PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKO-WIEJSKA PASYM

Transkrypt

1 PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKO-WIEJSKA PASYM

2 Spis treści 1. Wstęp Ogólna charakterystyka gminy Położenie, wybrane dane o gminie Warunki naturalne Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Zestawienie istniejących zbiorników wodnych Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych Zestawienie istniejących obiektów Koncepcje budowy obiektów małej retencji Zestawienie istniejących obiektów Zestawienie planowanych obiektów

3 1. Wstęp Przedmiotem niniejszego opracowania przeznaczonego na potrzeby samorządów lokalnych, innych zainteresowanych jednostek oraz Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie jest woda, ujmowana jako zasób przyrody służący rolnictwu, ale postrzegana także jako podstawowy zasób obszarów wiejskich warunkujący wielofunkcyjny, zróżnicowany rozwój. Woda jest zasobem ograniczonym, jej deficyt powoduje negatywne skutki nie tylko dla wsi i rolnictwa, ale także dla środowiska naturalnego i innych sektorów gospodarki. Misję zwiększenia ilości, poprawy jakości, czystości i wykorzystania zasobów wodnych winny realizować również instytucje zajmujące się melioracjami. One bowiem zarządzają w imieniu Skarbu Państwa siecią urządzeń wodnych, a stan tych urządzeń ma bezpośredni wpływ na zasoby wody w terenie. Retencja to nic innego jak zdolność gromadzenia wody i przetrzymywania jej przez określony czas w celu wykorzystania w okresach największego niedoboru. Możliwości retencjonowania wody są zróżnicowane w poszczególnych gminach powiatu Szczycieńskiego. Generalnie, możliwości te na terenie powiatu są dość duże, stosunkowo tanie, ale nadal słabo wykorzystane, chociaż to jeden z podstawowych i najprostszych sposobów poprawy sytuacji w zakresie zaopatrzenia lokalnego rolnictwa, ochrony bioróżnorodności i piękna krajobrazu w naturalnych ekosystemach. Opracowanie zawiera opis możliwości retencjonowania wód powierzchniowych w gminie Pasym w powiecie szczycieńskim. 2. Ogólna charakterystyka gminy 2.1. Położenie, wybrane dane o gminie Gmina Pasym leży w południowej części województwa warmińsko mazurskiego. Graniczy od północnego wschodu z gminą Dźwierzuty, od południa z gminą Jedwabno, od wschodu z gminą Szczytno, od zachodu z gminą Purda (powiat olsztyński). Połączenie z Olsztynem zapewnia droga krajowa nr 53. Gmina zajmuje obszar 149,2 km 2, co stanowi 0,61% województwa warmińsko mazurskiego. W jej skład wchodzi 14 sołectw, 20 miejscowości. 3

4 Mieszkańcy Teren gminy zamieszkuje osób przy średnim zaludnieniu 35 osób/km 2. W gminie zarejestrowanych jest 351 osób bezrobotnych. Gospodarka gminy jest związana głównie z wykorzystaniem lokalnych zasobów naturalnych. Dominującą gałęzią gospodarki w gminie jest rolnictwo, agroturystyka rybactwo. Gospodarka rybacka prowadzona jest na śródlądowych wodach powierzchniowych. Na terenie gminy nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług i handel. Większość zakładów produkcyjnych związana jest z przetwórstwem i obróbką drewna. Szczególne znaczenie dla rozwoju gminy ma turystyka. Walorami sprzyjającymi rozwojowi turystyki są: korzystne warunki naturalne dobrze zachowane środowisko przyrodnicze i krajobrazowe, mały poziom zurbanizowania, czyste powietrze, znaczna lesistość terenów oraz jeziora. Infrastruktura Wodociągi i kanalizacje (wg stanu na dzień r.) Wyszczególnienie Sieć (km) Podłączeń szt. Zdroje uliczne Zużycie wody (tys.m 3 ) wodociągi 96, ,6 kanalizacje 16, ,0 Rolnictwo Gmina Pasym jest gminą rolniczo - turystyczną. Występowanie na jej terenie gruntów IV i V klasy bonitacyjnej i skrócony okres wegetacji spowodowały, że głównym kierunkiem produkcji rolnej jest hodowla bydła mlecznego, na drugim miejscu, hodowla trzody chlewnej. Użytki rolne zajmują obszar ha co stanowi 45,22% powierzchni gminy. W poniższej tabeli przedstawiono udział użytków rolnych i lasów w ogólnej powierzchni gminy (dane wg. stanu na r.). Wyszczególnienie Powierzchnia gminy ogółem razem grunty orne Użytki rolne w tym łąki sady trwałe pastwiska trwałe ha % ,22 31,77 0,05 5,17 6,78 34,36 Lasy 4

