Przedmowa... V Wykaz skrótów... XXIX Część I. Ogólne zagadnienia teoretyczne procesu cywilnego Rozdział I. Proces cywilny... 3 1 1. Proces cywilny (postępowanie cywilne)... 4 1 2. Prawo procesowe cywilne... 5 5 3. Teorie procesu cywilnego... 7 12 4. Etapowa budowa procesu cywilnego... 11 19 5. Funkcja procesu cywilnego... 12 23 6. Proces cywilny a prawo materialne... 13 24 Rozdział II. Przedmiot procesu cywilnego... 14 26 1. Uwagi ogólne... 14 26 2. Koncepcje czysto procesowe... 14 27 3. Krytyka roszczenia procesowego jako pojęcia określającego przedmiot procesu... 16 29 4. Orientacje materialnoprawne w zakresie koncepcji przedmiotu procesu cywilnego... 18 30 5. Definicja przedmiotu procesu cywilnego... 19 31 Rozdział III. Związki postępowania cywilnego z innymi postępowaniami... 22 35 1. Związek sprawy cywilnej z inną sprawą. Prejudycjalność... 23 35 2. Związek sprawy cywilnej ze sprawą karną... 25 37 3. Związek sprawy cywilnej ze sprawą administracyjną i sprawą sądowoadministracyjną... 30 42 4. Związki postępowania cywilnego z postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym... 36 46 5. Związki postępowania cywilnego z postępowaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 38 49 6. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w związku z postępowaniem i orzeczeniem w sprawie cywilnej. 45 54
XVIII Spis treści Rozdział IV. Zasady procesu cywilnego... 46 55 1. Teoretyczne problemy zasad procesu cywilnego... 46 55 2. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości odnoszące się do prawa procesu cywilnego... 52 58 I. Uwagi ogólne... 52 58 II. Władza sądowa... 53 59 III. Konstytucyjna zasada państwa prawa i związania sędziego ustawą... 56 60 IV. Dostęp do sądów w sprawach cywilnych. Podstawy procesowo-organizacyjne... 57 61 V. Dwuinstancyjność... 59 62 VI. Nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego... 61 64 VII. Niezawisłość sędziów. Sędzia naturalny... 63 70 3. Zasada prawdy realizmu procesowego... 68 71 4. Zasada kontradyktoryjności równości broni... 75 84 5. Zasada koncentracji materiału procesowego... 78 92 6. Zasada swobodnej oceny dowodów... 81 96 7. Zasada dyspozycyjności... 85 102 8. Zasada jawności... 87 105 9. Zasada równości stron... 90 107 10. Zasada bezpośredniości... 91 108 11. Pisemność i ustność w procesie cywilnym... 92 109 12. Zasada harmonizacji prawa (ius) z środkami prawnymi (remedium)... 93 111 Rozdział V. Główne nurty badań teoretycznych w dziedzinie procedury cywilnej... 94 112 1. Konstytucjonalizacja prawa procesu cywilnego... 94 112 2. Kształtowanie się prawa procesu cywilnego państw członkowskich Rady Europy... 95 113 3. Kształtowanie się nowego sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej... 95 114 4. Europejski kodeks sądowy... 100 115 5. Ogólna nauka o procesie... 102 116 6. Humanizacja procesu cywilnego... 104 117 7. Antropologiczne i aksjologiczne podstawy prawa cywilnego procesowego... 104 118 8. Dostęp do sądu... 108 120 9. Zjawiska patologiczne w procesach cywilnych... 109 121 Rozdział VI. Źródła polskiego prawa procesu cywilnego. Konwencje międzynarodowe... 111 125 1. Historia polskiej legislacji w zakresie prawa procesu cywilnego. 111 125
XIX 2. Źródła formalne (lex scripta) obowiązującego prawa procesu cywilnego... 114 127 1. Kodeks postępowania cywilnego... 114 127 2. Inne zasadnicze źródła prawa procesu cywilnego... 114 128 3. Źródła prawa procesowego konwencje multiliteralne... 115 129 4. Nieformalne źródła prawa. Znaczenie prawne orzecznictwa, rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Konstytucyjnego... 115 130 Rozdział VII. Normy cywilnoprocesowe... 119 131 1. Charakterystyka norm cywilnoprocesowych i zakres ich stosowania... 119 131 2. Normy materialnoprawne i normy procesowe... 120 133 3. Obowiązywanie norm prawnych w czasie i przestrzeni... 