niejednoznaczności uzyskiwanych wyników. Wrócę do tej uwagi w ramach oceny części empirycznej pracy. Ocena części teoretycznej pracy Część teoretyczna pracy przedstawia szeroki kontekst interpretacji efektu RIF. Opisano w niej wiele eksperymentów przeprowadzonych z wykorzystaniem tego paradygmatu i zaproponowano różnorodne interpretacje dyskutowanego efektu. Generalnie ta część pracy zawiera wystarczająco informacji, aby można było uzasadnić hipotezy badawcze. Informacje te są jednak prezentowane w dość chaotyczny sposób. Pomiędzy informacjami ważnymi znaleźć można opisy eksperymentów, których związek z tematem pracy jest co najwyżej luźny (por. np. rozdział podsumowanie i konkluzja, w którym czytelnik spodziewa się podsumowania dotychczasowych ustaleń oraz jasnego sformułowania hipotez szczegółowych dotyczących mechanizmów odpowiedzialnych za występowanie RIF, a znajduje m.in. opis badania Tukmana dotyczącego metod wspomagania nauki u studentów, którego związek z RIF nie został właściwie skomentowany). Wydaje się, że więcej miejsca można byłoby również poświęcić najczęściej cytowanym modelom wyjaśniającym efekt RIF (por. np. Anderson, Bjork i Bjork, 2000), tak aby jasno przedstawić aktualny stan wiedzy na temat analizowanego efektu. Systematyczna lektura prac podsumowujących dotychczasowe wyniki badań FIR, szczególnie prac przeglądowych mogłaby mieć również znaczenie dla hipotez i analiz wyników badań własnych (por. np. teksty Kliegl i Bäuml (2016, 2017) czy też Storm, Angello, Buchli, Koppel, Little i Nestojko (2015), którzy zwracają uwagę na wagę takich zmiennych jak wiek osób badanych, długość listy, czy też szeroko opisują badania efektu RIF w kontekstach stosowanych). Pozwoliłaby również wyeksponować model zaproponowany w ramach badań zespołu Profesor Kolańczyk. Moim najistotniejszym zastrzeżeniem do części teoretycznej pracy jest właśnie dość lakoniczny i rozproszony opis teorii wyjaśniającej RIF autorstwa Kolańczyk i Reszko (2014) oraz badań, które pozwoliły na jej sformułowanie. Autor pisze, że teoria Kolańczyk i Reszko jest kluczowa dla analizy jego wyników, ale właściwie nie prezentuje jej systematycznie we wprowadzeniu. Moim zdaniem można byłoby, i powinno się jej poświęcić osobny podrozdział pracy. Ważne wydaje się również przedstawienie wyników dotychczasowych badań zespołu poświęconych zadaniu RIF, co pozwoliłoby oszacować, na ile recenzowana praca stanowi nowe ujęcie problemu. Z lektury pracy można się Strona2
dowiedzieć czego w dotychczasowych pracach nie analizowano, ale dokładnego opisu dotychczasowych badań zespołu w rozprawie nie odnalazłem. Pewnym mankamentem pracy są też dość lakoniczne odniesienia do literatury wykraczającej poza analizę mechanizmów efektu RIF. O ile przegląd badań poświęconych tematyce tego zadania wydaje się wyczerpujący, o tyle inne wątki przywoływane we wprowadzeniu są omawiane na bardzo podstawowym poziomie. Przykładem może być opis teorii sieci semantycznej (por. str 10). Brak np. opisu co w terminach tej teorii miałoby oznaczać, że egzemplarze są ze sobą związane w doświadczeniu, a więc i sieci semantycznej osób badanych (str. 11). Nie jest też jasne, czy hamowane jest połączenie (autor pisze o skróceniu drogi asocjacyjnej, albo rozluźnieniu skojarzenia miedzy kategoriami a egzemplarzem nietrenowanym), czy sama reprezentacja i w jakim sensie hamowana miałaby