Program pracy z uczniem zdolnym w liceum ogólnokształcącym Opracowany i wdrażany przez mgr Mariusza Stawickiego, nauczyciela I Liceum Ogólnokształcącego im. Zygmunta Krasińskiego w Ciechanowie Założenia ogólne programu Kilkuletnia obserwacja rzeczywistości szkolnej oraz wymiana doświadczeń z innymi nauczycielami skłaniają mnie do wniosku, że często więcej czasu i uwagi poświęca się w szkole uczniom stwarzającym problemy wychowawcze niż wyjątkowo uzdolnionym. Uważa się, że ci drudzy dają sobie radę, nie potrzebują pomocy, bo przecież osiągają świetne wyniki w nauce. Faktycznie, wyróżniają się bardzo dobrze rozwiniętą sferę poznawczą, jednak miewają kłopoty ze sferą emocjonalną. Uczniowie ci są często odrzucani przez grupę rówieśniczą (choć nie jest to regułą w naszej szkole) i stają się ofiarami agresji. Pozbawieni merytorycznego i psychologicznego wsparcia ze strony nauczycieli, tracą wiele ze swej pasji poznawczej, zadowalając się osiąganiem przeciętnych wyników nauczania. Mam wrażenie, że w ten sposób traci się szansę na rozwijanie ich zainteresowań, a tym samym tłumi ich indywidualne uzdolnienia i predyspozycje. Obserwacje powyższe skłoniły mnie do opracowania Programu pracy z uczniem zdolnym, który po konsultacji z Dyrektorem Szkoły zostanie wdrożony na prowadzonych przeze mnie lekcjach języka polskiego oraz w pozalekcyjnych kontaktach z uczniami i ich rodzicami. Podstawowe założenie programu brzmi następująco: nie oczekujmy od uczniów zdolnych jedynie zajmowania pierwszych miejsc w konkursach przedmiotowych. Pragniemy zapewnić im wszechstronny rozwój, stworzyć warunki, by czuli swoją wartość, umieli i mogli prezentować własne osiągnięcia. Do zrealizowania tego zadania potrzebna jest współpraca nauczycieli, rodziców, oraz samych uczniów. Nie ulega wątpliwości, że wielu rodziców, współdecydujących o wyborze naszej szkoły, oczekuje wyjątkowego przygotowania dzieci do dalszego kształcenia, aby dostępne były dla nich szkoły wyższe o wysokim prestiżu. Program pracy z uczniem zdolnym może sprostać takim oczekiwaniom. Sądzę, że dobrze rozumiany (i świadomy generowanych przez siebie zagrożeń!) elitaryzm kształcenia przysłuży się rozbudzaniu ciekawości poznawczej wśród wszystkich uczniów liceum.
Cele ogólne programu podwyższanie jakości pracy szkoły, wspieranie indywidualnych uzdolnień i predyspozycji uczniów, doskonalenie i podnoszenie kompetencji humanistycznych wszystkich uczniów szkoły, kształtowanie postawy aktywnego i świadomego uczestnictwa w kulturze, popularyzacja metod aktywizujących w pracy z uczniami, promowanie szkoły poprzez udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, integracja społeczności szkolnej, promowanie współpracy w zespołach przedmiotowych nauczycieli, przeciwdziałanie patologiom społecznym poprzez właściwe zagospodarowanie wolnego czasu uczniów oraz kreowanie wzorów postaw. Cele szczegółowe programu Stworzenie uczniom zdolnym wszechstronnych warunków indywidualnego rozwoju twórczego myślenia, zainteresowań i uzdolnień w następujących dziedzinach: Wiedza o literaturze (historia i teoria literatury, poetyka) Językoznawstwo Elementy wiedzy o kulturze Historia filozofii. Lekcje języka polskiego wydają się w sposób szczególny sprzyjać integrowaniu wymienionych dziedzin kultury. Planuje się także, że wśród form pracy z uczniem zdolnym eksponowane miejsce zajmie praktyczne wykorzystanie nowych technologii informacyjnych (programy użytkowe i multimedialne, internet). Sposób wdrażania i realizacji programu Działania objęte niniejszym projektem mają charakter ustawiczny. Autorowi programu obce są wszelkie formy akcyjności. Dlatego nie wyznacza się konkretnych terminów realizacji, a jedynie cyklicznie powtarzające się etapy: Etap I: Obserwacja uczniów, rozpoznawanie ich indywidualnych zainteresowań i uzdolnień. Metody i formy: rozmowy z uczniami, mające na celu zdiagnozowanie ich silnych oraz słabszych stron; uważna analiza prac pisemnych i 2