121 134 4. Wykładnia przepisów cywilnoprocesowych... 122 136 Część II. Postępowanie przed sądami I instancji Rozdział I. Pojęcie i zakres sprawy cywilnej. Dopuszczalność drogi sądowej. Ograniczenia i wyłączenia drogi sądowej... 127 137 1. Pojęcie i zakres sprawy cywilnej... 127 137 2. Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach procesowych (spornych)... 128 138 3. Wybór postępowania cywilnego lub postępowania przed sądami karnymi... 132 145 4. Procedury prejurysdykcyjne... 134 147 5. Jurysdykcja krajowa (międzynarodowa)... 136 148 6. Derogacja i prorogacja... 142 157 7. Immunitety procesowe... 144 158 8. Pomoc prawna (sądowa)... 146 161 9. Spory kompetencyjne... 149 163 Rozdział II. Przesłanki procesowe. Czynności procesowe. Pisma procesowe... 150 164 1. Przesłanki procesowe... 150 164 2. Czynności procesowe... 151 166 3. Forma czynności procesowych... 155 172 Rozdział III. Powództwo... 158 178 1. Przegląd koncepcji teoretycznych powództwa... 158 178 2. Definicja istoty powództwa... 161 180 3. Pozew a powództwo... 162 182 4. Powództwo o świadczenie (o zasądzenie)... 164 183
XX Spis treści 5. Powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa... 167 186 6. Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa... 169 187 7. Zmiana powództwa... 173 190 8. Uznanie powództwa... 180 196 9. Cofnięcie pozwu (powództwa)... 181 197 10. Skutki procesowe i materialnoprawne wytoczenia powództwa. Skutki procesowe doręczenia pozwu pozwanemu... 183 199 Rozdział IV. Obrona pozwanego w procesie cywilnym... 185 201 1. Powództwo wzajemne... 185 201 2. Zarzut potrącenia (samoistny)... 186 202 3. Zarzuty materialnoprawne... 189 205 4. Zarzuty procesowe... 189 209 Rozdział V. Sądy i sędziowie orzekający w procesie cywilnym... 192 210 1. Pozycja sędziego w procesie cywilnym uwagi ogólne... 192 210 2. System sądów mających jurysdykcję w sprawach cywilnych... 196 215 3. Składy orzekające... 197 217 4. Właściwość rzeczowa, funkcjonalna, miejscowa... 199 220 Rozdział VI. Strony i inni uczestnicy postępowania bezpośrednio zainteresowani wynikami procesu... 203 228 1. Zdolność sądowa i zdolność procesowa... 203 228 2. Legitymacja procesowa... 205 231 3. Przekształcenia podmiotowe procesu... 206 232 4. Zbycie przedmiotu sporu... 213 236 5. Następstwo procesowe... 214 237 6. Substytucja procesowa i subrogacja... 215 239 7. Współuczestnictwo procesowe... 217 240 8. Interwencja uboczna i przypozwanie... 219 245 9. Interwencja główna... 221 250 10. Przedstawicielstwo w procesie. Pełnomocnictwo procesowe... 222 251 Rozdział VII. Podmioty współdziałające z sądami, niezainteresowane bezpośrednio w sprawie... 230 263 1. Prokurator... 230 263 2. Rzecznik Praw Obywatelskich... 235 270 3. Organizacje społeczne... 237 272 4. Państwowy inspektor pracy... 239 275 5. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów... 240 276 Rozdział VIII. Rozprawa... 242 278 1. Sceneria i ceremoniał rozprawy... 242 278 2. Wywołanie sprawy... 243 279
XXI 3. Policja sesyjna... 244 280 4. Przygotowanie rozprawy... 245 281 5. Przebieg rozprawy... 246 282 6. Odroczenie rozprawy... 247 283 7. Pre-trial i trial... 247 284 Rozdział IX. Postępowanie dowodowe. Dowody... 249 285 1. Postępowanie dowodowe... 249 285 2. Pojęcie dowodu... 254 290 3. Prawo do dowodu... 254 291 4. Dowody nielegalnie zdobyte. Utrudnianie postępowania dowodowego... 256 293 5. Przedmiot dowodu... 258 295 6. Ciężar dowodu... 262 303 7. Domniemanie faktyczne... 266 309 8. Domniemanie prawne... 273 315 9. Przyznanie faktów i milczenie... 274 316 10. Fakty znane powszechnie i urzędowo... 277 319 11. Swobodna ocena dowodów... 280 323 12. Dokumenty... 284 330 13. Świadkowie... 293 345 14. Przesłuchanie stron... 303 361 15. Opinia biegłego... 307 366 16. Oględziny... 309 369 17. Grupowe badanie krwi... 310 370 18. Inne środki dowodowe... 