PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA 2016 2030 POWIAT WĘGORZEWSKI GMINA MIEJSKO-WIEJSKA WĘGORZEWO 2016 1
Spis treści 1. Wstęp 3 2. Ogólna charakterystyka gminy. 3 2.1 Położenie, wybrane dane o gminie. 3 2.2 Warunki naturalne.. 4 3. Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy... 5 4. Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód. 6 5. Zestawienie istniejących zbiorników wodnych 7 6. Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych.. 8 7. Koncepcje budowy obiektów małej retencji.. 9 2
1. Wstęp Niniejszy załącznik jest częścią składową Programu małej retencji dla woj. warmińsko-mazurskiego na lata 2016-2030 i wchodzi w skład części II pt. Koncepcja rozwiązań technicznych budowy obiektów małej retencji. Załącznik zawiera ogólną charakterystykę gminy Węgorzewo, warunków naturalnych, budowli piętrzących, systemów melioracyjnych. W załączniku zawarto dane dotyczące potencjalnych możliwości retencjonowania wód na terenie gminy. W opracowaniu ujęto, umieszczone w wyżej wymienionych programach, propozycje obiektów, które nie zostały zrealizowane oraz propozycje obiektów małej retencji wysunięte przez samorządy gminne, instytucje związane z gospodarką wodną gmin, lasy państwowe i osoby prywatne. Istniejące zbiorniki, w tym wykonane według wcześniejszego programu, zostały ujęte tabelarycznie. 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1. Położenie, wybrane dane o gminie Gmina i miasto Węgorzewo leży w zachodniej części powiatu węgorzewskiego. Gmina graniczy północy z Rosją, od zachodu z gminami Srokowo i Kętrzyn, od południa z gminą Giżycko, od wschodu z gminami Budry i Pozezdrze. Połączenie gminy z Olsztynem zapewniają drogi krajowe przez Giżycko, Mrągowo, Biskupiec oraz przez Kętrzyn, Mrągowo. Powierzchnia gminy wynosi 341,11 km 2, co stanowi 1,41% powierzchni województwa. Gminę tworzy w 50 miejscowości, w tym 32 sołeckie. Mieszkańcy Teren gminy zamieszkuje (stan na dzień 31.12.2015 r.) 17012 osób przy średnim zaludnieniu 58 osób na km 2. W gminie zamieszkuje 10654 osób w wieku produkcyjnym, przy czym osób pracujących jest 2024, nie uwzględniając osób pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Działalność gospodarczą prowadzi 702 osoby. Użytkowanie gruntów Użytki rolne zajmują ogólną powierzchnię 18797 ha w tym: grunty orne ogółem 11208 ha 3
sady 55 ha łąki 2537 ha pastwiska 4997 ha lasy i grunty leśne 6300 ha pozostałe grunty i nieużytki 9014 ha Infrastruktura Sieć wodociągowa na terenie gminy ma łączną długość 303,9 km. Sumaryczna długość istniejącej sieci kanalizacyjnej wynosi 66,41 km. 2.2. Warunki naturalne Gmina Węgorzewo leży na terenie trzech mezoregionów geograficznych: część północno-zachodnia na Równinie Sępopolskiej, część północno - wschodnia w Krainie Węgorapy, część południowa w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Rzeźba terenu charakteryzująca się zróżnicowanym ukształtowaniem powstała w wyniku ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Równina morenowa Obniżenia Oświńskiego urozmaicona pagórkami kemowymi i nieckami bezodpływowymi układa się na poziomie 70-113 m n.p.m. Równina sandrowa z pagórkami moreny dennej Wzniesienia Pozezdrzańsko- Kożuchowskiego w południowo wschodniej części gminy układa się na rzędnych 130-140 m n.p.m., miejscami przekraczając poziom 150m n.p.m. Obszar gminy należący do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jest moreną denną o falistej nawierzchni z licznymi zatorfionymi zagłębieniami. Teren układa się na rzędnych 100-160 m n.p.m. z najwyższym wzniesieniem w gminie 161,5m n.p.m. w miejscowości Góry. Na utworach polodowcowych - glinach zwałowych i piaskach gliniastych wytworzyły się gleby brunatne właściwe i wyługowane, w obniżeniach terenu czarne ziemie i gleby hydrogeniczne. Gmina leży w zlewni dopływów rzeki Pregoły - Węgorapy z kompleksem jeziora Mamry i rzeką Sapiną, jeziora Rydzówka z rzeką Rawdą i jeziora Oświn z rzeką Rudą i Oświnką. Powierzchnię gminy w 16,2% zajmują lasy i aż w 18,5% wody powierzchniowe. Na terenie gminy występują liczne formy ochrony przyrody. Są to: Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Oświn, Obszar Chronionego Krajobrazu Bagien Mażańskich, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorapy, Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Utworzone zostały także 4