być reprezentacja. Innymi przykładami mogą być opisy teorii procesów automatycznych i kontrolowanych, teorii funkcji wykonawczych czy też teorii pamięci roboczej. Teoria Shiffrina i Schneidera nie była pierwszą teorią automatyzacji, ale to drobiazg. Ważniejsze, że doktorant nie zaproponował szerszego przeglądu teorii dotyczących mechanizmów kontroli poznawczej, ze szczególnym uwzględnieniem kontroli poznawczej pamięci, hamowania i interferencji, które są de facto przedmiotem pracy. Spośród wielu opisywanych w literaturze teorii funkcji zarządczych wymieniono jedynie model Miyake i Friedmana pomijając zresztą jedną z trzech funkcji wykonawczych proponowanych w tym ujęciu (brakuje odświeżania). Może warto byłoby również omówić różne teorie funkcji wykonawczych i procesów hamowania (por. np. Diamond, 2013) i metody stosowane do ich pomiaru, w tym te opisywane w kontekście badań pamięci roboczej (por. np. Piotrowski, Stettner, i Balas, 2005)? Taka analiza z pewnością pozwoliłaby lepiej uzasadnić dobór zadania do pomiaru pamięci roboczej zastosowanego w Badaniu 4. Uwaga dotycząca uzasadnienia zastosowania określonych metod badawczych we wprowadzeniu dotyczy zresztą nie tylko zadania OSPAN, ale też np. zadania Fazio, którego logika została omówiona w pełni dopiero w części empirycznej pracy. Wszystkie te uwagi sprawiają, że część teoretyczną pracy czyta się trudno. Nie sposób jednak nie docenić pozytywnych stron wprowadzenia. Autor przedstawia szeroki przegląd badań poświęconych RIF, a przede wszystkim dyskutuje kilka konkurencyjnych modeli wyjaśniających wykazując, że najlepiej dotychczasowe dane wydaje się opisywać model mieszany postulujący łączny wpływ procesów kontrolnych i kontroli wolicjonalnej. Inne uwagi szczegółowe: - czy na pewno poziom losowy dla wykonania Rp- i Nrp wynosi 50%? (por. str. 22 i 44)? Skoro mowa o przypomnieniu sobie słów, to poziom wykonania może być znacznie niższy. Sugeruje to zresztą Rycina 1 prezentująca typowe wyniki paradygmatu RIF. Strona3
- We wprowadzeniu pojawiają się stwierdzenia kontrowersyjne z punktu widzenia interpretacji danych statystycznych. Brak istotnego efektu nie musi dowodzić braku zaangażowania pamięci roboczej (sam fakt braku istotnego efektu nie pozwala nam jednoznacznie odrzucić hipotezy alternatywnej por. 36). Korelacja między indywidualnymi różnicami w zakresie pamięci roboczej i siłą efektu RIF nie dowodzi przyczynowego wkładu pamięci roboczej w RIF (korelacja nie pozwala na przyjmowanie wnioskowania kierunkowego). - klasyfikacja modyfikacji paradygmatu RIF zaproponowana przez Andersona powinna zostać omówiona przynajmniej tak, aby jasne było na czym polegają wyodrębnione manipulacje (str. 20) Ocena części empirycznej pracy Przedstawione w pracy badania zostały ciekawie zaplanowane i mogą przynieść nowe informacje na temat mechanizmów odpowiedzialnych za występowanie efektu zapominania indukowanego przypominaniem. Niestety opis badań w części empirycznej pracy ma wiele braków, które właściwie uniemożliwiają jej rzetelną ocenę. Po pierwsze, w opisie procedury brak wielu informacji, które pozwoliłyby właściwie ocenić interpretację uzyskanych wyników. W szczególności brak informacji na temat frekwencyjności słów użytych w zadaniu (zastosowanie materiału werbalnego wymaga zazwyczaj kontroli frekwencyjności słów w języku, szczególnie że ta może wpływać