313 372 19. Doręczenia pomoc prawna... 325 389 Część III. Wyroki i inne orzeczenia. Zasady orzekania. Rektyfikacja orzeczeń. Prawomocność. Ugoda Rozdział I. Istota wyroku. Elementy wyroku... 333 395 1. Istota wyroku... 333 395 2. Aspekty psychologiczne tworzenia wyroku... 342 401 3. Procesowo-techniczne podmiotowe aspekty tworzenia wyroku. 344 404 4. Podstawa faktyczna wyroku... 347 407 5. Podstawa prawna wyroku... 353 410 6. Podstawa kompetencyjna wyroku... 361 418 7. Procesowoprawne istnienie wyroku... 362 419 8. Struktura logiczna wyroku... 366 424 9. Sentencja wyroku... 369 427 10. Natychmiastowa wykonalność wyroku... 374 433 11. Orzeczenie o kosztach procesu... 377 434 12. Uzasadnienie wyroku... 382 446 13. Wydanie wyroku i jego ogłoszenie... 386 452
XXII Spis treści Rozdział II. Podział wyroków ze względu na różne kryteria klasyfikacji... 391 454 1. Wyrok wstępny i końcowy co do wysokości żądania... 391 454 2. Wyrok częściowy i wyrok końcowy... 393 456 3. Wyrok łączny... 396 460 4. Wyrok z uznania... 397 461 5. Wyrok uwzględniający powództwo i wyrok je oddalający... 398 462 6. Wyroki deklaratywne i konstytutywne... 398 463 7. Wyrok zastępujący oświadczenia woli... 404 469 8. Wyrok ustalający stosunek prawny lub prawo... 408 471 9. Wyrok zasądzający świadczenie... 414 474 10. Wyrok zaoczny... 415 476 Rozdział III. Zasady orzekania... 425 485 1. Pojęcie zasad orzekania... 425 485 2. Zasada związania sądu granicami dochodzonej ochrony prawnej... 426 486 3. Orzekanie sądu bez żądania powoda... 427 487 4. Kumulacja przedmiotowa roszczeń... 427 488 5. Rozdrobnienie roszczeń... 429 489 6. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty i wyznaczenie terminu do spełnienia świadczenia... 432 491 7. Zasądzenie odpowiedniej sumy według oceny sądu... 434 493 8. Zastrzeżenie na rzecz pozwanego prawa do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności... 437 495 9. Konkurencja roszczeń w procesie... 439 496 Rozdział IV. Rektyfikacja orzeczeń... 443 500 1. Uwagi ogólne... 443 500 2. Sprostowanie orzeczenia... 444 501 3. Uzupełnienie wyroku... 447 503 4. Wykładnia wyroku... 450 507 Rozdział V. Prawomocność orzeczeń. Powaga rzeczy osądzonej i jej skutki prawne... 453 509 1. Prawomocność orzeczeń... 453 509 2. Powaga rzeczy osądzonej... 457 513 Rozdział VI. Ugoda sądowa i ugoda pozasądowa... 462 515 Rozdział VII. Postanowienia i zarządzenia... 466 518 1. Postanowienie... 466 518 2. Zarządzenie... 468 519
XXIII Część IV. Apelacja. Zażalenie. Skarga kasacyjna. Wznowienie postępowania Rozdział I. Apelacja... 475 520 1. Uwagi ogólne o apelacji... 475 520 2. Geneza apelacji i jej rozwój... 476 522 3. Charakterystyka polskiej apelacji... 477 523 4. Stabilność przedmiotu procesu w postępowaniu apelacyjnym. 479 525 5. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu apelacją... 480 526 6. Legitymacja procesowa... 483 530 7. Wymaganie formalne apelacji... 484 531 8. Podstawy apelacji... 485 533 9. Odpowiedź na apelację... 486 536 10. Rozprawa apelacyjna i jej zakres... 487 537 11. Problem nowości... 489 541 12. Zakaz reformationis in peius... 492 543 13. Orzeczenia sądu apelacyjnego... 493 544 14. Uzasadnienie orzeczeń... 495 547 15. Natychmiastowa wykonalność wyroków... 496 549 16. Zagadnienia prawne przekazywane Sądowi Najwyższemu... 499 550 Rozdział II. Zażalenie... 502 556 Rozdział III. Skarga kasacyjna... 506 560 1. Geneza kasacji i jej rozwój... 507 560 2. Kasacja w Polsce... 507 561 3. Ogólna charakterystyka modelu kasacji... 509 564 4. Reżim selekcji spraw w różnych systemach prawnych... 513 570 5. Skarga kasacyjna według Kodeksu postępowania cywilnego... 515 571 6. Wyczerpanie postępowania przed sądem II instancji. Orzeczenia zaskarżalne... 516 574 7. Szczególne przepisy kasacji... 