5 2.2. Warunki naturalne Rzeźbę terenu gminy Pasym ukształtowało ostatnie zlodowacenie, erozja wietrzna i wodna oraz działalność człowieka. Obszar gminy to tereny o charakterze pagórkowato falistym o deniwelacjach wahających się od 5 m 30 m. Pasma wzgórz moren czołowych przecinają bruzdy dolin wypełnione wodami jezior i rzek. Pagórkowate tereny piaszczyste pokryte są masywami leśnymi. Najwyższe wzniesienie o wysokości 178,8 m n.p.m. jest położone w okolicy wsi Rusek Wielki, najniższe obniżenie terenu 128,7 m n.p.m. występuje w rejonie wsi Tylkowo przy jeziorze Kośno. 34,36% powierzchni gminy stanowią lasy, których zwarte kompleksy występują w okolicach wsi Krzywonoga, Tylkowo, Tylkówko oraz Rudziska. Rzeki: Kośno, Kalwa, Struga Elganowska, Struga Pasymska należą do zlewni Łyny. Z części gminy, od jeziora Gromskiego, Strugą Jęcznik wody odpływają do zlewni Sawicy i Omulwi. Na terenie gminy występują 24 naturalne zbiorniki wodne o zróżnicowanej powierzchni i linii brzegowej. Największym jest jezioro Kalwa o powierzchni 584,71 ha, najmniejszym jezioro Oczonek o powierzchni 2,0 ha. Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich: rezerwaty (Jezioro Kośno, Sołtysek), obszary chronionego krajobrazu (Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego, Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, obszary Natura 2000 (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Napiwodzko- Ramucka. Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Pasym znajduje się użytek ekologiczny Obiekt Stawowy Tylkowo. Klimat Klimat gminy uzależniony jest od jego głównych wskaźników opadów, temperatur, niedoborów wilgotności charakterystycznych dla województwa warmińsko mazurskiego. Średnie opady zamykają się w przedziale mm, charakterystycznym dla województwa. W trzydziestoleciu ( ) wynosiły 625,8 mm. Średnia temperatura miesięczna waha się od 7,6 8,9 C. Występowanie niedoborów wód w okresie wegetacyjnym ma negatywny wpływ na warunki produkcji rolniczej. Niedobory opadów i swobodny ich spływ poza okresem 5

6 wegetacyjnym stopniowo doprowadzają do zmniejszania się istniejących zasobów wód powierzchniowych i gruntowych. Jednym ze sposobów poprawy niekorzystnego bilansu jest retencjonowanie wód powierzchniowych w różnych formach zależnych od naturalnych warunków. 3. Potencjalne możliwości magazynowania wód powierzchniowych na terenie gminy Przez gminę przebieg linia wododziałowa pomiędzy zlewniami Środkowej Wisły oraz Łyny i Pregoły. Tereny pagórkowe i wzniesienia, naturalne jeziora stwarzają możliwości podpiętrzania wód. Dość dobra jakość gleb w północno - zachodniej części gminy nie wymaga retencjonowania wód dla potrzeb rolnictwa. 4. Uwarunkowania i ograniczenia w retencjonowaniu wód Występowanie dość dużych zbiorników wodnych oraz wypływających z nich cieków stwarza możliwość podpiętrzania wód (jez. Kalwa). Ograniczeniem mogą być istniejące i planowane obszary specjalnej ochrony ptaków i siedlisk Natura

7 5. Zestawienie istniejących zbiorników wodnych na terenie gminy Pasym Lp. Nazwa zbiornika Właściciel Lokalizacja Zlewnia 1 J. Kalwa 2 J. Leleskie 3 J. Gromskie 4 J. Kiepunki 5 J. Jegły 6 J. Kroninek 7 J. Okrągłe 8 J. Elganowiec 9 J. Ruskie 10 J. Giławskie 11 J. Dłużek 12 J Tylkówek 13 J. Kruninek 14 J. Krzywek 15 J. Kalwa Mała. Funkcja przeznaczenie Powierzchnia ha Charakterystyka techniczna Orientacyjna głębokość m Pojemność tys. m 3 Pasym Rzeka Łyna jezioro 584,71 7, ,0 Leleszki Rzeka Łyna jezioro 443,12 12, ,0 Grom Rzeka Sawica jezioro 216,18 5, ,0 Pasym Rzeka Łyna jezioro 18,08 1,8 270,0 Pasym Rzeka Łyna jezioro 10,53 1,9 209,0 Siedliska Rzeka Łyna jezioro 19,16 2,0 293,0 Elganowo Rzeka Łyna jezioro 8,38 2,0 160,0 Elganowo Rzeka Łyna jezioro 12,27 2,4 288,0 Rusek Wielki Rzeka Łyna jezioro 47,23 3, ,0 Rusek Wielki Rzeka Łyna jezioro 29,96 2,3 598,0 Pasym Rzeka Łyna jezioro 7,41 5, ,0 Tylkówek Rzeka Łyna jezioro 15,73 2,5 400,0 Elganowo Rzeka Łyna jezioro 17,94 2,0 359,0 Grom Rzeka Sawica jezioro 19,10 2,4 456,0 Pasym Rzeka Łyna jezioro 10,79 2,8 308,0 7