na czas reakcji na dane słowo interpretowany zresztą często jako przejaw siły aktywacji reprezentacji słowa w sieci semantycznej autor zauważa ten fakt, ale nie wiadomo czy i na jakiej podstawie szacowano frekwencyjność i gdzie ona jest podana czy Załączniki 2 i 5 prezentują średnie oceny afektywne? Średnie częstotliwości słów w języku?), wielkości zastosowanych bodźców, ich lokalizacji na ekranie monitora, czasach ich prezentacji, etc. Nie zostały również podane instrukcje etapu 3 i 4 (por. Załącznik 1). Wydaje się, że instrukcje są bardzo lakoniczne, więc nie mam jasności, czy osoby badane nie dopytywały się o reguły zadania, a jeżeli tak, to jakiej informacji im udzielano. Nie jest jasne, czy wyniki badań były opiniowane przez komisję etyczną ani jak wyglądała procedura uzasadnienia zastosowanej manipulacji (szczególnie manipulacja motywacją w pilotażu 1 i Badaniu 4 wydaje się znacząco wpływać na oczekiwania osoby badanej czy wprowadzono procedurę odkłamania i tłumaczono osobom badanym, że zadanie nie wzmacnia w istocie potencjału intelektualnego u 80% osób objętych badaniem?). Część z tych informacji podano dla procedury poprzedzania afektywnego i/lub OSPAN, ale już nie dla RIF. Część informacji na temat procedur badawczych jest też niejasna (np. dlaczego kolejność zapisania bodźców na ekranie wpływa na możliwość dostrzeżenia egzemplarza przy krótkim czasie ekspozycji?). Autor stara się uzasadniać wybór metod badawczych zastosowanych w kolejnych badaniach, ale w niektórych przypadkach wybór ten robi wrażenie dość przypadkowego. Dlaczego do pomiaru Strona4
pojemności pamięci roboczej zastosowano OSPAN? Czemu badano tylko pojemność pamięci roboczej, skoro analiza literatury przeprowadzona we wprowadzeniu sugeruje, że znaczenie może mieć tu przede wszystkim efektywność funkcji wykonawczych, w tym np. przerzutności i hamowania. Co więcej, autor przeprowadza badanie pilotażowe metody OSPAN na bardzo dużej grupie (104 osoby!!), a cel tego badania jest co najmniej niejasny. Czy celem pilotażu było jedynie opracowanie zadania OSPAN? Przecież procedura tego zadania jest dokładnie opisana w literaturze, a projekt nie wymagał dostosowywania zadania do grup specjalnych ani polskiej adaptacji testu. Długość dyskusji wyników pilotażu 2 jasno wskazuje, że nie trzeba było poddawać badaniu aż tak dużej grupy osób. Również opisy wyników przeprowadzonych badań wydają się dość chaotyczne. Zupełnie nie wiadomo po co autor podaje pełne tabele korelacji wszystkich analizowanych zmiennych, skoro hipotezy dotyczą tylko kilku zależności. Czy jest jakiś sens mierzenia korelacji miedzy np. Rp+ a Rp- i Nrp? Czy miałby to być np. pomiar ogólnego pogorszenia pamięci? Nieczytelność wyników korelacji jest szczególnie widoczna w Badaniu 2, gdzie tabele korelacji przedstawiono na 3 stronach i nie skomentowano w żaden sposób w opisie wyników. Dodatkowo, wyniki korelacji obserwowane w Badaniu 1 są bardzo słabe, co nie dziwi w kontekście wielkości grupy badanej. Może warto zagregować dane ze wszystkich badań i policzyć korelacje między skalą kontroli uwagi i RIF ponownie. Duże wątpliwości budzi również zasadność badania tak zróżnicowanych wiekowo grup osób badanych. Wiele badań wskazuje, że funkcjonowanie pamięci roboczej związane jest z wiekiem (choć trzeba przyznać, że Kliegl I Bäuml (2017) twierdzą, że efekty wieku są obserwowane dla RIF dopiero po 60 r.