rezerwaty: rezerwat Jezioro Siedmiu Wysp, obejmujący jezioro Oświn z przyległymi bagnami, nieużytkami i lasami chroniący miejsca gniazdowania i lęgu wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych; rezerwat Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzewskim - ornitologiczny chroniący miejsca lęgowe ptactwa błotnego i wodnego, rezerwat ornitologiczny Wyspy na jeziorze Mamry i Kirsajty" chroniący miejsca lęgowe ptactwa błotnego i wodnego, rezerwat leśny "Mokre" chroniący fragment lasu łęgowojesionowego w kotlinie jeziora Mamry. Są tu też użytki ekologiczne Rozlewisko Pasternak, użytek ekologiczny na zachodnim brzegu półwyspu Kal i wyspy na jeziorach. Gmina ma charakter rolniczy. Poza rolnictwem utrzymanie ludności zapewniają usługi, naprawy, budownictwo, obsługa ruchu turystycznego. Klimat gminy charakteryzowany jest głównie przez opady i temperaturę. Średnie opady wynoszą w ciągu roku 550-650mm, w okresie wegetacyjnym 410mm. Średnia roczna temperatura wynosi 6 C, w okresie wegetacyjnym 13 C. W okresie wegetacji różnica między opadami a parowaniem wyraża się niedoborem wynoszącym średnio na terenie gminy 30 mm. Występujące niedobory opadów w okresie wegetacyjnym mają negatywny wpływ na warunki produkcji rolnej. Niedobory opadów i swobodny ich odpływ w okresie poza wegetacyjnym stopniowo doprowadzają do uszczuplenia istniejących zasobów wód powierzchniowych i gruntowych. Jednym ze środków poprawy niekorzystnego bilansu jest retencjonowanie wód powierzchniowych w różnych formach zależnych od naturalnych warunków. 3. Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Realizacja retencjonowania wody może przybierać rozmaite formy od wykorzystania naturalnych warunków gruntowo-wodnych, szaty roślinnej, retencji glebowogruntowej i retencji leśnej po retencję naturalnych zbiorników wodnych, koryt i dolin rzecznych, a także budowę obiektów inżynierskich i zbiorników. Możliwość zretencjonowania dużych ilości wody w sposób bezinwestycyjny istnieje przy zmianie poziomu piętrzenia jeziora Mamry i połączonych jezior - Stręgiel, Kisajno, Dargin, Dobskie, Kirsajty, Święcajty. Należy jedynie zmienić warunki pozwolenia wodnoprawnego w celu podniesienia dozwolonego poziomu piętrzenia o 20 cm, czyli przywrócenia piętrzenia sprzed 1945 r. Wartość uzyskanej dodatkowej retencji uwzględniono w tabeli w pkt 7. 5
4. Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Głównymi uwarunkowaniami retencjonowania wody są warunki naturalne, a szczególnie rzeźba terenu, zabudowa, stan użytkowania gruntów, własność terenów, zapotrzebowanie samorządów i właścicieli na gromadzenie wody. Ograniczenia w retencjonowaniu wód, szczególnie dla potrzeb gospodarczych mogą stanowić obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty, obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000. Poważnym ograniczeniem w retencjonowaniu wód mogą być również sprzeczne interesy właścicieli gruntów lub innych użytkowników wody sąsiadujących z planowanym obiektem retencji. 6