wypowiedzi ustnych; obserwacja strategii pracy indywidualnej i zespołowej; rozpoznanie indywidualnych hierarchii wartości oraz relacji interpersonalnych w grupie. Etap II: Próba skierowania zainteresowania uczniów na treści polonistyczne i ogólnohumanistyczne. Metody i formy: wdrażanie metod aktywizujących (np. metoda projektu, szczególnie przydatna w kontekście nowej formuły ustnego egzaminu dojrzałości z języka polskiego; stosowanie metody problemowej uczeń w roli badacza; metody poglądowe wykorzystanie multimediów), sugerowanie lektur spoza szkolnego kanonu, wycieczki przedmiotowe oraz interdyscyplinarne. Etap III: Indywidualizacja pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym. Metody i formy: przydzielanie indywidualnych bądź zespołowych zadań wykraczających swym zakresem poza treści programowe; formułowanie złożonych problemów badawczych; kształtowanie umiejętności zdobywania i gromadzenia informacji, sporządzania bibliografii, prezentacji efektów swych prac (z wykorzystaniem odpowiednich programów, min. edytora Word, programów Power Point i Front Page); tworzenie i uzupełnianie biblioteczki humanisty (zawiera ona materiały zgromadzone bądź wykonane przez uczniów). Etap IV: Przygotowanie uczniów do konkursów i olimpiad przedmiotowych. Metody i formy: przekazywanie uczniom informacji na temat konkursów i olimpiad przedmiotowych, wspólna analiza i problematyzowanie tematów zadań konkursowych, wpieranie uczniów przygotowujących prace, udostępnianie i omawianie prac uczestników poprzednich edycji konkursów. Etap V: Uczniowie wykonujący zadania wykraczające poza treści programowe dzielą się efektami swej pracy z innymi uczniami. Metody i formy: referat, wykład, prezentacja multimedialna, sesja popularno-naukowa, publikacja w gazetce szkolnej bądź na stronie internetowej. 3
Uczestnictwo rodziców w programie Za integralny komponent działań zmierzających do realizacji programu uznać należy wspieranie go przez rodziców. Jest to warunek sine qua non jego powodzenia. Nauczyciel realizujący program powinien zadbać o to, aby rodzice życzliwie wspierali pracę uczniów. Dlatego wydaje się, że konieczne jest utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami dziecka uzdolnionego, a także z rodzicami innych uczniów. Kwestia ta może stać się na przykład tematem jednej z godzin wychowawczych, na której zostaną przedstawione założenia wdrażanego programu. Przewidywane efekty podniesienie poziomu edukacji polonistycznej, rozbudzenie zainteresowań humanistycznych; uzdolniona młodzież rozwija własne pasje i zainteresowania zarówno na lekcjach, jak i w działalności pozalekcyjnej; z efektami jej pracy zapoznają się pozostali uczniowie; uczniowie rozwijają umiejętność twórczego myślenia; nauczyciele wyzwalają w nich inicjatywę, motywują do twórczej pracy; nauczyciele i uczniowie rozwiązują problemy zarówno indywidualnie, jak i zespołowo, pracują metodą projektów; uczniowie konsekwentnie realizują zadania o różnym charakterze; rodzice uczniów zdolnych włączają się do wspólnego budowania strategii pracy; uczniowie umacniają się w poczuciu własnej wartości; promocja szkoły. Opracował Mariusz Stawicki 4
5