ż). Wprowadzenie dodatkowej zmiennej, która utrudnia interpretację wyników wydaje się zbędne. W badaniu 2 autor pisze, że większość osób badanych stanowiły osoby poniżej 30 r.ż. Ile było tych osób? Może warto byłoby przeliczyć wyniki jedynie dla tej grupy? A może warto uwzględnić w modelu statystycznym efekt wieku osoby badanej? Analogiczna uwaga dotyczy dodatkowej zmiennej zakłócającej wprowadzonej przez brak kontroli czasu wykonywania SPAN. Badania wskazują (np. Nęcka, 2000), że pojemność pamięci roboczej zmienia się w czasie. Zatem mierząc ją w innym momencie dnia niż dokonywano pomiaru RIF ryzykujemy, że nie oddajemy w pełni związku pojemności z analizowanym efektem. Warto byłoby ten fakt przynajmniej skomentować. Najważniejsze zastrzeżenie dotyczy jednak braku analizy statystycznej i omówienia wyników współzmienności procentu odtworzenia i zmiany ewaluacji ocen Rp+, Rp- i Nrp. Szczególnie w kontekście proponowanego w pracy modelu oddziaływania poszczególnych manipulacji na składowe zadania RIF (tj odrębnego mechanizmu zmiany poprawności przypominania Rp- i Nrp, oraz możliwości występowania niespecyficznych zmian poprawności pamiętania związanych na z zanikaniem informacji w pamięci) konieczne wydaje się tu zastosowanie modelu z pomiarem powtarzanym. Autor zapowiada analizy dla Rp+, Rp- i Nrp (np. str 63), a następnie prezentuje wyniki Strona5
dla efektu RIF i osobno (a więc ignorując współzmienność) wyniki dla Rp- i Nrp pomijając wyniki Rp+. Analogiczna uwaga dotyczy pomiaru różnicy Nrp i Rp-. Wygląda na to, że różnice te mierzono po prostu testem t. Jeżeli tak, to analiza ta również ignoruje współzmienność tych dwóch kategorii odpowiedzi (Rp- i Nrp) i wydaje się nieuzasadniona. W Badaniu 4 znika już nawet analiza Rp- i analizowana jest jedynie zmienność pamiętania Nrp. Niejasna jest również logika analizy związku efektu RIF z oceną niejawną Nrp (Badanie 2 i 4). Dlaczego w analizie wzięto pod uwagę oceny różne o 1 odchylenie standardowe od średniej? Czy tak zdefiniowano oceny negatywne i pozytywne? Na jakiej podstawie? Czego 1SD dotyczy? Lekturę wyników ułatwiłoby również uporządkowanie ich zgodnie z logiką hipotez, które proponowane są we wcześniejszych częściach rozdziałów. Zmiennych jest dużo i łatwo o którejś zapomnieć, co zresztą przydarza się samemu autorowi w opisie celu badawczego Badania 4, gdzie omawiając cel badania zapomina wspomnieć o wpływie pojemności pamięci roboczej mierzonej OSPAN (por. str. 84). Duże wątpliwości budzi również interpretacja wyników, która wydaje się zdecydowanie zbyt jednoznaczna jak na marginalne istotności obserwowanych efektów i brak istotności wyników dla części analiz. Czy rzeczywiście hipoteza w Badaniu 1 została przekonująco potwierdzona, jeżeli uzyskano jednie jedną słabą korelację RIF z SKU i dwie zbliżające się do zakładanego poziomu istotności efektu ze składowymi testu uwagi? Dlaczego doktorant nie podejmuje w ogóle w dyskusji pytania dlaczego wyniki są tak marginalnie istotne? W Badaniu 2 nie zaobserwowano różnicy między warunkiem 2 i 3, ale fakt ten nie został skomentowany w dyskusji wyników, podobnie jak nie skomentowano w niej właściwie żadnych innych wyników nie przewidywanych w hipotezach. Ta sama uwaga dotyczy również badania pilotażowego 1. Ogólnie rzecz ujmując interpretacje poszczególnych wyników nie wskazują, na pogłębioną