8 16 J. Klebark Wielki 17 J. Klebark Mały 18 J. Machinacz 19 J. Dąbrówek Grom Rzeka Sawica jezioro 6,42 1,5 96,3 Grom Rzeka Sawica jezioro 2,71 1,5 40,7 Grom Rzeka Sawica jezioro 12,04 2,8 337,1 Grom Rzeka Sawica jezioro 6,04 1,5 90,6 20 J. Oczonek SP ANR Leleszki Rzeka Łyna jezioro 2,0 1,8 45,0 21 J. Białe 22 J. Dąbrówek 23 J. Sawica 24 J. Krzywe Prywatny R. Kołodziejczak Grom Rzeka Sawica jezioro 12,75 2,5 150,0 Grom Rzeka Sawica jezioro 6,04 3,0 181,2 Grom Rzeka Sawica jezioro 7,87 2,0 157,0 Rusek Wielki Rzeka Łyna jezioro 8,29 2,0 165,8 25 Stawy rybne SP ANR Pasym Rzeka Łyna staw rybny 18,00 0,8 144,0 26 Stawy rybne SP ANR Michałki Rzeka Łyna staw rybny 14,00 1,0 140,0 27 Stawy rybne SP ANR Tylkówek Rzeka Łyna staw rybny 160,41 0,8 928,0 28 Zbiornik p.poż. UG Pasym Jurgi Rzeka Sawica zbiornik p.poż. 0,02 1,5 0,3 29 Zbiornik p.poż. UG Pasym Narajty Rzeka Łyna zbiornik p.poż. 0,02 0,7 0,1 6. Zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych na terenie gminy Pasym Lp. Nazwa budowli Właściciel Użytkownik Administracja (wieś, miasto) Lokalizacja Hydrologiczna (zlewnia cieku podstawowego) Wysokość piętrzenia 1 Jaz ANRSP Tylkowo Rzeka Kalwa Km ,20 2 Jaz + MEW (elektrownia) Osoba fizyczna Tylkowo Rzeka Kalwa Km ,40 Przeznaczenie Pobór wody do stawów rybnych Pobór wody na potrzeby MEW 8

9 6.1. Zestawienie istniejących obiektów na terenie gminy Pasym 1L/RK/265/281704_5 Rezerwat Przyrody Sołtysek Mała retencja leśna Nadleśnictwa Korpele, siedliskowa ochrona gatunku Chamedafne północna (Chamaedaphne calyculata) z rodziny wrzosowatych 2/Zst/58/281704_5 4/Zst/58/281704_4 Piętrzenie wód rzeki Kalwa na jazie na potrzeby stawów rybnych Tylkówek Retencja na potrzeby stawów rybnych wody wysiąkowe, wędkarstwo rekreacyjne 5/Zmew/58/281704_5 Piętrzenie wód rzeki Kalwa na jazie na potrzeby MEW Tylkowo 7. Koncepcje budowy obiektów małej retencji Przez gminę przebiega linia wododziałowa rozgraniczająca zlewnie środkowej Wisły oraz Łyny i Pregoły. Retencja ograniczać się będzie do stabilizacji lustra wody w istniejących dużych jeziorach (Kalwa) oraz gromadzenia wód w stawach rybnych. Pagórkowatość terenu nie sprzyja retencji korytowej. 1/Jst/58/281704_5 3/Zst/58/281704_5 Planowany jaz na rz. Kalwa - stabilizacja zwierciadła wody jez. Kalwa Odbudowa stawów rybnych w Michałkach 9

10 8. Zestawienie istniejących obiektów na terenie gminy Pasym Symbol 1L/RK/265/281704_5 2/Zst/58/281704_5 Nazwa Rezerwat Przyrody Sołtysek jaz na rz. Kalwa Lokalizacja obręb Grom, Jurgi gm. Pasym obręb Tylkowo, gm. Pasym Zlewnia rzeka Sawica rzeka Kalwa Budowla zastawka, grobla, stopień wodny zastawka, jaz, mnich, grobla, staw Funkcja Koszty orientacyjne (tys. zł) Charakterystyka techniczna Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) ekologia hodowla ryb ,8 160,41 Właściciel Nadleśnictwo Korpele Skarb Państwa - ANR 4/Zst/58/281704_4 stawy rybne Pasym obręb Pasym, gm. Pasym rzeka Kalwa staw hodowla ryb Kampania Mazurska Pasym 5/Zmew/58/281704_5 MEW Tylkowo obręb Tylkowo, gm. Pasym rzeka Kalwa MEW, jaz, przepustozastawka, zbiornik retencyjny produkcja energii, piętrzenie osoba prywatna 9. Zestawienie planowanych obiektów na terenie gminy Pasym Symbol Nazwa Lokalizacja Zlewnia Budowla Funkcja Koszty orientacyjne (tys. zł) Charakterystyka techniczna Dodatkowa pojemność retencyjna (tys. m 3 ) Orientacyjna głębokość (m) Powierzchnia zwierciadła wody (ha) Właściciel 1/Jst/58/281704_5 jaz na rz. Kalwa obręb Tylkowo, gm. Pasym rzeka Kalwa jaz stabilizacja zwierciadła wody ,5 700 Skarb Państwa - ZMiUW 3/Zst/58/281704_5 stawy rybne Michałki obręb Michałki, gm. Pasym rzeka Kalwa staw hodowla ryb ,8 2 5,62 osoba prywatna 10