517 576 8. Wyłączenie skargi kasacyjnej ex lege... 519 584 9. Selekcja spraw na poziomie decyzji Sądu Najwyższego. Odmowa przyjęcia skargi kasacyjnej... 520 585 10. Skład orzekający o skardze kasacyjnej... 521 587 11. Legitymacja procesowa do wniesienia skargi kasacyjnej... 522 588 12. Podstawy skargi kasacyjnej... 523 589 13. Wymagania formalne skargi kasacyjnej. Odrzucenie skargi kasacyjnej... 527 599 14. Odpowiedź na skargę kasacyjną... 528 600 15. Termin do wniesienia skargi kasacyjnej... 528 601 16. Zakres kognicji Sądu Najwyższego... 529 602 17. Oddalenie skargi kasacyjnej... 530 603 18. Uwzględnienie skargi kasacyjnej... 530 604
XXIV Spis treści 19. Zażalenie do Sądu Najwyższego... 532 605 20. Przekazanie zagadnienia prawnego składowi powiększonemu. 532 606 21. Wnioski prawnoporównawcze... 533 607 Rozdział IV. Wznowienie postępowania i inne instytucje korygujące sprawy prawomocnie osądzone... 535 608 1. Wznowienie postępowania... 535 609 2. Ponowne orzekanie w sprawie prawomocnie osądzonej... 542 613 3. Postępowanie restytucyjne... 543 614 Rozdział V. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego... 545 615 Rozdział VI. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 547 616 Rozdział VII. Wpływ rozstrzygnięcia na skutek powództwa opozycyjnego na prawomocny wyrok... 554 627 Rozdział VIII. Zaskarżenie wadliwości postępowania i wyrokowania w sprawach cywilnych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i polskiego Trybunału Konstytucyjnego... 555 628 Część V. Postępowania odrębne Rozdział I. Ogólna charakterystyka postępowań odrębnych... 559 630 Rozdział II. Postępowanie w sprawach małżeńskich... 560 631 1. Uwagi ogólne... 560 631 2. Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa. 561 632 3. Sprawy o unieważnienie małżeństwa... 563 636 4. Sprawy o separację w trybie procesowym (spornym)... 569 641 5. Sprawy o rozwód... 575 647 6. Sprawy o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami... 576 651 Rozdział III. Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi... 578 652 1. Ustalenie ojcostwa pozamałżeńskiego... 578 652 2. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa... 587 663 3. Zaprzeczenie ojcostwa... 591 664 4. Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa... 595 666 5. Rozwiązanie przysposobienia... 597 671 Rozdział IV. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych... 599 672
XXV 1. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy... 599 672 2. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. 607 684 Rozdział V. Postępowanie w sprawach gospodarczych... 613 690 1. Uwagi ogólne... 613 690 2. Sądy orzekające w sprawach gospodarczych... 614 691 3. Tryby postępowania w sprawach gospodarczych... 615 692 4. Sprawa gospodarcza... 616 694 5. Przedsiębiorca... 620 697 6. Zasadnicze odrębności postępowania w sprawach gospodarczych... 621 699 7. Sprawy gospodarcze rozpoznawane w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów... 628 706 Rozdział VI. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania. 630 708 1. Prawny charakter posiadania... 630 708 2. Odrębność postępowania posesoryjnego... 632 710 3. Konstrukcja ochrony posesoryjnej... 632 711 4. Podstawy roszczeń posesoryjnych... 634 712 5. Zakres kognicji sądu w postępowaniu posesoryjnym... 635 713 6. Zagadnienia podmiotowe dotyczące ochrony posesoryjnej... 638 714 7. Wyrok w procesie posesoryjnym... 638 715 Rozdział VII. Postępowanie nakazowe, upominawcze i uproszczone... 640 716 1. Uwagi ogólne... 640 716 2. Postępowanie nakazowe... 640 717 3. Postępowanie upominawcze... 647 721 4. Postępowanie uproszczone... 648 722 5. Europejskie postępowanie w sprawach transgranicznych... 651 724 6. Postępowanie grupowe... 653 727 7. Elektroniczne postępowanie upominawcze... 656 728 8. Postępowanie upadłościowe i naprawcze... 657 729 Indeks rzeczowy... 661