krytyczną analizę zebranego materiału. Ta pojawia się dopiero w dyskusji ogólnej. W dyskusji końcowej zaproponowano model oddziaływania uwagi na RIF. Po pierwsze wydaje się, że podobny model można byłoby sformułować już we wprowadzeniu na podstawie dotychczasowej literatury RIF, dzięki czemu praca mogłaby jasno wykazać co nowego udało nam się dowiedzieć dzięki przeprowadzeniu badań opisanych w rozprawie. Wydaje się również, że model powinien zaproponować jakieś schemat zależności pomiędzy poszczególnymi zmiennymi wpływającymi na RIF Czy zdaniem autora motywacja jest niezależna od metakontroli i pojemności pamięci roboczej? Z Ryciny 15 można byłoby wyciągnąć taki wniosek. Co ważne, Rycina 15 pokazuje jasne przewidywania dotyczące współzmienności Rp- i Nrp, co ponownie pokazuje, że powinny być one analizowane w jednym modelu statystycznym (wraz z RP+ dla pełnego obrazu wyników). Na koniec warto zauważyć, że we wszystkich dyskusjach wyników autor przekonująco uzasadnia dlaczego wyniki przeprowadzonych badań dobrze wpisują się w propozycje teoretyczne Kolańczyk i Strona6
współpracowników, ale mógłby również wyraźniej zaznaczyć jak uzyskane wyniki odnoszą się do innych teorii wyjaśniających efekt RIF. Inne uwagi szczegółowe: - analiza dla kwartyli OSPAN (str. 103) powinna być opisana w części wyniki, a nie dyskusja. Należy jednak zauważyć, że uzyskany wynik nie jest istotny statystycznie, więc opisywanie go nie wydaje się celowe. - rozdział dotyczący wkładu w dziedzinę warto byłoby moim zdaniem napisać ponownie. Po pierwsze, celem doktoratu jest rozwiązanie określonego problemu naukowego, który w przypadku analizy mechanizmów poznawczych nie ma zazwyczaj znaczenia lokalnego. Dlatego analiza znaczenia badania dla nauki polskiej wydaje się pozbawiona uzasadnienia. Po drugie, skoncentrowałbym się na wykazaniu co praca wnosi do literatury, a nie zaznaczaniu, że wkład ten jest znaczący. Uwagi formalne Praca robi wrażenie niedopracowanej. Dostrzegłem sporo uchybień formalnych. W wielu miejscach pracy brakuje szerszego odniesienia do literatury cytowanej. Na wielu stronach autor odnosi się przede wszystkim do dotychczasowych badań zespołu Profesor Kolańczyk. Dostrzegłem również błędy stylistyczne, literowe (np. Convay, Krgulanski, Shneidera, rośnie z linową tendencją, za pomącą, stosowali trzy eksperyment oparte, reqdinness, przechowywyanym, microadjustmnt, pod wpływam stresu, etc.), interpunkcyjne, a nawet ortograficzne (np. co raz bardziej powszechnie, chorujących na schizofrenie, etc). Autor posługuję się też niekiedy kolokwializmami, pozornymi analogiami, albo ogólnikami które trochę nie przystają do formy pracy naukowej (np. RIF ( ) staje się zwolna młodszym bratem warunkowania klasycznego; duża zmienność w ilości tekstów ( ) może wskazywać na to, że nie ma zgody co do mechanizmu jaki stoi za efektem RIF; RIF pretenduje do statusu ogólnego mechanizmu funkcjonowania umysłu; Wielość przekazanych informacji skłaniają do konkluzji i podsumowania, ujęcia mechanizmu w całość; w jednym z wiodących podręczników ( ) efekt ten jest opisany bardzo rzetelnie, aczkolwiek tylko na kilku stronach; postępowanie tego rodzaju może powodować zafałszowanie opercajonalizacji). Autor ma też tendencję do używania w liczbie mnogiej terminów, które w znaczeniu naukowym używa się przeważnie w liczbie pojedynczej (orientacja na