5. Zestawienie istniejących zbiorników wodnych na terenie gminy Węgorzewo Charakterystyka techniczna L.p. Nazwa zbiornika Właściciel / użytkownik Lokalizacja Zlewnia Funkcja przeznaczenie Powierzchnia lustra wody ha Orient. głębokość m Pojemność tys.m 3 1 Zbiorniki wodne szt. 5 prywatny Ruska Wieś rz. Węgorapa retencja 3,68 1,70 29,0 2 Zbiornik wodny prywatny Wesołowo rz. Oświnka retencja 2,65 1,50 4,5 3 Zbiornik wody Szpital Psychiatryczny Rudziszki rz. Oświnka retencja 1,70 1,40 2,8 4 Zbiornik wodny AB MED Sp. z o.o. Karłowo rz. Oświnka retencja 2,85 1,60 6,0 5 Zbiornik wodny prywatny Ogonki rz. Sapina retencja 1,50 1,50 2,8 6 Zbiornik wodny prywatny Ruska Wieś rz. Węgorapa retencja 2,14 1,70 3,8 7 Zbiornik wodny Poligon Rej. Zarz. Infrastruktury Kolonia Rybacka rz. Węgorapa retencja 6,00 1,6 0 10,0 8 Zbiornik wodny Nadleśnictwo Borki Węgorzewo rz. Węgorapa retencja 6,80 1,50 10,5 9 Stawy rybne Polski Związek Wędkarski Węgorzewo rz. Węgorapa retencja 3,00 0,90 22,3 10 Stawy rybne prywatny Pilwa rz. Węgorapa retencja 0,30 1,68-7
Stacje pomp Charakterystyka techniczna L.p. Nazwa zbiornika Właściciel / użytkownik Lokalizacja Zlewnia Funkcja przeznaczenie Powierzchnia lustra wody ha Orient. głębokość m Pojemność tys.m 3 1 stacja pomp Jeziorzyny 2x110 l/s ZMiUW Jeziorzyny rz. Węgorapa odwodnienie 80 1,0 16,0 2 stacja pomp Ruska Wieś 2x110 l/s ZMiUW Ruska Wieś rz. Węgorapa odwodnienie 80 1,0 16,0 3 stacja pomp Sztynort Duży 2x150 l/s ZMiUW Sztynort Duży jez. Łabap odwodnienie 329 1,0 65,8 6. Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Węgorzewo L.p. Rodzaj budowli Właściciel Lokalizacja miejscowość Zlewnia Charakterystyka techniczna Wysokość piętrzenia m Przeznaczenie 1 Jaz Maćki ZMiUW Maćki rz. Węgorapa km39+200 1,94 nawodnienia 2 Jazomost Różewiec ZMiUW Różewiec rz. Rawda km 7+580 1,00 nawodnienia 3 Jaz Węgornia na rzece Węgorapie RZGW Węgorzewo rz. Węgorapa 0,81 piętrzenie jez. Mamry 4 Jaz Zamek na kanale Węgorzewskim RZGW Węgorzewo rz. Węgorapa 0,81 piętrzenie jez. Mamry 8
7. Koncepcja budowy obiektów małej retencji Proponowane w opracowanym w latach 90-tych programie obiekty na obecnym terenie województwa zostały zrealizowane w nikłym stopniu. Obecnie powtarza się uzgodnione poprzednio propozycje uzupełnione o dodatkowe obiekty małej retencji zgłoszone przez gminę bądź też osoby prywatne i obiekty na terenie lasów państwowych. Obiekty zamieszczono w poniższym zestawieniu. 9
Zestawienie proponowanych obiektów małej retencji na terenie gminy Węgorzewo Charakterystyka techniczna L.p. Nazwa zbiornika, symbol na mapie Właściciel Lokalizacja Zlewnia Powierzchnia zwierciadła wody ha Orient. głębokość m Dodatkowa pojemność retencyjna tys. m 3 Funkcja, przeznaczenie Budowla Koszty orientacyjne tys. zł 1 Jezioro Możdżany 1/J/58/19.1 Urząd Miasta Węgorzewo rz. Węgorapa 20,00 2,4 480,00 odtworzenie jeziora, retencja jazy 2szt. 1200,0 2 Jezioro Węgielsztyn 2/J/58/19.1 Marszałek Województwa Warmińsko- Mazurskiego Węgielsztyn rz. Oświnka 67,45 1,1 podpiętrz. o 0,3m 202,35 retencja jaz 480,0 3 Jezioro Rydzówka 3/J/58/19.1 RZGW Rydzówka Mała rz. Oświnka (Rawda) 500,00 6,7 podpiętrz. o 0,2m 1000,00 retencja jaz 700,0 4 Jezioro Oświn 4/J/58/19.1 Marszałek Województwa Warmińsko- Mazurskiego Zielony Ostrów rz. Oświnka 320,43 0,9 podpiętrz. o 0,2m 640,86 retencja jaz 700,0 5 Jezioro Rominty 5/J/58/19.1 Marszałek Województwa Warmińsko- Mazurskiego Krzywińskie, Stręgielek rz. Sapina 25,40 0,4 podpiętrz. o 0,2m 50,80 retencja jaz 540,0 6 Staw rybny prywatny Ogonki rz. Sapina 0,40 1,5 6,00 retencja - 9,0 7 Staw rybny prywatny Ogonki - jeziorko rz. Sapina 0,72 6,6 10,80 retencja - 15,0 10
8 Staw rybny prywatny Kalskie Nowiny jez. Stręgiel 0,30 1,6 4,50 retencja - 9,0 9 Zbiornik wodny Gmina Węgorzewo Perły rz. Ruda 0,50 1,7 7,50 retencja - 13,0 10 Staw rybny prywatny Guja rz. Ruda 0,60 1,5 9,00 retencja - 14,0 11 Staw rybny prywatny Trygort jez. Mamry 0,30 1,5 4,50 retencja - 9,0 12 Staw rybny prywatny Trygort jez. Mamry 0,70 1,6 11,90 retencja - 15,0 13 Staw rybny prywatny Pilwa jez. Dobskie 0,30 1,5 4,50 retencja - 9,0 14 Staw rybny prywatny Radzieje Kanał Radzieje 0,95 1,5 16,15 retencja - 20,0 15 Zbiornik wodny Gmina Węgorzewo Róże Kanał Radzieje 0,30 1,7 4,50 retencja - 9,0 11