cel, vs. orientacja na cele; działanie ukierunkowanie na cel vs. działanie ukierunkowane na cele; manipulacja orientacji na cel vs. manipulacja orientacji w celach; cel pomiaru afektu vs. cel pomiaru afektów). Zdecydowanie rekomenduję korektę językową pracy. Nawet takie drobiazgi jak zmiana notacji warunków zadania może utrudniać lekturę (np. raz autor pisze o warunku Rp- a innym razem od RP-). Staranniejsza edycja pracy z pewnością ułatwi jej lekturę. Myślę, że rozprawa powinna być dopracowana zarówno merytorycznie, jak i edycyjnie, choć oczywiście same uwagi formalne nie uzasadniają negatywnej oceny pracy. Strona7
Podsumowanie W recenzji sformułowałem wiele uwag krytycznych do recenzowanej pracy. Wydaje się, że większość z nich wynika z jej niedopracowania. Wprowadzenie jest miejscami dość chaotyczne, opis procedury i wyników wydaje się niepełny, a dyskusje wyników badań wydają się nazbyt lakoniczne. Muszę przyznać, że długo zastanawiałem się nad ostateczną oceną przedstawionej mi do recenzji rozprawy. Recenzowana praca stanowi z pewnością oryginalne rozwiązanie problemu naukowego i może pozwolić lepiej zrozumieć mechanizmy powstawania efektu zapominania indukowanego przypominaniem. Przegląd literatury dotyczącej analizowanego efektu pozwolił na wyodrębnienie możliwych źródeł występowania efektu RIF, przy czym niestety analiza ta nie wychodzi właściwie poza zmienne wpływające na obserwowanie analizowanego efektu. Proponowane manipulacje eksperymentalne stanowią oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, ale szczegółów procedury, uzyskiwanych wyników i ich interpretacja są niejasne. Moim zdaniem przynajmniej część empiryczna pracy powinna zostać poprawiona i uzupełniona, zanim będę mógł zarekomendować dopuszczenie mgr Pawła Mordasiewicza do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra NiSW z dnia 26 września 2016 rekomenduję zatem poprawę rozprawy i skierowanie jej do ponownej recenzji. Proszę o złożenie poprawionej wersji pracy z zaznaczeniem fragmentów, które zostały zmienione. Kraków, dnia 7 maja 2017 roku Strona8
Literatura cytowana Anderson, M. C., Bjork, E. L., & Bjork, R. A. (2000). Retrieval-induced forgetting: Evidence for a recallspecific mechanism. Psychonomic Bulletin & Review, 7(3), 522-530. Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual review of psychology, 64, 135-168. Kliegl, O., and Bäuml, K.H.T. (2016). Retrieval practice can insulate items against intralist interference: Evidence from the list-length effect, output interference, and retrieval-induced forgetting." Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition 42(2), 202-214. Kliegl, O., and Bäuml, K.H.T. (2017). Retrieval-induced forgetting. W: R.F. Pohl (Ed). Cognitive Illusions: Intriguing Phenomena in Judgement, Thinking and Memory (446-464). Routledge: Londyn Nęcka, E. (2000). Pobudzenie intelektu: Zarys formalnej teorii inteligencji. Kraków: Universitas Piotrowski, K. T., Stettner, Z., & Balas, R. (2005). Metody badania pamięci roboczej. Studia Psychologiczne, 43, 7-16. Storm, B. C., Angello, G., Buchli, D. R., Koppel, R. H., Little, J. L., & Nestojko, J. F. (2015). Chapter Five-A Review of Retrieval-Induced Forgetting in the Contexts of Learning, Eyewitness Memory, Social Cognition, Autobiographical Memory, and Creative Cognition. Psychology of Learning and Motivation, 62, 141-194. Strona9